Ма?саты: о?ушылар?а д?румендерді? а?зада?ы р?лі ж?не д?румендер жетіспегеннен болатын аурулар, к?к?ністерді? пайдасы туралы білімдерін жетілдіру ма?сатында ізденуге, тез ойлау?а, ал?ырлы??а, тап?ырлы??а баулу. К?рнекілігі: к?к?ніске ж?не жеміс.
М??алім: - Армысыздар ??рметті ?стаздар, ?она?тар! «Пайдалы–д?румендер » деп аталатын кешімізді ашы? деп жариялаймыз. Елбасымыз «Білімді ?рпа? - болаша?» деген. «Білімсізді? к?ні ?аріп, білімдіні? т?ні жары?» демекші с?з кезегін «К?к?ніс ?сіру» ?йірмесіні? о?ушыларына берелік.
1 – о?ушы: - М?сса?ан! Мына ?ызы?ты ?ара?ыз, к?к?ністер бір – бірімен айтысып жатыр екен. «Мен пайдалымын» деп шу шы?арып жатыр. Ас?аба?: - Мен ба?шада?ы е? ірі к?к?ніспін. ?лкен бол?анды?тан ба?шада к?п орын аламын, салма?ым 16 кг жетіп, аязы?а пыс?ырмай жата беремін. Орталы? Азияда менен ?рт?рлі б?йымдар, ыдыстар жаса?ан. Адам?а ?ажетті к?к?ніспін.
2 - о?ушы: Іші сары, сырты ?атты,
Д?ні – д?рі, д?мі т?тті.
Пісіріп жесе? ас - тама?,
Оны? аты – ас?аба?.
Домала?ан д?у ?зі,
??ша?ы?а сыймайды.
К?зге дейін ба?шада,
Суы? т?се жинайды.
Орамжапыра? келеді
Д?мді болсын десе?
Орамжапыра?ты егер,
Жаздай суар оны,
Жатпасын ш?лдеп бекер.
Орамжапыра? та сені?
Е?бегі?ді ?тер.
Орамжапыра?: - Сен керемет емессі?, біра?та ма?тана бер, ас?аба?. Мен де кішкентай емеспін, б?ріне де белгілімін.
Ас?аба?: - Онда неге сені б?лай ата?ан?
Орамжапыра?: - Ежелгі египеттіктер мені ?атты жа?сы к?рген. Адамдарды? ас ?орыту м?шелеріне ?те пайдалымын. ?ыс бойы мені т?здап са?тап ?ойып, та?ам?а ?ажеттті д?румендерім ?шін ?олданады. Сонды?тан мен керемет к?к?ніспін. Бас?асына ?ара?анда ?ияр сия?ты кішкентай емеспін.
?ияр келеді.
?ияр: - сопа?шы к?к ??ім бар,
Пайдалы, м?лдір с?лім бар.
Піскен кезде жиярсы?,
Мені? атым – ?иярмын.
?азір ?зын саба?ым
Жан – жа?ыма тарайды.
?ол ?стас?ан баладай,
Ба?шаны алып барады.
- ?рине, бас?а к?к?ністерге ?ара?анда мен д?румендерге бай емеспін, сонда да мен с?йікті к?к?ніспін. ?ыста да, жазда да бармын. Ежелгі Египетте бай адамдар шырын жасап, ?рт?рлі аурулар?а пайдалан?ан. Теріні? ?артаймауына к?мектесемін. Ж?не ?азіргі кезде косметика?а да ?олданады.
?ызана? келеді. ?ызана?: - Немене б?рі? оны ренжіте бересі?дер? Мен де кішкентай болсам да адамдар?а пайдалымын.
Ас?аба?: - сен де ма?тан?ы? келіп т?р ма? ?ызана?: - Жо – жо?, мен ?зімні? отаным Перуді ма?тан т?тамын. К?птеген д?румендерге баймын, м?селен, А д?румені жетіспесе адам а?засы ?суі баяулайды.
?сем, н?зік к?ріктімін,
К?ктей жеуге болмайды.
Салат?а мені ?ос?анда
?ияр ?асымнан ?алмайды.
?ып – ?ызыл боп пісемін,
Ж?шікке ла?тырып салмайды.
Жарылып ?алам ?йткені,
К?термеймін ондайды.
Картоп келеді.
Картоп: - ?й, ?ойы?дар! Адамны? екінші наны атанса?та к?кірегімізді кермей – а? тып – тыныш жатырмыз ?ой!
Ыл?алды топыра? мекенім,
Сол жерде жа?сы ?семін.
Жегенде жа?сы тоясы?,
?ра?а салып ?оясы?:
Мен екінші нанмын!
- Мені е? ал?аш 1537 жылы білді. Голландияны? І Петр 1700 жылы шамасында
Ресейге ?келінді. ??рамымда 14 – 24 % крахмал бар. 200 – ге жуы? ?рт?рлі та?ам ?зірленді. Мені де ?рт?рлі атайды. Отаным – О?т?стік Америка.?ызыл б?рыш: - ой, картоп, мен білмегем ?ой, екеуміз жерлес екенбіз ?ой. Мен де О?т?стік Америкаданмын. Мені Христофор Колумб ?келді. Д?румендерге ?те баймын. Егер к?к?ністер арасынан жарыс ?тсе, мен чемпион ата?ын алушы едім. Біреуін каротин ?шін, енді біреуін А д?румені ?шін алар едім, ?йткені ол тері аураларына пайдалы, менде де С д?румені бар. Егер де кімде - кім мені та?ам?а пайдаланса, ол адам к?п ?мір с?реді. Сарымса?: - егер б?рыш ?зін ?те пайдалымын, б?ріне ?ажеттімін десе, онда мен туралы айтып керегі де жо?.
Менсіз асты? д?мі жо?,
К?лдіре алмаймын жылайсы?.
Ащы болсам да мені
Базардан жиі с?райсы?.
Т?шкірсе?, пыс?ырса?
Мен шипа боламын.
- ?зіме т?н иісім бар, ??рамымда 20 – 27 % полисахарид, н?руыз 7 – 28 %, С д?румені бар. Бактерияларды жойып жіберетін эфир майын медицинада ?олданады. ?шпа зат, фитоцидтер де бар. Сонды?тан ж??палы ауралар?а ?арсы апйдаланады.
Б?рыш: - Сені? Отаны? ?ай жер?
Сарымса?: - Азияда тудым. Біра? Еуропа мен Африкада т?рамын. Орта ?асырларда батырлар мені кеуделеріне т?мар ?ып та?ып ж?рген. ?йткені мен ?рт?рлі о?тан, сада?ты? о?ынан ?ор?ап ж?ргенмін. Пияз келеді де сарымса?ты? ?асына т?рады.
Ас?аба?: - Сен неге сарымса?ты? ?асына т?расы?? Сендер доссы?дар ма?
Пияз: - Біз дос ?ана емеспіз, а?айындымыз. Мені Бізді? д?уірімізге шейін білген. Ежелгі Римде солдаттар?а батырлы? пен к?ш береді деп есептеген. ?рт?рлі ауралар?а, т?мау?а, тіс ауыр?анда, чума ауруына ?арсы пайдаланып, емделген. Мысырлы?тар т??ір жарат?ан ?сімдік деп ерекше ?астерлеген.
?ияр: - Сен неменеге ?ып - ?ызыл болып ісініп т?рсы?? ?зі? туралы еште?е айта алмай ?ялып т?рсы? ба?
?ызылша: - Жерорта те?ізінде д?ниеге келдім. ?ызылшаны? да ?рт?рлісі болады. К?бінесе Иранда, Жерорта те?ізі, Каспий те?ізіні? жа?алауында, Индия мен ?ытайда кездеседі.
Жемтамырымда ?те к?п ?ант бар, оны ешкім білген жо?. 1747 жылы неміс химигі Маркграф ?ызылша ??рамында ?ант барын тап?ан. 1799 жылы Фрац Ахард бірінші рет бірнеше кг ?ант ал?ан. ?дан ?рі Ресейге ?ткізді. Мен ?азіргі уа?ытта 3 - орындамын. Тыныштандыратын д?рі ретінде балаларды? ж?йке ж?йесіне пайдаланады.
С?біз: - Сары, д?мді, ?зынмын,
Жер астында ты?ыл?ан.
Тартса? шы?а келемін,
?сіп т?р?ан б?рымнан.
К?зде ?азып аласыз,
Тама??а да саламыз.
Егер мені к?п жесе?,
Биік, ?зын боласыз.
С?бізді? м?дени да?ылдар?а жат?ызылуы – бізді? заманымыз?а дейінгі 2000 – 1000 жылы. Отаным – Жерорта те?ізі, одан ол барлы? жерлерге таратыла бастады. ??рамы д?румендер – витаминдерге ?те бай. А, В, С, К, Д, Е, сонымен ?оса микро?лементтер де бар, кобальт, темір, йод, мыс?а да бай. Садат жасау?а, та?амдар?а пайдаланады.
Баклажан: - Мені? отаным – Индия. Арабша бадиншаш, баданжан деп атайды. Ерте кезде ?те ащы бол?ан. Мені ешкім жей алмады. Пісірілген баклажанды арабтар тіс ауыр?анда басып емдеген. Еуропа?а VI ?асырды? ая?ында келдім. Мені ба?алау ?шін 300 жыл керек болды. ?азір мені ?рт?рлі та?амдар?а ?олданады. ??рамымда н?руыз, май, кальций, фосфор, темір ж?не т?здар бар.
Медицинада бауыр ауыр?анда ?ан ??рамында?ы зиянды холестеринді азайту ?шін ?олданады. О?т?стік ?аза?стан облысында мол ?сіріледі.
Петрушка: - Мен Испанияда тудым. Ежелгі Египетте мені танып біле бастады. Ол жа?та жаманды?ты? р?мізі деп ата?ан. т себет тол?ан петрушка болса ж?не оны ?арсы кездестіргенде адамдар жаманды? ша?ырады деген екен.
Аск?к: - Жап – жасыл ш?пке ??са?ан,
Аск?кті? саба?ын жейсі?.
Ол ?осыл?ан салат, тама?ты?,
«Д?мдісін - ай» дейсі?.
- Біз екеуміз туыспыз, біра? ба?ша?а ?рт?рлі жолмен келеміз. К?к?ніс ?атарына о?ай ?осыл?ан жо?пын. Орта ?асырда мен сондай ?ажетті д?рілік ?сімдік бола бастадым, сосын б?йрек ауыр?анда, сарыауру?а пайдаланды. ?азіргі кезде б?ріне белгілімін.
4 – о?ушы: - К?к?ністер айтысы ?за??а созылды. Біреуі «т?ттімін», біреуі «?те ?ажеттімін» десе, енді біреуі «емдік ?асиетім бар, сондай пайдалымын» деп жатыр.
Ба?ша иесі келіп к?к?ністерді жинау?а кірісті.
5 – о?ушы: - Барлы?ы? да демдісі?дер,
Шыр?ап айтар ?німсі?дер.
К?з тоймайтын кереметтер,
Дастарханны? с?нісі?дер!
М??алім: - «Бірінші байлы? - денсаулы?» деген халы? ма?алы бекер айтылмаса керек. Адам баласы ерте заманнан – а? денсаулы? ?шін к?рес ж?ргізіп келеді. Осымен «Д?румендер – денсаулы? кепілі» деп аталатын ?ойылымымыз ая?талды. Сіздерге к?ріп тамашала?андары?ыз?а к?п рахмет айта отырып, зор денсаулы? ж?не дастархандары?ыз?а к?к?ністерге толы болсын демекпін! Кешімізді ?рт?рлі сайыстармен жал?астырамыз.
1 «Ж?мба?тар» сайысы
2 «Сурет» сайысы
3 «Кім к?п ойлап табады?» сайысы (К?к?ністерді ?стап атын айт?ызу, к?зі байлану керек.)
Просмотр содержимого документа
«Пайдалы д?румендер »
Тақырыбы: «Пайдалы- дәрумендер»
Мақсаты: оқушыларға дәрумендердің ағзадағы рөлі және дәрумендер жетіспегеннен болатын аурулар, көкөністердің пайдасы туралы білімдерін жетілдіру мақсатында ізденуге, тез ойлауға, алғырлыққа, тапқырлыққа баулу. Көрнекілігі: көкөніске және жеміс.
Мұғалім: - Армысыздар құрметті ұстаздар, қонақтар! «Пайдалы–дәрумендер » деп аталатын кешімізді ашық деп жариялаймыз. Елбасымыз «Білімді ұрпақ - болашақ» деген. «Білімсіздің күні ғаріп, білімдінің түні жарық» демекші сөз кезегін «Көкөніс өсіру» үйірмесінің оқушыларына берелік.
1 – оқушы: - Мәссаған! Мына қызықты қараңыз, көкөністер бір – бірімен айтысып жатыр екен. «Мен пайдалымын» деп шу шығарып жатыр. Асқабақ: - Мен бақшадағы ең ірі көкөніспін. Үлкен болғандықтан бақшада көп орын аламын, салмағым 16 кг жетіп, аязыңа пысқырмай жата беремін. Орталық Азияда менен әртүрлі бұйымдар, ыдыстар жасаған. Адамға қажетті көкөніспін.
2 - оқушы: Іші сары, сырты қатты,
Дәні – дәрі, дәмі тәтті.
Пісіріп жесең ас - тамақ,
Оның аты – асқабақ.
Домалаған дәу өзі,
Құшағыңа сыймайды.
Күзге дейін бақшада,
Суық түсе жинайды.
Орамжапырақ келеді
Дәмді болсын десең
Орамжапырақты егер,
Жаздай суар оны,
Жатпасын шөлдеп бекер.
Орамжапырақ та сенің
Еңбегіңді өтер.
Орамжапырақ: - Сен керемет емессің, бірақта мақтана бер, асқабақ. Мен де кішкентай емеспін, бәріне де белгілімін.
Асқабақ: - Онда неге сені бұлай атаған?
Орамжапырақ: - Ежелгі египеттіктер мені қатты жақсы көрген. Адамдардың ас қорыту мүшелеріне өте пайдалымын. Қыс бойы мені тұздап сақтап қойып, тағамға қажеттті дәрумендерім үшін қолданады. Сондықтан мен керемет көкөніспін. Басқасына қарағанда қияр сияқты кішкентай емеспін.
Қияр келеді.
Қияр: - сопақшы көк өңім бар,
Пайдалы, мөлдір сөлім бар.
Піскен кезде жиярсың,
Менің атым – қиярмын.
Қазір ұзын сабағым
Жан – жағыма тарайды.
Қол ұстасқан баладай,
Бақшаны алып барады.
- Әрине, басқа көкөністерге қарағанда мен дәрумендерге бай емеспін, сонда да мен сүйікті көкөніспін. Қыста да, жазда да бармын. Ежелгі Египетте бай адамдар шырын жасап, әртүрлі ауруларға пайдаланған. Терінің қартаймауына көмектесемін. Және қазіргі кезде косметикаға да қолданады.
Қызанақ келеді. Қызанақ: - Немене бәрің оны ренжіте бересіңдер? Мен де кішкентай болсам да адамдарға пайдалымын.
Асқабақ: - сен де мақтанғың келіп тұр ма? Қызанақ: - Жо – жоқ, мен өзімнің отаным Перуді мақтан тұтамын. Көптеген дәрумендерге баймын, мәселен, А дәрумені жетіспесе адам ағзасы өсуі баяулайды.
Әсем, нәзік көріктімін,
Көктей жеуге болмайды.
Салатқа мені қосқанда
Қияр қасымнан қалмайды.
Қып – қызыл боп пісемін,
Жәшікке лақтырып салмайды.
Жарылып қалам өйткені,
Көтермеймін ондайды.
Картоп келеді.
Картоп: - Әй, қойыңдар! Адамның екінші наны атансақта көкірегімізді кермей – ақ тып – тыныш жатырмыз ғой!
Ылғалды топырақ мекенім,
Сол жерде жақсы өсемін.
Жегенде жақсы тоясың,
Ұраға салып қоясың:
Мен екінші нанмын!
- Мені ең алғаш 1537 жылы білді. Голландияның І Петр 1700 жылы шамасында
Ресейге әкелінді. Құрамымда 14 – 24 % крахмал бар. 200 – ге жуық әртүрлі тағам әзірленді. Мені де әртүрлі атайды. Отаным – Оңтүстік Америка.Қызыл бұрыш: - ой, картоп, мен білмегем ғой, екеуміз жерлес екенбіз ғой. Мен де Оңтүстік Америкаданмын. Мені Христофор Колумб әкелді. Дәрумендерге өте баймын. Егер көкөністер арасынан жарыс өтсе, мен чемпион атағын алушы едім. Біреуін каротин үшін, енді біреуін А дәрумені үшін алар едім, өйткені ол тері аураларына пайдалы, менде де С дәрумені бар. Егер де кімде - кім мені тағамға пайдаланса, ол адам көп өмір сүреді. Сарымсақ: - егер бұрыш өзін өте пайдалымын, бәріне қажеттімін десе, онда мен туралы айтып керегі де жоқ.
Менсіз астың дәмі жоқ,
Күлдіре алмаймын жылайсың.
Ащы болсам да мені
Базардан жиі сұрайсың.
Түшкірсең, пысқырсаң
Мен шипа боламын.
- Өзіме тән иісім бар, құрамымда 20 – 27 % полисахарид, нәруыз 7 – 28 %, С дәрумені бар. Бактерияларды жойып жіберетін эфир майын медицинада қолданады. Қшпа зат, фитоцидтер де бар. Сондықтан жұқпалы аураларға қарсы апйдаланады.
Бұрыш: - Сенің Отаның қай жер?
Сарымсақ: - Азияда тудым. Бірақ Еуропа мен Африкада тұрамын. Орта ғасырларда батырлар мені кеуделеріне тұмар ғып тағып жүрген. Өйткені мен әртүрлі оқтан, садақтың оғынан қорғап жүргенмін. Пияз келеді де сарымсақтың қасына тұрады.
Асқабақ: - Сен неге сарымсақтың қасына тұрасың? Сендер доссыңдар ма?
Пияз: - Біз дос қана емеспіз, ағайындымыз. Мені Біздің дәуірімізге шейін білген. Ежелгі Римде солдаттарға батырлық пен күш береді деп есептеген. Әртүрлі аураларға, тұмауға, тіс ауырғанда, чума ауруына қарсы пайдаланып, емделген. Мысырлықтар тәңір жаратқан өсімдік деп ерекше қастерлеген.
Қияр: - Сен неменеге қып - қызыл болып ісініп тұрсың? Өзің туралы ештеңе айта алмай қялып тұрсың ба?
Қызылша: - Жерорта теңізінде дүниеге келдім. Қызылшаның да әртүрлісі болады. Көбінесе Иранда, Жерорта теңізі, Каспий теңізінің жағалауында, Индия мен Қытайда кездеседі.
Жемтамырымда өте көп қант бар, оны ешкім білген жоқ. 1747 жылы неміс химигі Маркграф қызылша құрамында қант барын тапқан. 1799 жылы Фрац Ахард бірінші рет бірнеше кг қант алған. Қдан әрі Ресейге қткізді. Мен қазіргі уақытта 3 - орындамын. Тыныштандыратын дәрі ретінде балалардың жүйке жүйесіне пайдаланады.
Сәбіз: - Сары, дәмді, ұзынмын,
Жер астында тығылған.
Тартсаң шыға келемін,
Өсіп тұрған бұрымнан.
Күзде қазып аласыз,
Тамаққа да саламыз.
Егер мені көп жесең,
Биік, ұзын боласыз.
Сәбіздің мәдени дақылдарға жатқызылуы – біздің заманымызға дейінгі 2000 – 1000 жылы. Отаным – Жерорта теңізі, одан ол барлық жерлерге таратыла бастады. Құрамы дәрумендер – витаминдерге өте бай. А, В, С, К, Д, Е, сонымен қоса микроәлементтер де бар, кобальт, темір, йод, мысқа да бай. Садат жасауға, тағамдарға пайдаланады.
Баклажан: - Менің отаным – Индия. Арабша бадиншаш, баданжан деп атайды. Ерте кезде өте ащы болған. Мені ешкім жей алмады. Пісірілген баклажанды арабтар тіс ауырғанда басып емдеген. Еуропаға VI ғасырдың аяғында келдім. Мені бағалау үшін 300 жыл керек болды. Қазір мені әртүрлі тағамдарға қолданады. Құрамымда нәруыз, май, кальций, фосфор, темір және тұздар бар.
Медицинада бауыр ауырғанда қан құрамындағы зиянды холестеринді азайту үшін қолданады. Оңтүстік Қазақстан облысында мол өсіріледі.
Петрушка: - Мен Испанияда тудым. Ежелгі Египетте мені танып біле бастады. Ол жақта жамандықтың рәмізі деп атаған. т себет толған петрушка болса және оны қарсы кездестіргенде адамдар жамандық шақырады деген екен.
Аскөк: - Жап – жасыл шөпке ұқсаған,
Аскөктің сабағын жейсің.
Ол қосылған салат, тамақтың,
«Дәмдісін - ай» дейсің.
- Біз екеуміз туыспыз, бірақ бақшаға әртүрлі жолмен келеміз. Көкөніс қатарына оңай қосылған жоқпын. Орта ғасырда мен сондай қажетті дәрілік өсімдік бола бастадым, сосын бүйрек ауырғанда, сарыауруға пайдаланды. Қазіргі кезде бәріне белгілімін.
4 – оқушы: - Көкөністер айтысы ұзаққа созылды. Біреуі «тәттімін», біреуі «өте қажеттімін» десе, енді біреуі «емдік қасиетім бар, сондай пайдалымын» деп жатыр.
Бақша иесі келіп көкөністерді жинауға кірісті.
5 – оқушы: - Барлығың да демдісіңдер,
Шырқап айтар әнімсіңдер.
Көз тоймайтын кереметтер,
Дастарханның сәнісіңдер!
Мұғалім: - «Бірінші байлық - денсаулық» деген халық мақалы бекер айтылмаса керек. Адам баласы ерте заманнан – ақ денсаулық үшін күрес жүргізіп келеді. Осымен «Дәрумендер – денсаулық кепілі» деп аталатын қойылымымыз аяқталды. Сіздерге көріп тамашалағандарыңызға көп рахмет айта отырып, зор денсаулық және дастархандарыңызға көкөністерге толы болсын демекпін! Кешімізді әртүрлі сайыстармен жалғастырамыз.
1 «Жұмбақтар» сайысы
2 «Сурет» сайысы
3 «Кім көп ойлап табады?» сайысы (Көкөністерді ұстап атын айтқызу, көзі байлану керек.)
Әрбір дұрыс жауапқа көкөністер суреті бар жетондар таратылады. Жеңімпаздарды соңында сыйлық Іші толған шәрбат
