Бастауыш сыныптарда п?ндік о?ытуды? тиімді ?дістері
Бастауыш сыныптарда п?ндік о?ытуды? тиімді ?дістері
.
?аза?стан Республикасыны? 2015 жыл?а дейінгі білім беруді дамыту т?жырымдамасында «Білім беруді? ма?саты - жылдам ?згеріп отыратын д?ние жа?дайларында ал?ан тере? білімні?, к?сіби да?дыларыны? негізінде еркін ба?дарлай білуге, ?зін-?зі іске асыру?а, ?зін-?зі дамыту?а ж?не ?з бетінше д?рыс, адамгершілік т?р?ысынан жауапты шешімдер ?абылдау?а ?абілетті, дені сау жеке т?л?аны ?алыптастыру керек» делінген. Ал, ?аза?стан хал?ына Жолдауында ?лт К?шбасшысы: «Бала т?рбиелеу – болаша??а е? ?лкен инвестиция. Біз б?л м?селеге осылай ?арап, балаларымыз?а жа?сы білім беруге ?мтылуымыз керек», - деп к?рсеткен болатын.
Білім ордасы мектеп – ?йрететін орта, оны? ж?регі - м??алім. Ізденімпаз м??алімні? шы?армашылы?ында?ы ерекше т?с - оны? саба?ты т?рлендіріп, т?л?аны? ж?регіне жол таба білуі. ?стаз атана білу, оны ?адір т?ту, ?астерлеу, арындай таза ?стау - ?р м??алімні? борышы. Ол ?з к?сібін, ?з п?нін, барлы? ш?кіртін, мектебін шексіз с?йетін адам.?згермелі ?о?амда?ы жа?а формация м??алімі – педагогикалы? ??ралдарды? барлы?ын ме?герген, т?ра?ты ?зін-?зі жетілдіруге талпын?ан, рухани дамы?ан, толыс?ан шы?армашыл т?л?а ??зыреті. Жа?а формация м??алімі табысы, біліктері ар?ылы ?алыптасады, дамиды. Сонымен ?атар ?лтымызды? ?лы т?л?асы, алашты? біртуар ?о?ам ?айраткері Ж?сіпбек Аймауытов ?андай жа?дайда да баланы саба??а ?ызы?тыру?а болады, оны? ынтасын ?алай ояту керек, ол ?шін м??алім ?андай болу керек деген м?селеге келгенде, т?мендегідей ой – т?жырым жасайды: «Баланы о?ыту ісінде ынта деген н?рсені? білімді ?ылу?а, жетілуге ма?ынасы зор. Баланы? ынтасы тартпа?ан мектеп аба?ты?а айналады» дей отырып, ?зі о?ан былайша жауап береді. Бала ?андай н?рсеге ынталы болма?. Б?рын таныс емес, ты? н?рсеге ынтасы болмайды, б?рын білетін ескі н?рсеге де ынтасы болмайды. Ынтаны ?оздыратын жа?а мен ескісі аралас н?рсе. Баланы? ынтасын тарту ?шін о?ылатын н?рселерде бір жа?алы? болу керек. Ол жа?алы? б?рын?ы ойда бар н?рсені не толы?тыр?андай, не д?лелмен бекіткендей, не б?рын?ыны бекерге шы?ар?андай, болмаса к?шейткендей бір ?згеріс кіргізетін болу керек. Бір к?ндегі к?з ?йренген таныс н?рсеге к??іл ?ойып ?араймыз, егер ол н?рсеге азыра? ?згеріс пайда болса, ?уес ?ып, ?ызы?ып ?арай бастаймыз.Кез келген н?рсені т?сіну немесе т?сіндіру ?шін м??алімні? ?зі оны? негізін біле білуі керек. М??алім бала?а жа?а білім бермес б?рын, е? алдымен баланы? ынтасын аударар н?рсені жа?сы білуі тиіс.
45 минут саба?ты? с?тті ?ту ??пиясы м??алімні? ?з назарын н?тижелерге шо?ырландыруына байланысты.
Саба? — бір п?нді о?ыту?а арнал?ан о?у ж?мысын ?йымдастыруды? негізгі т?рі. ?р саба?ты тиімді етіп ??ру б?л м??алімні? шеберлігіне байланысты. М??алім ?діс-т?сілдерді ма?сатты т?рде шебер пайдалана білсе, бала бойында?ы ?ызы?ушылы?ты арттыра отырып, оны? д?ниетанымын ке?ейте алатыны с?зсіз.Тренингтер ?ткізуде немесе топ?а б?ліну кезе?інде де о?ушыларды? жас ерекшеліктерін ескеру керектігін т?сініп, оларды? саба??а деген ?ызы?ушылы?тарын ояту м??алім шеберлігіне байланысты. Атап айт?анда «Ша?ыра?», «Атом ж?не молекула», «Суреттер амандасады» та?ы бас?а тренингтар ?ткізгенде балалар арасында досты?ты? орын ал?анды?ы б??ан д?лел.
?р п?нге то?талар болса?:
?дебиеттік о?у п?ні – бастауыш сынып о?ушыларыны? ауызша ж?не жазбаша тілін дамытуды, я?ни с?здік ?орын байытуды, байланыстыра ж?не грамматикалы? т?р?ыдан ж?йелі с?йлеуге ?йретуді, с?йлеу м?дениетін ?алыптастыруды к?здейді. ?лтты? т?рбие, рухани-м?дени ??ндылы?тар, ана тілі ж?не ?аза? хал?ыны? салт-д?ст?рі негізінде сусында?ан жеке т?л?аны ?алыптастыру?а ы?пал етеді. Адамны? ішкі рухани жан д?ниесі байлы?ын ашу?а, адамгершілікке т?рбиелеуге, тілі мен ?иялын дамыту?а м?мкіндік береді. 2-4 сыныптарда берілген та?ырыптар ата-ананы ??рметтеуге, елін-жерін с?юге, отанс?йгіштік ?асиеттерін оятады. На?ыл с?здерді, шешендік с?здерді талдауда негізі ойды табу, ?мірде ?олданыс?а енгізуге да?дыларын ?алыптастыру к?зделеді. ?ш ж?зді? билеріні? астарлы шешендік с?здеріні? негізгі идеясын ме?герте отырып, Балаларды шыншылды??а, ?ділдікке т?рбиелеу ма?ыздылы?ы басты ?станым. Баланы ?у бастан дау-жанжалдарды? а?-?арасын аша білуге ?йрету. ?з шешімін аны? айту?а т?рбиелеу. Тек о?улы?пен ?ана шектелмей, іздену ар?ылы ?здеріне ?ажетті материалдарды ?з бетімен ізеніп, тауып алу?а тапсырмалар беріліп отырады. Диалогты? ?дебиет п?нінде алатын орны б?лек. С?ра?-жауап о?ушыны ойлану?а, ал?ан білімін еске т?сіруге, м??алімге о?ушы білімін ба?алауы ?шін ?ажет. Б??ан д?лел ретінде «?ар ?ш?ындары» ?дісін ?олдандым. ?олымда жасырын с?ра?тарды? бар екендігін, ол с?ра?тар алды??ы ?ткен тапсырма?а ?атысты екендігін ескеркенімде о?ушылар бойынан ?ызы?ушылы?ты бай?адым.
Осы т?сіл ар?ылы о?ушы ?з бетімен білім алу?а да?дыланады ?рі баланы? сыни ойлауына жетелейді.
Д?ниетану п?нін о?ытуда «Адамны? айналада?ы д?ниемен ?арым-?атынасы», «Таби?ат» «?сімдіктерді? тіршілігі» «Жануарларды? тіршілігі» тарауларында о?ушы таби?атты? адам ?шін ма?ыздылы?ын ж?не оларды? алуан т?рлілігімен танысады. Осы тарауда?ы та?ырыптарды ?й тапсырмасы кезінде т?рлі ?дістермен ме?гертуге болады. Атап айт?анда «И?. Жо?» ойыны немесе «Аквариумда?ы балы?тар» ?дісінде о?ушы мен о?ушы арасында?ы диалогты? о?ытулар ?рбіді.
?азірді? ?зінде сыныпта?ы о?ушыларды? бірлескен с?хбаты ?лкен пайда келтіретіндігін к?рсететін жеткілікті д?лелдер бар. Олар:
О?ушыларды? та?ырып бойынша ?з идеяларын білдіруіне м?мкіндік береді;
М??алімдерге о?ушыларды о?ыту барысында оларды? о?ушылары ?андай де?гейде екендігін т?сінуге к?мектеседі.
Мерсер мен Ходжиксон ж?не Барнсты? т?жырымдарына с?йкестеліп жасал?ан осы аны?тама барлы? м??алімні? к?кейінде ж?рген ?лкен сауалды? жауабы іспеттес.
Саба? барысында о?ушылар арасында пікірталас, ??гіме, с?ра?-жауап, диалог ж?ргізгендерін к?ріп ?уандым. Сыныпта о?ушыларымны? еркіндік атмосферасын сезінуіне м?рсат бере отырып, ?р о?ушыны? пікіріні? ?аншалы?ты ??нды екеніне к?зім жетті. Оларды? сыни ойлау д?режесіні? ?ай сатыда т?р?анды?ын аны?тадым
Жалпы Мерсер мен Лилтонны? зерттелуінде диалог саба?та о?ушыларды? ?ызы?ушы?тарын арттырады, ал достарымен бірігіп ж?ргізілетін ж?мысты? балаларды? о?уына ж?не когнитивті дамуына ?сер ететіндігі туралы айтыл?ан. (Лилтон, 2007), (Н?с?аулы?, 38-бет).
О?ушылар ?ол к?теріп жауап беріп, Блумны? с?ра?тарын жа?сы ме?геріп, ?й тапсырмасын т?йіндеді. Б?л кезе?інде де диалогты? о?ушы ?шін де, м??алім ?шін де ма?ыздылы?ын ??ындым. О?ушы д?рыс жауап береген кезде сыныптастарыны?, ?стазыны? ?олдауын к?ргенде масайрап, п?нге деген ынтасы арта т?седі, о?ушы к??іліне сенім ?ялатады.
Математика п?ні о?у ба?дарламасында п?нді о?ыту ма?саты – ?лтты? ж?не жалпыазаматты? ??ндылы?тар негізінде т?л?аны? интеллектуалды дамуыны? ?ажетті де?гейін ?амтамасыз етуге ба?ыттал?ан. Осы себепті «Ойлан-Ж?птас-Б?ліс», «Уа?ыт ше?бері», «Стикердегі диалог» сынды ?дістер баланы? сыни ойлауымен ?атар сыныпта жа?ымды атмосфера ?алыптастыруына зор ы?пал етеді. Ал б?гінгі ма?сат-м?рат белгілі. Ол — білімі білікті, дені сау, ?лтты? сана-сезімі оян?ан, рухани ойлау д?режесі жо?ары, парасатты, м?дениетті, е?беккер, іскер, сондай-а? бойында бас?а да игі ?асиеттері ?алыптас?ан адамзатты о?ытып т?рбиелеу.
?азіргі о?ыту ?рдісіне жа?а педагогикалы? технологиялар ке?інен енуде.О?ушыны п?нге ?ызы?тырумен ?атар, саналы ойлау?а т?рбиелейтін, ?о?амды? к?з?арастарын ?алыптастыра алатын, ?зіндік пікірі бар, ?о?амда?ы болып жат?ан т?рлі ?арама-?айшылы?тарды т?сіне білетін, еркін с?йлеп, ?з пікірін ашы? айта алатын ойлы ?рпа? т?рбиелеуде саба?ты? ма?ызы зор. Сол саба? атты театрда?ы басты кейіпкеріміз – о?ушы болса, онда барлы?ымызды? ба?ытымыз бір, ба?дарымыз байсалды болма?. ?р м??алім о?ушы?а к?п?ырлы саба? беретін бол?ан со?, ?азіргі жаhандану саясатына с?йкес жа?а технологияны ?з ы??айына, п?ніне лайы?тап пайдалануы тиіс. М??алім шеберлігі – ізденіс н?тижесі. Сонды?тан, орысты? ?лы педагог-?алымы К.Д.Ушинскийді? “М??алім – ?зіні? білімін ?здіксіз к?теріп отыр?анда ?ана м??алім, о?уды, ізденуді то?татысымен оны? м??алімдігі де жойылады” – деген. Б?л “?стаз” атты ?лы с?рлеуге со?па?ын салып жол тарт?ан к?кірегі ояу, к?зі ашы? ?рбір адам?а берілген елеулі ескерту. Саба?ты тартымды ?ткізіп, о?ушыларды? ?ызы?ушылы?ын арттыру ?шін ?р саба?ымызды т?рлендіріп отыру шарт. Ол ?шін тек бір технологиямен шектеліп ?алмай, ?рт?рлі технологияны? элементтерін пайдалану ?ажет.
Мақала тақырыбы: Бастауыш сыныптарда пәндік оқытудың тиімді әдістері
Секциясы: Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың тиімді тәсілдері.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында «Білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алған терең білімнің, кәсіби дағдыларының негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті, дені сау жеке тұлғаны қалыптастыру керек» делінген. Ал, Қазақстан халқына Жолдауында ұлт Көшбасшысы: «Бала тәрбиелеу – болашаққа ең үлкен инвестиция. Біз бұл мәселеге осылай қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек», - деп көрсеткен болатын.
Білім ордасы мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін, барлық шәкіртін, мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі – педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті. Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Сонымен қатар ұлтымыздың ұлы тұлғасы, алаштың біртуар қоғам қайраткері Жүсіпбек Аймауытов қандай жағдайда да баланы сабаққа қызықтыруға болады, оның ынтасын қалай ояту керек, ол үшін мұғалім қандай болу керек деген мәселеге келгенде, төмендегідей ой – тұжырым жасайды: «Баланы оқыту ісінде ынта деген нәрсенің білімді қылуға, жетілуге мағынасы зор. Баланың ынтасы тартпаған мектеп абақтыға айналады» дей отырып, өзі оған былайша жауап береді. Бала қандай нәрсеге ынталы болмақ. Бұрын таныс емес, тың нәрсеге ынтасы болмайды, бұрын білетін ескі нәрсеге де ынтасы болмайды. Ынтаны қоздыратын жаңа мен ескісі аралас нәрсе. Баланың ынтасын тарту үшін оқылатын нәрселерде бір жаңалық болу керек. Ол жаңалық бұрынғы ойда бар нәрсені не толықтырғандай, не дәлелмен бекіткендей, не бұрынғыны бекерге шығарғандай, болмаса күшейткендей бір өзгеріс кіргізетін болу керек. Бір күндегі көз үйренген таныс нәрсеге көңіл қойып қараймыз, егер ол нәрсеге азырақ өзгеріс пайда болса, әуес қып, қызығып қарай бастаймыз.Кез келген нәрсені түсіну немесе түсіндіру үшін мұғалімнің өзі оның негізін біле білуі керек. Мұғалім балаға жаңа білім бермес бұрын, ең алдымен баланың ынтасын аударар нәрсені жақсы білуі тиіс.
45 минут сабақтың сәтті өту құпиясы мұғалімнің өз назарын нәтижелерге шоғырландыруына байланысты.
Сабақ — бір пәнді оқытуға арналған оқу жұмысын ұйымдастырудың негізгі түрі. Әр сабақты тиімді етіп құру бұл мұғалімнің шеберлігіне байланысты. Мұғалім әдіс-тәсілдерді мақсатты түрде шебер пайдалана білсе, бала бойындағы қызығушылықты арттыра отырып, оның дүниетанымын кеңейте алатыны сөзсіз.Тренингтер өткізуде немесе топқа бөліну кезеңінде де оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру керектігін түсініп, олардың сабаққа деген қызығушылықтарын ояту мұғалім шеберлігіне байланысты. Атап айтқанда «Шаңырақ», «Атом және молекула», «Суреттер амандасады» тағы басқа тренингтар өткізгенде балалар арасында достықтың орын алғандығы бұған дәлел.
Әр пәнге тоқталар болсақ:
Әдебиеттік оқу пәні – бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша тілін дамытуды, яғни сөздік қорын байытуды, байланыстыра және грамматикалық тұрғыдан жүйелі сөйлеуге үйретуді, сөйлеу мәдениетін қалыптастыруды көздейді. Ұлттық тәрбие, рухани-мәдени құндылықтар, ана тілі және қазақ халқының салт-дәстүрі негізінде сусындаған жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал етеді. Адамның ішкі рухани жан дүниесі байлығын ашуға, адамгершілікке тәрбиелеуге, тілі мен қиялын дамытуға мүмкіндік береді. 2-4 сыныптарда берілген тақырыптар ата-ананы құрметтеуге, елін-жерін сүюге, отансүйгіштік қасиеттерін оятады. Нақыл сөздерді, шешендік сөздерді талдауда негізі ойды табу, өмірде қолданысқа енгізуге дағдыларын қалыптастыру көзделеді. Үш жүздің билерінің астарлы шешендік сөздерінің негізгі идеясын меңгерте отырып, Балаларды шыншылдыққа, әділдікке тәрбиелеу маңыздылығы басты ұстаным. Баланы әу бастан дау-жанжалдардың ақ-қарасын аша білуге үйрету. Өз шешімін анық айтуға тәрбиелеу. Тек оқулықпен ғана шектелмей, іздену арқылы өздеріне қажетті материалдарды өз бетімен ізеніп, тауып алуға тапсырмалар беріліп отырады. Диалогтың әдебиет пәнінде алатын орны бөлек. Сұрақ-жауап оқушыны ойлануға, алған білімін еске түсіруге , мұғалімге оқушы білімін бағалауы үшін қажет. Бұған дәлел ретінде «Қар ұшқындары» әдісін қолдандым. Қолымда жасырын сұрақтардың бар екендігін, ол сұрақтар алдыңғы өткен тапсырмаға қатысты екендігін ескеркенімде оқушылар бойынан қызығушылықты байқадым.
Осы тәсіл арқылы оқушы өз бетімен білім алуға дағдыланады әрі баланың сыни ойлауына жетелейді.
Дүниетану пәнін оқытуда «Адамның айналадағы дүниемен қарым-қатынасы», «Табиғат» «Өсімдіктердің тіршілігі» «Жануарлардың тіршілігі» тарауларында оқушы табиғаттың адам үшін маңыздылығын және олардың алуан түрлілігімен танысады. Осы тараудағы тақырыптарды үй тапсырмасы кезінде түрлі әдістермен меңгертуге болады. Атап айтқанда «Иә. Жоқ» ойыны немесе «Аквариумдағы балықтар» әдісінде оқушы мен оқушы арасындағы диалогтық оқытулар өрбіді.
Қазірдің өзінде сыныптағы оқушылардың бірлескен сұхбаты үлкен пайда келтіретіндігін көрсететін жеткілікті дәлелдер бар. Олар:
Оқушылардың тақырып бойынша өз идеяларын білдіруіне мүмкіндік береді;
Басқа адамдарда түрлі идеялардың болатындығын оқушылардың түсінулеріне көмектеседі;
Оқушылардың өз идеяларын дәлелдеуіне көмектеседі;
Мұғалімдерге оқушыларды оқыту барысында олардың оқушылары қандай деңгейде екендігін түсінуге көмектеседі.
Мерсер мен Ходжиксон және Барнстың тұжырымдарына сәйкестеліп жасалған осы анықтама барлық мұғалімнің көкейінде жүрген үлкен сауалдың жауабы іспеттес.
Сабақ барысында оқушылар арасында пікірталас, әңгіме, сұрақ-жауап, диалог жүргізгендерін көріп қуандым. Сыныпта оқушыларымның еркіндік атмосферасын сезінуіне мұрсат бере отырып, әр оқушының пікірінің қаншалықты құнды екеніне көзім жетті. Олардың сыни ойлау дәрежесінің қай сатыда тұрғандығын анықтадым
Жалпы Мерсер мен Лилтонның зерттелуінде диалог сабақта оқушылардың қызығушықтарын арттырады, ал достарымен бірігіп жүргізілетін жұмыстың балалардың оқуына және когнитивті дамуына әсер ететіндігі туралы айтылған. (Лилтон, 2007), (Нұсқаулық, 38-бет).
Сабағымның үй тапсырмасын сұрау кезінде Блум таксономиясының деңгейлік өлшемдерін пайдаландым. Оқушыларға білу, түсіну, қолдану, талдау, жинақтау, бағалау сұрақтарын қойдым.
Оқушылар қол көтеріп жауап беріп, Блумның сұрақтарын жақсы меңгеріп, үй тапсырмасын түйіндеді. Бұл кезеңінде де диалогтың оқушы үшін де, мұғалім үшін де маңыздылығын ұғындым. Оқушы дұрыс жауап береген кезде сыныптастарының, ұстазының қолдауын көргенде масайрап, пәнге деген ынтасы арта түседі, оқушы көңіліне сенім ұялатады.
Математика пәні оқу бағдарламасында пәнді оқыту мақсаты – ұлттық және жалпыазаматтық құндылықтар негізінде тұлғаның интеллектуалды дамуының қажетті деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған. Осы себепті «Ойлан-Жұптас-Бөліс», «Уақыт шеңбері», «Стикердегі диалог» сынды әдістер баланың сыни ойлауымен қатар сыныпта жағымды атмосфера қалыптастыруына зор ықпал етеді. Ал бүгінгі мақсат-мұрат белгілі. Ол — білімі білікті, дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі жоғары, парасатты, мәдениетті, еңбеккер, іскер, сондай-ақ бойында басқа да игі қасиеттері қалыптасқан адамзатты оқытып тәрбиелеу.
Қазіргі оқыту үрдісіне жаңа педагогикалық технологиялар кеңінен енуде.Оқушыны пәнге қызықтырумен қатар, саналы ойлауға тәрбиелейтін, қоғамдық көзқарастарын қалыптастыра алатын, өзіндік пікірі бар, қоғамдағы болып жатқан түрлі қарама-қайшылықтарды түсіне білетін, еркін сөйлеп, өз пікірін ашық айта алатын ойлы ұрпақ тәрбиелеуде сабақтың маңызы зор. Сол сабақ атты театрдағы басты кейіпкеріміз – оқушы болса, онда барлығымыздың бағытымыз бір, бағдарымыз байсалды болмақ. Әр мұғалім оқушыға көпқырлы сабақ беретін болған соң, қазіргі жаhандану саясатына сәйкес жаңа технологияны өз ыңғайына, пәніне лайықтап пайдалануы тиіс. Мұғалім шеберлігі – ізденіс нәтижесі. Сондықтан, орыстың ұлы педагог-ғалымы К.Д.Ушинскийдің “Мұғалім – өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, оқуды, ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады” – деген. Бұл “Ұстаз” атты ұлы сүрлеуге соқпағын салып жол тартқан көкірегі ояу, көзі ашық әрбір адамға берілген елеулі ескерту. Сабақты тартымды өткізіп, оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін әр сабағымызды түрлендіріп отыру шарт. Ол үшін тек бір технологиямен шектеліп қалмай, әртүрлі технологияның элементтерін пайдалану қажет.
