?аза?стан Республикасыны? т?уелсіз мемлекет м?ртебесіне ие болуы, білім беру ж?не мемлекеттік жастар саясаты туралы за?дарды? ?абылдануы жастар т?рбиесі м?селесіне жа?аша ойлаумен ?арауды талап етеді. ?аза?стан Республикасыны? орта білімді дамыту т?жырымдамасында «Т?рбие?рдісінде ?аза?станды? патриотизм, гуманизм, адамгершілік идеяларын ?алыптастыру негізінде??ру керек» деп баса к?рсетті. Бала бойына адамгершілік т?рбиесін сі?іру ма?сатында жалпы педагогтарды? іс-т?жірибесінде ?олданылып ж?ргені
б?рімізге аян. ?здері?ізге белгілі ?азіргі жа?андану ?рдісінде елімізде б?секеге ?абілетті ?рпа? т?рбиелеу басты назарда болып отыр.Ал адамны? жан ?азы-насын, адамгершілік болмысын ?алыптастыру да, кей адамдарды? т?рлі жа?дайлармен бір-бірін т?сінбеуі де сіз бен бізді тол?анырады. ?йткені біз сол ?о?амны? ішіндеміз, я?ни оны? м?шесіміз. И?, б?ны?
б?рі шынды? десек арты? болмас. Б?секеге ?абілетті ?рпа?ты жан-жа?ты ?ылып т?рбиелеу ?шін алдымен жан ?азынасыны? негіздеріні? бірі, сенімділік пен шынды?ты? бастауына ??ілу керек шы?ар.О?ыту, білім беру, т?рбиелеу – баланы? ішкі жан-д?ниесіні? біртіндеп дамуына ?сер ететін, т?рткіболатын, жа?дай жасайтын, оларды іске асыратын сырт?ы факторлар екені аны?. Елімізді? ерте?і,?лтымызды? болаша?ы – б?гінгі мектеп ?абыр?асында отыр?ан б?лдіршіндер екені м?лім. Оларды? ?амын ойлау баршамызды? парызымыз. Кез-келген мектепті? ма?саты мен м?раты ?ркениетті елдерді? ?атарынан к?ріну, жер мен жер байлы?тарын ысырап?а сал-май игере білетін ?рпа? т?рбиелеу. Ол ?шін б?гінгі жас ?рпа??а сапалы білім мен саналы т?рбие бере отырып, елді? ?ткенін, ?лтты? тарихын, м?дениетін, салт-д?ст?рін, таби?ат ерекшеліктерін етене таныстыру ?ажет. «Т?рбиесіз берілген білімадамзатты? ?ас жауы, келешекте оны? ?міріне опат ?келеді, адам?а е? бірінші керегі т?рбие» - деп ?л-Фараби айт?андай, педагогика ?ылымы-ны? зерт-
тейтін негізгі м?селелеріні? бірі- т?рбие.?рпа??а берілетін е? ?зекті идеясына халы?ты?
адами ?асиеттері т??ыр бо-луы тиіс. ?ай халы? болсын ?зіне ?ана дараланып т?ратын ерекшелігіні? бірі – т?рбие.Т?рбие- м??гілік ж?не адамзатты?. Б?лерекшеліктер ?асырдан ?асыр?а, ?рпа?тан ?рпа??а мирас?а ?алып отырады.Осы заман?ы адамгершілік т?рбиесі жекелеген ба?ыттар?а емес, адамгершілік ??ндылы?тар?а негізделеді. Адам - е? ?уелі адамгершілігімен, парасатыны? биіктігімен к?рікті. М?дениет жо?ары адам айналасында?ылармен ?арапайым ?арым-?атынаста болады.
Адамгершілік т?рбиесі о?ушыларды адамгершілік ??ымы, принциптері, мінез-??лы? нормалары
жайында?ы біліммен кемелде?діреді. О?ушылар оларды о?ып ?йренумен шектелмей, о?у, т?рбие,е?бек процесінде іске асыр?анда адамгершілік оларды? сеніміне айналады.Адамгершілік ?атынастар моральды? нормалармен ?лшенеді.Моральды? негізгі міндеті – адамны? мінез-
??л?ын т?рбиелеу, осы ар?ылы оларды? бойында ?деп са?тау ?атынастарын ?алыптастыру, адам мен ?о?ам арасында?ы ?атынасты реттеу. Адамгершілік т?рбиесі о?ушыларды? моральды? сенімдерін,жа?ымды мінез-??лы? да?дылары мен ?деттерін ?алыптастырады.Адамгершілік т?рбиесіні? теориялы? м?селелері ?л-Фараби, Ыбырай, Абай, т.б. е?бектерінде ке?інен
Ол не нерсеге де ??ыптылы?пен ?арап, жи?антергенін орынсыз шашпай, кез келген адам?а сырын
ашпай, ?зіні? ма?сат м?дделері ж?нінде достарымен ?ана б?лісіп отыруы керек. Осылайша ?мір с?рген адамны? ?ана ар-ожданы таза болады” деген. Б?гінгі та?да?ы ?аза?стан жайында о?ушыларды? рухани азаматты? сезімін ?алыптастыруды?, адамгершілікке негізделген ?лтаралы? береке, бірлікті, ынтыма?тасты?ты, бейбітшілікті ны?айтуды? ма?ызы зор. Осы?ан байланысты о?у-т?рбие ?рдісінде о?ушыларды отанс?йгіштікке, ерлікке, адалды??а, елін, жерін ?ор?ау?а, шыншылды??а т?рбиелеу ?ажет. ?азіргі жа?дайда рухани-азаматты? т?рбиені?
?лшемдік к?рсеткіштері:
1) ?зін-?зі мемлекетті? азаматы ретінде сезінуі;
2) Отанына деген с?йіспеншілік сезіміні? болуы;
3) Мемлекеттік р?міздер мен халы?ты? д?ст?р-
лерін білу;
4) Халы?ты? ?ткен тарихын білуді? ?ажеттілігі;
5) ?аза? хал?ыны? ?дет-??рыптарын са?тау, м?де-
ниеті мен д?ст?рлерін зерделеу ?ажеттілігі болып табылады.
Т?рбиені? жалпы негізі рухани-азаматты? ??ндылы?тары болуы керек. Рухани-азаматты? ??н-
дылы?тар ?лкен мен кішіні? арасында?ы шынайы ?арым-?атынас кезінде бала бойына дариды. Ал
м??алімні? басты ма?саты - ?зіндік рухани-азаматты? ??ндылы?тарын о?ушы бойына дарыта отырып, оны? ж?рек т?кпіріндегі рухани ?азынасын жары??а шы?ару, ?рбір баланы жеке т?л?а ретінде жетілдіру ?шін оны? бойында?ы бар ??ндылы?тарды дамыту. Мектептегі, саба?тан тыс уа?ытта?ы бізді? ісімізді жал?астыратын жеке т?л?а болып табылатын о?ушыларды рухани-адамгершілікке, азаматты? ж?йеге то?ыстыру. Мектеп ?абыр?асында жа?сыт?рбиеленген, саналы білім ал?ан ш?кірт ?мірде?з орнын табады. Ол ?шін е? ?уелі ?рпа?ымызды бала кезінен-а? ?лтты? т?лім-т?рбиеге, рухани адамгершілік ?детке, азаматты? м?дениетке баулу керек. Сонда жас ?рпа? елі ?шін еле? ?а?ар азамат,имандылы? ?асиеттерді жа?сы білетін азамат болып
?алыптасады.?азір ?о?ам жан-жа?ты ?йлесімді жетілген жа?а ?рпа?ты – жа?а адамды т?рбиелеуді талап етеді. ?о?ам талабы – заман талабы. ?йткені «?р адам ?з заманыны? баласы». Сол себепті адамды заман билейді, заманына сай за?ы туындайды.О?ушыны? жасын, жеке ерекшелігін, психикалы? процестерін ескере отырып, жетілген ?рпа?
т?рбиелеу ?шін мынадай міндеттерді орындауымыз керек:
Т?л?аны рухани-азаматты??а т?рбиелеуді? ма?ызы зор екенін осыдан к?руге болады.
??нды ?асиеттерге ие болу, рухани бай адамды ?алыптастыру оны? ту?ан кезінен басталуы керек.
Халы?та «А?аш т?зу ?су ?шін о?ан к?шет кезінде к?мектесуге болады, ал ?лкен а?аш бол?анда
оны т?зете алмайсы?» деп бекер айтылма?ан.Сонды?тан баланы? бойына жастайынан ізгілік,
мейірімділік, ?айырымдылы?, я?ни адамгершілік ??нды ?асиеттерді сі?іріп, ?з-?зіне сенімділікті
т?рбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль ат?арады. Рухани-адамгершілік т?рбие – екі жа?ты процесс. Бір жа?ынан ол ?лкендерді?, ата-аналарды?, педагогтарды? балалар?а белсенді ы?палын,екінші жа?ынан- т?рбиеленушілерді? белсенділігін ?амтитын ?ылы?тарынан, сезімдері мен ?арым-?атынастарынан к?рінеді. Сонды?тан белгілі бір мазм?нды іске асыра, адамгершілік ы?палды? ?р т?рлі ?дістерін пайдалана отырып, педагог істелген ж?мыстарды? н?тижелерін, т?рбиелеушілеріні? жетістіктерін зер салып талдау керек.Адамгершілікті? негізі мінез-??лы? нормалары мен ережелерінен т?рады. Олар адамдарды? іс-?ылы?тарынан, мінез-??лы?тарынан к?рінеді,моральды? ?зара ?арым-?атынастарды бас?арады.Отан?а деген с?йіспеншілік, ?о?ам игілігі ?шін адам е?бек ету, ?зара к?мек, сондай-а? ?о?ам?а т?н адамгершілікті? ?зге де формалары, б?лсананы?, сезімдерді?, мінез-??лы? пен ?зара ?арым-?атынасты? б?лінбес элементтері, оларды? негізін-де ?о?амымызды? ?о?амды?-экономикалы? ??ндылы?тары жатады.Баланы? ?мірге белсенді к?з?арасыны? ба?ыты ?лкендер ар?ылы т?рбиеленеді. Т?рбиелеу, білім беру ж?мысыны? мазм?ны мен формалары балаларды? м?мкіндігін ескеру ар?ылы на?тыланады. Адамгершілікке, е?бекке т?рбиелеу к?нделікті ?мірде,?лкендерді? ?олдан келетін ж?мысты ?йымдастыру процесінде, ойын ж?не о?у ісінде жоспарлы т?рде
іске асады. Т?рбиешіні? е? бастап?ы формалары педагогты? балалармен мазм?нды ?атынасында,
жан-жа?ты іс ?рекетінде, ?о?амды? ?мірді? ??былыстарымен танысу кезінде, балалар?а арнал?ан шы?армаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады. М?ндай ма?сат?а ба?ыттал?ан педагогты? ж?мыс е?бек с?йгіштікке, ізгілікке,?жымды? пен патриотизм бастамасына т?рбиелеуге, к?п д?неині ?з ?олымен жасай алуды ж?не жасал?ан д?ниеге ?уана білуді дамыту?а, ?лкендер е?бегіні? н?тижесін ба?алау?а т?рбиелеуге м?мкіндік жасайды. Балаларда орта? пайдалы ж?мысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір н?рсемен ш??ылдану,орта? ма?сат ?ою ж?не оны ж?зеге асыру ісіне?здері ?атысу?а талпыныс пайда болады. М?ны? б?рі де баланы? жеке басыны? ?о?амды? ба?ытын аны?тайды, оны? ?мірге белсенді ?станымын бірте-
бірте ?алыптастырады. Руханилы? жеке т?л?аны? негізгі сапалы? к?рсеткші. Руханилы?ты? негізіндеадамны? мінез-??л?ы ?алыптасады, ар-?ят, ?зін-?зі ба?алау ж?не адамгершілік сапалары дамиды. М?ны? ?зі мейірімділікке, ізгілікке ша?ырады.Рухани-адамгершілік т?рбие – б?л д?рыс да?дылар мен ?зін-?зі ?стау да?дыларыны? нормалары,?йымда?ы ?арым-?атынас м?дениетіні? т?ра?тылы?ын ?алыптастырады. Жеке адамны? адамгершілік санасыны? д?режесі оны? мінез-??л?ы мен іс-?рекетін аны?тайды.Сананы? ?алыптасуы-ол баланы? мектепке бармастан б?рын, ?о?ам туралы ал?аш?ы ??ымдарыны? ?алыптасыуна, жа?ын адамдарды? ?зара ?аты-
насынан басталады. Баланы жа?сы адамгершілік ?асиеттерге, м?дениетке т?рбиелеуде т?рбиелі адаммен жолдас болуды? ?сері к?шті екенін хал?ымыз ежелден ба?алай білген.
«Жа?сымен жолдас болса? – жетерсі? м?рат?а,
жаманмен жолдас болса? – ?аларсы? ?ят?а.»,
«Жаман дос, жолдасын ?алдырар жау?а» – деген ма?алдардан к?руге болады. Ма?ал-м?телдер,
ж?мба?, айтыс, ?ле?дер адамгершілік т?рбиені? ар?ауы. ?лкенді сыйлау адамгершілікті? бір негізі.Адамзатты? ??ндылы?тар бала бойына іс-?рекет барысында, ?р т?рлі ойындар, хикаялар, ертегілер,?ойылымдар ар?ылы беріледі.Адамгершілік – адамны? рухани байлы?ы, болаша? ?рпа?ты ізгілік бесігіне б?лейтін руханиет д?уіріне жа?а ?адам болып табылады. Адамгершілік
т?рбиені? н?тижесі адамды? т?рбие болып табылады.Ол т?л?аны? ?о?амды? ба?алы ?асиеттерімен сапалары, ?арым-?атынастарында ?алыптасады. Адамгершілік ?о?амды? сананы? е? басты белгілеріні? бірі бол?анды?тан, адамдарды? мінез-??л?ы, іс-?рекеті,?арым-?атынасы, к?з?арасымен сипатталады.Хал?ымызды? т?лім- т?рбиелік м?расына ??ілсек,ол адамгершілікті, ?айрымдылы?ты, мейірбанды?ты д?ріптейді. Ата-бабаларымызды? баланы бесігінен
жа?сы ?деттерге баулы?ан. «?лкенді сыйла», «С?лем бер, жолын кесіп ?тпе» деген секілді ?ла?атты с?здерді? м?ні ?те зор. Адамгершілікті, ар-?яты бар адамны? бет-бейнесі иманж?зді, жар?ын, биязы,?зі парасатты болады. Ондай адамды халы? «Иман ж?зді кісі» деп ??рметтеп сыйла?ан. Балаларымыздыимандылы??а т?рбиелеу ?шін оларды? ар-?ятын,намысын оятып, мейірімділік, ?айырымдылы?, кішіпейілдік, ?ам?орлы? к?рсету, адалды?, ізеттілік
сия?ты ?асиеттерді бойына сі?іру ?ажет. Баланы ?лкенді сыйлау?а, кішіге ізет к?рсетуге, иманды
болу?а, адамгершілікке баулу адамгершілік т?рбиесіні? жемісі. Балаларды адамгершіліке т?рбиелеуде ?лтты? педагогика ?ашанда халы? т?рбиесін ?лгі ?стайды. Ал, адамгершілік т?рбиелеуді? бірден-бір жолы осы іске к?зін жеткізу, сенімін арттыру. Осы ?асиеттерді бала?а жасынан бойына сі?іре білсек, адамгершілік ?асиеттерді? берік ірге тасын ?ала?анымыз. Адамгершілік – адамны? рухани ар?ауы. ?йткені адам баласы ?о?амда ?зіні? жа?сы адамгершілік ?асиетімен, адамды?ымен, ?айырымдылы?ымен арда?талады. Адам баласыны? мінез ??л?ына т?рбие мен т?лім ар?ылы тек біліммен а?ылды ?штастыра білгенде ?ана сі?етін, ??діретті,
?асиеті мол адамшылы? атаулыны? к?рініс болып табылады.Адамгершілік та?ырыбы- м??гілік. Ол еш?ашан ескірмек емес. Жас ?рпа?ты? бойына адамгершілік ?асиеттерді сі?іру – ата-ана мен ?стаздарды? басты міндеті. Адамгершілік ?р адам?а т?н асыл ?асиеттер. Адамгершілікті? ?айнар б?ла?ы – хал?ында,отбасында, оларды? ?нерлерінде, ?дет-??рпында. ?р адам адамгершілікті к?нделікті т?рмыс-тіршілігінен,?зін ?орша?ан таби?аттан бойына сі?іреді. К?рнекті педагог В. педагог В. Сухомлинский «Егер бала?а ?уаныш пен ба?ыт бере білсек, ол бала солай бола алады»,
дейді. Демек, ш?кіртке жан-жа?ты тере? білім беріп,оны? ж?регіне адамгершілікті? асыл ?асиеттерін ?здіксіз ?ялата білсек, ерте?гі азамат жеке т?л?аны? ?зіндік к?з?арасыны? ?алыптасуына, айналасымен санасуына ы?пал етері с?зсіз. ?ай заманда болмасын
адамзат алдында т?ратын ?лы м?рат-міндеттеріні? е? бастысы – ?зіні? ісін, ?мірін жал?астыратын
Просмотр содержимого документа
«АДАМГЕРШІЛІК-РУХАНИ Т?РБИЕНІ? МА?ЫЗДЫЛЫ?Ы»
Тасанова С.Қ.,
Орал қаласы
Спортқа дарынды балаларға арналған облыстық мамандандырылған
мектеп-интернат тәрбиешісі.
АДАМГЕРШІЛІК-РУХАНИ ТӘРБИЕНІҢ
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет мәртебесіне ие болуы, білім беру және мемлекеттік жастар саясаты туралы заңдардың қабылдануы жастар тәрбиесі мәселесіне жаңаша ойлаумен қарауды талап етеді. Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдамасында «Тәрбиеүрдісінде қазақстандық патриотизм, гуманизм, адамгершілік идеяларын қалыптастыру негізіндеқұру керек» деп баса көрсетті. Бала бойына адамгершілік тәрбиесін сіңіру мақсатында жалпы педагогтардың іс-тәжірибесінде қолданылып жүргені
бәрімізге аян. Өздеріңізге белгілі қазіргі жаһандану үрдісінде елімізде бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеу басты назарда болып отыр.Ал адамның жан қазы-насын, адамгершілік болмысын қалыптастыру да, кей адамдардың түрлі жағдайлармен бір-бірін түсінбеуі де сіз бен бізді толғанырады. Өйткені біз сол қоғамның ішіндеміз, яғни оның мүшесіміз. Иә, бұның
бәрі шындық десек артық болмас. Бәсекеге қабілетті ұрпақты жан-жақты қылып тәрбиелеу үшін алдымен жан қазынасының негіздерінің бірі, сенімділік пен шындықтың бастауына үңілу керек шығар.Оқыту, білім беру, тәрбиелеу – баланың ішкі жан-дүниесінің біртіндеп дамуына әсер ететін, түрткіболатын, жағдай жасайтын, оларды іске асыратын сыртқы факторлар екені анық. Еліміздің ертеңі,ұлтымыздың болашағы – бүгінгі мектеп қабырғасында отырған бүлдіршіндер екені мәлім. Олардың қамын ойлау баршамыздың парызымыз. Кез-келген мектептің мақсаты мен мұраты өркениетті елдердің қатарынан көріну, жер мен жер байлықтарын ысырапқа сал-май игере білетін ұрпақ тәрбиелеу. Ол үшін бүгінгі жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие бере отырып, елдің өткенін, ұлттың тарихын, мәдениетін, салт-дәстүрін, табиғат ерекшеліктерін етене таныстыру қажет. «Тәрбиесіз берілген білімадамзаттың қас жауы, келешекте оның өміріне опат әкеледі, адамға ең бірінші керегі тәрбие» - деп Әл-Фараби айтқандай, педагогика ғылымы-ның зерт-
тейтін негізгі мәселелерінің бірі- тәрбие.Ұрпаққа берілетін ең өзекті идеясына халықтың
адами қасиеттері тұғыр бо-луы тиіс. Қай халық болсын өзіне ғана дараланып тұратын ерекшелігінің бірі – тәрбие.Тәрбие- мәңгілік және адамзаттық... Бұлерекшеліктер ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа мирасқа қалып отырады.Осы заманғы адамгершілік тәрбиесі жекелеген бағыттарға емес, адамгершілік құндылықтарға негізделеді. Адам - ең әуелі адамгершілігімен, парасатының биіктігімен көрікті. Мәдениет жоғары адам айналасындағылармен қарапайым қарым-қатынаста болады.
Адамгершілік тәрбиесі оқушыларды адамгершілік ұғымы, принциптері, мінез-құлық нормалары
жайындағы біліммен кемелдеңдіреді. Оқушылар оларды оқып үйренумен шектелмей, оқу, тәрбие,еңбек процесінде іске асырғанда адамгершілік олардың сеніміне айналады.Адамгершілік қатынастар моральдық нормалармен өлшенеді.Моральдың негізгі міндеті – адамның мінез-
құлқын тәрбиелеу, осы арқылы олардың бойында әдеп сақтау қатынастарын қалыптастыру, адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеу. Адамгершілік тәрбиесі оқушылардың моральдық сенімдерін,жағымды мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыптастырады.Адамгершілік тәрбиесінің теориялық мәселелері әл-Фараби, Ыбырай, Абай, т.б. еңбектерінде кеңінен
қолданыс тапқан. Әл-Фараби “Адам өз өмірінің қожасы, сондықтан өз бағытын өзі жасауы керек.
Ол не нерсеге де ұқыптылықпен қарап, жиғантергенін орынсыз шашпай, кез келген адамға сырын
ашпай, өзінің мақсат мүдделері жөнінде достарымен ғана бөлісіп отыруы керек. Осылайша өмір сүрген адамның ғана ар-ожданы таза болады” деген. Бүгінгі таңдағы Қазақстан жайында оқушылардың рухани азаматтық сезімін қалыптастырудың, адамгершілікке негізделген ұлтаралық береке, бірлікті, ынтымақтастықты, бейбітшілікті нығайтудың маңызы зор. Осыған байланысты оқу-тәрбие үрдісінде оқушыларды отансүйгіштікке, ерлікке, адалдыққа, елін, жерін қорғауға, шыншылдыққа тәрбиелеу қажет. Қазіргі жағдайда рухани-азаматтық тәрбиенің
өлшемдік көрсеткіштері:
1) Өзін-өзі мемлекеттің азаматы ретінде сезінуі;
2) Отанына деген сүйіспеншілік сезімінің болуы;
3) Мемлекеттік рәміздер мен халықтың дәстүр-
лерін білу;
4) Халықтың өткен тарихын білудің қажеттілігі;
5) Қазақ халқының әдет-ғұрыптарын сақтау, мәде-
ниеті мен дәстүрлерін зерделеу қажеттілігі болып табылады.
Тәрбиенің жалпы негізі рухани-азаматтық құндылықтары болуы керек. Рухани-азаматтық құн-
дылықтар үлкен мен кішінің арасындағы шынайы қарым-қатынас кезінде бала бойына дариды. Ал
мұғалімнің басты мақсаты - өзіндік рухани-азаматтық құндылықтарын оқушы бойына дарыта отырып, оның жүрек түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару, әрбір баланы жеке тұлға ретінде жетілдіру үшін оның бойындағы бар құндылықтарды дамыту. Мектептегі, сабақтан тыс уақыттағы біздің ісімізді жалғастыратын жеке тұлға болып табылатын оқушыларды рухани-адамгершілікке, азаматтық жүйеге тоғыстыру. Мектеп қабырғасында жақсытәрбиеленген, саналы білім алған шәкірт өмірдеөз орнын табады. Ол үшін ең әуелі ұрпағымызды бала кезінен-ақ ұлттық тәлім-тәрбиеге, рухани адамгершілік әдетке, азаматтық мәдениетке баулу керек. Сонда жас ұрпақ елі үшін елең қағар азамат,имандылық қасиеттерді жақсы білетін азамат болып
қалыптасады.Қазір қоғам жан-жақты үйлесімді жетілген жаңа ұрпақты – жаңа адамды тәрбиелеуді талап етеді. Қоғам талабы – заман талабы. Өйткені «Әр адам өз заманының баласы». Сол себепті адамды заман билейді, заманына сай заңы туындайды.Оқушының жасын, жеке ерекшелігін, психикалық процестерін ескере отырып, жетілген ұрпақ
тәрбиелеу үшін мынадай міндеттерді орындауымыз керек:
* еңбексүйгіштікке, еңбекті қажетсінуге баулу,күнделікті өмірін мәнді ұйымдастыру;
* тұрмыстағы, үй шаруашылығындағы еңбекке құлшынысын арттыру;
* өзіне-өзі қызмет ету дағдыларына үйрету;
* отбасы мүшелерімен өзара дұрыс қарым-қатынасын, тіл табысып, түсінісуін, бірін-бірі тыңдап,
ата-ананы, туыстарын, жасы үлкендерді сыйлап,құрмет тұтуға үйрету;
* оқушыны оқыған шығармалардың басты кейіпкерлерінің іс-әрекеттерінің жағымды жақтарына
көңіл аударып, талдауға, түйін жасауға үйрету;
* оқылған мәтіндерден кейіпкерлерге берілген авторлық көңіл-күйді табу;
* оқушының сана-сезім, ақыл-ой қызметінің дамуына, қалыптасуына ықпал жасай отырып,
шығармашылық қабілетін ашу, қозғау салу;
* оқушылардың сабақтар бойынша алған білім,білік дағдыларын одан әрі да-мытып, тереңдету,
өздігінен жұмыс істеу қабілетін ашу;
* оқушыларды сөйлету арқылы кейіпкерлердің іс-әрекетін салыстыру, қорытындылау, бағалауға үйрету;
* оқушының өзін-өзі тануына, өзіндік мәнін оятуға бағдар беру.
Тұлғаны рухани-азаматтыққа тәрбиелеудің маңызы зор екенін осыдан көруге болады.
Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек.
Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда
оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған.Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік,
мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті
тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани-адамгершілік тәрбие – екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын,екінші жағынан- тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым-қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетістіктерін зер салып талдау керек.Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көрінеді,моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады.Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұлсананың, сезімдердің, мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың бөлінбес элементтері, олардың негізін-де қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады.Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде,үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде
іске асады. Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында,
жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады. Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке,ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүнеині өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану,ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісінеөздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-
бірте қалыптастырады. Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткші. Руханилықтың негізіндеадамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-өзі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.Рухани-адамгершілік тәрбие – бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары,ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс-әрекетін анықтайды.Сананың қалыптасуы-ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасыуна, жақын адамдардың өзара қаты-
насынан басталады. Баланы жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.
«Жақсымен жолдас болсаң – жетерсің мұратқа,
жаманмен жолдас болсаң – қаларсың ұятқа...»,
«Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға» – деген мақалдардан көруге болады. Мақал-мәтелдер,
жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау адамгершіліктің бір негізі.Адамзаттық құндылықтар бала бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер,қойылымдар арқылы беріледі.Адамгершілік – адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін руханиет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік
тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады.Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті,қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады.Халқымыздың тәлім- тәрбиелік мұрасына үңілсек,ол адамгершілікті, қайрымдылықты, мейірбандықты дәріптейді. Ата-бабаларымыздың баланы бесігінен
жақсы әдеттерге баулыған. «Үлкенді сыйла», «Сәлем бер, жолын кесіп өтпе» деген секілді ұлағатты сөздердің мәні өте зор. Адамгершілікті, ар-ұяты бар адамның бет-бейнесі иманжүзді, жарқын, биязы,өзі парасатты болады. Ондай адамды халық «Иман жүзді кісі» деп құрметтеп сыйлаған. Балаларымыздыимандылыққа тәрбиелеу үшін олардың ар-ұятын,намысын оятып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілдік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік
сияқты қасиеттерді бойына сіңіру қажет. Баланы үлкенді сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге, иманды
болуға, адамгершілікке баулу адамгершілік тәрбиесінің жемісі. Балаларды адамгершіліке тәрбиелеуде ұлттық педагогика қашанда халық тәрбиесін үлгі ұстайды. Ал, адамгершілік тәрбиелеудің бірден-бір жолы осы іске көзін жеткізу, сенімін арттыру. Осы қасиеттерді балаға жасынан бойына сіңіре білсек, адамгершілік қасиеттердің берік ірге тасын қалағанымыз. Адамгершілік – адамның рухани арқауы. Өйткені адам баласы қоғамда өзінің жақсы адамгершілік қасиетімен, адамдығымен, қайырымдылығымен ардақталады. Адам баласының мінез құлқына тәрбие мен тәлім арқылы тек біліммен ақылды ұштастыра білгенде ғана сіңетін, құдіретті,
қасиеті мол адамшылық атаулының көрініс болып табылады.Адамгершілік тақырыбы- мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру – ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы – халқында,отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс-тіршілігінен,өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді. Көрнекті педагог В. педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады»,
дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп,оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз. Қай заманда болмасын
адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы – өзінің ісін, өмірін жалғастыратын
салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу. Ұрпақ тәрбиесі келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени– ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу – біздің қоғамалдындағы борышымыз.
