?азіргі кезде Республиканы? білім ж?йесіні? е? басты м?селесі – ?аза? мектебі т?легіні? білім сапасыны? де?гейін халы?аралы? д?режеге жеткізу. Ол ?шін мектепке заман талабына сай мемлекеттік білім стандартын енгізу, со?ан с?йкес к?сіби шеберлігі дамы?ан кадрлармен ?амтамасыз ету, ?ркениетті ?ылыми – ?дістемелік ба?ыт?а ынталандыру, жа?а базистік о?у жоспары мен жа?а буын о?улы?тарына к?шу, орта білімді а?параттандыру, та?ы сол сия?ты білім беру саласында ж?йелі ж?мыстар ат?ару – еліміздегі е? ма?ызды ?рі кезек к?ттірмейтін ау?ымды істер.
«?ткенге ?арап басымызды иеміз, ерте?ге ?арап білек сыбанамыз» демекші, б?гінгі бала ерте?гі жа?а ?лем. Демк б?рыннан ?алыптас?ан ба?дарлама мен т?ртіп ол ?шін ескірген, тоз?ан. Ал ?азір ол барлы? т?л?асымен жа?а т?рмыс?а, жа?а о?у?а, жа?а ?атынастар?а бейімделуі тиіс. Сонды?тан о?ан ж?йелі ж?рдем беріп, ынта – ы?ыласын д?рыс ба?ыттайтын, ?абілет – ?асиеттерін дамытатын мектеп ша?ыра?ы ?ажет. Сонды?тан да, алды??ы ?атарлы озы? технологияларды? бірі – дамыта о?ыту технологиясы.
Дамыта о?ыту – к?рделі ??рылымды, бірт?тас педогогикалы? ж?йе. Оны? н?тижесінде ?р о?ушыны? ?зін – ?зі ?згертуші субъект д?режесіне к?терілу к?зделіп, о?ыту барысында со?ан лайы? жа?дайлар жасалады. Дамыта о?ытуды? д?ст?рлі о?ытудан айырмашылы?ы: к?здеген ма?сатында, м?нінде, мазм?нында, дамытуды? негізгі факторында, м??алімні? р?лі мен ат?аратын ?ызметінде, ?діс – т?сілдерінде, о?ушыны? білім алу белсенділігіні? т?рінде, о?у ?рдісіні? м?шелеріні? ?рекеттестік ерекешеліктерінде, оларды? ?арым – ?атынас сипатында, танып – білу ?рдісін ?йымдастыру т?рінде, т.б.
Дамыта о?у идеясы бойынша о?ушы?а о?у ма?саттарын ?оюды, шешуде еш?андай дайын берілмейді. Ма?сатты шешу іштей тал?ылау, сосын жина?тау ар?ылы ж?зеге асады. М??алім – саба? ?рдісін ?йымдастырушы, ба?ыттаушы адам р?лінде. Шешім табыл?ан кезде ?ркім оны? д?рысты?ын ?зінше д?лелдей білуге ?йретеді. ?р о?ушы?а ?з ойын білдіріп, пікір айту?а м?мкіндік беріледі, жауаптар ты?далады. ?рине, жауаптар барлы? ьжа?дайда д?рысбола бермес. Дегенмен, ?р бала жаса?ан е?бегіні? н?тижесін б?лісіп, д?лелдеуге талпыныс жасайды, жеке т?жірибесін ?орытындылау?а ?йретеді.
Сонымен, жалпылап айт?анда, о?ушы т?л?асыны? дамуына ы?пал жасайтын саба?тар ?лгісіні? б?ріне ж?ктелетін міндеттер ж?йесі т?мендегідей:
О?ушыларды? базалы? білім, ептілік да?дыларын (білім беру стандарты бойынша) игеру ж?йесін жетілдіру;
Жатты?у саба?тарын сапалы ?йымдастыру ( коммуникациялы? жатты?улар, зейін, ес, ойлау ж?не т.б. дамыту жатты?улары)
Баланы? жасырын, тіпті тым тере?де жат?ан ?абілеттеріні? к?рінуіне м?мкіндік жасау ?шін оны о?ытып, жан – жа?ты дамыту керек ж?не тек о?ыту ?рдісі кезінде ересектерді? басшылы? етуімен ж?зеге асыру?а болады. Ал м??алім о?у ?рдісінде н?с?аушы, ?йымдастырушы р?лін ат?арады. Б?дан м??алім ?ызметі же?ілдейді деген пікір тумау керек, керісінше, о?у ?рдісінде ?тіп жататын психологиялы?, педогогикалы? жа?дайларды бірден танып, ?р о?ушы ерекшелігіне ?арай шебер ?йымдастырушы психолог – м??алім болуы жауапкершілігі артады.
Педагогика ?ылымы еш н?рсеге бейімі жо?, ?абілеті жо? адам болмайды деп д?лелдейді. Сол себептен де балаларды? ?абілетін ке?інен ?рістете дамыту?а тек мектеп ?ана ма?сатты т?рде ы?пал ете алады.
Сын т?р?ысынан ойлауды дамыту ба?дарламасы ?лемні? т?кпір – т?кпірінен жиыл?ан білім берушілерді? бірлескен е?бегі.
Ма?саты барлы? жаста?ы о?ушылар?а кез – келген мазм?нда сыни т?р?ыдан ?арап, екі ?й?арым бір пікірді? біреуін та?дау?а саналы шешім ?абылдау?а саба?тарды ?йрету.
Сын т?р?ысынан ойлау – сынау емес, шы?дал?ан ойлау. Б?л де?гейдегі ойлау тек ересек адамдар?а, жо?ары сынып о?ушыларына ?ана т?н деп ойлау аса д?рыс т?сінік емес. Жас балаларды? да б?л ж?мысты д?рыс ?йымдастыр?ан жа?дайда ?з даму де?гейіне с?йкес ойы шы?далып, белгілі бір жетістіктерге жетері с?зсіз. О?ан осы жобамен ж?мыс жасау барысында к?з жеткіздік.
Аталмыш ба?дарламаны? ішкі ??рылымында ерекшелік бар. Б?л ??рылым 3 де?гейден т?ратын о?ыту мен ?йретуді? жобасы. Блімні? болаша?та пайда?а асуы, ?ажетке жарауын ?алыптастырады. К?п а?паратты талдай, жина?тай отырып, ішінен ?ажеттісін алу?а ?йретеді.
Сын т?р?ысынан ойлау ба?дарламасы ?ызы?ушылы?ты ояту, ма?ынаны тану, ой тол?аныс кезе?дерінен т?зеледі.
«О?у мен жазу ар?ылы сын т?р?ысынан ойлауды дамыту» ж?мыс жасауды баста?ан м??алімдер б?л саба?та баланы? танымды? белсенділігін арттыру?а ?з бетінше білім алу?а, шы?армашылы?ын ?алыптастыру?а ы?пал ететіндігін атап ?тсек, о?ушылар – о?уды? (саба?тарды?) ?ызы?ты, же?іл ?тетіндігін, ?жымды бірлесіп ж?мыс жасау?а ?йрететіндігін, білімні? тере?дігін ?рі тияна?тылы?ын артатынды?ын баяндайды.
Мектеп ?міріні? м??алімдерді? аталмыш жобамен ж?мыс?а дейінгі ж?не кейінгі кезе?ін (аралы?ын) салыстыру о?ушыларды? о?у?а деген ынта – ы?ыласыны? арт?анды?ын, адами жа?сы ?асиеттерді? ?алыптас?анды?ын, м??алімні? шыдамдылы?, т?зімділік сия?ты сапаларымен ?атар о?ушыларды? бас?аны ?абылдау, т?сіну, сыйлауды ?йренгендігімен сипатталады ...
Сын т?р?ысынан ойлауды ?йрету ?шін мына т?мендегі шаралар орындалуы шарт:
Сын т?р?ысынан ойлауды тудыру ?шін уа?ыт керек.
О?ушылар?а ойланып тол?ану?а, ойын ашы? айту?а р??сат беру.
?р т?рлі идеялар мен пікірлерді ?абылдау.
?йрену барысында?ы о?ушыларды? белсенді іс – ?рекетін ?олдау.
Кейбір о?ушылар т?сіп ?ал?ан ?олайсыз жа?дайларды ?жуа?а айналдырмау.
О?ушыларды? бір – біріні? жауабына жаса?ан сыныны? д?лелді, д?йекті болуын талап ету.
Сын т?р?ысынан ойлауды ба?алау.
Ал о?ушылар осы?ан байланысты:
сенімділікпен ж?мыс жасау;
бар ынтасымен о?у?а берілу;
пікірлерді ты?дау, ??рметтеу;
?з пікірін ашы? білдіруді талап ету ?ажет;
Сын т?р?ысынан ойлау ба?дарламасы ?ызы?ушылы?тан бастап, болжам жасатып, иа?сат ?ойып, іс ?ылу?а с?ра? беріп жауап алу?а мазм?нды толы? т?сінуге жа?дай жасалын?ан.
Сын т?р?ысынан ойлау ба?дарламасыны? тиімді жа?тары:
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Мектептегі оқу – тәрбие үрдісінде инновациялық әдіс – тәсілдерді ендіру жолдары
Сейдазимова Гүлжан Қамбарқызы
Тараз қ. №46 орта мектеп
Қазіргі кезде Республиканың білім жүйесінің ең басты мәселесі – қазақ мектебі түлегінің білім сапасының деңгейін халықаралық дәрежеге жеткізу. Ол үшін мектепке заман талабына сай мемлекеттік білім стандартын енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету, өркениетті ғылыми – әдістемелік бағытқа ынталандыру, жаңа базистік оқу жоспары мен жаңа буын оқулықтарына көшу, орта білімді ақпараттандыру, тағы сол сияқты білім беру саласында жүйелі жұмыстар атқару – еліміздегі ең маңызды әрі кезек күттірмейтін ауқымды істер.
«Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз» демекші, бүгінгі бала ертеңгі жаңа әлем. Демк бұрыннан қалыптасқан бағдарлама мен тәртіп ол үшін ескірген, тозған. Ал қазір ол барлық тұлғасымен жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс. Сондықтан оған жүйелі жәрдем беріп, ынта – ықыласын дұрыс бағыттайтын, қабілет – қасиеттерін дамытатын мектеп шаңырағы қажет. Сондықтан да, алдыңғы қатарлы озық технологиялардың бірі – дамыта оқыту технологиясы.
Дамыта оқыту – күрделі құрылымды, біртұтас педогогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін – өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілу көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы: көздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде, әдіс – тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісінің мүшелерінің әрекеттестік ерекешеліктерінде, олардың қарым – қатынас сипатында, танып – білу үрдісін ұйымдастыру түрінде, т.б.
Дамыта оқу идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюды, шешуде ешқандай дайын берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім – сабақ үрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретеді. Әр оқушыға өз ойын білдіріп, пікір айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық ьжағдайда дұрысбола бермес. Дегенмен, әр бала жасаған еңбегінің нәтижесін бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылауға үйретеді.
Сонымен, жалпылап айтқанда, оқушы тұлғасының дамуына ықпал жасайтын сабақтар үлгісінің бәріне жүктелетін міндеттер жүйесі төмендегідей:
Оқушылардың базалық білім, ептілік дағдыларын (білім беру стандарты бойынша) игеру жүйесін жетілдіру;
Оқыту үрдісінде оқушының теориялық және өнімділік ой құрастыру әрекеттерін, танымдылық қабілеттерін белсендіру;
Оқушылардың танымдылық қызығуларын, оқуға деген мотивін дамыту;
Оқу материалын игеруде және оқу іс – әрекеттерінде жете ұғынуға талпындыру;
Белглі бір мәселе шешуде оқушылардың ынтымақтастығын ұйымдастыру;
Көбіне оқу жұмысының топтық түрлерін қолдану.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарының ізденіс – зерттеу түрлерін ұйымдастыру;
Оқу үрдісінде компьютерлік технологияларды қолдану;
Оқыту барысында әр түрлі шапшаңдықпен және әр түрлі көлемді (стандартқа сәйкес) оқу материалын игерудің мүмкіншілігін ашу;
Дамытушы оқытуға арналған ойындарды қолдану;
Жаттығу сабақтарын сапалы ұйымдастыру ( коммуникациялық жаттығулар, зейін, ес, ойлау және т.б. дамыту жаттығулары)
Баланың жасырын, тіпті тым тереңде жатқан қабілеттерінің көрінуіне мүмкіндік жасау үшін оны оқытып, жан – жақты дамыту керек және тек оқыту үрдісі кезінде ересектердің басшылық етуімен жүзеге асыруға болады. Ал мүғалім оқу үрдісінде нұсқаушы, ұйымдастырушы рөлін атқарады. Бұдан мұғалім қызметі жеңілдейді деген пікір тумау керек, керісінше, оқу үрдісінде өтіп жататын психологиялық, педогогикалық жағдайларды бірден танып, әр оқушы ерекшелігіне қарай шебер ұйымдастырушы психолог – мұғалім болуы жауапкершілігі артады.
Педагогика ғылымы еш нәрсеге бейімі жоқ, қабілеті жоқ адам болмайды деп дәлелдейді. Сол себептен де балалардың қабілетін кеңінен өрістете дамытуға тек мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір – түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі.
Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез – келген мазмұнда сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарды үйрету.
Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғары сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау аса дұрыс түсінік емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Оған осы жобамен жұмыс жасау барысында көз жеткіздік.
Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің жобасы. Блімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді.
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой толғаныс кезеңдерінен түзеледі.
«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жұмыс жасауды бастаған мұғалімдер бұл сабақта баланың танымдық белсенділігін арттыруға өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал ететіндігін атап өтсек, оқушылар – оқудың (сабақтардың) қызықты, жеңіл өтетіндігін, ұжымды бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігін әрі тиянақтылығын артатындығын баяндайды.
Мектеп өмірінің мұғалімдердің аталмыш жобамен жұмысқа дейінгі және кейінгі кезеңін (аралығын) салыстыру оқушылардың оқуға деген ынта – ықыласының артқандығын, адами жақсы қасиеттердің қалыптасқандығын, мұғалімнің шыдамдылық, төзімділік сияқты сапаларымен қатар оқушылардың басқаны қабылдау, түсіну, сыйлауды үйренгендігімен сипатталады ...
Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төмендегі шаралар орындалуы шарт:
Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек.
Оқушыларға ойланып толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру.
Әр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау.
Үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс – әрекетін қолдау.
Кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айналдырмау.
Оқушылардың бір – бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету.
Сын тұрғысынан ойлауды бағалау.
Ал оқушылар осыған байланысты:
сенімділікпен жұмыс жасау;
бар ынтасымен оқуға берілу;
пікірлерді тыңдау, құрметтеу;
өз пікірін ашық білдіруді талап ету қажет;
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықтан бастап, болжам жасатып, иақсат қойып, іс қылуға сұрақ беріп жауап алуға мазмұнды толық түсінуге жағдай жасалынған.
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының тиімді жақтары:
оқушылардың өздігінен жан – жақты білім алуға жағдай жасалады;
сабақ кезінде уақытты ұтымды пайдалану мүмкіншілігі молаяды;
оқушылардың өзара пікір алмасуына мүмкіндік туады;
мұғалім мен оқушылар арасында ізгілік қарым – қатынастар орнайды;
Сабақта тек білімділік мақсаттарды шешіп қоймай, балалардың жекелік қасиеттерін, қабілеттерін дамытудың жолдарын қарастыруда дәстүрлі оқыту мен дамыта оқытудың айырмашылығын салыстыру кестесінен көруге болады:
СТО сабақтарда дәстүрлі сабақтарда оқушылар жеке, жұппен, топпен жұмысты жақсы жүргізеді:
оқушылар бірден кірісіп кете алмайды, шулап кетеді;
белсенділік жоғары орташа;
оқушының жеке жауапкершілігі басым орташа;
қызығушылығын істе байқатады;
бір қалыпты бір – біріне көмектесуі қалыптасады;
қызғаныш басым, өз ойларын еркін жеткізеді;
анықтық жоқ;
сабақта көп жұмыс жасайды;
кейде берілген тапсырмаларды орындауға үлгермейді.
Мұғалім бұл жүйемен жұмыс жасағанда, үнемі оқушы санасында болып жатқан өзгерістерді бақылап, оның дамуын жан – жақты зерттей отырып, өз сабақтарын соған сай өзгертіп отыруы тиіс. Әйтпесе жаңа жүйенің құны болмайды.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясын сабақтарда қолдана отырып, тұлға қалыптастырудың тиімді жақтары өте көп екендігіне көз жеткіздік. Жалпы сын тұрғысынан ойлау технологияның жетістіктері мынандай болып табылады:
оқушылар күні бұрын берілген тапсырмамен де, сабақ үстінде берілген тапсырмалармен қосымша ізденеді, өз бетімен дайындалады
оқушы өз қиялының дамуына, пікір айтуына еркіндік беріледі;
өз өміріне, қоршаған ортаға сын көзбен қарауға үйренеді;
өзгенің пікірін тыңдап, оған өз көзқарасын қоса білуге үйренеді;
шыншылдық, әділдікке дағдыланады;
өзгенің пікірімен санасуға үйренеді;
өз пікірін қорғай дәлелдей алады
топпен жұмыс жасауға үйренеді;
жан дүниесін тәрбиелейді;
әр түрлі шығармашылық жұмыстарға дағдыланады.
Сондықтан ұстаздардың өзі тұлға қалыптастырудың қажеттілігін тұтас бір кешенді қасиеттермен байланыстырады. Сабақтарда сын тұрғысынан ойлау технологиясы тіл дамыту мен қатар шығармашыл тұлға қалыптастыруда маңызы зор екендігі тәжірибе негізінде дәлелденуде. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы – ойлаумен ұштастыра білім алуды бағыттайтын оқыту технологиясы.
Қоғамның дамуы жас ұрпақтың меңгерген білімі мен машықтық қалыпқа түсен іскерлік дәрежесіне байланысты. Ұлтты ұлт етіп дүниежүзілік деңгейге көтеретін оның саналы да дарынды, талантты ұрпағы. Ал білімді ұрпақ, болашақел тірегін тәрбиелейтін, оқытатын – ұстаздар екені аян. Ендеше заман талабына сай оқыту, білім беру, модернизация деңгейіне жеткізу – біздің міндетіміз. Сондықтан балаға білімді қалай игертсем, олардың сабаққа деген қызығуын қалай арттыра түссем деген мәселе қазіргі күні өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
«Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік жүгін арқалап келеміз» деген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзі жай айтылған жоқ. Осыдан бастап жас ұрпақ бойындағы іскерлік пен олардың қабілеттерін ашу туындайды. Себебі, қазіргі кезде әр адамның болашағы оның алған білімінің сапасы мен көлеміне қарай сарапқа салынады. Мына бейбіт заманда, көзсіз ерліктің орнын білім басып отыр. Өмір ағымына тек білімі мен білігі жоғары адамдар ғана ілесе алады. Сондықтан біз сол мемлекеттік стандартқа сай, жан – жақты дамыған, шығармашыл тұлға қалыптастыруымыз керек.
