Та?ырыбы: «Сен ?з ???ы?ы?ды білесі? бе?»
Ма?саты: а) к?мелетке толма?андар арасында?ы ?ада?алаусызды?ты?, ?ылмысты? ж?не
?зге де ???ы? б?зушылы?тарды? алдын алу.
?) о?ушылар?а адам ???ы?ы, бала ???ы?ы, ???ы?ты ала?, о?ушыны? ???ы?ы
мен міндеті ??ымдарын ме?герту, проблемалы? жа?даяттарды ???ы?ты?
т?сілмен шешуге ?йрету.
б) о?ушылар?а ?з ???ы?тары мен еркіндіктерін шектеп ?стау міндеттілігі
туралы, ???ы?ты? нормативтік актілерді орындай, ??рметтей білуге ?йрету,
адамгершілікке, елжандылы??а, ???ы?ты? сауаттылы??а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: ???ы?ты? сауаттандыру
Саба?ты? барысы
І. ?йымдастыру кезе?і
Тренинг «?ол со?ы?ыздар, егер де.»
— сіздер б?гін жа?сы к??іл-к?ймен ж?не жа?а білім алу?а келсе?іздер;
— кімді адам ???ы?ы, оны? ішінде баланы? ???ы?тары ойландырады;
— кім адам ???ы?тарын ж?не бала ???ы?тарын са?тап ж?не ??рметтей отырып ж?мыс істеуге дайын.
ІІ. Кіріспе
М??алімні? кіріспе с?зі
За? дегеніміз- ?о?амны? негізгі тірегі. ?о?ам деп отыр?анымыз-мына біздер.
Хал?ымызда «Досы к?пті жау алмайды, а?ылы к?пті дау алмайды» деген тамаша ма?ал бар. А?ылды болу айнала?да?ы адамдарды сыйлай, ?адірлей білу деген с?з. ???ы?ты? тілмен айт?анда б?л — за?ды білу, я?ни за?ды білген адам ?згелерге ??рметпен ?арайды. За?ды білмегендіктен за?сыз істер істеп, зардап шегіп, ?зін ?ор?ай алмай ж?ргендерді к?птеп кездестіреміз. ?азіргі кезде жас?спірімдер мен мектеп о?ушылары арасында?ы ?ылмысты? т?рлері к?бейюде. За? ережелеріні? барлы?ы да адамдарды адал жол?а салу, оларды адамгершілікке т?рбиелеу ма?сатынан ту?ан. Ата-ананы? с?зін алма?анны? бір п?леге ?рынары с?зсіз. Осы?ан байланысты на?ыл с?з бар «Ана алдында?ы ??рмет, ата алдында?ы ?ызмет», «Анасына орын ?сынба?ан, ?кесіне ?олын ?сынбас», «Ана с?тін а?тама?анды, ешкімде ма?тамайды». Ертедегі ?аза?та ?кені? бетіне келу, ананы? тілін алмау, ?лкенге ?арсы шы?у м?лдем болма?ан. Ал ?азіргі та?да м?ндай ?ылы?тар к?бейіп кетті.
Осы ?ылы?ты? жас?спірімдерді? ?ылмыс жасауына себебі бар ма? Жалпы ?ылмыс жасауына не себеп? (топ м?шелері ?з ойларын орта?а салады)
ІІІ. Тарихтан т?лім
?аза?ты? ертедегі а?ыз ??гімесіне байланысты ?з ойымызды орта?а салайы?:
Баласы к?ршіні? тауы?ыны? ?ясынан ж?мырт?а ?рлап ?келеді де, шешесіне ?уырып беруін с?райды. Анасы ж?мырт?аны ?уырып береді. Арада біраз к?ндер ?теді. Бала к?ршіні? тауы?ын ?рлап ?келеді, анасына береді. ?орада?ы тауы?тар?а ?осып ?ояды. Бірнеше жылдар ?теді, бала ?рлы?ты к?сіп ?ылып жігіт болып ?седі. Бір к?ні жігіт бес баласы бар жесір ?йелді? ала сиырын ?рлап, сойып жат?ан жерінен ?сталады. Ашын?ан ел жігітті биді? алдына апарып, ?кім шы?арып, жазалауын с?райды.
Би: Сен бес баласы бар, ?зі сыр?ат, ж?мыс?а жарамсыз жесір ?йелді? жанынба?ып отыр?ан жал?ыз сиырын ?рлап, балаларды? ауызын а?тан ?а?ты?. Сені? жаза? – дар?а асу.
Жігіт: Дат, та?сыр.
Би: Даты? болса айт!
Жігіт: Ма?ан анаммен со??ы рет тілдесуге р??сатеті?із.
Анасы келеді.
Жігіт: Апа, тілі?ізді к?рсеті?ізші. Анасы тілін к?рсетеді.
У?зір жігітке ?рысады: Сені жары? д?ниеге ?келген, а? с?тін берген ана?ны? кін?сі не?
Сонда жігіт: Та?сыр, мен е? бірінші к?ршіні? ж?мырт?асын ?рлап алып келген кезде ма?ан жекіп ?рыспай, ?рлы?ты? ?ылмыс екенін т?сіндіріп, а?ылын ма?ан айтпа?ан адамны? тілі де кін?лі шы?ар деп т?рмын,- деп жауап береді.
Би: ?й, балам, б?л с?зі?ні? де жаны бар екен, сені? ?рлы?шы болуына ана?ны? да кін?сі бар екен. Б?л жігіт дар?а асылмасын. Алланы? кітабы ??ранда былай депті «?ры ?йел болсын, еркек болсын ?олын шауып тастау керек» делінген. Б?л жігітті? о? ?олыны? бес сауса?ын шабы?дар. Сарбаздар жігітті? сауса?ын айбалтамен шабады.
Жігіт ?кініп т?рып: Бауырларым, мені? ?кінішті ісімді ?айталама?дар. Мен ?ал?ан ?мірімде ешкімні? ала жібін аттамау?а ант етемін. Істеген ісім ?шін ел ж?рттан кешірім ?тінемін.
Би: адас?анны? айыбы жо?, ?айта ?йірін тап?ан со?.
С?ра?: 1. Жігітті? ?ры болып ?суіне кім кін?лі?
2. Биді? шы?ар?ан ?кімі д?рыс па?
Кезекті мектебімізді? тарих п?ні м??алімі Балзира Бахытжан?ызына берсек.
Т?йін с?з:
?аза? хал?ыны? ???ы?ты? ж?йесіні? ?алыптасуы ХV ?асырды? орта шенінде ?аза? мемлекетіні? іргетасын ?алаушыларды? бірі Ж?нібекті? баласы ?асым хан есімімен байланысты. ?асымны? т?сында ?аза? ханды?ы к?шті мемлекетке айналды, б?л ережелер ?аза? мемлекетіні? жа?дайына бейімделіп жасалды. Халы? оны «?асым ханны? ?ас?а жолы» деп атады.
І?. За? туралы
Ата За?ымыз- елімізді? р?міздеріні? бірі. Елбасымыз Н?рс?лтан Назарбаев «Конституция — б?л да ел р?міздеріні? бірі. Сонды?тан негізгі За?ды елді? Туы, ?н?раны, ж?не Елта?басы секілді ?адірлеу, ??рметтеу-бізді? парызымыз» деген.
Конституция- елді? барлы? ережелері жина?тал?ан мемлекетті? негізгі ??жаты. Сонды?тан да біз оны Ата За? деп ??рметтейміз. ?рбір адам ?зіні? де, ?зге елді? за?ына ба?ыну?а міндетті. ?р мемлекетті? ?зіне т?н за?ы бар. Олай болма?анда д?ние аста?-кесте?і шы?ып, небір жан т?ршігерлік н?рселер болар еді.
Сан мы?да?ан жылдар б?рын адамзат пайда болды. Міне, сонымен ?атар т?рлі м?селелер де туындай бастады. «Адамдар не істеуге болады, не істей алады?» деген с?ра?тар туындай бастады. Міне, осы кезде ?р елді? за?ы, ережелері шы?а бастады.
Балалар, адамны? шыр етіп жерге т?скен минутынан бастап оны? ?мірін, денсаулы?ын, тынышты?ын ?ор?ап отыр?ан за? бар. Б?л за?- 1948 жылы 10-желто?санда ?абылдан?ан «Адам ???ы?ыны? жалпы?а бірдей декларациясы», сонымен ?атар 1959 жылы ?абылдан?ан «Бала ???ы?тары декларациясы». Міне осы декларациядан кейін 1989 жылы 20-?арашада 61 ел ?ол ?ой?ан «Бала ???ы?ы туралы конвенция» ?абылданды. ?азірде б??ан 91 мемлекет кірген.
Конвенция дегеніміз – арнаулы м?селелер ж?ніндегі келесім шарт.
Осы Конвенция негізінде 2002 жылы тамызда ?аза?станда «Бала ???ы?ы туралы» За? ?абылданды. Б?л За? 10 тарау, 53 баптан т?рады. 2002 жылы 2-?ырк?йекте ?аза?стан «Бала ???ы?ы туралы конвенция?а» ?ол ?ояды, с?йтіп ?аза?станны? «Бала ???ы?ы туралы за?ы» енгізілген.
1 тарау. Жалпы ережелер
2 тарау. Балалар м?ддесін к?здейтін мемлекеттік саясат
3 тарау. Баланы? негізгі ???ы?тары мен міндеттері
4 тарау. Бала ж?не отбасы
5 тарау. Ата-анасыны? ?ам?орлы?ынсыз ?ал?ан баланы? ???ы?тары
6 тарау. М?гедек баланы? ???ы?тары
7 тарау. Бала ж?не ?о?ам
8тарау. Баланы? ???ы?тарын ж?не за?мен ?ор?алатын м?дделерін ?ор?ау
9 тарау. Бала жауапкершілігіні? ж?не оны? мінез-??л?ына ?сер ету ерекшеліктері
10 тарау. ?орытынды ережелер.
?. ?з ???ы?ымызды білеміз бе? (топты? таныстырылым)
1-топ – Бала ???ы?ы
2-топ – Ата-ана ???ы?ы
3-топ – О?ушы ???ы?ы
?І. «?рекет-?абілеттілік пирамидасы»
40 жас- Президент
30 жас -Сенат депутаты
20 жас- Маслихат депутаты
18 жас- Сайлау, ?йлену ???ы?ы
17 жас- ?сиет жазу ???ы?ы
16 жас- Т?л??жат, е?бек ету ???ы?ы, ?ылмысты? барлы? т?рлері бойынша жауап?а тартылу
15 жас- Ж?мыс істеу (р??сатпен)
14 жас- ?ылмысты? ісі ?шін жауап?а тартылу, е?бека?ы?а иелік ету
10 жас- Асырап алу?а, ?ор?аныш болу?а келісім беру, ата-аналарды? бірімен т?руын
та?дау ???ы?ы
6-7 жас-Т?рмысты? келісім шаралар, мектепке о?у?а бару?а
0 жас- Туу, ???ы? ?абілеттілікке ие болу
?ІІ. Жа?даяттарды шешімі
Жастар арасында?ы ?ылмысты? алдын алу мемлекетті? басты міндеттеріні? бірі болып табылады. Жас?спірімдерді? ж?не жастарды? ?ылмысы туралы м?селе ???ы? ?ор?ау ж?йесіні? ?ана емес, сонымен ?атар бас?а да мемлекеттік ?йымдарды? ж?не азаматты? ?о?ам институттарыны? ?немі ?ада?алауын талап ететін басты м?селені? бірі.
Жас?спірімдер арасында?ы ?ылмыс ?ашанда ?лтты? т?тасты?ымыз?а, ел болаша?ына ?ауіп т?ндірері с?зсіз. Жа?адан ?ркендеп келе жат?ан ?рпа?ты? ?ылмысты? б?рала? жолдарын та?дауы — д?уір ?асіреті. Соттал?ан жас?спірімдерді? к?беюі – ?о?ам ?міріні? келе?сіз жа?тарын, халы?ты? ?леуметтік ахуалыны? т?мен екенін бай?атады. ?о?амда не ??рылым дені сау, е?бекке жарамды азаматтар к?бейген сайын, мемлекетімізді? ?леуметтік-экономикалы? жа?дайы да жедел дами бастайды. Б?гінде т?рмеде отыр?ан азаматтарды? 70 пайызы жас адамдар.
К?шедегі к?рініс (о?ушылар сахналайды)
Ас?ар: Шы??ыс б?гін Камалды? баласыны? тойы ?ой, білесі? бе?
Шы??ыс: Ия, ия, айтпа?шы Дамирлер б?гін жиналайы?, той ?ызы?таймыз деген. Са?ан хабарлас?ан жо? па?
Ас?ар: Ж?р, ендеше солай ?арай барайы?, бар ?ызы?тан ??р ?алармыз.
Шы??ыс: Кеттік, жолшыбай Ердос?а со?а кетейік, ол да барар м?мкін.
Ас?ар: Ердос, біз той болып жат?ан жерге бара жатырмыз. Балалар да сол жа?та ж?р, бізбен бірге ж?рсе?ші.
Ердос: Жо?, мен ?уелі ата – анама ескертуім керек, ?йтпесе ала?дайтын шы?ар.
Ас?ар: Ту, ата – ана?а ескертіп не істейсі?, біз секілді айтпай кетіп ?алмайсы? ба, с?ранса?, жібермей ?алады.
Ердос: Жо?, балалар, мені жібермейді, бара алмаймын. Ол жа?тан ішімдік ішкен адамдар кездесіп, бір н?рсеге душар болармыз.
Ас?ар: Онда ?зі? біл, ерте? «к?п ?ызы?тан ?алдым» — деп ?кініп ж?р ме!
Шы??ыс: Осы кезден бастап к?шеге ?йрене бермейсі? бе?
??рметті ата-аналар, осы жа?дай?а байланысты сіздерді? пікірлері?ізді білсек.
1. Ата – ана ?ай жерден ?ате жіберіп отыр?
2. Мектеп инспекторына: — Осы жа?дайда о?ушылар ж?не ата-аналар ?андай жауапкершілікке тартылады?
Елбасымыз Н?рс?лтан Назарбаев “?аза?стан – 2050” Стратегиясы – ?алыптас?ан мемлекетті? жа?а саяси ба?ыты” Жолдауында ?о?амда?ы ???ы? б?зушылы? пен т?ртіпсіздікке “н?лдік т?зімділік” ?а?идатын енгізу керектігін атап ?ткен болатын.
?аза?стан президенті Н.?.Назарбаев «?аза?стан-2050» стратегиясы» жолдауында мемлекет т?ртіпсіздікке м?лдем т?збеушілік принципін ?стану?а тиісдеді: — «Біз е? ?са? ???ы? б?зушылы?пен, б?за?ылы?пен, м?дениетсіздікпен ымыра?а келмеуіміз керек, ?йткені, осыны? ?зі ?о?ам тынышты?ын б?зады, ?мірді? сапасына селкеу т?сіреді.
Т?ртіпсіздік пен бетімен кетушілікті сезіну одан да елеулі ?ылмыстар?а жол ашады. ?са? ???ы? б?зушылы??а т?збеу ахуалы – ?о?амды? т?ртіпті ны?айту?а, ?ылмыспен к?реске бастайтын ма?ызды ?адам».
К?нделікті к?рініс
Ауыл іші, т?н, топ бала ?ле? айтып, шулап отыр. Жандарынан ?тіп бара жат?ан бала?а отыр?андарды? біреуі атып т?рып: - «?й, бері кел» деп ай?ай салды. ?айырылма?ан о?ан пыша? к?рсетті.
— ?алай ойлайсы?дар, демалып отыр?ан жастар за?ды б?зды ма?
— Кім ?алай б?зды?
— Ата-ана, сізді? тарапы?ыздан ?андай жауапсызды? кетті? (Ата — ана жауабы ты?далады.)
Ата-аналар?а екі сурет к?рсетіледі:
Біріншісі – тіп-тік ?демі салын?ан ?йді? суреті.
Екіншісі – фундаментінен бастап кірпіші д?рыс ?аланба?ан, т?бесі жарылып кеткен ?йді? суреті.
М??алім: Б?л тек ?йді? суреті ?ана емес, к?ріп отырып бала т?рбиесі туралы не айту?а болады?
( Сурет жайлы ата — ана ойы ты?далады). Б?дан со? бірінші сурет т?рбиесі д?рыс бала екендігін, екінші сурет т?рбиесі д?рыс болма?ан бала жайында екендігі айтылады. Бала т?рбиесі ?йді? фундаменті сия?ты жас к?нінен басталатынына ата-ананы? назарын аудару керек.
Ата-анамен баланы? ?арым-?атынасы н?тижесінде адамгершілік, эстетикалы?, дене т?рбиесіні? ал?аш?ы ?лгісі ?алыптасады. Ал ?ке мен шеше, ата мен ?же, апа мен а?алар баланы? ал?аш?ы т?рбиешілері» – деп В. А. Сухомлинский айт?андай, ал?аш?ы т?рбиешілерді? ал?аш?ы т?рбиесі ерте бастан я?ни бесіктен басталуы тиіс. Я?ни, екінші сурет бала т?рбиесіні? о бастан д?рыс басталма?анын к?рсетіп т?р.
?ІІІ. «Ой жал?ау»
1. За?ны? ??ры?ы……. (б?рінен ?зын)
2. ?ш ал?аннан г?рі……. (кешірген ж?н)
3. А?ырын ж?ріп……. (аны? бас)
4. Жазасын атрпайтын…… (жаманды? жо?)
5. ?рлы? т?бі…. (?орлы?)
6. ?депті бала…….(арлы бала)
7. Т?рбие……(отбасынан басталады)
8. ?діл істі?…….(арты игі)
9. ?олы?мен істегенді.. (Мойыны?мен к?тер)
10. За?ды сыйла?ан.. (еркін ж?реді)
