«О?у процесінде сын т?р?ысынан ойлау ?дісін ?олдануды? тиімділігі»
«О?у процесінде сын т?р?ысынан ойлау ?дісін ?олдануды? тиімділігі»
«О?у процесінде сын т?р?ысынан ойлау ?дісін ?олдануды? тиімділігі»
Ахмет Байт?рсын?лы: «Тілді? міндеті – а?ылды? а?дауын а?да?анша, ?иялды? ме?зеуін ме?зегенше, к??ілді? т?юін т?йгенінше айту?а жарау. Айта білетін адам табылса, тіл пайдалану?а ?р?ашан жарайды. Тек айта білетін адам табылуы ?иын», – деген.
?аза?стан ?лемдік білім беру ке?істігіне енуі отанды? білім дамуыны? стратегиялы? жоспарын ?зірлеуді ж?не со?ан орай ?лтты? білім ж?йесіні? жетістіктері мен білім дамуында?ы жалпы ?лемдік ?рдестерді ескеретін жа?а ?лгісіне к?шуді талап етуде. Білім бере отырып, тиімді жолмен жа?а заман т?л?асын ?алыптастыру ?р ?стазды? ма?саты екені аны?. Білім мазм?нын жа?артуды? ?ылыми негізіне о?ушы белгілі бір ?ажетті біліктер мен да?дыларды? иесі, о?у ?рекетіні? субъектісі,?р т?рлі м?дениеттер мен ?з к?з?арасы т?р?ысынан білімді, сауатты, ?з ойын д?рыс ?рі шебер жеткізе білетін, м?дениетті т?л?а.
Сыни ойлау – ашы? ?о?ам негізі. Сыни ойлау деген –?р жеке т?л?аны? кез –келген жа?дайда?ы м?селені ойлап, зерттеп ?орытып, ?з ойын еркін орта?а жеткізе алуы. Сыни т?р?ыдан ойлау, ?зіндік, жеке ойлау болып табылады. Ол – ?з алдына с?ра?тар ?ойып ж?не ?немі олар?а жауап іздеу, шешімін табуды ?ажет ететін м?селені аны?тау, ?р м?селеге байланысты ?з пікірін айту, оны д?лелдей алу, сонымен ?атар бас?аларды? пікірлерін д?лірек ?арастыруды ж?не сол д?лелдемелерді? ?исынын зерттеу дегенді білдіреді. На?ыз саба? – ол ?р?ашан диалог, іздене, дайындала, ?йрене, ш?кірттер болаша?ын ойлай жасал?ан е?бек пен т?жірбиені? бірлігі. Сын т?р?ысынан ойлау ?ш б?ліктен т?рады:
Біріншіден, сын т?р?ысынан ойлау ?зіндік ж?не жеке ойлау болып табылады.
Екіншіден, сын т?р?ысынан о?ыту жаттанды ?а?идаларды д?лелдеп айта беру емес, о?ушы о?ып, оны еске са?тап айту ?аблеті жо?, керсінше тере? ойлау ар?ылы ескіге жа?аша к?з?арас ?алыптастыру м?мкін, ты? идеялар ойлап табуы м?мкін.
?шіншіден, сын т?р?ысынан ойлау с?ра?тар ?ойып, шешімін табуды ?ажет ететін м?селені аны?таудан басталады.Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге ??мар болып келеді.?зіні? жеке ?ызы?ушылы?тарымен ?ажеттіліктеріне жауап беруге талпынады.
Сын т?р?ысынан ойлау ба?дарламасы ?ызы?ушылы?ты ояту, ма?ынаны ашу, ой тол?аныс кезе?дерінен т?зіледі.
?ызы?ушылы?ты ояту
?йрену процесі – б?рын?ы білетін ж?не жа?а білімді ?штастырудан т?рады. ?йренуші жа?а ??ымдарды, т?сініктерді, ?зіні? б?рын?ы білімін жа?а а?паратпен толы?тырады, ке?ейте т?седі. Сонды?тан да, саба? ?арастырыл?алы т?р?ан м?селе жайлы о?ушы не біледі, не айта алатынды?ын аны?таудан басталады. Осы ар?ылы ойды ?оз?ату, ояту, ми ?ыртысына тітіркенгіш ар?ылы ?сер ету ж?зеге асады. Осы кезе?ге ?ызмет ететін “Топтау”, “Т?ртіп алу”, “Ойлану”, “Ж?пта тал?ылау”, “Болжау”, “?лемді шарлау” т.б. деген аттары бар ?дістер (стратегиялар) жина?тал?ан. ?ызы?ушылы?ты ояту кезе?іні? екінші ма?саты – ?йренушіні? белсенділігін арттыру. ?йткені, ?йрену – енжарлы?тан г?рі белсенділікті талап ететін іс-?рекет екені даусыз. О?ушы ?з білетінін еске т?сіреді, ?а?аз?а жазады, к?ршісімен б?ліседі, тобында тал?ылайды. Я?ни айту, б?лісу, орта?а салу ар?ылы оны? ойы ашылады, тазарады. Осылайша шы?дал?ан ойлау?а бірте-бірте ?адам жасала бастайды. О?ушы б?л кезе?де жа?а білім жайлы а?парат жинап, оны байыр?ы біліммен ?штастырады.
Ойлау мен ?йренуге ба?ыттал?ан б?л ба?дарламаны? екінші кезе?і ма?ынаны ашу (т?сіне білу). Б?л кезе?де ?йренуші жа?а а?паратпен танысады, та?ырып бойынша ж?мыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оны? ?з бетімен ж?мыс жасап, белсенділік к?рсетуіне жа?дай жасалады. О?ушыларды? та?ырып бойынша ж?мыс жасауына к?мектесетін о?ыту стратегиялары бар. Соны? бірі INSERT. Ол бойынша о?ушы?а о?у, та?ырыппен танысу барысында V – “білемін”, ? - “мен ?шін т?сініксіз”, + - “мен ?шін жа?а а?парат”, ? – “мені та? ?алдырады” белгілерін ?ойып отырып о?у тапсырылады. INSERT – о?ы?анын т?сінуге, ?з ойына басшылы? етуге, ойын білдіруге ?йрететін ?тымды ??рал. Бір ??гімені? со?ына тез жету, о?ы?анды есте са?тау, м?нін жете т?сіну – к?рделі ж?мыс. Сонды?тан да, о?ушылар арасында о?у?а же?іл-желпі ?арау салдарынан т?сіне алмау, ?мірмен ?штастыра алмау жиі кездеседі. Ма?ынаны т?сінуді жо?арыда?ыдай ?йымдастыру – атал?ан кемшіліктерді болдырмауды? бірден-бір кепілі.
?йретушілер білетіндерін аны?тап, білмейтіндерін белгілеп с?рау?а ?зірленеді. Б?л ?рекет ар?ылы жа?аны т?сіну ?шін б?рын?ы білім арасында к?пірлер ??растыру?а, я?ни байланыстар ??ру?а да?дыландырады Та?ырып туралы ой-тол?аныс – ба?дарламаны? ?шінші кезе?і. К?нделікті о?ыту процесінде о?ушыны? тол?анысын ?йымдастыру, ?зіне, бас?а?а сын к?збен ?арап, ба?а беруге ?йретеді. О?ушылар ?з ойларын, ?здері бай?а?ан а?параттарды ?з с?здерімен айта алады. Б?л сатыда о?ушылар бір-бірімен ?серлі т?рде ой алмастыру, ой т?йістіру, ?з ?йрену жолын, кестесін жасау ма?сатында бас?аларды? ?р т?рлі кестесін біліп ?йренеді. Б?л ?йрену сатысы – ойды ?айта т?йіп, жа?а ?згерістер жасайтын кезе? болып табылады. ?р т?рлі шы?армашылы?пен ой т?йістіру болаша?та ?олданылатын ма?сатты ??рылым?а жетелейді.
Осы кезе?ді тиімді етуге лайы?тал?ан “Бес жолды ?ле?”, “Венн диаграммасы”, “Еркін жазу”, “Семантикалы? карта”, “Т кестесі” сия?ты стратегиялар ?р саба?ты? ерекшелігіне, ауыр-же?ілдігіне ?арай лайы?тала ?олданылады.
Саба?та о?ушы?а білім дайын к?йінде беріле салмау керек. М??алім шеберлігі ар?ылы баланы? білімді игеруге ?ызы?ушылы?ын ояту ?ажет. Ал ол с?ра? ?р т?рлі ?діс-т?сілдер ар?ылы баланы? алдына жан-жа?ты ма?сат ?ойып, іске асыруына жол к?рсетеді.
Технологияны? басты ма?саты – дамыта о?ыту негізінде “Сын т?р?ысынан ойлау ар?ылы о?у мен жазуды дамыту” ба?дарламасын іске асыру, балалар?а тере? білім беру.
Б?л ба?дарлама ?аза?стан ?оры жанынан 1998 ж. ?азан айынан бастап ж?ргізіліп келеді.
Жа?а технология ретінде е? озы? ?дістерді дер кезінде игеру, іздену ар?ылы бала бойына дарыту, одан ?німді н?тиже шы?ара білу – ?рбір ?стазды? басты міндеті.
RWCT ба?дарламасы – а?ылшын тілінен аудар?анда “Сын т?р?ысынан ойлау ?шін о?у мен жазу” дегенді білдіреді. Б?л ба?дарлама о?ытуды? 60 т?рлі стратегияларынан: ?дістерінен т?рады. Ма?саты – шы?армашылы? ойлауды, сын т?р?ысынан ойлауды дамыту.
б) ой тол?аныс – ойлау процесіні? е? жо?ар?ы сатысында м?селені тал?ылау, я?ни ?ш фазада саба?ты б?ліп ?ту, о?ыту мен о?у процесін осындай ?ш сатыда ?йымдастыру.
?аза? тілі саба?тарында о?у мен жазу ар?ылы сын т?р?ысынан ойлау технологиясын ?олдана отырып т?л?а ?алыптастыру т?жербиесін саба?тарда ?олданудамын.Сын т?р?ысынан ойлауда о?ушы болжайды, зерттеп, ?орытып, ?з ойын жеткізеді, негізін ашады, с?рыптайды, тал?ылайды,, сын к?збен ?арайды,пікірін д?лелдейді, пікір алмасады, орта? пікірге келеді, ма?сат?а жетеді, ?зін – ?зі бас?арады, топпен ж?мыс істеуге ?йренеді, жан д?ниесін ?згертеді, ойлауды дамытады, ?ызы?ушылы?ты дамытады, ?ызы?ушылы?ты артырады, кез – келген саба?ты ме?гертеді, о?ушы ?зін – ?зі т?рбиелейді.
Просмотр содержимого документа
««О?у процесінде сын т?р?ысынан ойлау ?дісін ?олдануды? тиімділігі»»
«Оқу процесінде сын тұрғысынан ойлау әдісін қолданудың тиімділігі»
Ахмет Байтұрсынұлы: «Тілдің міндеті – ақылдың аңдауын аңдағанша, қиялдың меңзеуін меңзегенше, көңілдің түюін түйгенінше айтуға жарау. Айта білетін адам табылса, тіл пайдалануға әрқашан жарайды. Тек айта білетін адам табылуы қиын», – деген.
Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуі отандық білім дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеуді және соған орай ұлттық білім жүйесінің жетістіктері мен білім дамуындағы жалпы әлемдік үрдестерді ескеретін жаңа үлгісіне көшуді талап етуде. Білім бере отырып, тиімді жолмен жаңа заман тұлғасын қалыптастыру әр ұстаздың мақсаты екені анық. Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне оқушы белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің субъектісі,әр түрлі мәдениеттер мен өз көзқарасы тұрғысынан білімді, сауатты, өз ойын дұрыс әрі шебер жеткізе білетін, мәдениетті тұлға.
Сыни ойлау – ашық қоғам негізі. Сыни ойлау деген –әр жеке тұлғаның кез –келген жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін ортаға жеткізе алуы. Сыни тұрғыдан ойлау, өзіндік, жеке ойлау болып табылады. Ол – өз алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап іздеу, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтау, әр мәселеге байланысты өз пікірін айту, оны дәлелдей алу, сонымен қатар басқалардың пікірлерін дәлірек қарастыруды және сол дәлелдемелердің қисынын зерттеу дегенді білдіреді. Нағыз сабақ – ол әрқашан диалог, іздене, дайындала, үйрене, шәкірттер болашағын ойлай жасалған еңбек пен тәжірбиенің бірлігі. Сын тұрғысынан ойлау үш бөліктен тұрады:
Біріншіден, сын тұрғысынан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып табылады.
Екіншіден , сын тұрғысынан оқыту жаттанды қағидаларды дәлелдеп айта беру емес, оқушы оқып, оны еске сақтап айту қаблеті жоқ, керсінше терең ойлау арқылы ескіге жаңаша көзқарас қалыптастыру мүмкін, тың идеялар ойлап табуы мүмкін.
Үшіншіден, сын тұрғысынан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтаудан басталады.Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге құмар болып келеді.Өзінің жеке қызығушылықтарымен қажеттіліктеріне жауап беруге талпынады.
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны ашу, ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі.
Қызығушылықты ояту
Үйрену процесі – бұрынғы білетін және жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да, сабақ қарастырылғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғату, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін “Топтау”, “Түртіп алу”, “Ойлану”, “Жұпта талқылау”, “Болжау”, “Әлемді шарлау” т.б. деген аттары бар әдістер (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты – үйренушінің белсенділігін арттыру. Өйткені, үйрену – енжарлықтан гөрі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады.
Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны ашу (түсіне білу). Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауына көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Соның бірі INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында V – “білемін”, ― - “мен үшін түсініксіз”, + - “мен үшін жаңа ақпарат”, ? – “мені таң қалдырады” белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады. INSERT – оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал. Бір әңгіменің соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну – күрделі жұмыс. Сондықтан да, оқушылар арасында оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан түсіне алмау, өмірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру – аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі.
Үйретушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында көпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құруға дағдыландырады Тақырып туралы ой-толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзбен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушылар өз ойларын, өздері байқаған ақпараттарды өз сөздерімен айта алады. Бұл сатыда оқушылар бір-бірімен әсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру, өз үйрену жолын, кестесін жасау мақсатында басқалардың әр түрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп, жаңа өзгерістер жасайтын кезең болып табылады. Әр түрлі шығармашылықпен ой түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты құрылымға жетелейді.
Осы кезеңді тиімді етуге лайықталған “Бес жолды өлең”, “Венн диаграммасы”, “Еркін жазу”, “Семантикалық карта”, “Т кестесі” сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады.
Сабақта оқушыға білім дайын күйінде беріле салмау керек. Мұғалім шеберлігі арқылы баланың білімді игеруге қызығушылығын ояту қажет. Ал ол сұрақ әр түрлі әдіс-тәсілдер арқылы баланың алдына жан-жақты мақсат қойып, іске асыруына жол көрсетеді.
Технологияның басты мақсаты – дамыта оқыту негізінде “Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту” бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру.
Бұл бағдарлама Қазақстан қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп келеді.
Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу – әрбір ұстаздың басты міндеті.
RWCT бағдарламасы – ағылшын тілінен аударғанда “Сын тұрғысынан ойлау үшін оқу мен жазу” дегенді білдіреді. Бұл бағдарлама оқытудың 60 түрлі стратегияларынан: әдістерінен тұрады. Мақсаты – шығармашылық ойлауды, сын тұрғысынан ойлауды дамыту.
Сабақтың мақсаты:
а) қызығушылықты ояту – сұрақ қою;
ә) мағынаны ажырату – жауаптар іздеу, мәселені зерттеу;
б) ой толғаныс – ойлау процесінің ең жоғарғы сатысында мәселені талқылау, яғни үш фазада сабақты бөліп өту, оқыту мен оқу процесін осындай үш сатыда ұйымдастыру.
Қазақ тілі сабақтарында оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдана отырып тұлға қалыптастыру тәжербиесін сабақтарда қолданудамын.Сын тұрғысынан ойлауда оқушы болжайды, зерттеп, қорытып, өз ойын жеткізеді, негізін ашады, сұрыптайды, талқылайды,, сын көзбен қарайды,пікірін дәлелдейді, пікір алмасады, ортақ пікірге келеді, мақсатқа жетеді, өзін – өзі басқарады, топпен жұмыс істеуге үйренеді, жан дүниесін өзгертеді, ойлауды дамытады, қызығушылықты дамытады, қызығушылықты артырады, кез – келген сабақты меңгертеді, оқушы өзін – өзі тәрбиелейді.
Мен өз сабақтарымда стратегияларды оқу бағдарламасына сәйкес бірізді жүйелі түрде қолданып жүрмін. Сабақта қолданып жүрген әдістерім мынадай:
І – қызығушылықты ояту фазасында ой қозғау (шақыру).
ІІ – мағынаны ажыратуда түртіп алу жүйесі, 5 жолды өлең.
ІІІ-ой толғаныс фазасында Венн диаграммасы, еркін жазу, топтастыру, кубизм, т.б. стратегиялар арқылы баланың дамуына, оның бойындағы жеке қабілеттердің ашылуына, шығармашылықпен ізденуіне жол саламыз.
