Бізді ?орша?ан тол?ынды? ??былыстар

« М. Ғабдуллин атындағы жалпы орта мектебі »

коммуналдық мемлекеттік мекемесі

ТАҚЫРЫБЫ:

«Бізді қоршаған толқындық құбылыстар»

Дайындаған: 10 «А» сынып оқушысы

Түзелов Б.

• А бөлшектің көлденең толқын бойымен қозғалыс жылдамдығы жоғары бағыт алса, толқынның таралу бағытын анықтаңдар.

2. Суреттегі солға қарай бағытталған көлденең толқындағы В бөлшектің қозғалыс бағытын анықтаңдар

• Жиілігі 200Гц дыбыс толқынының ұзындығын табыңдар, егер таралу жылдамдығы 340м/с болса?

(Ж: 1.7м)

2.Ұзындығы 0,6м теңіз толқындарының екінші және бесінші өрнектердің арасындағы қашықты табыңдар.

(Ж: 1.8м)

3.Периоды 0,002с дыбыс көзінен тараған судағы дыбыстың жылдамдығын табыңдар, егер толқындардың ұзындығы 2,9м болса

(Ж: 1450м/с)

4.Теңіздегі екі жақын толқындардың өркештерінің арасы 10м болса, таралу жылдамдығы 3м/с болатын толқындардың қайыққа сығылу жиілік табыңдар.

(Ж: 0,3Гц)

Сүретте суға лақтырылған тастың түскен жерінде пайда болатын судың ұйытқуы бейнеленген. Тас түскен жердегі су ығысады да, ол жерде ойыс пайда болады. Ойыс төңірегінде ығысқан су дөңгелек сақина пішінді өркеш түзеді. Бұл өркеш сол мезетте – ақ жан – жағына қарай кеңейе отырып, тастың түскен жерінен алыстай бастайды. Біріншіден кейін екіншісі, содан соң үшінші т.с.с. өркештер пайда болады. Өркештер бір – бірінен ойыстар арқылы бөлінеді. Біз байқаған бұл процесс толқындық қозғалыс деп аталады. Тербелестердің серпімді ортаның бір бөлегінен екінші бөлшегіне таралу процессі механикалық толқын деп аталады. Тербеліс жиілігі 16Гц-тен -20000Гц – ке дейінгі механикалық толқындар адамда дыбыс әсерін тудырады. Сондықтан мұндай толқындарды дыбыс толқындары деп атайды.

Камертон – доға тәрізді қысқа саталған металл таяқша, оның көмегімен біз музыкалық дыбыс ала аламыз. Камертонның бір тармағын таяқшамен ұрсақ, белгілі бір дыбыс естимиз.

Камертонның екі тармағы да тербеліп ауада дыбыс толқынын тудырады. Енді оның тармақтарының біріне инені бекітейік, осыдан соң оның ине бекітілген тармағын қарайтылған әйнек үстінен жүргізсек, дыбыс шығарып тұрған камертонның синусоидалық тербелісінің графигін аламыз.

Камертонда таяқшамен неғурлым қаттырақ ұрсақ, ол соғурлым қаттырақ дыбыс шығарады және камертонның тармақтары едәуір үлкендеу амплитудамен тербелетін болады. Камертонды ақырын ұру – алплитудасы кіші тербеліс тудырады, бұл кезде бәсең дыбыс шығады. Дыбыс қаттылығының деңгейін өлшеу үшін логарифмдік шкала бекітілген 16Гц – тен 20000Гц ке дейінгі адамдар қабылдайтын дыбыстардиапазоны 0-ден 140дБ- ге дейінгілогарифмдік шкалада қамтылып беріледі. Децибелл 1847-1922ж. өмір сүрген телефондф ойлап тапқан американдық өнертапқыш. Генри Бельдің құрметіне бел деп аталған. Қаттылық бірлігінің ондық үлесі, яғни 1бел=10децибелге с-те кейбір дыбыстардың қаттылық деңгейінің мәндері децибелмен берілген.

Адамды қалыпты күйінен шығаратын шу – көз шағылыстыратын жарықтан, ұлы газдан, күйіп қалудан туындайтын салдарсияқты зиянды әсер етеді. Шуға бұрын көп көңіл бөлінбейтін, ол өркениет пен техника дамуымен ілесе жүретін салдар ретінде түсіндірілемін. Алайда қазіргі кезде шу адам денсаулығына кері әсерін тигізе бастады. Шу деңгейінің жоғары болуы (шулы жерде жұмыс істеу, құлаққаппен жиі музыка тыңдау және дискттекага бару және т.б.) құлақтың дыбыс қабылдауын нашарлатады және оның организмнің жүйке – психологиялық әрекетіне тигізетін зияны өте зор, оның байқаусыз әсері шу ауруына әкелуі мүмкін. Адамды шудың теріс ықпалынан қорғауүшін денсаулық сақтау мекемелері шудың шекті деңгейінің сындық санитарлық нормаларын бекіткен. Осы нормаларға сәйкес шудың қаттылық деңгейі 30-40дБ-ден артпауы тиіс.

Тербеліс жиілігі 16ГЦ – тен төмен дыбыс толқындарын инфрадыбыстар деп аталады. Бұл дыбыстарды адам құлағы қабылдамайды. Бірақ олар белгілі бір дәрежеде адам организміне әсер етеді. Мысалы: 5Гц- тен 9Гц – ке дейінгі жиілік аралығында инфрадыбыстар бауырдың асказанның, көкбауырдың тербелік амплитудалық туғызады, ал 12-14Гц жиіліктерде құлақта шуыл пайда болған. Инфрадыбыстардың адам организміне кері әсері болғандықтан, олар техникада кеңінен қолданыс таппаған алайда инфрадыбыстардың бірнеше жүздеген километрге таралу мүмкіндігі оның әскери мақсатта, балық аулау кәсібінде пайдаланылады.

Тербеліс жиілігі 20000Гц – тен жоғары дыбыс толқындары ультрадыбыстар деп аталады. Ультрадыбыстар, керісінше, физикалық және технологиялық әдістерде кеңінен қолданып отыр. Бұл дыбыстар адамдар арнайы құралдардың көмегімен естиді және қабылдай алады. Ультрадыбыс толқындарының басты ерекшелігі оларды дыбыс көзінен белгілі бір бағытта таралатындай етіп бағыттауға болады. Медицинада ультрадыбыс адам денесін сканерлеу үшін пайдаланылады. Сүйек, май және бұлшық еттер ультрадыбысты түрліше шағындырады. Электр импульстеріне түрлендірілген бұл шағылған толқындар экранда кескін береді. Ультрадыбыстық тексеру жолымен сырқат адамның денесіндегі әр түрлі ауытқулар – қатерлі ісіктер, дене мүшелері пішінінің өзгерулері анықталды. Алайда ультрадыбысты адамның ұзақ уақыт бойы қабылдауы жүйке жүйесіне әсер етеді, қанның құрамының, сапасының жәнеқысымның өзгеруін, бас ауруын тудырады, естімей қалуымүмкін. Ультрадыбыстарды дельфиндер, иттер, жароғанаттар және басқа да тіршілік иелері шығарады. Мысалы: жарғанаттың үльтрадыбыстық гидролакаторлары адам жасаған ең күшті деп есептелетін радио және гирдолакаторлармен салыстырғанда мүлтіксіз жетілген. Олар ультрадыбыстарды шығ,ару рақылы өзінің ұшу бағытымен және қажетті; қорегін таба алады.

Есеп адам құлағы 16Гц – тен 20000Гц жиілікке дейінгі дыбыстарды қабылдай алады. Дыбыс тербелісінің естілу аралығы қандай толқын ұзындықтарының арасында жатыр? Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы 340м/с деп есептеңдер.

Электромагниттік толқындар

медицинада

Химилюминесценция

құбылыстары