Оқушыларды рухани-адамгершілік негізінде тәрбиелеу жолдары

«Ғ.Әбдірахманұлы атындағы Қима орта мектебі» КММ

Омарова Асемгуль Бакировна

1.Тәжірибе авторы жөнінде мәлімет

Аты-жөні: Омарова Асемгуль Бакировна

Облысы: Ақмола

Ауданы: Жақсы

Жұмыс орны: «Ғ.Әбдірахманұлы атындағы Қима орта мектебі» КММ

Жалпы педагогикалық өтілі: 21

Бітірген оқу орны: Мемлекеттік Арқалық педагогика институты, 1999 ж.

Мамандығы: өзін-өзі тану пәні мұғалімі

Байланыс телефоны: 8-705-742-94-15

2. Тәжірибе тақырыбы: «Оқушылар бойында рухани-адамгершілік тәрбиенің қалыптасуы»

3. Тәжірибенің өзектілігі: Бұл тақырыптың өзектілігі күмән тудырмайды. Бүгінгі таңда қазіргі мектеп жағдайында оқушының жеке басын қалыптастыру мәселесі үлкен маңызға ие болып отыр. Бұл проблемаға назар аудару қазіргі өмір жағдайларына байланысты. Жеке тұлғаның дамуы адам қызметінің әртүрлі түрлерінде маңызды компонент ретінде әрекет етеді. Мұғалімдер мен психологтардың көптеген зерттеулері мен бақылауларының нәтижесінде жеке қасиеттердің тиімді дамуының жалғыз мүмкін кезеңі болып табылатын жеке тұлғалық қасиеттер тұрғысынан мектеп жасы екендігі анықталды. Оқудағы тұлғаға бағытталған тәсіл оқушының өзі өзінің ерекшеліктеріне, мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне қарай өзінің дамуының «жеке траекториясын» анықтаған кезде мектеп деңгейінде жүзеге асырылуы керек. Оқушы тұлғасының адамгершілік-рухани дамуы танымдық қызығушылықты жандандыру мәселесін шешеді. Жұмыстың тақырыбы оның мазмұнына сәйкес келеді. Ұсынылған нұсқаулықта сабақ барысында өзін-өзі бағалауды, өзін-өзі реттеуді, баланы қалыптастыруға, жеке ерекшеліктерді ескере отырып, есте сақтау, зейін, ойлау, қиялдың психикалық процестерін дамытуға мүмкіндік беретін сабақтар мен жаттығулардың мысалдары келтірілген.Өзін-өзі танудың пәндік саласы оқушыға рухани- адамгершілік тәрбие беру болғандықтан, тақырып өзекті болып табылады. Әр оқушының өзінің ішкі әлемін құру, өзінің ерекше даралығын түсіну арқылы өзінің табиғи қабілеттерін ашуға бағытталған мақсатты білім беру процесін ұйымдастыруды қамтиды.

4. Тәжірибені теория жүзінде негіздеу. Адамгершілік тәрбие-бұл үздіксіз процесс, ол адамның дүниеге келуінен басталып, өмір бойы жалғасады және адамдардың мінез-құлық ережелері мен нормаларын игеруге бағытталған. Бір қарағанда, бұл біртұтас үздіксіз процесте қандай да бір кезеңдерді белгілеу мүмкін емес сияқты көрінуі мүмкін. Дегенмен, бұл мүмкін және орынды.

Педагогика әр түрлі жас кезеңдерінде адамгершілік тәрбиесінің тең емес мүмкіндіктері бар екенін тіркеді. Мысалы, бала, жасөспірім және жас бала әртүрлі тәрбие құралдарына басқаша қарайды. Адамның белгілі бір өмір кезеңінде қол жеткізген білімі мен есебі оның әрі қарай өсуін тәрбиелеуге көмектеседі.

5. Педагогикалық идея. Адамгершілікке тәрбиелеудің маңызды педагогикалық шарттары – оқушылардың белсенді өміршіл, саналық көзқарасын, сөз бен істің бірлігін адамгершілік нормаларынан ауытқуларына жол бермеуді қалыптастыру. Ол баланың жеке басының қалыптастырушы дамудың аса маңызды бір саласы. Бұл арқылы Отанға, еңбекке қатынасын айқындайды. Тәрбиелі ұстаз шәкірттерге жан- жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиесінен  бастайды. Себебі бұл оның адамгершілік сезімін, сенімін белгілі бір мақсатқа жетелеу іс –әрекетін ұйымдастыруды жетілдіреді.Сонда ғана ұстаз шәкірттерінің ізгілігін, адалдығын, кішіпейілділігін қалыптастырады.

Ізгілік отбасынан бастау алады, оған ата- ананың берген тәрбиесі, тұрмысы ықпал етеді. Халықтық мақал «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» адамгершілік тәрбиенің негізгі отбасында қалыптасатынын көрсетуде. Халық, жанұя құндылықтарын ауызша халық шығармашылығы арқылы тапсырады,  мысалы, аңыз ертегілерді, ырымдарды, салттарды қолданады, дін арқылы, әртүрлі қоғамдық ұйымдар арқылы т.б. Халық ауыз әдебиеті адамгершілік –эстетикалық тәрбие беруде баланың ой- өрісін дамытады. Олардың тіл байлығы және шексіз шешендік мүмкіндіктерін арттырады.

Оқушыларды кішіпейілділікке, адамгершілікке тәрбиелеуде қазақ халқының тәлімдік тиімді құралының бірі – ертегі . Оларда халықтың тыныс- тіршілігі, әдет- ғұрыптарының дәстүрлері, бақыт жолындағы күресі, баланың өзара қарым- қатынастары – өз халқына, Отанға, туған жеріне, оның табиғатына сүйіспеншілігін бейнелеген. Мәселен:

«Жақсы сөз – жарым ырыс»,— деп адам қасиетін білдірсе,

Ұлық болсаң – кішік бол, — деп кішіпейілділікті,

Әдепті бала- арлы бала,

Әдепсіз бала – сорлы бала,- деп көрегендікті,

Шешеннің тілі ортақ,

Шебердің қолы ортақ, — деп адам бойындағы өнер жалпы халықтың қазынасы екендігін уағыздайды. Мақал бойындағы тапқырлық пен өткірлік, дәлдік қазақтың тәлім- тәрбиелік құралы ғана емес – дауға да тоқтам салған қаруы болған. Балалардың мінез-құлқы, бойындағы шынайы қасиеттері туралы берілген жаңылтпаштар, жұмбақтар да баланың зерделеуге қабілетін жетілдіреді.

Оқушыларды рухани адамгершілік тәрбиелеу мәселесі әрбір ата- ананың, қоғамның және жалпы мемлекеттің алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі, себебі қоғамда жас ұрпаққа рухани тәрбие беру мәселесіне қатысты күрделі проблемалар қалыптасты. Қазіргі таңда өскелең ұрпаққа арналған нақты өмірлік бағдарламаның болмауы, қоғамдағы рухани- адамгершілік ахуалдың төмендеуі, балалармен бос уақыттағы мәдени жұмыстарының әлсіздігі,балалардың физикалық дайындығының нашарлауы және тағы басқа мәселелер өзекті болып отыр. Білім беру жүйесі тұлғаның рухани дамуына жоғары деңгейде кепіл бола алмайды, өйткені тәрбие – бұл күнделікті өмірдегі адамның әрбір адамға деген құрметі мен сыйластығы негізіндегі басқа адамдарға деген қарым – қатынасын анықтайтын тұлғаның сапасы.

К.Д. Ушинский: «Тәрбиелеудің басты міндетін адамгершілік әсер етуден құрайды» - десе, дана Абай: «Ақпейіл және ықыласты жүрек адамды жетелеуі тиісті,сонда ғана оның еңбегі және табыстылығы ерекше мәнге ие болады. Адам болып дүниеге келу жеңіл, бірақ адам болу қиын» - деген болатын. Тәрбиенің маңыздылығы сондай, біздің болашақ  ұрпағымыз тәрбиеден ғана  рухани байлық алып, тәрбие арқылы  ғана  Адам болып қалыптасады.

6. Педагог қызметінің мақсаты мен міндеттері. Рухани-адамгершілік тәрбиенің мақсаты — жеке адамды дамытудың негізгі бөлігі. Ұстаз шәкірттерге жан-жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиеден бастайды. Оның адамгершілік сезімін, сенімін, белгілі мақсатқа, бағытқа жетелеу, іс-әрекетін үйымдастыру осы адамгершілік төрбиеден басталады. Негізгі міндеті - адамның мінез-құлқын тәрбиелеу, осы арқылы олардың бойында әдеп сақтау қатынастарын қалыптастыру, адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеу. Адамгершілік тәрбиесі оқушылардың моральдық сенімдерін, жағымды мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыптастырады. Қазіргі жағдайда рухани-аза-маттық тәрбиенің өлшемдік көрсеткіштері:

1. Өзін-өзі мемлекеттің азаматы ретінде сезінуі;

2. Отанына деген сүйіспеншілік сезімінің болуы;

3. Мемлекеттік рәміздер мен халықтың дәстүрлерін білу;

4. Халықтың өткен тарихын білудің қажеттілігі;

5. Өзіне-өзі қызмет ету дағдыларына үйрену;

6. Қазақ халқының әдет-ғұрыптарын сақтау, мәдениеті мен дәстүрлерін зерделеу қажеттілігі болып табылады.

Тәрбиенің жалпы негізі рухани-азаматтық құндылықтары болуы керек. Рухани-азаматтық құндылықтар үлкен мен кішінің арасындағы шынайы қарым-қатынас кезінде бала бойына дариды. Ал мұғалімнің басты мақсаты - өзіндік рухани-азаматтық құндылықтарын оқушы бойына дарыта отырып, оның жүрек түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару, әрбір баланы жеке тұлға ретінде жетілдіру үшін оның бойындағы бар құндылықтарды дамыту. Мектептегі, сабақтан тыс уақыттағы біздің ісімізді жалғастыратын жеке тұлға болып табылатын оқушыларды рухани-адамгершілікке, азаматтық жүйеге тоғыстыру. Мектеп қабырғасында жақсы тәрбиеленген, саналы білім алған шәкірт өмірде өз орнын табады. Ол үшін ең әуелі ұрпағымызды бала кезінен-ақ ұлттық тәлім-тәрбиеге, рухани адамгершілік әдетке, азаматтық мәдениетке баулу керек. Сонда жас ұрпақ елі үшін елең қағар азамат, имандылық қасиеттерді жақсы білетін азамат болып қалыптасады.

7. Жаңашылдығы. Қазіргі қоғамды ақпараттық технологияларсыз елестету мүмкін емес. Жаңа цифрлық білім беру ресурстары, компьютерлік технологиялар ақпараттық кеңістікті кеңейтуге, оқушылардың да, мұғалімнің де шығармашылық әлеуетін арттыруға мүмкіндік береді. Өзін-өзі тану сабақтарында АКТ-ны пайдалану оқушыларға қоршаған әлемнің ақпараттық ағымдарын бағдарлауға, ақпаратпен жұмыс істеудің практикалық тәсілдерін игеруге, заманауи техникалық құралдардың көмегімен ақпарат алмасуға мүмкіндік беретін дағдыларды дамытуға көмектеседі. Өзін-өзі тану сабағын көрнекілік құралдарын тартпай-ақ өткізу мүмкін емес, жиі қажетті материалды қайдан табуға болатындығы туралы мәселелер туындайды. АКТ қолдану танымдық белсенділікті арттырудың негізгі принциптерін толық жүзеге асыруға мүмкіндік берді:

1.Позициялардың теңдігі принципі

2.Сенімділік принципі

3.Кері байланыс принципі

4.Зерттеу позициясының принципі.

АКТ пайдалану сабақтарды өткізу арқылы:

А) Жоғары эстетикалық және эмоционалды деңгейде (анимация, музыка).

Ә) Көрнекілікті қамтамасыз етеді.

Б) Көптеген дидактикалық материалдарды тартады

Ақпараттық технологияларды қолдана отырып, оқу процесінің ерекшелігі-оқушы өзінің жеке қабілеттері мен қызығушылықтарына сүйене отырып, таным процесін құратын қызмет орталығына айналады. Мұғалім көбінесе көмекші, кеңесші ретінде әрекет етеді, бастапқы табылыстарды көтермелейді, белсенділікті, бастаманы, тәуелсіздікті ынталандырады.

АКТ сабақтарында қолдану ықпал етеді:

А) Сабақты эмоционалды түрде бай және толық, көрнекі етуге.

Ә) Оқушылардың білімін тексеру және бақылау үшін уақытты қысқартуға.

Б) оқушылар бақылау және өзін-өзі бақылау дағдыларына үйренуге.

8. Практикалық мәні. Шәкірт оқу орнының табалдырығынан қандай да бір ғылым иемденіп қана емес, бірінші кезекте адам болып шығуы қажет. Ол өз жүрегі мен жанын өмірге және басқа адамдарға айқара ашқан, жалған қағидаларды ұстанбайтын, дүниеге өз көзқарасы бар тұлға болуы керек. Адам болу дегеніміз адамгершілік қағидалар мен құндылықтарды ұстану, өмірдің мәнін өзіңнен емес, басқадан көру. «Өзің үшін!» қағидасының «Өзге үшін!» ұстанымынан бәсең болуы қалыптасады. Рухани-адамгершілік тәрбие жүйесі шеңберіндегі тәрбие қызметінің нәтижелері:

А) Эрудицияны арттыру және зияткерлік даму;

Ә) Тәрбиеленушілердің рухани-адамгершілік құндылықтарының өзгеруі;

Б) Оқушылардың іс-әрекетінде жауапкершілік, бастамашылдық, мейірімділік таныту;

В)Ұжымда салауатты эмоционалды-психологиялық климатты қалыптастыру;

Г) Эстетикалық тәрбие, рухани мәдениеттің жоғары үлгілерімен танысу арқылы көркемдік талғам мен шығармашылық қабілеттерін дамыту. 

9. Білім беру үрдісін ұйымдастыру. Рухани-адамгершілік тәрбиесі жастардың қоғамға, отбасына,  білімге, Отанға, жер бетіндегі бейбітшілікке қатынасын қалыптастырады. Осы заманғы адамгершілік тәрбиесі жекелеген бағыттарға емес, адамгершілік құндылықтарға негізделеді. Дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез- құлқы мен іс әрекетін анықтайды.

Осыған орай оқушылар адамгершілік құндылықтарын бойларына сіңіре отырып, сабақтан тыс уақытта жалғызбасты, мүгедектер отбасыларына қол ұшын беріп көмек көрсетіп отырады. Сонымен қатар, волонтерлік қозғалыс та өте жақсы дамыған. Мектеп оқушылары волонтерлік топ мүшелігіне еніп, аудандық іс-шаралардың белсенді қатысушылары. Ал 9-сынып оқушысы Ибрашева Жасмина мен 7-сынып оқушысы Нұрлан Гүлзат «Таланттар алтыны 2020» онлайн фестиваліне қатысып жүлделі орынға ие болды. 7-сынып оқушысы Жоламанов Нурканат «Жақсылық жаса» олимпиадасында 3-орын иеленді, ал мектептің белсенділері: 11-сынып оқушысы Куандыков Самат, Қуанышбаева Айнагүл аудандық әлеуметтік жобалар байқауында 2-орынға ие болды.

10. Білім берудің құрылымы.

Рухани-адамгершілік тәрбие қоғам өмірінің нормаларымен және дәстүрлерімен келісілген тұлғаның өзіндік санасын дамыту, этикалық ұстанымдары мен оның моральдық қасиеттерін және мақсатын қалыптастыру үшін жағдай туғызуды көздейді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет – сыбайлас жемқорлықты көпшілік айыптауы көрсететін құндылықтар жүйесі; сыбайлас жемқорлыққа төзімсіздік қатынасты көрсетеді, «адалдық пен сатылмау – жүріс-тұрыс нормасы» берік азаматтық ұстанымды білдіреді.

Тәрбие – жеке тұлғаны мақсатты қалыптастыру үрдісі. Бұл арнайы ұйымдастырылған, басқарылатын және бақыланатын, соңғы нәтижесі қоғамға қажет және пайдалы тұлға қалыптастыру болып табылатын тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара іс-әрекеті. Тұлғаның әлеуметтік-маңызды және жеке қасиеттерін, ерекшеліктерін қалыптастыру (әлеуметтік бейімділік, әлеуметтік белсенділік, әлеуметтік тұрақтылық) әлеуметтік қарым-қатынас жүйесінде мінез-құлықтың өз стилін, шығармашылығын және дербестігін дамытуды, қоғамда болып жатқан өзгерістерге жылдам және тәнік (адекватты) әрекет етуді, белсенді өмірлік ұстанымы болуын көздейді.

Орта білім беру мекемелерінде өзін-өзі тану пәнінің оқушылар үшін алатын орны ерекше. Себебі: мен өзімнің сабақтарымда жағымды күйге келтіруден яғни, тыныштық сәтінен бастаймын. Оқушыларды сабырлы, жағымды күйге түсіру үшін баяу музыканың алатын орыны ерекше, сабақ басталар алдында оны жаймен жіберіп қою керек. Ең бастысы оқушылардың өзі де осы күйде болуы маңызды, ол ішкі тыныштықта, жағымды күйде болса ғана оқушылар терең қабылдау алады. Тыныштық сәтінен соң оқушылар өз сезімдерімен емін-еркін бөлістеді. Ал әңгімелесу барысында оқушылардың баяу, жылы дауыспен мәтінді оқып берген кезде, оқушының әңгімені тыңдай және ести білуі үшін, жүрегімен қабылдауы, ой елегінен өткізу мен пайымдай алуға үйренеді. Өзін-өзі тану сабақтарында жайлы әуен арқылы оқушылардың жағымды күйге келудің тиімділігінің маңызы зор болды.

Шығармашылық жұмыс арқылы, нақты іс-әрекет барысында жүзеге асырылатын өз бастауы, өту барысы және нәтижесі болатын үрдіс. Бұл үрдіс 3 кезеңнен өтеді: дайындық, ізденіс, орындау. Осы деңгейлерге сәйкес шығармашылық қабілеттерінің құрылымын анықтайды, өз бойынан оларды талдайды, бағыттай отырып дамытады және жетілдіреді. Осы бағытта топ үшке бөлініп тапсырмалар берілді. І топ поэзия минуты. ІІ топ эссе жазу. ІІ топ коллаж жасау.

Әр топтың оқушылары өз тапсырмалары бойынша 5-7 минут дайындалып, толыққанды жауап берді. Бұл тәсіл шығармашылық шабытты аша түсуге, символдар, бейнелер мен әрекеттерді ұғыну арқылы өзіндік «Менін» көрсете алуына септігін тигізеді. Бірлескен шығармашылық әрекет әр топ мүшелерінің ынтымақтастық, шыдамдылық, ынталылық сияқты адами қасиеттерді ұғынуына, өзінің пікірін айту мен басқалардың пікірін құрметтей білу іскерліктерін дамытуға мүмкіндік берді, оқушылардың өз күшіне сенімділігін, өзінің қабілеттері мен шығармашылық мүмкіндіктеріне сенімдерін қалыптастырды, жауапкершілікке, дербестілікке тәрбиеледі. Шығармашылық жұмыс аяқталып, жауаптары тыңдағаннан кейін төмендегідей түйіндеме жасалды. Осы екі адамгершілік құндылық тұлғаны мынандай жетістіктерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Олар:

- Өзгелерді түсінуге;

- Өмірге құштарлыққа;

- Өз күшіне сенуге;

- Ұтқыр шешім қабылдауға;

- Жеңіске.

Тренинг өткізудің маңызы зор болып табылады. Тренингтің негізгі мақсаты - нақты тапсырманы орындауға көмегін тигізетін білім біліктілік қорымен жеке тұлғаның дамып жетілуінде оқыту, үйрету үрдістерінің интерактивті әдістер арқылы тренингте түзетуге арналған бір сала. Тренинг - негізі құрылымдары іс-әрекет яғни қимыл ойындары, пікірталас, жағдаятты талқылау, жалпы жағдаяттар бұлардың барлығы жеке тұлғаның дамуына тікелей бағытталған. Сабақта «Жүрек жылуы» тренингін өткізудің мақсаты: топтағы сенімді атмосфераның болуына, сонымен қатар кездескен қиыншылықтарға сабырлықпен, шыдамлықпен қарауға тәрбиелеу.

- Оң алақанымызды жүрегіміздің тұсына қойып, лүпілдеп соққан кішкене жүрегіміздің дүрсіліне бір сәт құлақ түріп көрейікші.

- Жүректеріңнің соғысын сезесіңдер ме?

- Біздің жүрегіміз қандай, не деп соғады екен?

- Менің жүрегім сендерге деген мейірімділікке толы.

Әрбір оқушы өз жүректеріндегі сезімдерін айтып шығып, жылы да жұмсақ, батыл да ақылды, қайырымды да мейірімді, нәзік те сыпайы, бақытты да қуанышты жүректерінен шыққан жылуды айналамызға тараттық.

Сабақтың нәтижесінде әдептілік, әділдік, адалдық, ақтық пен пәктіктің әрқашан да өміршіл, қиындықты жеңуге жеткізетін жолдарын қарастырып, білімдері толықтырылды. Шығармашылық жұмыс, дәйек сөз, ән шырқау, трениг, мәтінмен жұмыс және түйіндеме жасау арқылы әдептілік пен әділдіктің зор құндылық екендігіне көз жеткіздік. Адам баласы бір-бірін сыйлап, қадірлеп, қиналған сәттерінде қайырымдылығын жасап, өздерінің иман жүзді адамекендігін білдіре білсе, жерімізде бақытты жандар көп өмір сүрері анық -деп аяқталды.

Кәсіптік білім беру мен болашақ маман құзыреттілігін қалыптастыруда мынадай өзекті мәселелерді іріктеп көрсеткім келеді:

- жас ұрпақты тәрбиелеудің әлеуметтік маңызы мен болашағын қоғамның түсінуін актуалдандыру;

- тәрбие міндеттерін жүзеге асыруда интеллектуалдық, ұйымдастыру-шылық-педагогикалық, кадрлық, экономикалық, әдістемелік және т.б. ресурстарды шоғырландыру;

- балалар мен жас өспірімдердің және жастардың түрлі әлеуметтік топтармен өзара қарым-қатынасты реттеуінде жауапты шешім қабылдай алатын және өзіне жетекшілік рөл ала білетін, дербес жеке тұлға ретінде ашық ақпараттық, білікті, іскерлік және коммуникативтік әлеуметтік кеңістік құруды ұйымдастыру;

- жас ұрпақтың өзінің рухани - адамгершілік, инттеллектуалдық, өмірі мен өз денсаулықтары мен аман-есендігі үшін әлеуметтік құзыреттілік пен жауапкершілігін көтеруді ұйымдастыруға жағдай жасау;

- жас қазақстандықтарды толеранттылық құндылықтар, келісімділік пен ұлтаралық қатынас мәдениеті негізінде тәрбиелеу;

- балалар мен жастардың қоршаған ортаға, қоғамға, табиғатқа оң көз-қарасын қалыптастыруға мүмкіндік туғызу, әлеуметтік-педагогикалық жағдай жасау;

- өмір бойы білімін арттыруына, кәсіби қалыптасуына және өзін-өзі табысты көрсетуіне қажетті жағдай жасау.

Қоғамның нарықтық экономикаға көшуі қазіргі отбасы өмірінің барлық жақтарын өзгертті. Экономикалық тұрақсыздық, көптеген отбасылардың материалдық өмір сүру проблемалары туралы алаңдаушылығы, көптеген ата-аналардың баланың моральдық және жеке даму проблемаларынан өзін-өзі шеттетуі бала тәрбиесіне теріс әсер етеді. Баланың дамуының қай жағын алсақ та, әрқашан осы немесе басқа жас кезеңінде бұл процестің тиімділігінде басты рөлді отбасы атқарады, өйткені отбасы баланың жеке басы қалыптасатын және оның қоғамдағы одан әрі қарым – қатынасы анықталатын әлеуметтенудің алғашқы институты болып табылады. Ата-аналармен қарым-қатынаста бала басқа адамдармен қарым-қатынас жасау қажеттілігін, оларға эмоционалды қатынасты қалыптастырады, психикалық процестерді, пәндік-манипуляциялық әрекеттерді дамытады, ал 7-9 жасында балада нақты коммуникативті белсенділік ерекшеленеді. Отбасы проблемалары балалардың өздерін алаңдатады. 7-9 сынып оқушыларының құндылық бағдарларын анықтаған кезде, балалардың 36% - ы бірінші орындардың біріне отбасындағы тыныш жағдайды және ата-аналардың сүйіспеншілігі мен назарын жоғалтқаны белгілі болды.

коммуникативті белсенділік	32%
отбасындағы тыныш жағдайдың сақталуы	24%
Балаға деген ата-аналардың сүйіспеншілігі	36%
Отбасының бұзылуы	8%

Бұдан шығатын қорытынды: Отбасының одан әрі бұзылуын қалай болдырмауға болады? Ата-аналарды өз балаларына қалай бұруға болады? деген сұрақтарды қарастыра отырып, бірқатар мәселелерді шешуге, менің ойымша, "өзін-өзі тану" пәні ықпал етеді, оның аясында бір жағынан жас ұрпақты адамгершілік-рухани тәрбиелеу, баланың жеке қасиеттерін дамыту жүзеге асырылады; екінші жағынан, отбасын тартуға баса назар аударылады, отбасылық тәрбиенің жүйелілігі мен педагогикасына ата-аналармен арнайы жұмыс арқылы және үй тапсырмалары арқылы әсер етеді, оларды орындау кезінде баланың ата-аналармен ынтымақтастығы және баланың моральдық нормаларды түсінуіне және бекітуіне ата-ана көмегі қажет. Ең дұрысы, "өзін-өзі тану" пәнін оқу кезінде ата-аналар мен балалар бір-біріне жақын және түсінікті болуы керек.

"Өзін-өзі тану" пәнін оқытудың тиімділігі көптеген факторларға байланысты. Олардың бірі, біздің ойымызша, отбасылық тәрбиенің ерекшеліктері мен жағдайларын ескеру, нәтижесінде мұғалімдерге ата - аналардың отбасының жас мүшелеріне әсер ету процесінде белсенді педагогикалық ұстанымға ие бола алатындығы және мұғалімдер мен ата-аналардың гум ұйымдастыруға жалпы қызығушылығы қалыптасатындығы туралы түсінік береді

Әр баланың айналасындағы педагогикалық орта. Егер " иә " болса-қалай? Егер " жоқ " болса, неге?

Баланың тәрбиесіне ата-аналардың қатысуын жандандыру үшін педагогикалық өзара әрекеттесуді дұрыс ұйымдастырудағы мектептің, мұғалімдердің маңызды міндеті. Бұл өзара әрекеттесу балалардың көз алдында ата-ана беделін қалыптастыру мен дамытудан, нәтижесінде ата-аналардың өзін-өзі бағалауын арттырудан және олардың тәрбиешілердің рөлін белсенді қабылдаудан басталуы керек. Ата - ана беделінің төрт құрамдас бөлігі негізге ұсынылады: ата-аналардың балалармен қарым-қатынасының жиілігі мен сапасы; ата-аналардың балалардың істері туралы хабардар болуы; ата-аналардың балалар мәселелері мен проблемаларын түсіну дәрежесі мен шешу деңгейі; белсенділік, ата-аналарының өзін-өзі жетілдіруде ерекше орын алды.

Бірінші кезеңде ата-аналардың психологиялық-педагогикалық ағартуына олардың жоғары білім деңгейін ескере отырып жетекші рөл беріледі. Ата-аналар дәріс аясында келесі тақырыптар ұсынылады:

- Балалық шақ тарихы. Даму психологиясының ерекшеліктері.

- Балалардың басым қажеттіліктері. Таным мен шығармашылыққа деген қажеттілік.

- Баланың жеке басын қалыптастырудағы отбасының рөлі. Отбасылық тәрбие түрлері.

- Отбасындағы қарым-қатынас. Ата-ана билігі.

- Жеке тұлғаның табысты дамуының шарты ретінде оң өзін-өзі бағалау.

- Біздің балаларымыздың достары. Дос болуды үйрену.

- Баланың қиын және қауіпті жағдайларға дайындығын қалай тәрбиелеу керек.

- Мәңгілік құндылықтар: ата-ана махаббаты туралы.

Жоғарыда айтылғандай, "өзін-өзі тану" пәні ата-аналарды бір нәрсені талқылау немесе бірге орындау туралы өтініш білдіретін жеке тапсырмаларды орындау кезінде балалармен ынтымақтастық процесіне тартуды қамтиды. Сондықтан бала ата-аналардан моральдық нормаларды түсінуге және шоғырландыруға көмек алады. Бұл әсіресе келесі тақырыптарды зерттегенде көрінеді: «Бәрі махаббаттан басталады...», «Адами қарым-қатынастың сұлулығы», «Сенім», «Құрмет», «Ар-ұждан мен адалдық».

Ғалымдардың пікірінше, адамның негізгі құзыреттері:

білуге үйрену;

жасауды үйрену;

өмір сүруді үйрену;

бірге өмір сүруді үйреніңіз.

Курстың міндеті-балаларға болашақта бірге өмір сүруге мүмкіндік беретін рухани құндылықтар туралы білім беру қажеттілігі.

Тәрбиенің тиімділігін арттыру үшін АКТ құралдарын қолдану

Қазіргі қоғамды ақпараттық технологияларсыз елестету мүмкін емес. Жаңа цифрлық білім беру ресурстары, компьютерлік технологиялар ақпараттық кеңістікті кеңейтуге, оқушылардың да, мұғалімнің де шығармашылық әлеуетін арттыруға мүмкіндік береді.

АКТ қолдану танымдық белсенділікті арттырудың негізгі принциптерін толық жүзеге асыруға мүмкіндік берді:

1.Позициялардың теңдігі принципі

2.Сенімділік принципі

3.Кері байланыс принципі

4.Зерттеу позициясының принципі.

Осы принциптерді іске асыру акт қолданылатын барлық сабақтарда көрінеді.

АКТ пайдалану сабақтарды өткізуге мүмкіндік береді:

А). Жоғары эстетикалық және эмоционалды деңгейде (анимация, музыка).

Б). Көрнекілікті қамтамасыз етеді.

В). Көптеген дидактикалық материалдарды тартады

Ақпараттық технологияларды қолдана отырып, оқу процесінің ерекшелігі-оқушы өзінің жеке қабілеттері мен қызығушылықтарына сүйене отырып, таным процесін құратын қызмет орталығына айналады. Мұғалім көбінесе көмекші, кеңесші ретінде әрекет етеді, бастапқы табылыстарды көтермелейді, белсенділікті, бастаманы, тәуелсіздікті ынталандырады.

Акт сабақтарында қолдану да ықпал етеді:

А). Сабақты эмоционалды түрде бай және толық, көрнекі ету.

Б). Оқушылардың білімін тексеру және бақылау үшін уақытты қысқарту.

В) оқушылар бақылау және өзін-өзі бақылау дағдыларына үйренеді.

АКТ қолданудың негізгі мақсаты: ойлауды дамыту, ойлау іс-әрекетінің әдістерін қалыптастыру.

АКТ-ны қолдана отырып сабақты әзірлеу кезінде оқушылардың денсаулығына ерекше назар аударылады. Сабақ жоспары физикалық және динамикалық үзілістерді, көзді зарядтауды, Денсаулық сақтау технологиясының элементтерін қолдануды қамтиды.

АКТ қолдану зерттелетін материалдың практикалық маңыздылығын ашуға, өзіндік ерекшелігін көрсетуге, сұрақтар қоюға және өз шешімдерін ұсынуға көмектеседі.

Сыныптан тыс іс-шараларда мультимедиялық презентацияларды қолдану қызықты етуге мүмкіндік береді, қабылдау процесіне тек көру ғана емес, сонымен бірге есту, эмоциялар, қиял кіреді, балаларға зерттелетін материалға тереңірек енуге, оқу процесін шаршатпауға көмектеседі.

Компьютердің арқасында сабақтардағы балалар көрнекі ақпаратты бейнеүзінділер, табиғат және қоршаған өмір туралы фильмдер түрінде алады.

Балалар жануарларды, өсімдіктерді көре алады, музыка дыбыстарын ести алады, бір минуттық үнсіздік кезінде "саяхаттайды", зерттелетін тақырып бойынша мультфильм немесе бейнені көре алады.

Сондай-ақ, К.Ушинский Білім олар қабылдаған сезім мүшелерінің санына қарағанда анағұрлым күшті және толық болатындығын атап өтті.

Презентацияларда ертегі кейіпкерлерінің анимациялық бейнелерін пайдалану сабақта психологиялық жайлылық атмосферасын жасайды.

Анимация эффектілерінің көмегімен кез-келген схема "тірі сурет"болады. Балалар сабақтың материалына қуана-қуана кіреді, үйде экранда көргендері туралы айтады, ал табиғат мұқият және мұқият бола бастайды.

АКТ-ны қолдана отырып, сабақтарда балалар журналдарына толық және нақты шолу жасауға болады. Әсіресе балалар кроссвордтарды шешкенді ұнатады, онда дұрыс шешілгеннен кейін кроссвордта жауап пайда болады.

Сыныптан тыс іс-шараларда интерактивті тақтаны пайдалану оқушылардың оқу мотивациясына, шығармашылық белсенділігіне оң әсер етеді, сондықтан алынған ақпаратты игеру сапасын арттырады. Бала ізденуші, білімге құштар, шаршамайтын, шығармашылық, табанды және еңбекқор болады.

Ақпараттық технологияларды қолданатын сабақтар алған білімдерін кеңейтіп, бекітіп қана қоймай, оқушылардың шығармашылық және зияткерлік әлеуетін айтарлықтай арттырады.

Осылайша, білім беру процесінде АКТ қолдану оқытудың маңызды міндеттерінің бірі-оқу мотивациясының деңгейін арттыруды шешуге мүмкіндік береді. АКТ-ны қолдану оларды қызықты, ойластырылған етуге, оқуды саралаудың жоғары дәрежесін қамтамасыз етуге, орындалған жұмыс көлемін арттыруға, сабақтың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Тек ақпараттық технологияларды қолдану арқылы студенттердің көкжиегі мен олардың практикалық мүмкіндіктерін кеңейтуге болады. Бұл сапалы білім алудың нақты жолы.

11. Тәжірибенің нәтижелілігі:

Өзін-өзі тану оқу пәні ретінде тұлғаның адамгершілік негіздерін қалыптастыруға, оның рухани жетілуіне және өзін-өзі жүзеге асыруға жағдай жасауда басты рөл атқаруға арналған. Осыған орай, тәжірибе жинақтау барысында 5 құндылық: Қиянат жасамау, Ақиқат, Сүйіспеншілік, Тыныштық, Дұрыс әрекет бойынша буклеттер мен бейнежазбалар, сабақ жоспарларын, рухани-адамгершілік тәрбие бойынша күнтізбелік-тақырыптық жоспарын, оқушылардың шығармашылық жұмыстарын жинақтадым.

Сонымен қоса мынадай жетістіктер бар: «Жақсылық жаса» республикалық интернет-байқауында Жоламанов Нурканат ІІІ орын, өзін-өзі тану пәні бойынша аудандық әлеуметтік жобада 2-орын, республикалық қосымша білім беру оқу әдістемелік орталығы атынан алғыс хат, аудандық өзін-өзі тану пәні мұғалімдері арасында 2-орын, kopilkaurokov сайтында келесі материалдар ұсынылды: «Өзімді-өзім танып келемін», «Ізгілікке бастар жол».

Қорытынды: Барлық ғасырларда адамдар рухани-адамгершілік тәрбиені жоғары бағалады. Адамның адамгершілігі әдетте оның мінез — құлқымен бағаланады, бірақ мінез-құлық өте кең ұғым және жеке өмірдің барлық аспектілерін қамтиды. Сондықтан оның моральдық мәнін ашу үшін тұтастықтың қасиеттерін сақтайтын ең кіші бірлікті таңдау керек. Мұндай мінез-құлықтың ең кіші бірлігі әрекет ретінде қызмет етуі мүмкін.

Жеке тұлғаның моральдық құндылығы оның таңдалған қызмет саласында қоғамның этикалық мұраттарын бекітуге дайын болуында.

Осы мәселені талдағаннан кейін адамның моральының негізгі өлшемдері оның сенімдері, моральдық принциптері, құндылық бағдарлары, сондай-ақ жақын және бейтаныс адамдарға қатысты іс-әрекеттер болуы мүмкін деген қорытындыға келуге болады. Демек, мораль нормалары, ережелері мен талаптары өздерінің көзқарастары мен нанымдары (мотивтері), әдеттегі мінез-құлық формалары ретінде әрекет ететін адамды моральдық деп санау керек.

Әдеттегі мінез - құлық бірнеше рет қайталанады. Бұл адамға бірдей, ұқсас жағдайларда әрқашан қажет болған жағдайда әрекет етуге мүмкіндік береді. Мектеп өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі негізгі буын болып табылады. Оқу процесі оқушы тұлғасының адамгершілік-рухани тәрбиесімен тығыз байланысты.

12. Жұмыс тәжірибесін баяндауға қосымша

1. 1-11 сыныптарға арналған «Қыз-елдің көркі» бағдарламасының үлгісі 1-қосымша

2. Өзін-өзі тану сабақтарында бес құндылық дәріптеу мақсатында ұсынылатын презентациялар 2-қосымша

3. «Жақсылық жаса» элеуметтік жобасының презентациясы

4. Оқушылар шығармашылығы

Аялаған Астанам!

Көрікті де, ең сүйікті жас қала,

Көркем неткен сұлу едің, Астана.

Арманыма бүгін міне, қол жетер,

Арайланған елордасы - Астана.

Шуағын мол төгеді, ол бүгінде,

Ертегілер ғажайып сыр шертеді.

Бәйтерегің, Ханшатырың бүгінде,

Астана деп бар әлем жыр төгеді.

Кайнеденова Назира 8 сынып оқушысы.

Аялаған Астана!

Аспанында әуелеп ұшқан қыраны,

Көк аспапмен таласады шуағы.

Жүрекпенен ән ұраны шырқалар,

Желбіреген көк туыңмен, байрағың.

Киелі де, қасиетті кең далам,

Мақтанышпен сені енді айта алам.

Аялаған, армандаған бас қалам,

Жаса жайна, жайнай берші Астанам.

Асылкулова Мадина 8 сынып оқушысы.

Жайнай берші, Астана!

Астана деп соғады жүрегіміз,

Бас қалаға қыдырып барамыз біз.

Елордасы Астана бас қаламыз,

Жайнашы, өсе берші, Астанамыз.

Астананың төрінде орналасқан,

Бейбітшілік келісім сарайымыз.

Елбасының асыл сөздерін біз,

Даналықтың бастауы деп ұғамыз.

Қуанышбай Нурай 8 сынып оқушысы

Аялаған Астана!

Аялаған арманыммен Астана,

Мақсатына жетелейді ол алға.

Көрінген шуақтана жарқыраған,

Үміт жақты жүрегімнің бойына.

Баурап алды жүрегімді табиғаты,

Көркіне көз тоймайды қарасаңда.

Есіл өзен бойымен жалғасады,

Шыңдалып бой көтерген жас қала.

Ерекше оның үйлері мен ғимараты,

Думаны мен Ханшатыры, Бәйтерегі,

Оны көрген адамдар тамсанады.

Көрмегендер аңсайды Астананы.

Болашаққа бағдар, жаңғыру деп,

Басы қаланы елбасы ұсынады.

Әр адамның арманына айналған,

Қарыштай бер елім менің, Астана.

Бекболат Мөлдір 8 сынып оқушысы

Аялаған Астана

Аялаған қазағымның елордасын,

Қазақстан елбасымен көркейген.

Бәйтерегім арман болған әрқашан,

Даңқы шыққан бар әлемге тараған.

Неше түрлі ғимараттар салынған,

Көз тартады, шуағымен нұрланған.

Жасай берші, Астанасы елімнің,

Барлық халық аяласын, таңдансын.

Токтасынова Диляра 6 сынып оқушысы.

4. Сыныптан тыс іс-шаралар сценарийлері

Тақырыбы. «Отбасы-тәрбие басы, мектеп-тәрбие жаршысы»

Мақсаты: отбасы тәрбиесі мәселелерінің өзектілігі, оқушылардың отбасындағы алатын білімін ауқымдату, әр адамның отбасындағы тұлға екендігін анықтау, баланың тұлға ретінде қалыптасуына, отбасының рөлінің маңыздылығы, оның париоттық көзқарасы.

Міндеттері:

-үлкен ұрпақтың адами тәрбиесінің тәжірибесін қалыптастыру;

-өз отбасының тарихын білу;

-сұранысты дамыту;

-балаларды моральдық тұрғыдан дамыту;

-патриоттық және азаматтық тәрбиені дамыту.

Сынып сағатының түрі: тілдесу сағаты

Керекті құралдар: интербелсенді тақта, «Отбасылық мерекелер» тақырыбындағы бейнежазба, балалардың өздерінің отбасылық суреттері, мақал-мәтелдер, үлестірмелі қағаздар (әр бала өзінің отбасындағы портретін бейнелейді)

Тәрбие сағатының барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі (2-3 минут)

- Сәлемдесу, тәрбие сағатының мақсаты түсіндіріледі.

- Сынып сағатына қатысушы әжелер мен аталарды таныстыру.

ІІ. Мұғалімнің сөзі:

- Барлық өнеге - отбасынан басталады. «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны ілер» деп , ата-бабаларымыз тегін айтпаса керекті. Үйдегі тәрбие-баланың болашағына үлкен әсер етеді. Әр бала –өз отбасының тарихын, ата-тегін біліп өсуге тиіс. Ата-ана өз баласына адами қасиеттерді үйретіп отырады. «Әке-асқар тау, ана- бұлақ, бала-жағасындағы құрақ» дейді. Бүгінгі сынып сағатымызда ата-ананың отбасындағы беретін тәрбиесінің қазіргі таңда өзекті мәселе екені және әр баланың өз отбасындағы жеке тұлға болып дамуына нені қажет ететіні туралы ой бөлісеміз. Қонаққа келген ата-әжелеріміз отбасындағы тәрбие туралы әңгімелерін айтады.

Тәрбие сағаты мынадай түрлерге бөлінеді:

1) «Менің бақытты отбасым» (әр бла ата-аналарымен бірігіп дайындаған бейнежазбаларын көрсетіп, баяндайды)

2) «Отбасындағы менің рөлім» тақырыбында балалар үлестірме қағаздарға өз отбасының суреттерін салады.

3) «Отбасы -шағын мемлекет» әр бала өз мемлекетінде сақталатын құндылықтар жайлы ойларын шағын сөздермен жазып, түсіндіреді.

4) «Жүректен-жүрекке» ( ата, әжелер өз ойларын айтады)

5) «Жалғасын тап...» (мақал-мәтелдердің жалғасын айту)

1-бөлім: «Менің бақытты отбасым» (бейнежазбаларды қарау)

Мұғалімнің сөзі:

- «Ағаштан ағаш рең алады, адамнан адам тәлім алады» демекші әрбір ата - ана өз баласының тәрбиелі де рухани азығы мол азамат болып өсуін тілейді. Қазіргі заманымыздың басты мақсаттарының бірі - жас ұрпаққа саналы тәрбие беру. Жас ұрпақтың саналы азамат болып қалыптасуында ата – ана мен мұғалімнің рөлі зор. «Тәрбие дегеніміздің өзі, ең алымен баланың сезімін оятып, баланың әсершілдігін дамыту». Бала ата-анадан және өз ұстазынан адамдарға жақсылық әкелетін қылық қасиеттерді, қуаныш табуға баулитын жақсы істерді үйренуге тиіс.

Ендеше, қазір отбасындағы болатын бақытты күндерден жасалған бейнежазбаларды тамашалаймыз.

2-бөлім: «Отбасындағы менің рөлім»

3-бөлім: «Отбасы -шағын мемлекет»

Мұғалімнің сөзі.

- «Баланы дұрыс тәрбиелеу - бұл біздің қарттық шағымыз, жаман тәрбиелеу - бұл біздің келешек қасіретіміз» А. С. Макаренко айтқан екен. Баласын ата-ана отбасында жақсы тәрбиелеуге , жаман іс-әрекеттен аулақ болуға үйретеді. Отьасы – шағын мемлекет. Әр мемлекеттің өз президенті, министрлері болады. Мемлекеттің барлық мүшелері отбасындағы құндылықтарды бірдей сақтауға міндетті.

5-бөлім: «Жалғасын тап...»

1.Атаңның баласы болма,....................... ( халықтың баласы бол)
2. Ұяда не көрсең,..................................( ұшқанда соны ілерсің)
3. Балалы үй базар,.................................( баласыз үй қу мазар)
4. Ата көрген оқ жонар,..........................( ана көрген тон пішер)
5. Ананың сүті – бал,..............................( баланың тілі – бал)
6. Туған үйдің түтіні жылы,...................( туған ананың күтімі жылы)
7. Анаңа ауыр сөз айтпа,........................( артыңа ауыр жүк артпа)
8............. – ананың бауыр еті, көз нұры. ( бала)
9. Әке – асқар тау,.............................( ана - шалқар көл)

Қорытынды: «Күллі ғажайыптардың ішіндегі ең тамашасы - жақсы тәрбиеленген адам» деген грек философы - Эпикет. Бала - әр ата-ананың болашағы. Бала-ата-ананың өмірінің жалғасы. Ендеше, өз өміріміздің болашағы болып саналатын ұрпағымызды жақсы біліммен сусындатып, зайырлы еліміздің бақытты балаларын мықты етіп тәрбиелей берейік. Еліміздің болашағы-жастар деп, елбасымыз айтқандай, жарқын елдің- жас ұрпағына жақсы тәлім-тәрбие берейік! Сау болыңыздар.

Тақырыбы: Отбасы - бақыт мекені.

Мақсаты: 1. Оқушылардың отбасы, жанұя туралы білімдерін шыңдай түсе, отбасы құндылықтарының маңызын дәріптеу.

2. Оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттерін, тіл байлығын, өз беттерінше жұмыс істеу дағдыларын дамыту.

3. Оқушыларды ұйымшылдыққа, жауапкершілікке, ептілікке, өз ойын жеткізе білуге, отбасы құндылықтарын сыйлауға тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: 1. Білуі керек: Отбасы мүшелерін құрметтеп, сыйлай білуі керек. 2. Болуы керек: Отбасында әдепті, сыйлы болуы керек. 3. Жасай білуі: Берілген тапсырмаларды орындай білулері керек.

Әдісі: әңгімелеу, сұрақ-жауап .

Көрнекі құралдар: отбасы туралы, нақыл сөздер, слайд.

І. Ұйымдастыру кезеңі

Сәлемдесу, назарын аудару, психологиялық ахуал туғызу.

ІІ. Мұғалім сөзі: Отбасы-мемлекеттің негізгі буыны. Тәрбие – отбасынан басталады, болашақ ұрпақтың еліне, Отанына деген сүйіспеншілігі алдымен ата-ананың ықпалымен қалыптасады. «Дәулет есіктен, ақыл бесіктен кіреді» демекші білім бесігі мектептен, тәрбие бесігі отбасынан бастау алады. Отбасының екі тірегі - әлпештеген әке мен аялаған ана. Ата-анаға үлкенге қызмет етіп, әкеңнің еңбегін, анаңның ақ сүтін өтеу - біздің борышымыз. Ата - ана - отбасының негізгі діңгегі, бастапқы дәнекері. Бала әкеден ақыл, анадан мейірім алады. Әке туралы айтсақ, әке отбасының асыраушысы, қамқоршысы. Ана - отбасының ұйтқысы, жылуы, шуағы. Отбасы - адам баласының түп қазығы, алтын ұясы. Адам баласы шыр етіп дүние есігін ашқаннан бастап сол ортаның ыстық-суығына бейімделіп, ықпалына көніп, осында ер жетеді. Отбасы мүшелерінің жауапкершілігі толығымен ер азаматқа жүктеледі. Баланы өсіріп тәрбиелеу – әйел ананың тікелей міндеті. Отбасының тәрбиелеушілік міндетіне тікелей байланысты оның тағы бір қызметі бар. Оны дамытушы міндет деп атауға болады. Балалардың үздіксіз дамуы, шығармашылық қабілетін іске асыруы отбасынан басталады. Әке-шеше балаларына жақсы тәрбие беруге қоғам алдында жауапкер.

Отбасым - менің жүрегім Отбасым - менің тірегім Отбасым – менің Отаным Тек сен деп соғар жүрегім – дегендей, отбасы болашақ ұрпақ бойына адамзаттық құндылықтарды және ұлттық рухани байлықтарын сіңіретін тәрбие ошағы. Отбасы – адам үшін ең жақын әлеуметтік орта. Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің мұралар мен салт-дәстүрлердің сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет өмірмен, қоршаған ортамен танысып, мінез-құлық нормаларын игереді. Отбасы баланың азамат болып өсуінің негізі болып табылады. Отбасының басты қызметі баланы тәрбиелеу. Отбасы тәрбиесі – бұл жалпы тәрбиенің ең басты бөлігі. Ата-ана және отбасы мүшелері жас нәресте дүниеге келген күннен бастап, оның өміріне қамқорлық жасап, болашағын жоспарлайды және саналы азамат болып өсуі үшін қажет жағдай жасайды. Бұған баланың қажеттігін толық қанағаттандыру, оны дене және ой еңбегіне үйрету, күн тәртібін дұрыс реттеуге , салауатты өмір сүруге, адал болуға тәрбиелеу, жақсылықты үйретуге, жамандықтан жиренуге үйрету, бойында жастайынан мәдени құндылықтар мен адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру жатады.

Қазақ отбасы тәрбиесінің өзекті мәселелері педагог- ғалымдар С. Қалиев, М.Смайылова, “ Отбасы кішкентай бір мемлекеттік ұя” деп бекер айтылмаған. Әдетте жақсылықтың бәрі отбасынан басталады. Отбасы - жұртты жақындастырушы, ұрпақ пен ұрпақты табыстырушы, ұрпақаралық тұтастықтың отын жағушы ерекше ұя. Сондықтан да отбасы - барша адамзатқа ең жақын, ең қасиетті ұғым. Әрбір отбасында сүйіспеншілік пен түсіністік мықты болса, қоғамның діңгегі де берік болады. Ата – ана – өмірдегі ең қымбат адамдар. Олар бізді жақсылыққа әдептілікке, адамгершілікке тәрбиелейді. Сабақта да, үйде де ұқыпты, тәртіпті, саналы бала болса екен деп тілейді. Әсіресе,”Түп қазығың - Отаның, ар - намысың - тілің, кәусар бұлағың - ұстазың, қамқоршың - әкең, ақылшың – анаң” деген сөздер көңілімізде жатталып қалыпты.

ІІІ. Сұрақ-жауап:

· Балдан тәтті не? (бала)

· Шаңырақ иесі кім? (кенже ұл)

· Балаға кім сыншы? (ата-ана)

· Әкеден балаға беріледі (мұра)

· Үйде кім, елде кім қадірлі (үйде қонақ, қарт, бала қадірлі; елде әкім, ұстаз қадірлі.)

· Үйдегі алтын қазық кім? (ана)

· «Ұл атадан көрмейінше сапар шекпес» кімнің нақыл сөзі? (Қорқыт ата)

· Қаз да емес, үйрек те емес. Дастарханда болмайды. Бірақ барлық адам дәм татқан (ана сүті)

· Әдепті бала ата – анасын мақтатар,… ( әдепсіз бала ата –анасын қақсатар).

· Ана сүтін ақтамағанды ,… ( ешкім мақтамайды)

· Үйінде ұл – қызы бардың,… (көгінде сөнбес жұлдызы бар)

· Атаңа не қылсаң ,… (алдыңа сол келер)

· Ұяда не көрсең ,… (ұшқанда соны ілерсің)

ІV. Шығармашылық жұмыстар:

1-топ: Эссе жазу: «Бақытты жанұя – бақытты ел»

2-топ: Постер қорғау: «Бақытты жанұя – бақытты ел»

3-топ: Нақыл сөздер, мақал-мәтелдер дайындау, айту: «Отбасы», «Тәрбие», «Ата-ана», «Бала»

V. Қорытындылау

Отбасы. Бала. Мектеп. Бір - бірінен ажырағысыз үш ұғым. Отбасы бар жерде бала бар, бала бар жерде мектеп бар. Мектеп пен ата-ананың міндеті - әр балаға бақыт, қуаныш сыйлау. Тәрбиенің ең алғашқы бастамасын бала отбасында алады. Отбасы - әр бала үшін алтын бесік. Бала отбасы аясында түлеп өседі, оңы мен солын сонда таниды. Ол отбасы жағдайында өмірдегі әр түрлі жағдайларда өзін қалай ұстауды, адамгершілік әліппесі: кішіпейіл болу, ізеттілік, сыйластық, үлкендермен және кішілермен қандай қарым - қатынаста болу керек сияқты тәжірибе жинақтайды және оны меңгереді. Отбасы – ол ең жақын адамдардың ошағы. Әрқашан отбасы мүшелерін сыйлап, құрметтеу керек.

«Отбасы құндылығы – сарқылмас қазына» тақырыбындағы ашық шараның бағдарламасы

Мақсаты: Отбасы мүшелерінің арасындағы бауырмалдық, қайырымдылық қатынастарын нығайту, ата – анасын сыйлай білетін азамат тәрбиелеу, отбасы құндылықтарын арттыру.
Көрнекілігі: фото стенділер, даналық сөздер, безендірулер, слайд, бейнероликтер.
І жүргізуші: Отбасы өнегесін алып өскен ұрпақ болашағына зор сеніммен қарайды.
ІІ жүргізуші: Адам баласы шыр етіп дүние есігін ашқаннан бастап сол ортаға бейімделіп, ықпалына көніп ер жетеді.
І жүргізуші: Міне, бүгінгі мерекелік шарамыздың «Отбасы құндылығы – сарқылмас қазына» деп аталуы да үлкен мақтаныш.
ІІ жүргізуші: Балаға білім, тәрбие беруде басты тұлға – ұстаз болса, оны жалғастырушы, демеуші ата – ана.
І жүргізуші: Әрине, ананың ыстық аялы алақаны, әкенің асқар таудай биік тұлғасын, зерделі ой – мақсатын кейінгі ұрпаққа жалғастыру қандай бақыт!
ІІ жүргізуші: Отбасы құндылығын арттыру, берген тәрбиесін бойымызға дарыту, жақсы қасиеттерін үлгі ету перзенттік парызымыз емес пе?
І жүргізуші: Қадірлі де құрметті ата – аналарымыз туралы жүректен шыққан маржан жырларын тарту етіп, ұланғайыр сезім иірімдерін арқау етіп, жырлаған ақын жазушыларымыз аз емес.
Баршаңызды отбасылар мерекесімен құттықтап, өз жүрегінен шыққан «Отбасым – менің бақытым» атты жыр туындысын ала келген 9 сынып оқушысы Халиланы сіздердің қошеметтеріңізбен ортаға шақырамыз.
(Өз өлеңін оқиды)
ІІ жүргізуші: Ал енді оқушылар! Отбасы, ата – ана, бала, ата – әже туралы мақал – мәтелдерді еске түсіріп, әркез оларды қастерлеп жүру үшін тренингке кезек берейік. (Оқушылар шеңбер болып тұрып, музыка ырғағымен сиқырлы қорапты бір - біріне ұсынады. Музыка тоқтағанда қорапша кімнің қолында қалса сол оқушы отбасы туралы мақал айтады.)
І жүргізуші: Дүниеде не тең келер анаға,
Туған одан батыр, ғалым, дана да.
Бар өмірін арнайтұғын балаға,
Ата – ананы жырламаққа бола ма? – дей келе жалынды жыр шумақтарымен кішкентай бүлдіршіндерімізді ортаға шақырамыз.
(Бүлдіршіндер әке, ана, ата – әже туралы өлеңдер оқиды. )
ІІ жүргізуші: О, ата – анам,
Таянышым, тірегім!
Бар бақытты бір басыңа тіледім.
Бізді жақсы болса екен деп қашанда
Лүпілдейді сенің қамқор жүрегің.
Кезекті оқушыларға береміз.
(оқушылар өз отбасы туралы презентация жасайды)
І жүргізуші: Отбасы – шағын мемлекет, қоғамның негізі болып табылады. Өйткені мемлекетіміздің дамуына өркендеп өсіп – өнуіне үлес қосатын болашақ негізі әр отбасының жемісі.
Олай болса, отбасы туралы өз құндылықтарымызды, ой – пікірімізді «Шынын айтсам...» атты тренинг арқылы өрбітейік.
Мен шынын айтсам... Отбасым – маған өте қымбат, өйткені біз мейірімдіміз.
Мен шынын айтсам... Ата – анамды әркез мақтан тұтамын, өйткені мен олардың болашағымын.
Мен шынын айтсам...
Баршаңызды мерекемен құттықтап 2 сынып оқушылары би өнерлерін көрсетеді.
ІІ жүргізуші: - Балалар, енді әр отбасында күн өмір сүреді деп көз алдымызға елестетейік, осы күннің шуағы сөнбес үшін отбасында қандай жақсы қарым – қатынастар болуы қажет деп ойлайсыздар?
(Балалар күн шуақты достық мейірімділік, сыйластық, жылылық, қамқорлық т. б. деп құрастырады)
І жүргізуші: Құрметті мереке қонақтары, ұстаздар, оқушылар! Отбасы құндылықтарын әркез құрметтейік, әр отбасында сүйіспеншілік, татулық, бірлік болсын!

Тәрбие сағаты: «Отбасы – шағын мемлекет»

Тәрбие сағатының мақсаты:

1) Отбасындағы қарым - қатынас мәдениеті туралы түсінік беру, бақытты жанұяның моделін дайындау;

2) Отбасы - Отанның бір бөлшегі екенін ұғындырып, оқушылардың бақытты жанұяға

деген қызығушылығын арттыру;

3) Жанұядағы сыйластыққа, адамгершілікке, инабаттылыққа, ынтымақ пен бірлікке, татулық пен ұйымшылдыққа тәрбиелеу. Үлкенді үлгі, кішіні мақтан етуге, отбасының бірлігін сақтап, жанұяның мақтаны болуға тәрбиелеу.

Мұғалімнің кіріспе сөзі:

Отбасында адам бойындағы  асыл  қасиеттер жарқырай көрініп, қалыптасады.Отанға деген ыстық сезім – жақындарына,  туған-туысқандарына деген сүйіспеншіліктен басталады.

Н.Ә.Назарбаев

Отбасы – адам баласының діңгегі. Өйткені, адам ең алғаш шыр етіп дүниеге келген сәтінен бастап осында ер жетіп, отбасының тәрбиесін алады. Сондықтан да отбасы – адамзаттың аса қажетті, әрі қасиетті алтын мектебі.

Оқушыларды отбасының бірлігін сақтап, ата - ананың алдындағы парызын өтеуге, жанұядағы сыйластыққа, адамгершілікке, инабаттылыққа, татулық пен ұйымшылдыққа тәрбиелеу мақсатында ұйымдастырылып отырған тәрбиелік шараны ашайық!

-Адамзат бесігін тербеткен ұя

-Үлгі – өнеге бастауы

-Жағымды қасиеттерге  баулиды

Жүректен жүрекке.

Жүрекшеге тілек жазып балалар ата - аналарына, ұстаздарына береді.

Тәрбиелік  шарамызды А. С. Макаренконың «Балаға берілген дұрыс тәрбие - бұл бақытты қарттық, ал нашар тәрбие - біздің болашақтағы сорымыз, біздің көз жасымыз» деген ұлағатты сөзімен аяқтағым келеді.

Тәрбие сағаты

Ашық сабақ «Отбасы-тәрбие көзі»

 Мақсаты:Оқушыларға қоғамдағы отбасы жөнінде түсінік беру, отбасы тәлім-тәрбиенің негізі екенін ұғындыру, ата-ана, бала жөнінде Ата Заңымыздан мағлұмат алуға жағдай туғызу, мектеп пен ата-ананың байланысын арттырып, балаға тәрбие беріп, өз ойларын  айтуға үйрету,жауап беру қабілеттерін дамыту.

Көрнекіліктер:мақалдар жазылған плакаттар, слайдтар.

Сабақтың тәсілдері: СТО стратегиялары, сұрақ-жауап, пікіралысу.

Барысы.

І « Тренинг Тез орында» (әрбір топ өздерінің туған айлары бойынша шеңбер құрады).

ІІ Ұйымдастыру бөлімі. 1 Слайд.

1 Мұғалімнің сөзі.Тәрбие сағатының мақсаты мен ерекшелігін айту.

ІІІ Қызығушылықты ояту. 2 Слайд.

РЕКЛАМА

Отбасы деген сөзді қалай түсінесіздер?

 Отбасы

Ата-ана,  әке, бала ,ата-әже.

Отбасы- адам үшін ең жақын әлеуметтік орта.

Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралар мен салт-дәстурлердің сақтаулысы. Отбасында бала алғаш рет өмірмен, қоршаған ортамен танысып, мінез-құлық нормаларын игереді.

2Отбасының басты қызметі не деп ойлайсыздар?

-Бала тәрбиелеу.

Ата-ана сәби дүниеге келген күннен бастап,оның өміріне қамқорлық жасап, болашағын жоспарлайды және саналы азамат болып өсуі үшін қажет жағдай жасайды.

ІV Мағынаны ажырату. 3 Слайд.

1Ой шақыру.

Отбасы үш тіректен тұрады: бала, ана ,әке.

Атамыз қазақ  «Бала-адамның бауыр еті», «Балалы үй-базар»,- дейді.Өйткені бала-өмірдің жалғасы, отбасының жеміс берер гүлі.

Баланың болашақта жақсы азамат болып өсуі, жан-жақты тәрбиелі болуы тікелей отбасында берілетін ұлттық тәрбиеге байланысты.

Баланың жақсысы-ата-ананың  абыройы,ары.

Жаманы-қайғысы, азап- соры.

(В.Сухомлинский).

Баланың басты ұстазы-ата-анасы.Ата-ананың үйдегі қарым-қатынасы, киім киюі, мінез-құлқы бәрі-бәрі балаға үлгі.Өйткені «Қарағайға қарап тал өседі, жанұяға қарап бала өседі». Бала отбасында әкеден-ақыл, шешеден- мейір алады.

Әке-тірек, ана-жүрек, бала-тілек. Осы бір ғажап тұжырым әке, ана, бала отбасының үш тағаны іспеттес.

4Слайд.

Бала тәрбиесіндегі әкенің ролі туралы Гүлсезімнің әкесіТайпақов Сабырғали Бақтығалиұлы әңгімелейді.

Отбасындағы шаңырақтың тірегі-әке. Отбасының қамқоры, отағасы болғандықтан, әкенің сөзіне отбасы мүшелері мән беріп, тоқтам жасайды.Ер баланың әке-досы, әрі ақылшысы, қыз- баланың қамқоршысы.

5 Слайдта Профессор Ә.Табылдиевтің әке алдындағы міндеттері туралы ойлары жазылған.

Баланы тәрбиелеу баулу-әке мойнына жүктелген тарихи парыз.

Баланы бетімен жіберме..жақсылыққа үйрет, жамандықтан жирент. Бас мүлгісе, сүрінеді» әуелі өзің үлгі бол, ұрпағың сонда үлгі болар,-деген                                                                           Мұзафар Әлімбаев ағамыз.

Әкенің беделі туралы өз ойларын Маліков Темірланның әкесі Айшуақов Ерлан Малікұлы айтты.

6 слайд                    Аналар-киелі паналар.

Аналардың қыздарды тәрбиелеуі туралы Исекенова Мақпалдың анасы Әсем өз ойларымен бөлісті.

Оқушылар аналар-әкелер туралы білетін             мақал-мәтелдерін айтты.

7 Слайд Мақал- мәтелдер.

Әке-асқар тау.

әке көрген оқ жонар

Шеше көрген тон пішер.

Әке- балаға сыншы.        Әкесі құрдастың баласы құрдас.

Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер.

Әкесін сыйламаған адамды баласы да сыйламайды.

8 Слайд.                       Менің асыл әжелерім.

Утинязов Айболаттың әжесі оқушылардың сабақтарына қатысып,олардың сабаққа қатысуы, үлгерімі туралы жақсы әсерде екенін айтты.

Келесі бөлім Атасыз үй-батасыз, анасыз үй-панасыз.

Аталар туралы қандай мақал- мәтелдер білесіздер?

-Аталы бала-ақылды,

Аналы бала-еркетай.

Ата-бәйтерек, бала- жапырақ.

9 Слайд .Ауылымыздың иманы Жантастың атасы Социал ата мен Жангүлдің атасы Жалғас ағайларға сөз кезегін беріп, олардан бата сұраймыз.

Мектеп, ата-ана,бала арасындағы байланыс яғни серіктестік туралы Айдананың анасы тәрбие ісінің орынбасары Гүлмира Ахмадиқызына сөз беріледі.

Атасынан ақыл алса, тентек ұл да жөнделер.

Махмуд Қашғари.

Гүлмира Ахмадиқызы класс жетекшісі, оқушы, ата-анаға сұрақтар беріп, сауалнама жүргізді.

Үш топқа бөлініп отырған оқушылармен де жұмыстанды.

V Ой толғаныс стратегиясы.

Ситуациялық жағдаяттарды әр топ ата-аналары шешті.

Халқымыздың салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын сақтауға, дәріптеуге байланысты қазақтың ырымдары мен тыйым сөздерінің мәнін Мақпалгүлдің анасы Давлетова Валия әңгімеледі.

Қонақ кәде ретінде Қадыр Мырза-Әлінің өлеңіне жазылған «Қазақтарды  шетелдік қонақтарға таныстыру әнін» Бусурманова Ғазиза шырқады

10 Слайд Шығарма-эссе «Менің отбасым», «Менің анам» , «Менің әкем» оқушылардың шығармаларын тыңдау.

11 Слайд       Ата-анаға естелік.

Жанұяның тірегі әке болсын,

Шаңырақтың шуағы ана болсын,

Бар тілекті арнайтын балаңызға

Көңіліңіз ғажайып нұрға толсын.

«Тәрбиенің ең тамаша мектебі – отбасы»

Мақсаты: Бала тәрбиесіндегі ата - ананың алатын орнының ерекше екендігін түсіндіру. Жанұядағы ата - ана және бала арасындағы қарым - қатынасты нығайту. Ата - анаға деген бала махаббатын ояту. Мектеп, ұстаз, ата - ана бірлігін нығайту. Отбасы мүшелері арасындағы бауырмалдық. Қайырымдылық, достық қарым - қатынасты қалыптастыру, үлкенді сыйлауға, сыпайы, ілтипатты болуға тәрбиелеу.
Көрнекілігі: қанатты сөздер «Ата көрген - оқ жонар, ана көрген - тон пішер», «Ата – бәйтерек, бала - жапырағы», карточкалар.
Түрі: пікір талас.

Барысы:
І. Ұйымдастыру. Сәлемдесу
Оқушыларды екі топқа орналастыру.
Бүгін біз «Тәрбиенің ең тамаша мектебі – отбасы» тақырыбындағы тәрбие сағатында бала тәрбиесі, оның жан - жақты дамуы бағытында өз ойымызды ортаға салмақпыз. Отбасы – адам баласының түп қазығы, алтын ұясы. Адам баласы шыр етіп дүниеге келгеннен бастап, сол ортаның ыстық суығына бейімделіп, ықпалына көніп, осында ер жетеді. Әке шаңырақ иесі. Отбасы мүшелерінің жауапкершілігі толығымен ер - азаматқа жүктеледі. Әйел – отбасының ұйтқысы. Баланы өсіп тәрбиелеу - ата - ана міндеті. Бала әкеден ақыл, анадан мейірім алады. Тәртіпті де тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу – отбасы мен мектептен алған үлгі - өнеге жиынтығының жемісі. Бүгінгі сабақ сайыс түрінде өтеді.

І бөлім Таныстыру. «Алтын ұя» тобы және «Берекелі отбасы» тобы.
- Алдымен топтың атын таныстырып мағлұмат береді.
ІІ бөлім. «Білімдіге дүние жарық» деп аталады. Мұнда топтың шапшаңдылығын, біліктілігін аңғарамыз. Ендеше викториналық сұрақтар беріледі.

І топ
1. Балдан тәтті не? ( бала)
2. Қара шаңырак иесі кім? ( кенже ұл)
3. Әкеден балаңа берілетін зат ( мұра)
4. Үйдегі алтын адам кім? ( ана)
5. Бес дұшпанды атаңдар? ( өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ)
6. «Ұл атадан көрмейінше сапар шекпес» кімнің нақыл сөзі ( Қорқыт ата)
7. Жасөспірім бала неше жастан бастап қылмыстық жауапкершілікке тартылады? ( 14 жас)

ІІ топ
1. Тәрбие мен білімнің ордасы ( мектеп)
2. 18жасқа толмаған адам ( бала)
3. «Өзін - өзі тану» бағдарламасының авторы кім? ( С. Назарбаева)
4. Екі адамның бір - біріне деген адалдығы ( достық)
5. Бес асылды атаңыз (талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым)
6. Үш арсызды ата? ( ұйқы, тамақ, күлкі)
7. Мемлекеттік рәміздерді ата ( елтаңба, ту, гимн)

Келесі ІІI бөлім «Болашағымыз білімді жастардың қолында» сурет салу байқауы.
Екі топ суреттерін қорғайды.
Келесі ІV бөлім «Тығырықтан шығу» деп аталады. Мұнда жағдаяттық сауалдар беріледі. Өз пікірлеріңізді білдіресіздер.
1. Сенің өзіңнің жақын адал досың бар, бірақ онымен дос болуға ата - анаң қарсы. Сен не істейсің?
2. Көктем мезгілі. Жолдасың сабақ оқуын азайтып, сабақтан тыс нәрселерге көп көңіл бөлетіндіктен сабақ үлгерімі төмендеп кетті. Сен не істейсің?
3. Сенің сабақ үлгерімің орташа. Сыныптастарың сені білімің бойынша бағалап, адамгершілік қасиеттеріңді көре білмейді. Сен не істейсің?
4. Пән мұғалімдері сенің жауапкершілігіңді бағалап ертеңге бір жұмыс тапсырды. Белгілі себептермен сен ол жұмысты орындап бола алмадың, не істейсің?

Келесі бөліміміз V бөлім «Тіл өнері» мақал мәтелдің жалғасын табу. Яғни мұнда қай топ бірінші қол көтереді, сол топ жауап береді.
1. атаның баласы болма,....................... ( халықтың баласы бол)
2. Ұяда не көрсең,..................................( ұшқанда соны ілерсің)
3. Балалы үй базар,.................................( баласыз үй қу мазар)
4. ата көрген оқ жонар,..........................( ана көрген тон пішер)
5. Ананың сүті – бал,..............................( баланың тілі – бал)
6. Туған үйдің түтіні жылы,...................( туған ананың күтімі жылы)
7. Анаңа ауыр сөз айтпа,........................( артыңа ауыр жүк артпа)
8............. – ананың бауыр еті, көз нұры. ( бала)
9. Әке – асқар тау,.............................( ана - шалқар көл)
Қорытындылау

18