азіргі кезде егемен елімізде білім беруді? жа?а ж?йесі жасалып, ?лемдік білім беру ке?істігіне енуге ба?ыт алуда. Б?л о?у-т?рбие ?рдісіндегі елеулі ?згерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы ?згерді, білім беруді? мазм?ны жа?арып, жа?а к?з?арас, жа?аша ?арым-?атынас пайда болуда. Келер ?рпа??а ?о?ам талабына сай т?рбие мен білім беруде м??алімдерді? инновациялы? іс-?рекетіні? ?ылыми-педагогикалы? негіздерін ме?геруі ма?ызды м?селелерді? бірі.
?ылым мен техниканы? жедел дамы?ан, а?паратты? м?ліметтер а?ыны к?шейген заманда а?ыл-ой м?мкіндігін ?алыптастырып, адамны? ?абілетін, талантын дамыту білім беру мекемелеріні? басты міндеті болып отыр. Ол б?гінгі білім беру ке?істігіндегі ауадай ?ажет жа?ару о?ытушыны? ?ажымас ізденімпазды?ы мен шы?армашылы? жемісімен келмек. Сонды?тан да ?рбір о?ушыны? ?абілетіне ?арай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпазды??а, шы?армашылы??а т?рбиелеуді ж?зеге асыратын жа?артыл?ан педагогикалы? технологияны ме?геруге ?лкен бетб?рыс жасалуы ?ажет. ?йткені мемлекеттік білім стандарты де?гейінде о?у ?рдісін ?йымдастыру жа?а педагогикалы? технологияны ендіруді міндеттейді.
Білім беру саласы ?ызметкерлеріні? алдына ?ойылып отыр?ан міндеттерді? бірі – о?ытуды? ?діс т?сілдерін ?немі жетілдіріп отыру ж?не ?азіргі заман?ы педагогикалы? технологияларды ме?геру. ?азіргі та?да о?ытушылар инновациялы? ж?не интерактивтік ?дістемелерін саба? барысында пайдалана отырып саба?ты? сапалы ?рі ?ызы?ты ?туіне ы?палын тигізуде.
“Инновация” ??ымын ?арастырса?, ?алымдарды? к?бі о?ан ?рт?рлі аны?тамалар берген. Мысалы, Э.Раджерс инновацияны былайша т?сіндіреді: “Инновация- на?тылы бір адам?а жа?а болып табылатын идея”. Майлс “Инновация – арнайы жа?а ?згеріс. Біз одан ж?йелі міндеттерімізді? ж?зеге асуын, шешімдерін к?теміз», – дейді.
Инновациялы? ??былыстар білім беру саласында ?ткен ?асырды? сексенінші жылдарында ке?інен тарала бастады. ?детте инновация бірнеше ?зекті м?селелерді? т?йіскен жерінде пайда болады да, берік т?рде жа?а ма?сатты шешуге ба?ытталады, педагогикалы? ??былысты ?здіксіз жа??ырту?а жетелейді. ” Масырова Р.Линчевская Т – “Жа?ару” дегенімізді былай деп т?сіндіреді: “Жа?ару – белгілі бір адам ?шін ?діл т?рде жа?а ма, ?лде ескі ме о?ан байланысты емес, ашыл?ан уа?ытынан бірінші ?олдан?ан уа?ытымен аны?талатын жа?а идея.
?аза?станда е? ал?аш «Инновация» ??ымына ?аза? тілінде аны?тама берген ?алым Немеребай Н?рахметов. Ол “Инновация, инновациялы? ?рдіс деп отыр?анымыз – білім беру мекемелеріні? жа?алы?тарды жасау, ме?геру, ?олдану ж?не тарату?а байланысты бір б?лек ?ызметі” деген аны?таманы ?сынады. Н.Н?рахметов “Инновация” білімні? мазм?нында, ?дістемеде, технологияда, о?у-т?рбие ж?мысын ?йымдастыруда, мектеп ж?йесін бас?аруда к?рініс табады деп ?арастырып, ?зіні? жіктемесінде инновацияны, ?айта жа?арту ке?істігін бірнеше т?рге б?леді: жеке т?рі (жеке – дара, бір-бірімен байланыспа?ан); модульдік т?рі (жеке – дара кешені, бір-бірімен байланыс?ан); ж?йелі т?рі (мектепті толы? ?амтитын).
?діскер С.К?шімбетова ?зіні? зерттеуінде о?у-т?рбие ?рдісінде о?ытуды? инновациялы? ?діс-т?сілдерін ?олдануды? мынадай ерекшеліктерін атап к?рсеткен:
– дербес о?ыту технологиясы о?у-т?рбие ?рдісінде ?ылымны? негіздерін игерту ?шін ізгілік, адамгершілік ?асиеттерді ?алыптастыра отырып, жеке т?л?аны? ?леуметтік-психологиялы? жауапкершілін арттырады.
– ?о?ам мен таби?ат за?дылы?тарын кіріктіру негізінде ме?геруі;
– о?ытушы білмейтін шы?армашылы? ізденіс негізінде ?мірге келген жа?а ?абілет;
– саралап де?гейлел о?ыту технологиясында о?ытуды? мазм?ны мен ?дістері шы?армашылы? ізденіс іс-?рекет жасау негізінде адамны? инновациялы? ?абілеттеріні? ?алыптасуына ба?ытталады.
– а?паратты? ба?дарламалап о?ыту – о?ытуды? мазм?нын п?наралы? байланыс т?р?ысынан ?йымдастыру;
– иллюстрациялы т?сіндірмелі о?ытуда «адам-?о?ам-таби?ат” ?йлесімдік ба?ытта?ы д?ниетанымында ж?йелі саналы м?дениет ?алыптасады;
– ізгілендіру технологиясында педагогика ?ылымыны? алды??ы ?атарлы ?ылыми жа?алы?тарды т?жірибеде «бала –субъект», «бала-объект» т?р?ысынан енгізіле бастайды да, ал ?ылыми білімдер «оны? т?рмысыны? ?леуметтік жа?дайы мен іс-?рекетіні? ?леуметтік н?тижесіні? бірлігінде ?арастырады;
Ал жалпы инновацияны модификациялы?, комбинаторлы?, радикалды? деп ?ш т?рге б?луге болады.
Модификациялы? инновация – б?л б?рын ?олда барды дамытумен, т?рін ?згертумен айналысу. Б??ан В.Ф. Шаталовты? математика?а жаз?ан тірек конспектісі жэне оны к?птеген м??алімдерді? пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлы? модификация – б?рын пайдаланылма?ан, белгілі ?дістеме элементтерін жа?аша ??растыру. Б??ан п?ндерді о?ытуды? ?азіргі кездегі ?дістемесі д?лел.
Радикалды? инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, м?лшерлерді, параметрлерді, де?гейлік ж?не сапалы о?ытуды? к?рсеткіштерін ?алыптастырады.
?азір республика о?у орындары ?сынып отыр?ан к?п н?с?алы??а байланысты ?здеріні? ?алауына с?йкес кез-келген ?лгі бойынша ?ызмет етуіне м?мкіндік алды. Б?л ба?ытта білім беруді? ?рт?рлі н?с?ада?ы мазм?ны, ??рылымы, ?ылым?а ж?не т?жірибеге негізделген жа?а идеялар, жа?а технологиялар бар. Сонды?тан ?рт?рлі о?ыту технологияларын, о?у мазм?ны ?рбір білім алушыны? жас ж?не жеке дара психологиялы? ерекшеліктеріне орай та?дап, т?жірибеде сынап ?арауды? ма?ызы зор. ?ылыми-педагогикалы? ?дебиеттерде іс ж?зінде аны?талып табыл?ан о?ыту ?рдісіні? н?тижесін к?ретін ?діс-т?сілдері, т?рлері к?біне жа?ашыл, инновациялы? болып табылады.
Инновациялы? процестерді ендіру ?ш ?зара байланысты к?штер аны?талады: енгізілген технологияны? ерекшеліктерімен; жа?ашылдарды? инновациялы? ?леуетімен; жа?алы?ты енгізу жолдарымен.
Жа?а инновациялы? о?ыту технологиясы к?сіптік ?ызметті? ерекше т?рі болып табылады. Инновациялы? о?ыту технологиясын ме?геру ?шін педагогикалы? аса зор т?жірибені ж?мылдыру ?ажет. Б?л ?з ?ызметіне шы?армашылы?пен ?арайтын, жеке басыны? белгілі іскерлік ?асиеті бар адамды ?ажет ететін ж?мыс. Шынды?ында да ?рбір педагог жа?а инновациялы? технологияны ме?геру барысында ?зін-?зі дамытады ж?не ?зін-?зі ?алыптастырады. XXI ?асырда болаша? мамандарды даярлау, оларды? к?сіби бейімделуін ?алыптастыру м?селелері – кезек к?ттірмейтін ?зекті ?о?ам талабы. Сонды?тай біз болаша? педагог-психологтарды? жа?а педагогикалы? инновациялы? технологияларды ?олдану?а даярлы?ын ?алыптастыруды? ??рылымды?-мазм?нды? моделін жасады?. Болаша? мамандарды? жа?а инновациялы? педагогикалы? технологияларды ?олдану?а даярлы?ты ?алыптастыру мына к?рсеткіштерді ?амтиды:
Мотивациялы? ?лшемдеріне танымды? ?ызы?уды ?алыптастыру бейнесі жатады. О?ан болаша? мамандарды ?алыптастыру, ??ндылы? ?арым-?атынас, болаша? маманны? ?зіні? к?сіби шеберлігін дамыту?а талпынуы, болаша? маманды?ын ерекше жа?сы к?руі, ?рпа? т?рбиесінде ?стазды? жетекші орнын сезінуі, к?сіби жеке біліктілік де?гейін к?теруге ба?ыттылы?ы, инновациялы? іс-?рекетке ?мтылу ?рекеттері кіреді.
Мазм?нды? ?лшемдеріне болаша? маманны? жалпы м?дениеттілік дайынды?ы мен м?ндік ?діснамалы? дайынды?ыны? де?гейі, маманды?ы бойынша білімі, педагогикалы? бірт?тас білім ж?йесі, бірт?тас педагогикалы? ?рдісті? за?дылы?тары, мен ?оз?аушы к?штеріні? жалпы теориялы? білім негіздерімен ?арулануы кіреді. О?ан бірт?тас педагогикалы? ?рдісті? теориялы? негіздерін ж?не жеке т?л?а теориясыны? ?ылыми негіздерін ме?геруі, педагогикалы? іс-?рекет теориясыны? негіздерін білуі, білім алушыларды? барлы? м?мкіндіктерін пайдалан?анда инновациялы? іс-?рекетті? к?біне н?тижелі болатынды?ын сезіне алуы жатады.
Бейімділік ?лшемдерін болаша? маманны? барлы? жа?дай?а бейімделе алу ?абілеті атады: бейімділік жа?даятына ба?дарлана алуы, микроорта ?згерістеріне сай ?олайлы инновациялы? педагогикалы? технологияларды та?дай алуы. Бейімділік ?лшемдері болаша? маманны? білімгер м?ртебесінен о?ытушы, ?стаз м?ртебесіне ауысуыны? ерекшелігін сезіне білуімен бейімділік іс-?рекетті ж?зеге асыруды? жа?а ?діс-т?сілдерін пайдалана алуларымен ерекшеленеді.
Танымды? ?лшемдері болаша? маманны? ?леуметтік к?сіби ?орша?ан ортаны жедел тани алуымен, ?зін к?сіби ж?зеге асыруды? н?тижелі ?діс-т?сілдерін пайдалануымен, инновациялы? педагогикалы? технологиялар?а ?ызы?у танытумен ерекшеленеді. О?ан болаша? маманны? ?леуметтік к?сіби ?орша?ан ортаны біліп тануы, к?сіптік білімін ?з т?жірибесінде ?олдана білуі, инновациялы? педагогикалы? технологияларды о?ып ме?геруі, ?йренуі жатады.
Іс-?рекеттік ?лшемдері болаша? маманны? ?зіні? к?сіби іс-?рекетіні? ма?саты мен міндеттерін аны?тай алуы ж?не педагогикалы? ?арым-?атынасты? ?рдісті тиімді ж?зеге асыра алуымен ?лшенеді. О?ан болаша? маманны? ?з п?нін жете ме?геруі, бірт?тас о?у-т?рбие ?рдісіні? психологиялы?, педагогикалы? негіздерін білуі, педагогикалы? ?рдісті жоспарлап, ж?зеге асыра алуымен ?лшенеді.
Технологияны? ?лшемдері о?ытуды? ?дістемелік ма?саттары, о?ыту ?рдісі, оны? міндетттерін аны?тай алуы, о?ытуды? н?тижесін болжай алуы ж?не психологиялы? -педагогикалы? білімдерді ме?герумен аны?талады. О?ан болаша? маманны? бірт?тас о?у- т?рбие ?рдісінде саба?ты тиімді ?йымдастыра білуі, о?ушылармен ынтыма?тасты? ?арым- ?атынасты ж?зеге асыра алуы, бірт?тас педагогикалы? ?рдісті диагностикалай алуы ж?не саба?ты? н?тижесі жо?ары болатындай е? тиімді педагогикалы? технологияны та?дай алуы ?ажет.
Шы?армашылы? ?лшемдеріне шы?армашылы? ептілікті, шы?армашылы? белсенділікті болаша? маманны? шы?армашылы?-ізденушілік дамыту кіреді. О?ан болаша? маманны? ?ылыми – зерттеу ж?мыстарына ?зіндік талдау жасай алуы, ?з білімін к?теруге, жетілдіруге талпынысты? болуы мен инновациялы? ?діс-т?сілдерді ?олдану?а ?зіндік жа?алы?тар, ?згерістер енгізумен ж?не жа?алы?ты шы?армашылы?пен ?олдана алуымен сипатталады.
Осы атал?ан к?рсеткіштерді? ?серінен білім, к?сіп, іскерлік, іс-?рекет, игеру, н?тиже ??ралады. Білім жалпы, к?сіби, техникалы?, арнайы білім болып б?лініп к?сіппен ?штасады. Ал к?сіп – маманды? та?дау, маманды?ты ме?геру. Білім алып к?сіп иесі болу ?шін іскерлік ?ажет. Іскерлік – о?у, білім, к?сіп, т?жірибе, ізденушілік, ?зіндік ж?мыс, іс-шаралар, да?дыдан туындайды. Іскер болу ?шін іс-?рекетті ме?геру ?ажет. Іс-?рекет ?рекеттен, операция, ?имыл-?оз?алыстан т?рады. Барлы? ?рдіс байланыса орындал?аннан со? н?тиже к?рсеткіші пайда болады.
?рбір педагогті? инновациялы? іс-?рекетін ?алыптастыруды? педагогикалы? шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жа?ты ме?геру; инновациялы? іс-?рекет диагностикасын ме?геру; инновацияны т?жірибеге ендіру ж?мыстары; инновацияны практикада д?рыс ?олдану.
?рбір білім беру ордаларында б?гінгі та?да беле? алып отыр?ан кемшіліктері баршылы?, атап айтатын болса?: білім сапасыны? т?мендігі; білім саласына мемлекет тарапынан реформалар ж?ргізілгенімен о?уды? н?тижесіні? болмауы; ??жаттар к?птеп шы?арыл?анымен мардымсызды?ы; білім алушыларды? ?здігінен білім алу да?дысыны? болмауы; білім алушылар мен о?ытушыларды? бірлескен шы?армашылы? е?бектеріні? болмауы.
Б?л ты?ыры?тан шы?уды? бірден-бір жолы о?у-т?рбие процесінде инновациялы? ?діс-т?сілдерін енгізу, ?рбір білім алушыларды? білімге деген ?ызы?ушылы?тарын, талпынысын арттырып, ?з бетімен ізденуге, шы?армашылы? е?бек етуге жол ашу. Инновациялы? процесті? негізі – жа?алы?тарды ?алыптастырып ж?зеге асыруды? т?тасты? ?ызметі. Инновация білім де?гейіні? к?терілуіне жа?дай ту?ызады.
Білім сапасын арттыруда?ы жа?а инновациялы? технологияларды о?ып, ?йреніп, сараптай келе, мынадай т?жырым жасау?а болады:
– білім алушыларды? білім, білік сапасын арттыруда?ы жа?а инновациялы? технология т?рлері сан алуан, оларды та?дау жэне одан шы?атын н?тиже о?ытушыны? к?сіби біліктілігіне тікелей байланысты;
– жа?а инновациялык технологияларды енгізу ж?йелі ?рі ма?сатты т?рде ж?ргізілгенде ?ана жетістікке жетуге болады;
– жа?а инновациялы? о?ыту технологияларын енгізу барысында ?рбір о?у орныны? материалды?-техникалы? базасыны? б?гінгі талап?а сай еместігі, ?рі жетіспеуі, кадрлы? ?леуметті? т?мендігі к?п кедергі жасайды.
?азіргі жас ?рпа?ты? саналы да сапалы білім алуыны? бірден-бір шарты – о?у орындарында?ы білім беру процесіне жа?а инновациялы? технологияларды енгізу екендігі с?зсіз т?сінікті. Сонды?тан ?ылыми-техникалы? прогрестен ?алыспай, жа?а педагогикалы? инновацияларды дер кезінде ?абылдап, ??деп, н?тижелі пайдалана білу – ?рбір ?стазды? негізгі міндеті болып табылады. Бізді? ойымызша, о?у орындарында инновациялы? бас?ару ж?йесін енгізіп, оны ж?зеге асыру міндет.
?орыта келгенде, жа?а инновациялы? педагогикалы? технологияны? негізгі, басты міндеттері мынадай:
– ?рбір білім алушыны? білім алу, даму, бас?а да іс-?рекеттерін ма?сатты т?рде ?йымдастыра білу;
– білім мен білігіне сай келетін ба?дар та?дап алатындай д?режеде т?рбиелеу;
– ?з бетінше ж?мыс істеу да?дыларын ?алыптастыру, дамыту;
– аналитикалы? ойлау ?абілетін дамыту.
