?ылыми жобаны? та?ырыбы: “?азіргі заманда?ы ?лтты? ж?не фаст-фуд ?німдеріні? адам а?засына тигізетін пайдасы мен зияны”

Солтүстiк қ азақстан облысы

Петропавл қаласы әкiмдiгi

«Петропавл қаласының бiлiм бөлiмi»

мемлекеттiк мекемесiнiң

«№ 5 орта мектеп»

коммуналдық мемлекеттiк мекемесi

Ғылыми жобаның тақырыбы:

“ Қазіргі замандағы ұлттық және

фаст-фуд өнімдерінің адам ағзасына тигізетін пайдасы мен зияны”

Жоба жұмысының авторы: 9 “а”сынып оқушысы

Абрамова Валерия

Дайындаған қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі:

Тюляева Бақтылы Төлепқызы

I. ЖАЛПЫ ПАРА қ

I. ВИЗИТНАЯ КАРТОЧКА 9 «а» сынып оқушысы Абрамова Валерия

Бірінші бөлімнің мазмұны:

1

1. Жобаның негізгі мақсаты

2. Зерттеу заты

3. Зерттеудің болжамы

4. Зерттеудің өзектілігі

5. Зерттеу әдістері

Екінші бөлімнің мазмұны:

1. Аңдатпа

2. Кіріспе

3. Негізгі бөлім

2

3

Үшінші бөлімнің мазмұны

• Сауалнама нәтижесі
• Пайдасы мен зияны

3.Қорытынды

4. Қолданылатын әдебиеттер

Ғылыми жобаны дайындаған мұғалімі

Тюляева Бақтылы Төлепқызы

Оқытатын пәні: қазақ тілі мен әдебиеті

Жобаның негізгі мақсаты:

Осы ұлттық тағамдарымыздың ішіндегі кенеулісі болып табылатын қазақ тағамы. Халықтың санасын өткенге қайта оралту. Сол себепті біз қазақ халқының тағамы туралы деректер жинауға ұмтылдық. Зерттеу жұмысы барысында біз тағамның пайдасы бар екенін зерттедік. Нәтижесінде қазақ тағамдарының әдіс-тәсілдерін анықтадық. Оқушылар арасында сауалнама жүргіздік.

Зерттеу заты: қазақ халқының ежелгі тағамдарын қазіргі заманауи (фаст-фуд) тағамдарымен салыстыру. Оның адам ағзасына әкеліп соқтыратын зияндары.

Зерттеудің болжамы: қазақ халқының ежелгі тағамдарының адам ағзасына беретін дәрумендері, ал қазіргі заман талабына сай тағамдардың ішінде химиялық заттардың қоспаларын анықтау.

Зерттеудің өзектілігі: балаларға арналған құрамында әр түрлі химиялық қоспалар бар шетелдік тағамдар орнына таза, табиғи, кейінгі уақытта көбейіп кеткен әр түрлі ауруларға қарсы иммунитет нығайтатын дәрумендері бар тағамдарды ас мәзіріне қосу.

Зерттеу әдістері :

- ғылыми әдебиеттеріндегі анықтамаларымен танысу;

-бақылау;

-зерттелген нәтижеге талдау жүргізу;

Кіріспе

Ұлы Абай атамыздың «Бес нәрсеге ғашық бол, бес нәрседен қашық бол» қағидасын бері ұстап, еретедеі ата – бабаларымыздың әскерлі сөз мәйектерімен жеткізе білген денсаулық жайлы ойларының қадірін түсіне білу керек. Бұл жобада қазақ халқының өмірінде маңызды рөл атқаратын Зеңгі баба, Қамбар ата,Ойсылқара, Шопан ата пір тұтқан төрт түліктен жасалатын осы заманға дейін жеткен қазақ халқының тағамы ежелгі замандарда қалыптасып, дамып, бүгінгі күндерге дейін қасиетін жоғалтпаған, жақсы сақталған қазақ тағамдары өте көне , әрі пайдалы тағам.

Өз мақсатымызға жету үшін, алдыма мынадай мақсат қойдым.

-тағамдардың пайдасы, соның ішінде ет, быламық, ірімшік т.б

-оның құпиясы мен құндылығы;

-адам ағзасына пайдасы мен шипасы;

-қазіргі заманауи тағамымен салыстыру;

А Ң Д А Т П А

Бірінші бөлімінде жобаның алдына қойған мақсаты

мен зерттеу болжамы, сонымен қатар жобаның негзгі

өзектілігі туралы сөз қозғалады. Зерттеу өзінің әдіс-

тәсілдерімен де көзге түседі.

1

2

Екінші бөлімінде жобаға байланысты анықтамалар мен және негізгі бөлім жатады. Негізгі бөлімінде нақты тағамдардың пайдасы мен оның шипалары жатады. Сонымен қатар салыстырмалы тәсілдер жатады.

3

Үшінші бөлімінде оқушылар арасында сауалнама жүргізілді. Оқушылардың 50 пайызы қазіргі заманның тағамын талдайды. Ол уақытқа байланысыт және уақытты үнемдейді және дәмді.

Н Е Г І З Г І Б Ө Л І М

1

“”” «Астан үлкен емессің»,

«Ерді қорласаң састырар, асты қорласаң құстырар»

3

2

«Ас тұрған жерде, ауру тұрмайды.»

8

Қазақ халқы асты жоғары бағалап, қадірлей білген. Сондықтан қазақтар адам қажеттіліктерінің ішінде тағамды жоғары бағалаған. Қай заманда, қалай айтылғанына қарамастан, халық асты құрметтеудің жолын, оны әзірлеудің көзін, ретін таба білген.Ата –бабамыздың негізгі асы- ет пен сүт болған.Етті қуырып, асып жеген. Ал сүттен көптеген астар дайындаған. Сүттен жасалатын қаймақ, ірімшік, сары май, шұбат, қымыз,құрт денсаулыққа өте пайдалы.Ол ас қорыту бездерінің жұмыс істеу қабілетін үнемі жақсартып отырады.Оның үстіне сүт өнімдерінің дәрулік қасиеті де бар екен. Олар емдеу, алдын алу, диеталық тағам ретінде де қолданылады. Ал, жылқының сүтінен әзірленетін қымыздың емдік қасиеті ертеден белгілі. Онда жүректің жұмыс істеуін жақсартатын дәрумендер бар.Сонымен бірге, шұбат та денсаулыққа өте пайдалы екен.Осы астардың пайдасын медицина пайда болма тұрып-ақ білген ата –бабамыз нағыз данышпан болған десек, артық айтқандық емес.Бұрын қымыз, шұбатын ішіп, құрт-ірімшігін жеп-ақ халқымыз дерттің алдын алған.Ата-бабамыздыңалып тұлғалы, батыр да дана болуының бір сыры осы болуы да әбден мүмкін.Негізінен бізде ұлттық тағамдардың ұмыт болып бара жатқаны шындық. Ал, бұған себеп, түрлі тағамдардың, соның ішінде,басқа елден келген астардың көбеюі.

Бірақ, бұл тағамдардың пайдасынан зияны басым екенін зерттеушілердің өзі дәлелдеп отыр. Мысалы,барлық дүкендерге сатылатын американдықтардың жылдам әзірленетінгамбургер, чизбургер, хот-дог секілді тағамдары денсаулыққа зиян. Және де адамның тез толысуына себепші болады. Міне, осы секілді басқа елден келген астардың көпшілігінің пайдасынан зияны басым болса да, барлық дүкендерде осы тағамдарсатылады, ал өзіміздің ұлттық тағамдарымызды еш дүкеннен таба алмайсың. Тек құртты ғана санаулы дүкендерден табуға болады.

Быламық – маңызды энергияның қайнар көзі, себебі оның құрамында ағзаға өте қажетті май қышқылдары бар. Быламық сүт пен тарыдан дайындалады. Әдетте оны жас босанған әйелдерге береді. Өйткені, іштегі бала өсіп-жетілген сайын оның сүйектері қалыптасу үшін анасының бойындағы кальций жұмсалады да әйелдің тісі босауы, сүйектері морт сынуы мүмкін. Быламықтың құрамында В1, В2,В6,В12 дәрумендер тобы әйелге күш береді, көңіл-күйін жақсартады, жүйке жүйесін нығайтып, еске сақтау қабілетін арттырады.

Ірімшік -қазақтың ұлттық сүт тағамдарының

ішіндегі ежелгі, ең көп тараған және адам ағзасы үшін аса маңызды тағам. Ірімшікті әжелеріміз қойдың, ешкінің, сиырдың сүтінен өз рецепті бойынша әзірлеген.

« Бешбармақ » - ең таңдаулы қазақ ұлттық тағамдарының

бірі, дәмдік қасиеті үшін жоғары бағаланады. Асылған ет

қазақ халқының басты тағамы. Мамандар еттің өте пайда-

екенін, алайда оны шамадан артық жеудің зияны келтіретін

мүмкідіктерін еске салады. Жалпы жеңіл дене еңбегімен

шұғылданатын ересек адам күніне 150-200 грамм ет жеу

керек.Негізінен,етте толып жатқан минералды заттар,

соның ішінде темір мен дәрумендер бар. Әсіресе, бауыр

темірге А1,В2,В12 дәрумендерге бай. Ең маңыздысы, еттің

құрамындағы экстрактивті заттардың болуы.

Жылқы етінің пайдасы: Жылқы еті ем болатын ауру көп.

Мысалы: бүйректі емдеу үшін жылқы етін жеу керек.Ми

қызметіне жылқының жүрегі пайдалы. Оны Бейжіңде

Лондонда Қазақстанның көк байрағын желбіреткен олим-

пиада чемпионы Илья Илин де растады. Ол мен «тек жыл-

қы етін жеймін» деген еді. Осыдан 10 жыл бұрын неміс

ғалымдары жылқы етінің жүрек және қан тамыр ауруына

шипа екенін дәлелдеді. Француз дәрігерлері ауратын

пациенттерге арнайы жылқы етін береді екен. Жылқы етін

склероз ауруына қарсы тағам ретінде қолданады. Жылқыда

7 дәрумен бар. Әсіресе, темір, мыс микроэлементтерге бай.

Қазіргі заманауи тағамдарының зияны:

Қазіргі уақытта шаурма, сэндвичтер, чебуректер, пицца, чипсы, қуырылған картоп және түрлі газдалған сусындар көп, бірақ олардың сапасы мен құрамында не бар екен? Жоғарыда аталған барлық тағамдар фаст-фуд қатарына кіреді. Осындай тағамдармен тамақтанатын адамдар осыны тиімді, ал тамақ пісіруге уақыттың жетіспеушілігіне байланысты, кейбіреулері өздерінің қалаулары бойынша тамақтанады. Осындай тамақтың зиянды екенін, екінің — бірі ойлай бермейді, білгендердің өзі қуырылған картоптың қытырлағанын газды сусын кока – коламен шөлін басады. Фаст-фуд тағамдарын біреулер күнде жеп ішсе, кейбіреулері анда санда тамақтанады. Тамақты үйде дұрыстап дайындауға мүмкіндігіміз болмағанда, ол бізге қолайлы, тиімді тамақ ретінде көмекке келеді. Ол қымбат емес, біреқ өте қауіпті. Денсаулығымыздың қауіпті жауы әрқашанда жаныңнан табылады, ол есірткі сияқты, қарның аш болғанда қолың өзі тартылып тұрады. Көбі фаст-фудтардың зиянды екенін түсінеді. Балаларды кішкентай жастан бастап осындай тағамдарға үйретпеген жөн. Шынына келсек кейбіреулері жалқаулықтың арқасында, тағыда біреулер денсаулығына немқұрайлықпен қарағандықтан осындай тағамдармен тамақтанады.

Көне заманғы қағидада бойынша:  «Ас — адамның арқауы» — делінген. Өкінішке қарай, біздің замандастарымыз өзін дені сау және сымбатты сезіну үшін қалай тамақтану керектігін біле бермейді. Тамақтанудың да өзіндік ережелері бар және оларды ескермеуге болмайды, өйткені тамақтану — біздің денсаулығымыздың құрамдас бөлігі екенін есте сақтауымыз қажет. Өткен ғасырдың 80-90 жж. «жүгіріп жүріп қоректену» деп аталатын немесе Фаст-фуд мәдениеті бүкіл әлемге тараған болатын. Мамандардың айтуы бойынша, көбінесе балалар мен жасөспірімдерде  фаст-фуд әдеттенуді туғызады. Олардың денсаулықтарына үлкен зиян келтіретін гамбургерлер, чипсілер және пицца біздің сүйікті тағамдары болып саналады. Артық салмақ, гастрит және жалпы әлсіздік-зиянды дағдылардың нәтижесі. Қазіргі уақытта бигмак, шаурма, сэндвичтер, чебуректер, пицца, чипсы, қуырылған картоп және түрлі газдалған сусындар көп. Бірақ, олардың сапасы мен құрамында не бар екен? Оны көпшілік біле бермейді. Бұл тағамдардың барлығы фаст-фуд (тез әзірленетін тамақ) қатарына жатады. Сондықтан, осындай тағамдар адам денсаулығы үшін өте зиянды болып табылады.

«Адамның денсаулығы үшін тиімді тамақтана білу өте маңызды. Тиімді тамақтану дегеніміз – құрамында түрлі қоректік заттардың толық мөлшері бар тамақпен ағзаны дұрыс, уақтылы қамтамасыз ету. Жақында американдық ғалымдар зерттеулер жүргізіп, өте жоғары температурада дайындалатын тағамдардың құрамынан адамның денсаулығына өте зиянды «акриламид» деген затты тапқан. Жоғарыда айтылға шаурма, донер-кебабтарға қоса гамбургер, хот-дог, гриль, поп-корн, чипсы, кириешки, картошка фри, қақталған шұжық секілді тағамдар өте жоғары температурада дайындалады. Дәл осы тағамдарды ұзақ  күнделікті пайдалану салдарынан асқазан жарасы, созылмалы гастрит, өттің толуы, ұйқы безінің қабынуы, жүрек-қан тамыр аурулары, семіздік пайда болатыны, әсіресе ас қорыту жолдарына өте зиян екені анықталған. Сондықтан мен қалың көпшілікке көшеде даярланатын тағамдарды өте абайлап жеген дұрыс екенін айтар едім».

«Ауру – астан…» деген дана қазақтың сөзі бекер айтылмаған сияқты! Денсаулығымызды сақтай білейік замандастар! Сөзімнің соңында қазақтың ұлттық тағамдарын жеп, денсаулықтарын сақтасын дегім келеді.

Менің жұмысымның қорытындысы

Жұмыстың мақсатына жету үшін үлкен кісілермен және оқушылармен сауалнамалар жүргіздік, ғылыми-еңбектерден, әр түрлі басылымдардан,ғаламтордан материалдар жинадық.

Зерттеу жұмысымның барысында сиыр сүтінен жасалған құрттың әр түрін әкеліп сыныптас-тарыма ұсындым. Нәтижесінде мен сияқты жасөспірімдерге қышқыл құрттың да, тәттілеу құрттың да ұнайтынын анықтадым.

Қазіргі кезде балалар сағыздар мен шоколадтар әсіресе, киндер сюрприз, синикерстерді көп пайдаланады. Чуа-чупс сорады. Сағыздың асқазанды саздыратын зияны болса, түрлі шоколадтар баланың асқа деген тәбетін жояды. Бұл тағамдардың пайдасынан зияны басым екенін зерттеушілер дәлелдеп қойған.

Жоба барысында ұлттық тағамда үлкен мән-мағына бар екенін көз жеткіздім. Біздің мақсатымыз мектеп оқушыларына қазақ тағамы туралы мәлімет беру оның пайдасын, түрлерін насихаттау.

Сауалнама нәтижесі: №5 орта мектептің 8-9 сыныптар

арасында сауалнама жүргізген уақытта, оқушылардың

50 пайызы фат-фудты таңдады. Дәмді және тез деген

ойлар түсті. Мектеп бойынша 6 оқушы семіздіктен

есепте тұр. Оларды мектеп дәрігері қатаң қадағалайды.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Қазақстан тағамдары – Алматы2000ж

2.Қазақ энциклопедиясы – Алматы 2002ж

3.Ғаламтор

4.Қазақстан тарихы-7сынып

5.Қазақ халқының салт-дәстүрлері Алматы «Рауан»1994

6.Қазақ энциклопедиясы 1том Алматы2002

7.Қазақ энциклопедиясы 3том Алматы 2002ж

8.Марғұлан Ә.Х «Ежелгі жыр аңыздар»

9.Кенжеахметұлы С. «Қазақтың дархан дастарханы»

10.Матюхин З.П. «Тамақтану, гигиена және физиология»

негіздері.

19