Абдиреев Нургали - экология статья

Су қорларын шарушылықта пайдаланудың экологиялық жағдайлары.

1.Жайсыз факторлардың адам денсаулығына зиянды әсерін азайту.

Атап айтар болсақ облыс аумағында су қорлары жүйелі орналаспағаны белгілі. Кешегі Кеңес үкіметі тұсында шарушалықты дамытуда су қорлары кеңінен қолданылып келеді.

1950 жылдардан бастап ,Сырдария өзені суларының шаруашылық салаларына қолданылуына байланысты су режимініің құраылымы өзгере бастады. Өзен артериясы суларының айналымы бәсеңдеп, ағыс ырғағы бұзылды.

Осының салдарынан 1999-2000 жылдары Арал теңізінің көлемі 30 пайызға дейін құрғап,желді күндері құрғақ жердегі тұздар тозаңдары ұшып, экологиялық жағдайға душар етті.

Зерттеу нәтижелеріне келсек, Л.К.Блиновтың 1956 жылғы мәліметінде Арал теңізінің судағы тұздың жалпы қоры 10-11 млрд.тонна деп көрсетілген. Есептеулер барысында теңіздегі тұздың барлық массасын әрбір гектарға 500 тоннадан келетін болса, онда өте күшті сорланған жердің көлемі 20,0 млн. гектарға жетеді деген сөз.

Бұл экологиялық жағдайлар облыс тереториясында жазда шаңды дауылдардың жиі болуын,қыс айларында циклондық желдердің түзілуіне, математикалық тепе-теңдіктің өзгерісіне әкеліп соқтырды. Құрғақшылық коэффицентінің жоғары болуы,ылғалдану процесінің төмен болуы, жаз айларында +35 +45 С ыстық температураны көрсетуі және топырақ бетінің сортаңдана бастауы экологиялық зардаптың факторларын көрсете бастады. Бұл экологиялық факторлар халық арасында кейбір ауру түрлерінің таралуына әсер етуде.

Себебі,эколоогиялық факторлардың туындауына Сырдария өзені салаларындағы суландыру каналдарында 30 гидротехникалық құрылыстар салынған.

Сырдария өзенімен байланысқан суландыру каналдарына Келінтөбе, К-1,К-2, Шиелі-Телікөл, Жетікөл, Жаңадария, Қызылжарма, Шәркейлә,Айтек, Қараөзек, Наурызбай, Басықора суландыру жүйелері аукылшаруашылығына кеңінен қолданылуда.

Облыста су қорларын шаруашылықта пайдалануда суды пайдалану лимитінің жақсы сақталмауына жол берілген. Қосымша су қорларын қолдануға келсек, Қаратаудан бастау алатын уақытша өзендерге Бесарық,Ақұйық, Телес, Жиделі және Шолақ өзендері кіреді.Өзендер негізінен бақша,малазықтық,сүрлемдік дақылдар өсіру, суармалы шабындық және мал шаруашылығының табиғи жайылымдарына қолданылады. Себебі, экологиялық жағдайларды ретттеуде Сырдария өзені салаларына, Қаратаудан бастау су алатын уақытша өзендерге гидромелиорациялық жұмыстар жүргізілуі тиіс.

Өйткені табиғи ортада жайсыз факторлардың адам денсаулығына зиянды әсерін болдырмау үшін су қорларына медициналық сынама, метеорологиялық бақылау және профилактикалық бақылау және профилактикалық деротизация жұмыстарын жүргізу керек.