?шсе тілім, мен де бірге ?шемін! – деп, а?ын ?бділд? Т?жібаев а?амыз жырла?андай, тіл ?ай елде болса да ?астерлі, ??діретті екені? барлы?ымыз білеміз. Ту?ан тілім - асыл анамны? ?сем ?німен бойыма сі?ген ана тілім. ?р адам ?з анасын ?алай ?адірлеп сыйласа, ту?ан тілін де солай ??рметтеп, с?йе білуі керек деп ойлаймын. Ол досты?ты? кілті, ынтыма?тасты?ты? бастауы, ырыс – берекені? алды, ?лтты? ?рі жаны, ?рі ары. Тіл жай с?з емес, ?мірді? талай сынынан ?ткен, ?скеле? талаптар?а с?йкес ?рістей т?скен толы??анды а?и?ат десек, жа?ыла ?оймаспыз.
Я?ни, ?аза? хал?ыны? басынан ?р т?рлі жылдарда ашаршылы?, ?лт - азатты? ?оз?алыс, жаугершілік, отаршылды? секілді ?иын заман ?тті, біра? хал?ымыз ?айыспай, ?лт болып аман ?алды. Бабасынан ?ал?ан алтын м?расы тілін ?мытпады. Батыр аталар, ?айсар а?а - апаларымыз ?мірді? ?иын ?ткелдерінен ?лтымызды адастырмай алып шы?ты. С?йтіп, к?птен а?са?ан, барша халы? арман еткен т?уелсіздікке де ?олымыз жетті.
Т?уелсіз ?аза?станны? к?гінде к?к байра?ымыз желбіреді, ?р азаматыны? ж?регі ?н?ранды айтты, барша халы? ту?ан тілі – ?аза? тілімен ?айта табысты десек те болады. Тілсіз ?о?амны? ?андай т?рі болса да ?мір с?ре алма?шы емес, ол тілді? ?зі ?о?ам бар жерде ?ана пайда болып, ?мір с?реді. Тіл – ?о?амны? жемісі екені аны?.
?рбір адам?а тілі, ана с?тімен беріліп, ?алыптасады. Тілімізді? байлы?ы – ?лтымызды? ма?танышы. Ол, бізді? бабаларымызды? ?рпа?ына мирас ?ылып тастап отыр?ан ба?а жетпес м?расы. ?анша бас?а тіл білсен де, ?з тілінді ?згеден биік ?стауын ?ажет. Демек, ?зіні? ту?ан еліні? мемлекеттік тілінді білуіне міндеттісі?. ?р адам ?зіні? ту?ан тілі? к?зіні? ?арашы?ындай са?тап, оны? ш?барланып кетпеуіне ?арсы т?рып, артында келе жат?ан ?рпа?тарына аманат ?ылып жеткізіп отыруы ?ажет. Ту?ан тілімізді? абыройын ас?а?татып к?теру – ?рбір адамзатты? абзал борышы болуы тиіс. Елімізді? барша ?лтты? келбеті мен болмысы, салт – санамыз бен д?ст?ріміз, дініміз, осы ?лтты? м?дениеті мен тілімізде жатыр. Елімізді? т?уелсіздігі - жас ?рпа?ыны? парасатты да білімді, іскер де ?абілетті, отаны? с?йгіш те, ?лтжанды т?л?а ретінде ?алыптастыруда мемлекеттік тілді? ат?аратын ?ызметі зор десек те арты? емес.
?аза?стан егеменді ел болып, ес жиып, етек жия баста?ан б?л к?ндері ой?а ?онбайтын, сола?ай сора?ылы?тарды к?збен к?ріп, ?олмен ?стай отырып ?аза? тілі м?селесі ж?нінде тол?анбай т?ра алмаймыз. ?аза? тілі ?анша бай болса да, соны менсінбей ?орлап, ?зге тілде с?йлейтіндер ?лі де жеткілікті. Тіпті к?нделікті ?мірде, ту?ан тілінен безгендерді де к?ріп ж?реміз. ?зімізді? ана тілінен безу, а? с?т беріп асыра?ан ананнан безумен те? сия?ты. ?з тіліне жаны ашыма?ан адам, ?згеге де жаны ашымайды.
Ту?ан тілін – ар ?лшемін. Тілінді білмеу, тілінді ш?барлау – арынды ш?барлау, адамды? ?асиеттен ж?рдай болу, к??ілінді лайлаумен те? деп білемін. Адамны? ту?ан тілге деген с?йіспеншілігі, бала кезінен ?алыптасуы керек. ?орша?ан ортанды танып білу, ?зіні? ту?ан тілінді танып білумен басталады.
Орысты? ата?ты а?ыны Ушинский: "Ана тілі – халы?ты? ?ткен ?рпа?ын, ?азіргі ж?не келешек ?рпа?ын, тарихы бір т?тасты?, мыз?ымас бірлік, ажырамас туысты? жа?дайда м??гілік біріктіретін е? сенімді ??рал. Ана тіліміз ар?ылы ?ана біз хал?ымызды, отанымызды танып білеміз, халы? рухыны? сар?ылмас бастауы да сонда жатыр. Ел – ж?ртымызды, ту?ан жерімізді, оны? ?зен-к?лдерін, оны? бораны мен найза?айын ана тіліміз ар?ылы ?ана ?абылдап, солар?а деген перзенттік махаббатымызды ана тіліміз ар?ылы жеткіземіз” – деген.
Сонды?тан, б?гінгі та?да Елбасымыз ?лемдегі е? дамы?ан ?лкен елдерді? ?атарына ?осылу міндетін ?ойып отыр?ан кезде, мемлекеттік тілді? п?рменді дамуына ат салысып, бірлесе ж?мыс ж?ргізсе деймін. ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі - ?аза? тілі. Ол елімізде дамып, ?ркендеп биіктерден ас?а?тауы тиіс. ?рине, б?л к?рделі де к?рмеулі ?иын м?селе екені т?сінікті. Алайда, ?ай кезде де елді? т?тасты?ы мен бірлігін са?тау жайлы бізді? ата-бабамыз?а да о?ай болма?ан. Ал тіл мемлекеті? е? ?ымбат ?азынасы екенін ескерсек, м?ны? ма?ыздылы?ы мен ??ндылы?ы арта т?седі. Б?л - ана тіліні? ?адір-?асиетін арттыра т?сері даусыз. А?ын Ораза?ын Ас?ар «Т?уелсіздік тартулары» жина?ына енген ?ле?інде:
К?рінесі? к?зге шы??ан с?йелдей,
С?ра?тар да шаншу болып тиер кей.
??тылмайсы? барлы? тілді білсе? де,
?з тілі?ні? к?мегіне с?йенбей.
Ана тілінде ата-баба сыры бар,
Аудармадан т?пн?с?адай кім ??ар.
?се келе ??сты? тілін білсе? де,
Ана тілсіз оны? ?андай ??ны бар, - деп ?ле? жолдарында ?з тілі? ?зге тілді ?йренуге басты тірек екенін баянда?ан.Ана тілін балалар ананы? ?лдиінен, бесік жырынан, ?орша?ан ортасынан еліктеу ар?ылы ?йренеді. Есейе келе кітаптан, ?о?амнан, халы?тан ?йреніп, ме?гереді. Осылай ана тіліміз ананы? а? с?тіндей бойымыз?а сі?е береді. ?ркім ?зіні? ана тіліне деген ??рметін еш?ашан жо?алтпау?а тиіс. ?йткені, ана тілі ар?ылы ?ана ма?айында?ыны саралап ой т?йетін адам ?зіні? еліне деген с?йіспеншілігін арттыра т?седі. ?аза?ты? ?лы т?л?алары Абай, Ма?жан, М?хтар, С?бит, Ж?бандар с?йлеткен ?аза? тілі. ?аза? хал?ымен, бірге абыройлы да ас?а?, сына?ты да сындарлы та?дырды басынан кешірді. То?сан ауыз с?зді? тобы?тай т?йінін т?йіп, ж?йелі с?збен ал?алы топты е?серген ойшыл, шешендерді ел бас?ару ісіне арластырып, халы? ж?регінде жаттал?ан дала данышпандары, кеме?гер ойды? кемелді арнасы, тілінен бал там?ан, ?ара ?ылды ?а? жар?ан ?ділетті би- шешендер ?лылы? пен ?ла?ат, ?неге мен та?ылымны? мектебі, аталы ойды? алтын ?азы?ы бола білді. Тек ана тіліміз ар?ылы ата-ана?а, елге, Отан?а, халы??а деген махаббатымызды жеткізе аламыз. Адам баласы ?з анасын ?алай с?йсе, ?з тілін де солай с?юі тиісті екені аны?.
Б?гінгі к?ні бізді? елімізде тілдерді? ?ш т??ырлы?ы деген жа?а термин де пайда болды. ?лемдік ?ркениетке ?адам басу ?шін ?аза? тілімен ?атар орыс ж?не а?ылшын тілдерін де жетік білуді талап етуде. Жас ?рпа?ты? білім ордаларында осы?ан орай шет тілін ме?геру ?шін білім алып жат?аны да ?уантады. ?рине, ?лемдік даму ?рдістерінен кейін ?алып ?ою?а болмайды. Біра? онсыз да ?з елінде еркін ?ркендей алма?ан ?аза? тілі, кейінгі орын?а ысыру ?исынсыз деп ойлаймын. Мемлекеттік тіл, я?ни ?аза? тілі-?лемдегі барлы? мемлекеттік тіл сия?ты ?зіні? егемендігін ал?ан тіл. ?аза?станда т?ратын ?рбір азамат мемлекеттік тілді білуге міндетті. Тілге деген ??рмет, халы??а деген ??рмет.
К?п тіл білсе? к?кжиегі? ке? болар,
??рметтейді кісі екен деп т?рге озар.
?ай елде ж?рсе? де б?л д?рысы,
Мемлекеттік тілді ?йренген ж?н болар.
Тілсіз халы?ты?, елді? ?мір с?руі м?мкін емес. ?лем танитын ел болу ?шін тілімізді? м?ртебесін биіктетуіміз ?ажет. О?ан, тек ?ана ?зіміз ат салысып, ?лгі, ?неге к?рсетуіміз керек. ?анша, ай?айлап айтса? да, ?з тілінді ?здері? ??рметтемей еш ал?а озбайты?ымыз айдан аны?. Сонды?тан да, а?айын! ??р с?зден, е? бірінші ?зімізден басталы?!
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«ма?ала "Тілім мені? - тірлігімні? ай?а?ы»
Көлбаева Базаргүл Әкімқызы.
Қарағанды облысы
Теміртау қаласы
№24 жалпы орта мектебінің
Қазақ тілі және әдебиеті
пәнінің мұғалімі.
Анатілінбіліптұрып, бөтеншежақсысөйлесең, бұл – сүйініш. Анатілінбілмейтұрып, орысшажақсысөйлесең, бұл – күйініш.
Халел Досмұхаммедұлы
«Туған тілім -тірлігімнің айғағы»
Туған тілім – тірлігімнің айғағы,
Тілім барда айтылар сыр ойдағы,
Өссе тілім, менде бірге өсемін,
Өшсе тілім, мен де бірге өшемін! – деп , ақын Әбділдә Тәжібаев ағамыз жырлағандай, тіл қай елде болса да қастерлі, құдіретті екенің барлығымыз білеміз. Туған тілім - асыл анамның әсем үнімен бойыма сіңген ана тілім. Әр адам өз анасын қалай қадірлеп сыйласа, туған тілін де солай құрметтеп, сүйе білуі керек деп ойлаймын. Ол достықтың кілті, ынтымақтастықтың бастауы, ырыс – берекенің алды, ұлттың әрі жаны, әрі ары. Тіл жай сөз емес, өмірдің талай сынынан өткен, өскелең талаптарға сәйкес өрістей түскен толыққанды ақиқат десек, жаңыла қоймаспыз.
Яғни, қазақ халқының басынан әр түрлі жылдарда ашаршылық, ұлт - азаттық қозғалыс, жаугершілік, отаршылдық секілді қиын заман өтті, бірақ халқымыз қайыспай, ұлт болып аман қалды. Бабасынан қалған алтын мұрасы тілін ұмытпады. Батыр аталар, қайсар аға - апаларымыз өмірдің қиын өткелдерінен ұлтымызды адастырмай алып шықты. Сөйтіп, көптен аңсаған, барша халық арман еткен тәуелсіздікке де қолымыз жетті.
Тәуелсіз Қазақстанның көгінде көк байрағымыз желбіреді, әр азаматының жүрегі Әнұранды айтты, барша халық туған тілі – Қазақ тілімен қайта табысты десек те болады. Тілсіз қоғамның қандай түрі болса да өмір сүре алмақшы емес, ол тілдің өзі қоғам бар жерде ғана пайда болып, өмір сүреді. Тіл – қоғамның жемісі екені анық.
Әрбір адамға тілі, ана сүтімен беріліп, қалыптасады. Тіліміздің байлығы – ұлтымыздың мақтанышы. Ол, біздің бабаларымыздың ұрпағына мирас қылып тастап отырған баға жетпес мұрасы. Қанша басқа тіл білсен де, өз тілінді өзгеден биік ұстауын қажет. Демек, өзінің туған елінің мемлекеттік тілінді білуіне міндеттісің. Әр адам өзінің туған тілің көзінің қарашығындай сақтап, оның шұбарланып кетпеуіне қарсы тұрып, артында келе жатқан ұрпақтарына аманат қылып жеткізіп отыруы қажет. Туған тіліміздің абыройын асқақтатып көтеру – әрбір адамзаттың абзал борышы болуы тиіс. Еліміздің барша ұлттық келбеті мен болмысы, салт – санамыз бен дәстүріміз, дініміз, осы ұлттық мәдениеті мен тілімізде жатыр. Еліміздің тәуелсіздігі - жас ұрпағының парасатты да білімді, іскер де қабілетті, отаның сүйгіш те, ұлтжанды тұлға ретінде қалыптастыруда мемлекеттік тілдің атқаратын қызметі зор десек те артық емес.
Қазақстан егеменді ел болып, ес жиып, етек жия бастаған бұл күндері ойға қонбайтын, солақай сорақылықтарды көзбен көріп, қолмен ұстай отырып қазақ тілі мәселесі жөнінде толғанбай тұра алмаймыз. Қазақ тілі қанша бай болса да, соны менсінбей қорлап, өзге тілде сөйлейтіндер әлі де жеткілікті. Тіпті күнделікті өмірде, туған тілінен безгендерді де көріп жүреміз. Өзіміздің ана тілінен безу, ақ сүт беріп асыраған ананнан безумен тең сияқты. Өз тіліне жаны ашымаған адам, өзгеге де жаны ашымайды.
Туған тілін – ар өлшемін. Тілінді білмеу, тілінді шұбарлау – арынды шұбарлау, адамдық қасиеттен жұрдай болу, көңілінді лайлаумен тең деп білемін. Адамның туған тілге деген сүйіспеншілігі, бала кезінен қалыптасуы керек. Қоршаған ортанды танып білу, өзінің туған тілінді танып білумен басталады.
Орыстың атақты ақыны Ушинский: "Ана тілі – халықтың өткен ұрпағын, қазіргі және келешек ұрпағын, тарихы бір тұтастық, мызғымас бірлік, ажырамас туыстық жағдайда мәңгілік біріктіретін ең сенімді құрал. Ана тіліміз арқылы ғана біз халқымызды, отанымызды танып білеміз, халық рухының сарқылмас бастауы да сонда жатыр. Ел – жұртымызды, туған жерімізді, оның өзен-көлдерін, оның бораны мен найзағайын ана тіліміз арқылы ғана қабылдап, соларға деген перзенттік махаббатымызды ана тіліміз арқылы жеткіземіз” – деген.
Сондықтан, бүгінгі таңда Елбасымыз әлемдегі ең дамыған үлкен елдердің қатарына қосылу міндетін қойып отырған кезде, мемлекеттік тілдің пәрменді дамуына ат салысып, бірлесе жұмыс жүргізсе деймін. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі - Қазақ тілі. Ол елімізде дамып, өркендеп биіктерден асқақтауы тиіс. Әрине, бұл күрделі де күрмеулі қиын мәселе екені түсінікті. Алайда, қай кезде де елдің тұтастығы мен бірлігін сақтау жайлы біздің ата-бабамызға да оңай болмаған. Ал тіл мемлекетің ең қымбат қазынасы екенін ескерсек, мұның маңыздылығы мен құндылығы арта түседі. Бұл - ана тілінің қадір-қасиетін арттыра түсері даусыз. Ақын Оразақын Асқар «Тәуелсіздік тартулары» жинағына енген өлеңінде:
Көрінесің көзге шыққан сүйелдей,
Сұрақтар да шаншу болып тиер кей.
Құтылмайсың барлық тілді білсең де,
Өз тіліңнің көмегіне сүйенбей...
Ана тілінде ата-баба сыры бар,
Аудармадан түпнұсқадай кім ұғар.
Өсе келе құстың тілін білсең де,
Ана тілсіз оның қандай құны бар, - деп өлең жолдарында өз тілің өзге тілді үйренуге басты тірек екенін баяндаған.Ана тілін балалар ананың әлдиінен, бесік жырынан, қоршаған ортасынан еліктеу арқылы үйренеді. Есейе келе кітаптан, қоғамнан, халықтан үйреніп, меңгереді. Осылай ана тіліміз ананың ақ сүтіндей бойымызға сіңе береді. Әркім өзінің ана тіліне деген құрметін ешқашан жоғалтпауға тиіс. Өйткені, ана тілі арқылы ғана маңайындағыны саралап ой түйетін адам өзінің еліне деген сүйіспеншілігін арттыра түседі. Қазақтың ұлы тұлғалары Абай, Мағжан, Мұхтар, Сәбит, Жұбандар сөйлеткен қазақ тілі. Қазақ халқымен, бірге абыройлы да асқақ, сынақты да сындарлы тағдырды басынан кешірді. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін түйіп, жүйелі сөзбен алқалы топты еңсерген ойшыл, шешендерді ел басқару ісіне арластырып, халық жүрегінде жатталған дала данышпандары, кемеңгер ойдың кемелді арнасы, тілінен бал тамған, қара қылды қақ жарған әділетті би- шешендер ұлылық пен ұлағат, өнеге мен тағылымның мектебі, аталы ойдың алтын қазығы бола білді. Тек ана тіліміз арқылы ата-анаға, елге, Отанға, халыққа деген махаббатымызды жеткізе аламыз. Адам баласы өз анасын қалай сүйсе, өз тілін де солай сүюі тиісті екені анық.
Бүгінгі күні біздің елімізде тілдердің үш тұғырлығы деген жаңа термин де пайда болды. Әлемдік өркениетке қадам басу үшін қазақ тілімен қатар орыс және ағылшын тілдерін де жетік білуді талап етуде. Жас ұрпақтың білім ордаларында осыған орай шет тілін меңгеру үшін білім алып жатқаны да қуантады. Әрине, әлемдік даму үрдістерінен кейін қалып қоюға болмайды. Бірақ онсыз да өз елінде еркін өркендей алмаған қазақ тілі, кейінгі орынға ысыру қисынсыз деп ойлаймын. Мемлекеттік тіл, яғни қазақ тілі-әлемдегі барлық мемлекеттік тіл сияқты өзінің егемендігін алған тіл. Қазақстанда тұратын әрбір азамат мемлекеттік тілді білуге міндетті. Тілге деген құрмет, халыққа деген құрмет.
Көп тіл білсең көкжиегің кең болар,
Құрметтейді кісі екен деп төрге озар.
Қай елде жүрсең де бұл дұрысы,
Мемлекеттік тілді үйренген жөн болар.
Тілсіз халықтың, елдің өмір сүруі мүмкін емес. Әлем танитын ел болу үшін тіліміздің мәртебесін биіктетуіміз қажет. Оған, тек қана өзіміз ат салысып, үлгі, өнеге көрсетуіміз керек. Қанша, айғайлап айтсаң да, өз тілінді өздерің құрметтемей еш алға озбайтыңымыз айдан анық. Сондықтан да, ағайын! құр сөзден, ең бірінші өзімізден басталық!
