Т??ЫРЛЫ ТІЛ - ??МЫРЛЫ
Алдабергенова Айжан Бериковна
№ 7 орта мектеп
Ма??ыстау облысы, ?ара?ия ауданы, М?найшы селосы
« Тіл – ?лтты? жаны » деген ?ла?атты с?зді айт?ан алаш ?айраткері, ?лт а?ыны Ма?жан Ж?мабаевты? жан-ж?регін жарып шы??ан кесек ойы, аталы на?ылы б?гінгі к?ні де ?з м?нін жой?ан жо?. И?, тіл – ?лтты? жаны. Тіл болмаса, ?лт жо?. М?ны е?кейген к?ріден бастап, е?бектеген бала?а дейін жа?сы білуге тиісті деп ойлаймыз.
Ту?ан елі? ?з т??ырында ны? бекіп т?ру ?шін де, ?аны? ?аза? болып айналып, ж?регі? ?аза? болып со?у ?шін де ана тілді жаны?а серік ету л?зім. Осы екі ??ым жаны ашитын ?рбір азаматты? ?ос ?анаты болса, рухымыз т?мендеп, тауымыз ша?ылмасы айна ?атесіз а?и?ат.Т??ырлы ту?ан жерін арда?тамайтын, ту?ан тілді? ?асиетін салма?тамайтын адамды ?з еліні? патриоты деу ?иын, сонды?тан да, мемлекеттік тіліміз ?аза? тілін дамыту, жетілдіру - бізді? парызымыз, е?сесін к?теру- бізді? ма?сатымыз демекпіз. «Тіл – ?лт келбетіні? к?рсеткіші» дегенді жиі айтамыз. Онда тіл ахуалы да, хал?ымызды? рухани де?гейіні? к?рсеткіші де ай?ын та?баланады.
Тіл саясаты саласында?ы реформаларды хронологиялы? т?рде негізгі уа?и?аларды жина?та?ан бірнеше шартты кезе?дерге б?луге болады.
Бірінші кезе? (1992-1997 жж.) ?о?амда?ы тілдік ?атынастар аума?ында ?лшемденген ж?не ?тымды мемлекеттік саясат даярланды. 1997 жылы шілде айында Тіл туралы за? ?абылданып, ?аза? тілі – мемлекеттік тіл болып жарияланды. 22-?ырк?йек ?аза?стан халы?тары тілдеріні? к?ндері болып белгіленді. Жа?а за? бойынша «Мемлекеттік тіл – республика аума?ында?ы ?о?амды? ?атынастарды? барлы? саласында ?олданылатын мемлекеттік бас?ару, за? шы?ару, сот ісін ж?ргізу, іс ж?ргізу тілі болып табылады. Мемлкеттік тілді ме?геру ?аза?стан Республикасыны? ?рбір азаматыны? парызы болып табылады.»
Екінші кезе? (1998-2000 жж.) Мемлекеттік тіл саясатын іске асыруды? механизмдері ай?ындалды. Тілдерді ?олдану мен дамытуды? мемлекеттік, айма?ты?, салалы? ба?дарламалары жасалды. ?аза?стан Республикасы ?кіметіні? «Мемлекеттік органдарда мемлекеттік тілді? ?олданылу аясын ке?ейту туралы», «Тілдер туралы за?дарды? са?талуына ба?ылау жасауды? т?ртібі туралы ережені бекіту туралы» секілді нормативтік ???ы?ты? актілерін ?абылдау ар?ылы ?о?амды? ?мірді? барлы? салаларында тілдік ??рылым процестерін одан ?рі ке?ейтуге ж?не тере?детуге арнал?ан на?ты ал?ы шарттар жасалды. Осылайша, б?гінгі к?ні орталы? ат?арушы органдарда мемлекеттік тілде электронды ??жат айналымын ?амтамасыз ету ж?нінде компьютерлік ба?дарламалар ?зірленіп, орнатылды, сканер ар?ылы компьютер ?аріптерін тануды, ?аза? тілінде д?рыс жазылуын тексеруді, м?тіндерді ?аза? тілінен орыс тіліне, орыс тілінен ?аза? тіліне автоматты т?рде аударуды ?амтамасыз ету ж?нінде ба?дарламалар ?зірленді.
?шінші кезе? (2001 жылдан бастап) ?аза?стан Республикасы Конституциясында бекітілген «Тілдерді ?олдану мен дамытуды? 2001-2010 жылдар?ы арнал?ан мемлекеттік ба?дарламасы» ?абылданды. Ба?дарламада ?аза?станда?ы тіл ??рылысыны? ?за? мерзімді келешегіні? стратегиялы? ма?саттары мен міндеттері ай?ындалып, сондай-а? оларды іске асыруды? басты ба?ыттары мен тетіктері белгіленген. Онда к?рініс тап?ан лингвис-тикалы? ?рісті ??руды? функционалды? принциптеріне с?йкес тілдік ??рылым саралау к?з?арасы негізінде ?ш ба?ыт бойынша ж?зеге асырылады: мемлекеттік тілді? ?леуметтік-коммуникативтік ?ызметін ке?ейту ж?не ны?айту; орыс тіліні? жалпы м?дени ?ызметін са?тау; ?аза?станны? бас?а халы?тарыны? тілдерін де дамыту.
Тіл ?йрену – ?лтты сыйлау, халы?ты ??рметтеу ж?не ?з Отаны?ды с?ю екені ежелден белгілі а?и?ат.
Тіл – т?тас бір халы?ты? тарихын, б?гіні мен болаша?ын м??гілік жал?ап т?ратын алтын к?пір, адам мен адамды, халы? пен халы?ты т?сіністікке ша?ыратын басты ??рал. Ал, ?лы досты? пен т?сіністік бар жерде, ?р?ашан бірлік пен тірлік бар екеніне тарихты? ?зі ку?. ?аза?стан аума?ында т?рып жат?ан барлы? диаспоралар тіліне де мемлекет тарапынан к?мек к?рсетілуде.
Біз Отанымызды ?р?ашан Ана?а те?ейміз, ал сол Отан – Анамызды? мемлекеттік тілі – ?аза? тілі екені за?мен бекітілді. Олай болса, ?аза? еліні? мемлекеттік тілін аялап, тарихын сыйлап, ?лтты? д?ст?рін ?лы?тап, бірлігін бекемдеп, т?тасты?ын са?тау ар?ылы орта? ?йімізді ?лемге таныту?а к?ш салу – ?рбір азаматты? парызы болма?. М?ны елімізде ?мір с?ріп жат?ан ?зге ?лт ?кілдері де ?те жа?сы т?сінеді.
?аза?стан Республикасыны? Президенті Н.?.Назарбаев білім беру ж?йесіні? алдына ?аза?, орыс ж?не а?ылшын тілдерін ме?герген, ?леуметтік т?р?ыда белсенді, ?т?ыр, ?згерістерден ?оры?пайтын, халы? ?мітін а?тау?а даяр болаша? ?аза?станды?ты т?рбиелеу міндетін ?ойды. Елбасы атап к?рсеткен б?л басымдылы?тар білім беру саласында?ы барлы? ?ызмет к?рсетулер сапасын арттыруды? негізгі ба?ыттарын ай?ындайды.
?аза?стан Республикасы ?лтты? білім беру ж?йесінде ?аза? тіліні? дамуына ке? жол ашыл?ан. Жылдан-жыл?а ?аза? тілінде білім беретін ?йымдар желісі ?здіксіз ?суде.
?аза? хал?ы ?асырлар бойы арманда?ан т?уелсіздік ?келген ба?ытты? бірегейі – ?аза? б?лдіршіндеріні? ?з ана тілінде т?рбиеленіп, білім алуына жа?дай жасалуы екені с?зсіз.
?аза? тіліні? болаша?ы елдігімізді?, ?аза?стан мемлекетіні? аса ма?ызды м?селесі бол?анды?тан, тілді? ке? ?анат жайып, ?о?ам ?міріні? барлы? салаларында ?олданылуына ?ол жеткізу б?рімізге азаматты? борыш деп білемін.
«Ана тілі – халы?ты? халы? болып жарал?аннан бергі жан д?ниесіні? айнасы, ?сіп-?ніп, т?рлене беретін, м??гі ??ламайтын б?йтерегі», - деген Ж?сіпбек Аймауытов. Ана тілінен ?ол ?зген адамдарды? та?дыр ?з пешенесіне, таби?и геніне жаз?ан рухани байлы?тан ??р ?алып отыр?аны, б?гінгі ?о?ам?а б?л факторды? тигізіп отыр?ан зардабы – ?лкен саба?.
«Тілі бірді? – тілегі бір» екендігін ?рдайым жадымызда ?стай отырып, ел бірлігіні? негізі тіл бірлігіне ?ол жеткізу жолында ?ызмет ету – баршамызды? міндетіміз.
Ел Президенті Н?рс?лтан Назарбаевты? с?зімнен айтса?, «Мемлекетті? тіл – ?аза?стан хал?ын ?йыстырушы фактор болуы керек». ?ала берді, «?аза?стан Республикасында?ы Тіл туралы» За?ыны? 4-бабында: «?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі – ?аза? тілі. Мемлекеттік тіл – мемлекетті? б?кіл аума?ында ?о?амды? ?атынастарды? барлы? саласында ?олданылатын мемлекеттік бас?ару, за? шы?ару, сот ісін ж?ргізу ж?не іс ?а?аздарын ж?ргізу тілі» деп аны? жазыл?ан. Одан ?рі: «?аза?стан хал?ын топтастыруда?ы аса ма?ызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді ме?геру – ?аза?стан Республикасыны? ?рбір азаматыны? парызы» екендігін атап к?рсеткен. ?йткені мемлекеттік тіл – еліміздегі барша ?лтты бір ма?сат?а ?йытуды? басты кепілі екені аны?.
М??гілік ел болма?ты? ?лшемі м??гілік т??ыр болма? дедік. Ол т??ыр – ?лт. М??гілік ?лт арманмен, м?ратпен ?ана м??гілік. Тек сылдыр с?збен м??гілік емес. ?лтты? сипатпен м??гілік. М??гілік сипат – ол тіл, сана ??м рух. ?лт м??гілік болу ?шін м??гілік санасыны? жемісін беретін, рухыны? ?нін естіртетін м??гілік тілі болма? керек. ?йтпесе, тілсіз ?лт болма? емес. «Ел болам десе?, бесігі?ді т?зе, алдымен, ана?ны? халін біл» деген текті ж?рт ?арманды да, ?рине. К?шпенді заманда?ы астанасын айтпаса? та, ?згеде ?алып кетерін сезген де шы?ар бізді? ??ламалар. Ал?аш?ы астананы Орынбор?а ?ой?аны да тарихи а?и?ат еді. Тарих ?аза?ты? астанасы деп, жазып кетті. ?аза?ша айтса?, ?ас?ырды ?анша ба?са? да тау?а ?арап ?литыны секілді, ?зінше ?стем ж?рт ?анша жасырып жапса да, ?аза?ты? ізі, тарихты? сілемі к?зге ?рып т?р- Орынбор мен Омбы ж?ртында.
А?и?атты? шы?ын адамзатты? м??ы ?згертті. Замана тілі ?згере баста?анда, ?лтты?, елді? жаны тіл екенін ?аза? зиялылары ?адап айтып кетті.
М??гілік тіл болмаса м??гілік ?лт болмайтынын Ахмет Байт?рсынов аны?тап кетті. «С?зі жо?ал?ан халы?ты? ?зі жо?алады» – деген Ахмет а?ылиясынан арты? не керек? Аха?нан арты? айту ?олдан келмесі шынды?.
С?зіміз жо?алмасын, ?зіміз жо?алмайы?. Тіліміз жо?алмасын, тіл жо?алмаса, ?лт жо?алмайды.
Е? бірінші ба?ытым – Хал?ым мені?,
Со?ан берем ойымны? алтын кенін.
Ол бар болса, мен бармын, ?ор болмаймын,
?ымбатыра? алтыннан нар?ым мені?.
Ал, екінші ба?ытым – Тілім мені?,
Тас ж?ректі тіліммен тілімдедім.
Кей-кейде д?ниеден т??ілсем де,
?асиетті тілімнен т??ілмедім.
Ба?ытым бар ?шінші – Отан деген,
??дай деген кім десе, Отан дер ем!
. Оты с?нген жал?анда жан барсы? ба?
Ойланбай-а? кел да?ы от ал менен.- деп жырла?ан М??а?алиды? ?ні ?лтты? с?зі еді. Елді?, тілді? ??діретін ба?зыдан атам ?аза? осылай ба?амда?ан еді. ?лт жо?алмаса, ?лтты? рухы мен санасы жо?алмаса, м??гілік болаша??а ешкім б?гет бола алмайды.
Елді? ерте?і ?шін м??гілік ел болаша?ы ?шін, м??гілік ел тілді? ?анат жайма?ы ?шін білім н?рімен ?леуеттеніп, м??гілік м?рат ?станба? керек.
Кешегі Ма?жан сенген жастар?а б?гін елбасы да сенді. Сенім артты. Сол ?шін м??гілік елге ?ызмет ету - бізді? борыш. Тіл м??гілік, ?лт м??гілік бол?анда ?ана ел м??гілік болма?. М??гілік т?уелсіздік болма?.
?аза? елі м??гі болсын!
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер :
- « Ана тілі » газеті № 7( 1265) 19-25-а?пан.2015ж.
- « ?аза? тілі мен ?дебиеті орта мектепте » № 5, 2008 ж.
- « ?аза? тілі мен ?дебиеті орта мектепте » № 5, 2010 ж.