Кылаас чааһа "Ойуур оскуолата"

Кылаас чааһа: "Ойуур оскуолата"

Сыала: булт тэриллэрин билсиһии, көтөрү-сүүрэри харыстыырга иитии, билиини-көрүүнү сайыннарыы.

- Былыр-былыргыттан кыһын булчуттар аар тай5а5а күндү түүлээ5и бултуу тахсаллара. То5о кыһын бултууллара буолуо дии саныыгыт?

- Кыһыңңы тымныыга кыыл түүтэ хойдор, тупсар, кылааннанар. Бэрт өрдөө5үтэ саха дьоно араас булт тэрилин оңостоллор эбит. Эһиги ханнык булт тэриллэрин билэ5ит? ( хартыыңкалар)

- Тимир чааркааны ким көрбүтэй? Урут тимир чааркаан суо5уна сахалар талах чааркаан оңостоллор эбит, онон кырынааһы, солоңдону, куоба5ы бултууллар эбит. Оттон тимир чааркаан улахана араас, онно саһыл, кырса, онноо5ор бөрө иңнэр эбит.

- Айа диэн тугуй? Айа оно5оһунан ытар, онтун төбөтүгэр тимир ырбалаах буолар, онто кыыл этигэр дьөлө киирэн өлөрөр. Айаны куобахха, тайахха эмиэ тардаллар.

- Онтон туһа5ы тугунан оңороллоруй? Сылгы сиэлинэн эбэтэр кутуругун кылынан хаталлар. Мас, талах, кытыан быыһыгар иитэллэр. Араас мас көтөрө, куобах эңин туһахха төбөтүн уган баран иңнэн хаалар.

- Сохсону ким көрбүтэй? Хапта5ай маһынан оңороллор. Өгдөтөн баран анныгар мэңиэ уураллар. Кыыл кэлэн мэңиэни тыытта5ына, сохсо хам баттыыр. Үксүгэр кырса, куобах, саһыл түбэһэр.

- Тиргэ эмиэ туһах курдук, ол гынан баран синньигэс, имигэс тала5ынан оңоһуллар. Сайын күөл кытыытыгар, от быыһыгар иитэллэр, онно кус иңнэр. Тиргэ эһиннэ5инэ тала5а көнөн, иңнибит куһа үөһэ ыйанан тахсар.

Сэһэргэһии.

- Урут булчуттар тыа5а тугунан сылдьаллара буолуой? Оттон билигин? Булчут киһи хайдах буолуохтаа5ый? (Күүстээх, тулуурдаах, хорсун, сатабыллаах, бэргэн ытааччы, билиилээх-көрүүлээх, сүрэхтээх, мындыр, иңсэтэ суох) То5о?

Күрэхтэһии "Тииң өйө өйдөөх". Тииң олус чэбэр кыыл. Уйатын сотору-сотору ыраастыыр. Ону ааһан уйатын ичигэс кыһын кэлэригэр үөһэ үрдүк сиргэ, тымныы кыһыңңа аллараа со5ус туттар, үөһээ аллараатаа5ар тымныытын кини билэр. Кыһыңңы аһын хаһаанар, инньэ гынан кыһыңңы тымныыга ас көрдөөн тоңмот-хаппат. Кистээбит аһа ханна баарын өйдүүр. "Тииң өйө өйдөөх" күрэхтэһиибит бастакы түһүмэ5э таабырын таайыыта. Сөпкө таайбыкка эриэхэ бэриллэр.

Санаа5ын сааһылаа,

Тылгын сытыылаа,

Оройгунан толкуйдаа,

Мэйиигинэн үлэлээ.

Со5уруу дойдуттан со5отох харахтаах уол кэлэр үһү. Саа.

Бытыгын быһа үктээтэххэ, быһа5ынан саайар баар үһү. Айа.

Ытырбытын ыыппат, туппутун ыһыктыбат баар үһү. Чааркаан.

Киирэн кэлбити кэтэххэ биэрэр баар үһү. Сохсо.

Ойуур быыһыгар "о" буукуба турар үһү. Туһах.

Тиит тирэхтээх тиңсирики сүүрүк баар үһү. Тииң.

Түүнү быһа түбүгүрэн тахсар түөкүн ыт. Бөрө.

Ууга олохтоох, от аһылыктаах. Андаатар.

Бөкүнүйэ-бөкүнүйэ бүөр сыата. Куобах.

Сыһыы кыыһа сыгынах дьиэлээх үһү. Кырынаас.

2. Ыйытыылар. Өс хоһоонноро.

Ойуурдаах куобах охтубат,...

Көрдөөбүт көһүйэ. ..

Айыл5а арааһын...

Киһиргиибин диэн...

Былыргыны былыт саппат, ....

Куобах туһунан остуоруйалар?

Эһэни атыннык туох дииллэрий?

Тииң туох туһалаа5ый?

Саһыл тугу сиирий?

Тайах аһылыга?

Тыа иччитэ?

Ытык көтөрдөр?

Сэтинньи туох ыйай?

Түмүк.

- Саха сирин күндү түүлээ5ин, куһун-хааһын бултуур араас элбэх албас, тэрил баар эбит. Булт күрэ5э, сырсыыта сылаалаах, ыарахан үлэ буолар. Көрбүтү барытын бултуур табыллыбат. Кыыл, кус-хаас эмиэ төрүүр-ууһуур кэмнээх, кинилэр эмиэ о5олорун иитиэхтэрин наада, онон аһаан, таңнан олорор айыл5абытын харыстыахтаахпыт.