kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Чабырҕаҕы оскуола саастаах оҕолорго үөрэтии уратылара”

Нажмите, чтобы узнать подробности

Чабырҕах – саха норуотун тылынан айымньытын биир саамай сытыы, көрдөөх – нардаах, сатирическай көрүҥэ. Олоххо баар быһыыны – майгыны, итэҕэһи – быһаҕаһы, куһаҕан көлдьүн майгыны – сигилини, олох, үлэ, күлүк өттүн уус – уран бэргэн тылынан хоһуйар. 

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Чабырҕаҕы оскуола саастаах оҕолорго үөрэтии уратылара”»

Тезис

Үтүө күнүнэн күндү дьүүллүүр сүбэ, биир идэлээхтэрим!

Чабырҕах – саха норуотун тылынан айымньытын биир саамай сытыы, көрдөөх – нардаах, сатирическай көрүҥэ. Олоххо баар быһыыны – майгыны, итэҕэһи – быһаҕаһы, куһаҕан көлдьүн майгыны – сигилини, олох, үлэ, күлүк өттүн уус – уран бэргэн тылынан хоһуйар.

Саха тылынан уус – уран айымньытыгар ситэ учугэйдик үөрэтиллэ илик жанр – чабыҕах баар. Бугүҥҥү дакылаатым өр кэмнээх үлэм опытыттан оҥорбут «Чабырҕаҕы оскуола саастаах оҕолорго үөрэтии уратылара” диэн ааттаах.

Үлэм сыала: Оскуола саастаах оҕолорго чабырҕаҕы толоро үөрэтии.

Соруктара:

  • О5ону уус - уран тыл кэрэтин өйдөтүү

  • Чабырҕаҕы көрүҥ быһыытынан сөргүтүү;

  • Биир дойдулаахпыт М.А.Герасимова – Сэҥээрэ чабырҕахтарын киэҥ эйгэҕэ таһаарыы;

  • Чабырҕаҕы оскуола саастаах оҕолорго үөрэтэр ньымаларын быһаарыы.

Саха, былыр төһө да суруга - бичигэ суох буоллар, бэйэтин санаатын, баҕарар баҕатын уус - уран, күүстээх тыл куорматынан эппэт буолуон сатаммат этэ, этэрэ даҕаны. Ол курдук, ырыалары, хоһооннору, таабырыннары, чабырҕахтары, олоҥхолору, остуоруйалары бэрт үгүһү айбыта. Норуот тылынан уус - уран айымньыта фольклор диэн ааттанар. Урукку быдан дьылларгы фольклору үөрэтэн, норуот тылынан жанрдарын сурукка тиһэн хаалларбыт учуонай, лингвист дьооннортон чабырҕаҕы хомуйбуттар: Г.У.Эргис, С.Омоллоон, А.А.Саввин, С.Боло, Лукин П.П., Пахомов И.П. буолаллар.

Литература суруктаах эрэ норуоттарга баар буолуон сөп; ол кини сурук көмөтүнэн оҥоһулларыттан буолар. Саха литературатын пионера Уваровскай бэйэтин олоҕун уонна саха норуотун олоҕун туһунан сахалыы суруйбута 1851 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта. Саха уус - уран литературатын аан бастаан төрүттээбит Өксөкүлээх Өлөксөй маҥнайгы айымньыта «Байанай алгыһын» 1900 сыллаахха суруллубута. Суруйааччылар айан суруйбут чабырҕахтара хоһооннор хомуурунньуктарыгар кинигэ буолан тахсыбыттара, саха тылын учебниктарыгар киирбиттэрэ. Оҕолорго анаан чабырҕахтаах суруйааччылар: К.Уурастыырап, А.Аччыгыйа, П.Тобуруокап, Р.Ба5атаайыскай, уо.д.а..

Билиҥҥи кэмҥэ национальнай концепция олоххо киириэҕиттэн оскуолаҕа саха фольклорун билиһиннэрэргэ киэҥ үлэ ыытыллар. Чабырҕаҕы жанр быһыытынан научнай үөрэтии эмиэ 90-с сыллартан са5аламмыта. А.Д.Скрябина научнайдык үөрэтии олуктарын саҕалааччылартан бастакылара буолар.

Чабырҕаҕы үөрэтии уратылара манныктар:

  1. Чабырҕах норуот ырыатын – тойугун кээмэйинэн – нуорматынан айыллар буолан кылгас кээмэйдээх. Өскөтө уһуннук этиллиннэҕинэ да, хас да түбэлтэни хабар. Олору араардахха, бэйэлэрэ кылгас буолуохтарын сеп.

  2. Хоһооҥҥо маарынныыр, лабыгыраччы түргэнник ааҕыллар буолан,саҥа органнара - сыҥаах, айах, уос үлэтэ күүһүрэр, былчыҥнара эрчиллэллэр.

  3. Чабырҕах – саамай сытыы, көрдөөх – нардаах норуот айымньыта. Онон куолас эмиэ эрчийиллэр. Туттуу – хаптыы, хамсаныы чабырҕах ис хоһоонуттан көрөн оҥоһуллар.

  4. Чабырҕаҕы аа5арга о5о тыынын сөпкө ыла үөрэнэрэ наада.

  5. Чабырҕах этэргэ оҕо киһи быһыытынан тыла – өһө, түргэнник өйдүүр дьоҕура сайдар.

  6. Чабырҕаҕы үөрэтиини алын кылаас саастаах оҕолортон саҕалыыр табыгастаах. Бу кэмҥэ оҕо төрөөбүт тылын бары дорҕооннорун баһылыыр, чабырҕах тылын чуолкайдык саҥарар кыахтанар. Чабырҕах ааҕыллар уратытын өйдүүр, сатаан ааҕарга үөрэнэр. Ааҕыы кэмигэр тэтими (түргэнник эбэтэр бытааннык) уларытар.

Чабырҕаҕы сунньунэн түөрт көрүҥҥэ араараллар.

Оҕоҕо аналлаах чабырҕахтар эмиэ уратылаахтар:

- ахсаан чабырҕах;

- кэрискэ чабырҕах.

Чабырҕаҕы ааҕыы туспа ирдэбиллэрдээх:

  • Чабырҕаҕы этии тэтимэ

  • Чабырҕахтыыр кэмигэр тылын чуолкайа, тылын – өһүн иһиллиитэ

  • Чабырҕах ыарыата, дэгэрэҥэ

  • Туттуута – хаптыыта, артыыстааһына, хомоҕойо, үөрэ – дьүөрэ түһэриитэ

Чабырҕаҕы үөрэтии туохтан саҕаланарыттан, салгыы туох үлэ ыытыллыахтааҕын бэрээдэктээн 10 ньыманы сааһылаан онордум.

Ол курдук, тыл – уос туһунан гимнастикаларын. Тыыны эрчийии сүрүннэрин, хамсаныы хайдах оҥоһулларын, тыл имитии, куолаһы эрчийии, уонна тумугэр чабырҕаҕы, чабырҕах ырыатын, уобарастаан туттуу быьыытынан арыйдым.

Бу үлэм ситиһиитинэн чабырҕаҕы туспа көрүҥ быһыытынан оскуола саастаах оҕолорго үөрэтиигэ аналлаах куруһуогум оҕолорун толоруутугар дискэ таһааттардым.

Куруһуокпар ордук биир дойдулаахпыт, биллэр чабырҕахсыт, ССРС культуратын туйгуна, РСФСР культуратын үтүөлээх үлэьитэ, РФ суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ Мария Андреевна Герасимова – Сэҥээрэ чабырҕахтарын туһанабын. Сэҥээрэ чабырҕахтара тыла – өһө оҕолорго тиийимтиэ уонна бөлөҕүнэн ааҕарга анаммыттар. Кини ордук билиҥҥи олох көстүүлэрин хоһуйара, оҕо – аймах оскуола олоҕуттан кэпсэнэллэрэ оҕо түргэнник өйдүүр, ылынар. Сэҥээрэ чабырҕахтара үйэ сайдыытын батыһа, олох омсолоох өрүтүн буолбакка, олох үтүө, кэрэ, кыайыылаах түгэнин уруйдуур – айхаллыыр айымньылар буоланнар олус биһириибин. Кини 10-ча чабырҕаҕын үөрэттибит уонна М.А.Герасимова – Сэҥээрэ ыытар дьаһалларыгар кыттыыны ылабыт.

Фольклорнай куруһуокка оҕолор дьарыктанан хас да бөлөххө арахсаллар. Ол төһө өр дьарыктаммыттарыттан, араас саастаах оҕолор бөлөхтөрө буолар. Куруһуокпар норуот ыарыаларын, тойугу, оһуокайы уонна чабырҕаҕы тэҥҥэ тутан киллэрэбин. Оһуокайы оҕо эйгэтигэр киэҥник тарҕатаары Сылан нэһилиэгэр уонна хоту эҥэр нэһилиэктэргэ “Оһуохай күрэһин” тэрийэн ыытабын. Оһуохайы оскуола саастаах оҕолорго үөрэтиигэ аналлаах “Оһуохай – эмтээх үҥкүү” диэн методическай пособие 2011с. бэчээттэтэн таһаарбытым.

Куруһуокка дьарыктанар оҕолор ситиһиилэрин улууска, республикаҕа тэриллэр оҕо сайдар күрэхтэһиилэргэ кыттыы түмүгүнэн көрөбүт. Улууска “Кут – сүр” фольклорнай фестиваль, “Саһарҕа саас сулустара, уустара” конкурс уонна “Хотугу сулус” телерадиоакадемия күрэхтэрэ сыллата тэриллэллэрэ оҕо сайдарыгар олук буолар. Маны таһынан Болтоҥо нэһилиэгэр чабырҕахсыттар ааттарын үйэтитиигэ тэриллэр дьаһаллар, Аан дойдутааҕы “Бриллиантовые нотки” оҕо фестивала уонна Аан дойду араас муннуктарыгар ыытыллар фольклорнай фестиваллар тэрээһиннээхтик ыытыллаллара оҕо сайдарыгар улахан тирэх буолаллар.

Түмүкпэр

Фольклорнай куруһуокпар түөрт фольклор жанрын оҕолорго үөрэтэбин. Тэҥинэн тута сылдьабын. Чабырҕах – бу фольклор көрүҥнэриттэн биир уустук научнай өттүтүнэн ситэ үөрэтиллэ илик жанр буоларын дакаастаатым. Элбэх сыллах үлэм опытыгар олоҕуран чабырҕаҕы оскуола саастаах оҕолорго үөрэтии уратыларын арыйдым. Оҕолорго анаан чабырҕахтары айар айымньылаах дьон үлэтин туттабын уонна биир дойдулаахпыт Сэҥээрэ аныгы кэм чабырҕахтарын оҕолорго үөрэтэн киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэбин. Оҕо киһи быһыытынан уонна омук быһыытынан сайдарыгар чабырҕах сүҥкэн оруоллаах фольклор жанра буолар.



Получите в подарок сайт учителя

Предмет: Внеурочная работа

Категория: Прочее

Целевая аудитория: 4 класс.
Урок соответствует ФГОС

Скачать
Чабырҕаҕы оскуола саастаах оҕолорго үөрэтии уратылара”

Автор: Готовцева Марфа Дмитриевна

Дата: 20.02.2017

Номер свидетельства: 393776


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства