Жеке т?л?аны? ?алыптасуына ?сер ететін факторларды? арасында т?рбие е? ма?ызды орын алады. Ке? ма?ынада т?рбиені белгілі бір ?леуметтік ?ызметтер ат?аратын ?о?амды? ??былыс ретінде ?арастыру ?ажет (?рпа?тан ?рпа??а берілетін ?леуметтік т?жірибе, жалпы адамзатты? м?дениет, т.б.), ал ша?ын педагогикалы? ма?ынада т?рбие дегеніміз — ?сіп келе жат?ан ?рпа??а жалпы адамзатты? ??ндылы?тарды игерту ?шін м??алім мен о?ушылар, балалар мен ата-аналар арасында?ы бірлескен іс-?рекеттерді? педагогикалы? процесін ?йымдастыру.
Жеке т?л?аны? дамуы дегеніміз, е? алдымен, оны? ?асиеттері мен сапасында?ы санды? ?згерістер процесі. Алайда, адамны? жеке т?л?а ретінде дамуында?ы е? бастысы — оны? бойында болып жат?ан сапалы? ?згерістер (танымды?, сезім, моральды?-жігерлілік т.б.). Мінез-??лы?ты? реактивті формалары белсенді т?рде ?алыптасып келе жат?ан іс-?рекеттілікке айналады, дербестік пен ?з мінез-??лкын билей алу ?абілеттілігі артады. Осы ж?не бас?а да ?згерістер адамны? жеке т?л?а ретінде даму процесін сипаттайды.
Отбасында балаларды? т?рбие процесіне ы?пал жасайтын жа?дайлар.
Отбасыны? осы ерекше белгілеріні? т?рбиелік ы?палы ?те к?шті, оларды т?рбие барысында ескеру ?ажет. Отбасыны? ?зіне т?н ерекше ?ызметтері бар. Олар халы?ты? ?суі, адамзат ?рпа?ын ?рі ?арай жал?астыру, ?ажеттілік, шаруашылы? ?ызметі, отбасы м?шелеріні? ?зара ж?не ту?ан - туыс?андарымен ?атынас жасау ?ызметі.
Ата - ана абыройы дегеніміз – бала к?зімен к?ріп т?р?ан, жасы ?лкен кісіні? к?діксіз ?асиеті, к?ші, ішкі ?уаты, берік логика?а негізделген ісі мен ?асиеті. Осы ?асиеттерді баланы? бойына сі?іре білу – отбасы т?рбиесіні? ма?саты, борышы, міндеті.
?лы педагог А.С.Макеренко «?скенде ?андай адам болатыны, оны? бес жас?а дейін т?рбиеленгеніне байланысты»- деген еді.Жас бала а?ашты? жапыра?ы т?різді. «А?ыл жастан, асыл тастан» деп хал?ымыз бекер айтпа?ан.
Отбасы – баланы? ?мір т?жірибесін жина?тайтын ?айнар б?ла?ты? бастауы.
«Отбасы» деген терминні? ?зіндік ма?ынасы бар. Б?лай дейін себебіміз,
Отбасыны? басты ?ызы?ы, алтын тіреу ді?гегі – бала.
Отбасында?ы т?лім-т?рбиені? ма?саты – баланы? жасын, жеке ерекшелігін ескере отырып, баланы? денсаулы?ына ?ам?орлы? жасау, тазалы??а ?йрету;
Е?бекке деген с?йіспеншілігін баулу;
Отбасы м?шелерімен д?рыс ?арым-?атынас жасау?а ?йрету;
Ата-ана немесе отбасы – ?о?амны? негізі. ?о?ам отбасынан басталады. ?рбір отбасы болаша? ?о?ам м?шелерін д?рыс т?рбиелесе, ол ?о?ам мы?ты болады. Б?л ?а?ида ?асырлар бойы ?алыптасып келеді. Себебі бала ?мірі отбасынан басталады., ол бала ?шін е? жа?ын орта. Бала отбасында ата-тегін біліп, ?улетті? жа?ымды ?негелерінен, м?раларынан сусындап ?седі.
Отбасында?ы басты м?селелерді? бірі баланы? тіршілік ?рекетін ?йымдастыру. Б??ан баланы? к?н т?ртібі , міндеттері, ?ойылатын талаптар, оны? ?й е?бегіне ?атысуы, о?у іс-?рекеті, бос ?рекетін ?йымдастыру жатады. Бала ?мірін ж?не іс-?рекетін ?йымдастыруда негізгі жа?дайды? бірі- ?тымды т?ртіп ??ру.
Т?ртіп - ?мір шарты, е?бек пен демалысты? парасаттылы?пен кезектесіп ?туі, талаптарды орындау, жа?сы ?деттерді ?алыптастыру. Т?ртіп баланы жина?тылы??а, тілал?ышты??а, д?лдікке, м??ияттылы??а ?йретеді, денсаулы?ын ны?айтады, е?бек ?абілетін жа?сартады. К?н т?ртібін жасауда ата-ана баланы? жасын, ?й-жа?дайын, денсаулы?ын, ?стаздар мен сынып жетекшісіні? ке?есін, отбасы мен мектеп т?ртібіні? бірлігін еске алуы тиіс. Отбасы т?ртібіні? негізгі ??рамды элементтері – е?бек, демалыс, ойын, саба??а дайындалу, тама?тану, ?й?ы, т.б. д?рыс алмасып отыруы ?ажет. Сонымен д?рыс ?йымдастырыл?ан к?н т?ртібі белгілі да?ды?а, да?ды ?детке айналады, ал ?дет келешекте бала ?ажетін ?ана?аттандырады.
Отбасы баланы? бос уа?ытын д?рыс ?йымдастыра білуі ?ажет. Бала бос уа?ытында ?о?амды? пайдалы істерге, спорт ойындарына, кинофильмдерге, спектакльдерге, кітап о?у?а, теледидар к?руге ?атысады. К?птеген отбасыларда ата-аналарды? балаларымен бірігіп серуендеуі ізгі д?ст?рге айналды. Егер ата-аналар ?орша?ан таби?ат ж?не ?з ?лкесіні? к?з тартарлы? к?рнекті орындары ж?нінде ??гіме ?ткізсе, м?ндай серуендерді? танымды? ма?ызы зор болады.
Отбасында т?рбиені? басты жа?дайларыны? бірі-б?л ерлі- зайыптыны? ?зара махаббатыны?, к?з?арастарыны?, м?дделеріні?, іс-?рекеттеріні? бірлігіне негізделген татулы?. М?ндай отбасында ?иыншылы?ты же?е білетін ?абілетті, байсалды, а?жар?ын азаматтар ?седі.
Отбасында бала т?рбиесіне ы?пал ететін та?ы да к?птеген факторлар бар:
а) Отбасыны? этникалы? ??рамы: толы?, толы? емес отбасы, бір балалы, к?п балалы, бір ?лтты?, к?п ?лтты? отбасы.
б) Тіршілік ?рекетіне байланысты: білім д?режесі, е?бектену, к?сібі, бюжеті, т?р?ан жері, ?л-ау?аты.
Т?рбие процесіне тікелей араласатын, мектеп басшыларына, жалпы ?стаздар?а, сынып жеткшілеріне, бастауыш сынып м??алімдеріне к?мек к?рсететін – ата-аналар.
Отбасында басты м?селелеріні? бірі-баланы? тіршілік ?рекетін ?йымдастыру. Б??ан баланы? к?н т?ртібі, міндеттеріне ?ойылатын талаптар, оны? ?й е?бегіне ?атысуы, о?у, іс-?рекеті, бос уа?ытын ?йымдастыру жатады. Бала ?мірін ж?не іс-?рекетін ?йымдастыруда негізгі жа?дайды? бірі-?тымды к?н т?ртібін жасау. ?орытындылай келе: д?рыс ?йымдастырыл?ан отбасы т?рбиесі т?л?алы? ?алыптасуды? бастауы.
Отбасында?ы адамгершілік, ?зара т?сіністік пен с?йіспеншілік Шы?ысты? ?лы ??ламалары ?л – Фараби, ?.А. Ясауи, М. ?аш?ари, Ж. Баласа??ни е?бектерінен ке? к?рініс тап?ан. Ол идеялар гуманист педагогтар мен а?артушылар тарапынан б?гінге дейін жал?асын тауып келеді.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер тізімі:
1. Атемова ?.Т. Отбасында баланы? іс- ?рекетін ?йымдастыру жолдары.
Просмотр содержимого документа
«Отбасы – адам ?шін е? жа?ын ?леуметтік орта »
Отбасы – адам үшін ең жақын әлеуметтік орта
Жунусбекова Мамила Нурмашевна
№18 ЖББОМ КММ
биология-химия пәндері мұғалімі
Қарағанды қаласы
Жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететін факторлардың арасында тәрбие ең маңызды орын алады. Кең мағынада тәрбиені белгілі бір әлеуметтік қызметтер атқаратын қоғамдық құбылыс ретінде қарастыру қажет (ұрпақтан ұрпаққа берілетін әлеуметтік тәжірибе, жалпы адамзаттық мәдениет, т.б.), ал шағын педагогикалық мағынада тәрбие дегеніміз — өсіп келе жатқан ұрпаққа жалпы адамзаттық құндылықтарды игерту үшін мұғалім мен оқушылар, балалар мен ата-аналар арасындағы бірлескен іс-әрекеттердің педагогикалық процесін ұйымдастыру.
Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз, ең алдымен, оның қасиеттері мен сапасындағы сандық өзгерістер процесі. Алайда, адамның жеке тұлға ретінде дамуындағы ең бастысы — оның бойында болып жатқан сапалық өзгерістер (танымдық, сезім, моральдық-жігерлілік т.б.). Мінез-құлықтың реактивті формалары белсенді түрде қалыптасып келе жатқан іс-әрекеттілікке айналады, дербестік пен өз мінез-құлкын билей алу қабілеттілігі артады. Осы және басқа да өзгерістер адамның жеке тұлға ретінде даму процесін сипаттайды.
Отбасында балалардың тәрбие процесіне ықпал жасайтын жағдайлар.
Отбасының осы ерекше белгілерінің тәрбиелік ықпалы өте күшті, оларды тәрбие барысында ескеру қажет. Отбасының өзіне тән ерекше қызметтері бар. Олар халықтың өсуі, адамзат ұрпағын әрі қарай жалғастыру, қажеттілік, шаруашылық қызметі, отбасы мүшелерінің өзара және туған - туысқандарымен қатынас жасау қызметі.
Ата - ана абыройы дегеніміз – бала көзімен көріп тұрған, жасы үлкен кісінің күдіксіз қасиеті, күші, ішкі қуаты, берік логикаға негізделген ісі мен қасиеті. Осы қасиеттерді баланың бойына сіңіре білу – отбасы тәрбиесінің мақсаты, борышы, міндеті.
Ұлы педагог А.С.Макеренко «өскенде қандай адам болатыны, оның бес жасқа дейін тәрбиеленгеніне байланысты»- деген еді.Жас бала ағаштың жапырағы тәрізді. «Ақыл жастан, асыл тастан» деп халқымыз бекер айтпаған.
Отбасы – баланың өмір тәжірибесін жинақтайтын қайнар бұлақтың бастауы.
«Отбасы» деген терминнің өзіндік мағынасы бар. Бұлай дейін себебіміз,
Отбасының басты қызығы, алтын тіреу діңгегі – бала.
Отбасындағы тәлім-тәрбиенің мақсаты – баланың жасын, жеке ерекшелігін ескере отырып, баланың денсаулығына қамқорлық жасау, тазалыққа үйрету;
Еңбекке деген сүйіспеншілігін баулу;
Отбасы мүшелерімен дұрыс қарым-қатынас жасауға үйрету;
Үлкендерді сыйлап, құрмет тұтуға, кішіге қамқор болуға тәрбиелеу;
Адамгершілікке, әдептілікке, инабатты болуға тәрбиелеу;
Әдебиет пен өнерге, мәдениеттілікке тәрбиелеу.
Ата-ана немесе отбасы – қоғамның негізі. Қоғам отбасынан басталады. Әрбір отбасы болашақ қоғам мүшелерін дұрыс тәрбиелесе, ол қоғам мықты болады. Бұл қағида ғасырлар бойы қалыптасып келеді. Себебі бала өмірі отбасынан басталады., ол бала үшін ең жақын орта. Бала отбасында ата-тегін біліп, әулеттің жағымды өнегелерінен, мұраларынан сусындап өседі.
Отбасындағы басты мәселелердің бірі баланың тіршілік әрекетін ұйымдастыру. Бұған баланың күн тәртібі , міндеттері, қойылатын талаптар, оның үй еңбегіне қатысуы, оқу іс-әрекеті, бос әрекетін ұйымдастыру жатады. Бала өмірін және іс-әрекетін ұйымдастыруда негізгі жағдайдың бірі- ұтымды тәртіп құру.
Тәртіп - өмір шарты, еңбек пен демалыстың парасаттылықпен кезектесіп өтуі, талаптарды орындау, жақсы әдеттерді қалыптастыру. Тәртіп баланы жинақтылыққа, тілалғыштыққа, дәлдікке, мұқияттылыққа үйретеді, денсаулығын нығайтады, еңбек қабілетін жақсартады. Күн тәртібін жасауда ата-ана баланың жасын, үй-жағдайын, денсаулығын, ұстаздар мен сынып жетекшісінің кеңесін, отбасы мен мектеп тәртібінің бірлігін еске алуы тиіс. Отбасы тәртібінің негізгі құрамды элементтері – еңбек, демалыс, ойын, сабаққа дайындалу, тамақтану, ұйқы, т.б. дұрыс алмасып отыруы қажет. Сонымен дұрыс ұйымдастырылған күн тәртібі белгілі дағдыға, дағды әдетке айналады, ал әдет келешекте бала қажетін қанағаттандырады.
Отбасы баланың бос уақытын дұрыс ұйымдастыра білуі қажет. Бала бос уақытында қоғамдық пайдалы істерге, спорт ойындарына, кинофильмдерге, спектакльдерге, кітап оқуға, теледидар көруге қатысады. Көптеген отбасыларда ата-аналардың балаларымен бірігіп серуендеуі ізгі дәстүрге айналды. Егер ата-аналар қоршаған табиғат және өз өлкесінің көз тартарлық көрнекті орындары жөнінде әңгіме өткізсе, мұндай серуендердің танымдық маңызы зор болады.
Отбасында тәрбиенің басты жағдайларының бірі-бұл ерлі- зайыптының өзара махаббатының, көзқарастарының, мүдделерінің, іс-әрекеттерінің бірлігіне негізделген татулық. Мұндай отбасында қиыншылықты жеңе білетін қабілетті, байсалды, ақжарқын азаматтар өседі.
Отбасында бала тәрбиесіне ықпал ететін тағы да көптеген факторлар бар:
а) Отбасының этникалық құрамы: толық, толық емес отбасы, бір балалы, көп балалы, бір ұлттық, көп ұлттық отбасы.
б) Тіршілік әрекетіне байланысты: білім дәрежесі, еңбектену, кәсібі, бюжеті, тұрған жері, әл-ауқаты.
в) Мәдени мүмкіндігі: кітапханасы, күн тәртібі, теледидар, музыкамен шұғылдану, спорт, т.б.
г) Ішкі отбасылық қатынастар: әке, шеше, ата, әже, аға, іні, т.б. туыстардың татулығы.
д) Қоғамға көзқарасы
е) Отбасының тәрбиелік мүмкіндігі: отбасында тәрбиеде қолданылатын әдістер, ата-аналардың және басқа мүшелерден педагогикалық мәдени дәрежесі.
Бұдан шығатын қорытынды:
Тәрбие процесіне тікелей араласатын, мектеп басшыларына, жалпы ұстаздарға, сынып жеткшілеріне, бастауыш сынып мұғалімдеріне көмек көрсететін – ата-аналар.
Отбасында басты мәселелерінің бірі-баланың тіршілік әрекетін ұйымдастыру. Бұған баланың күн тәртібі, міндеттеріне қойылатын талаптар, оның үй еңбегіне қатысуы, оқу, іс-әрекеті, бос уақытын ұйымдастыру жатады. Бала өмірін және іс-әрекетін ұйымдастыруда негізгі жағдайдың бірі-ұтымды күн тәртібін жасау. Қорытындылай келе: дұрыс ұйымдастырылған отбасы тәрбиесі тұлғалық қалыптасудың бастауы.
Отбасындағы адамгершілік, өзара түсіністік пен сүйіспеншілік Шығыстың ұлы ғұламалары Әл – Фараби, Қ.А. Ясауи, М. Қашқари, Ж. Баласағұни еңбектерінен кең көрініс тапқан. Ол идеялар гуманист педагогтар мен ағартушылар тарапынан бүгінге дейін жалғасын тауып келеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Атемова Қ.Т. Отбасында баланың іс- әрекетін ұйымдастыру жолдары.
2. Назарбаев Н.Ә. «Отбасы- Отанның ошағы» Егемен Қазақстан.
3. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы.
4. Айтмамбетова Б., Бозжанова К., т.б Балаларды семьяда адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері.
5. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р. Педагогика. .
6.Жұмаханов Ә. Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері.
