Ма?саты: 1.о?ушылар?а ?лы а?ын м?расы ар?ылы,оны? толы? адам туралы та?ылымы негізінде о?ушылар?а адамды с?ю,оны ??рметтеу,биік адамгершілік, елжандылы?, имандылы?, ізгілікті ?лгі ету ;
?лмейт??ын артына с?з ?алдыр?ан» - деп т?релігін ?зі айтып кеткен Абай б?гін жар?ын бейнесімен де,жалынды жырымен де бізбен бірге жасап келеді.
Елбасымыз ?зіні? с?зінде «.?лыларды? ?мірі мен та?ылымы ар?ылы ?рпа?ын т?рбиелеу,?сіресе,?аза? хал?ында ежелден-а? келе жат?ан ?деріс.Б?л жерде с?з ?неріні? ат?ар?ан орны ерекше бол?ан.Адамзатты? а?ыл-ойы,а?ынды?ыны? ірі т?л?асы Абай та?ылымы білімні? де,т?рбиені? де ?айнар б?ла?ы екені т?сінікті.?ле дананы? ?ай шы?армасын алмайы?,оны? алтын ?пазы?ы –Адам.Ол «На?ыз Адам,толы? Адам ?андай болу керек?»деген с?ра??а жауап іздейді ?рі жауап береді.Мысалы, »Атымды Адам ?ой?ан со? ?айтіп надан болайын»,»Адамды с?юден бас?а ?ызы? жо?»деген пікірінде ?азір к?п айтылып ж?рген ізгілік педагогикасы ?станымдары жатыр.Осы жерде жас ?рпа?ты т?рбиелеу ісі е? алдымен ? шы?ады.Абай м?расы,та?ылымыны? ?мірше?дігін э заманны? ?зі д?лелдеп отыр»деген болатын.
?азіргі ?олымыз жеткен ел егемендігін ?лы ?стазымыз Абай ?алай а?са?анын,оны ?алай зары?а к?ткенін шы?армаларынан ай?ын а??ару?а болады.А?ынны? «Мен бір ж?мба? адаммын,оны да ойла»деген с?зі а?ынны? ?з ж?ртыны? т?уелсіздігін армандауынан туса керек.(Абай кіреді Болаша??а ?сиет айтып т?р?ан кейіпте ?ле? о?иды.)
Ж?регімні? т?біне тере? бойла,
Мен бір ж?мба? адаммын,оны да ойла.
Со?ты?палы,со?па?сыз жерде ?стім,
Мы?мен жал?ыз алыстым,кін? ?ойма.
О?ушы:»Абайды? м?расы –?аза?ты? е? ?асиетті ?азынасы.Заманалар ауысып,д?ние ?згерсе де,хал?ымызды? абай?а деген к??ілі айнымайды,?айта уа?ыт ?ткен сайын оны? ?лылы?ыны? ты? ?ырлары ашылып,жа?а сырларына ?аны?а т?седі «-деп Елбасымыз айт?андай,биыл ?лы Абай атамызды? ту?анына 170 жыл толуына арнал?ан «Дана халы?ты? дара Адайы « атты кешімізді бастау?а р??сат еті?іздер.
О?ушы:Ендеше Абай а?ын туралы біз не білеміз?Абай ?леміне біраз саяхат жасайы?.
О?ушы:Жа?сылы? пен жаманды?ты,?ділдік пен ?иянат туралы білгі?із келсе Абайды о?ы?ыз.
О?ушы:Адамгершілік пен арлылы?,махаббат пен з?лымды? туралы білгі?із келсе,Абайды о?ы?ыз.
О?ушы:?лім мен ?мір,адам жаныны? ?алтарыстары мен сырлары туралы білгі?із келсе,Абайды о?ы?ыз.
О?ушы:Ж?регін шыра? етіп жандыр?ан кім?
Жырымен жан сусынын ?андыр?ан кім?
?зіне –?зі орнатып ескерткішті,
М?ра ?ып кейінгіге ?алдыр?ан кім?
О?ушы:Со?ты?палы,со?па?сыз жерде ?скен кім?
?нінен ?ділдікті? лебі ескен кім?
Арманын аттандырып келешекке.
Бізбенен осы к?нге тілдескен кім?
О?ушы:Абай бала кезінен ??гіме ты?дау?а ?те ??мар болыпты.Ауыл ?лкендері мен алыстан келген игі жа?сылар бас ?ос?ан жерден кетпей,оларды? ?ызы?ты с?здерін ынта ?ойып ж?не жалы?пай ты?дайды екен.Жас Абайды? ертегілер,а?ыздар ж?не ?ткен к?ндер хикаяларын айт?ызып,ты?да?ан кісілер ?зіні? ?жесі мен шешесі бол?ан.Екеуіне кезек ?ол?а салып:
-Б?лдыр,б?лдыр к?н к?н ?ткен,
Б?рын?ыдан кім ?ткен?-деп с?райды екен.
С?йтіп,Абай он-он бір жасында-а? ар?ы –бергі заманда?ы неше т?рлі а?ыздар мен ертегілерді,?ле? жырлар мен айтыстарды ?зіл –сы?а? пен ?жуа-мыс?ылдарды,ж?мба? пен жа?ылтпаштарды к?п естіп,т?гел жадында са?та?ан.Кейін оны? ас?ан шешен,керемет а?ын ж?не кеме?гер кісі болуына б?ларды? ?лкен к?мегі тиген.
?жесі мен немересіні? ??гімесі:
Абай:?же, наданды? дегеніміз не?
?жесі:Наданды? білімсіздіктен пайда болады,балам.
Абай:Жал?аулы?,еріншектік дегеніміз не?
?жесіні? жауабы:Жал?аулы?,еріншектік адам баласы бойында?ы е? жаман ?асиет. На?ыз адам атына лайы? болу ?шін,білімді,е?бек?ор болып,бас?а?а ?иянат жасамау керек.
-Жаным,балам,а?ылды,данышпан боларсы?.??ыпты,жина?ы болып ?скен баланы? ісі жемісті.Ал салдыр-сала?,??ыпсыз баланы? ісі берекесіз болады.Ынта ?ойып,аянбай е?бек еткен адамны? а?ыл ?абілеті,іскерлігі мен шеберлігі дамиды.Дені таза болып,?айрат,жігері артады.Ондай адам е?бегі мен ата? –абырой?а,ба?ыт пен байлы??а ?ол жеткізеді.
?жесіні? ?ла?атты с?зі мен ?асиетінен мирас ал?ан Абай ?зіні? 38-с?зінде былай деп т?жырымдайды.
-К?ллі адам баласын ?ор ?ылатын ?ш н?рсе бар.Сонан ?ашпа? керек. ?уелі –наданды?, екіншісі-еріншектік,?шіншісі-залымды? деп білерсі?.Нананды?-білім-?ылымны? жо?ты?ы. Д?ниеден ешн?рсені оларсыз біліп болмайды.Білімсіздік хайуанды? болады. Еріншектік-к?ллі д?ниедегі ?нерді? д?шпаны. Талапсызды?, жігерсіздік, ?ятсызды?,кедейлік-б?рі осыдан шы?ады. Залымды? – адам баласыны? д?шпаны.
О?ушы:А?ын еді
Елді? м??ын жыр еткен,
Жары??а алып шы?у ?шін т?нектен.
А?ын еді ол
«Мы?мен жал?ыз алысып»,
Хал?ын ойлап к?йінішпен к?ні ?ткен.
А?ын еді ол
Ж?ртты аузына ?арат?ан,
?рбір с?зі ??йыл?андай болаттан.
А?ын еді ол
Ж?лдыз болып жар?ырап,
?ара??ы елді? ой-санасын оят?ан.
О?ушы:И?,Абай шы?армаларын о?и отырып,біз оны адам жаны мен уа?ыт талабын жете т?сінген дарын иесі бол?анына к?з жеткіземіз.
Сахна?а Абай шы?ады
Мен жазбаймын ?ле?ді ермек ?шін,
Жо?ты –барды,ертегіні термек ?шін.
К?еірегі сезімді,тілі орамды,
Жаздым ?лгі жастар?а бермек ?шін.
О?ушы:Кеудесінде жаны бар,пенде болу бар да-адам атына лайы?ты азамат болу бар.Сан т?рлі сауалдар?а мен ?зім Абай ?ле?дерін о?у ар?ылы табамын.
«Патша ??дай сыйындым».
«Есі?де бар ма жас к?ні?»
«Адамны? кейбір кездері»
О?ушы:К?ніне ж?з о?ыса? жалы?пайсы?,
К?з талды,шаршадым деп талы?пайсы?.
Бір с?зін бір с?зінен арты? к?ріп,
??мар боп ?айта-?айта аны?тайсы?,-деп а?ын жырла?андай,Абай ?ле?дерін о?ы?ан сайын ты? д?ние тауып,та?дай ?а?умен боламыз.
«Мен жазбаймын ?ле?ді ермек ?шін»
«Талай с?з б?дан б?рын к?п айт?анмын»
«?яламын деген к??іл ?шін»
«Алла деген с?з же?іл»
О?ушы:Шіркін,Абай неткен дана,неткен кеме?гер еді!С?з ??дыретін Абайдан арты? ??атын жан сір?,тумас.Абай сонысымен де А бай ?ой!Ол ас?ан с?з саптаушы шебер болма?анда ?лы а?ын болмас та еді.Оны? ?лылы?ыны? ?зі де ?ле?дерінде т?р емес пе!
«?алы? елім ?аза?ым ?айран ж?ртым».
«Сенбе ж?рт?а т?рса да ?анша ма?тап»
«Адас?анны? алды ж?н, арты со?па?»
О?ушы:Абай адам бойында?ы ?азынаны? ?лкені ж?не ?рбір жігерлі жасты? талпынатын арманы-?алым болу керектігін т?сіндіреді.
«?семпаз болма ?рнеге».
«Жасымда ?ылым бар деп ескермедім».
«?у?аны б?ріні? де ?нер,?ылым».
О?ушы:Абайды? д?ниеж?зілік озы? поэзиядан ал?ан бір ?лгісі-таби?ат лирикасы.Б?л ?ле?дерінде ?мір мен таби?ат шынды?ы жа?аша идеялы?-к?ркемдік т?р?ыда берілген.
«Жаз».
«?араша желто?сан мен сол бір-екі ай»
«?лсе ?лер таби?ат адам ?лмес»
«К?з»
?н:Желсіз т?нде жары? ай.
О?ушы:Абай?а дейін ?аза? ?дебиетінде болма?ан ?лгі-ол Абайды? ?арас?здері.Абайды? ?арас?здері ?з кезі ?шін де,б?гін де ба?асы зор.Абайды? 17-?арас?зінен к?рініс
Автор:?айрат,а?ыл,ж?рек ?шеуі ?нерлерін айтысып,таласып келіп ?ылым?а ж?гініпті.
?айрат:Ей, ?ылым,?зі? де білесі? ?ой,д?ниеде еш н?рсе менсіз бітпейді.Д?ниеге лайы?ты ?нер,білім алу,е?бекпен айналысу менсіз ж?рмейді.Осы а?ыл мен ж?рек менімен ?алай таласады?
Ж?рек:Мен-адамны? денесіні? патшасымын,?ан менен тарайды,жан менде мекен етеді,менсіз тірлік жо?.?лкенні? ?ят са?тап,кішігера?ым ?ылдырат??ын мен,біра? мені таза са?тай алмайды.Жа?сылы??а елжіреп ерит??ын-мен,?ділет,нысап,?ят,мейірбаншылы?-осыларды?б?рі менен шы?ады,менсіз осыларды? к?рген к?ні не?Осы екеуі ма?ан ?алай таласады?
Автор:Сонда ?ылым б?л ?шеуіні? с?зін ты?дап болып айтыпты.
?ылым:Ей,?айрат,сені? айт?аны?ны? б?рі де рас.Жа?сыны?,жаманны? екуіні? де с?йгені,сенгені –сен.Екеуіні? іздегенін тауып беріп ж?рсі?,соны? жаман.Сен ?шеуі?ні? басы?ды ?оспа? мені? ісім.Біра? сонда билеуші,?мірші ж?рек болса жарайды.А?ыл,сені? ?ыры? к?п,ж?рек сені? ол к?п ?ыры?да ж?рмейді.Жа?сылы? айт?аны?а жаны-діні ??мар болады.К?нбек т?гіл ?уанады.Жаманшылы? айт?аны?а ермейді.Ермек т?гіл жиреніп,?йден ?уып шы?арады.
?айрат,сені? ?аруы? к?п,к?ші? мол,сені? де еркі? жібермейді.Орынды іске к?ші?ді аятпайды.Орынсыз жерге ?олы?ды босатпайды.Осы ?шеуі? басы?ды ?ос,б?рін де ж?рекке билет.Осы ?шеуі? бір кісідей мені? айт?анымдай табылса?дар,табаныны? топыра?ы к?зге с?ртерлік ?асиетті адам-сол.
О?ушылар 19,15,31,37 ?арас?здерін о?иды.
Адамды адам еткен е?бек болса,сол адамды барлы? жан-жануардан ерекше айырып т?р?ан екі ?асиетті Абай жо?ары ба?алады.Оны? 1-а?ыл,2-с?з.Ойлау-к?рделі психикалы? ?деріс.Оны? мазм?ны ?те бай,ал еш?андай с?з ойды? барлы? байлы?ын ?амтып бере алмайды.
К??ілдегі к?рікті ой,
Ауыздан шы??анда ??і ?ашады.Адам ?здіксіз ойлауы керек.
Басында ми жо?,
?зінде ой жо? деп ой-пікірсіз,сылдыр с?зді адамдарды ?атты сын?а алады.
«?уелде бір суы? м?з-а?ыл зерек»,»Адас?анны? алды ж?н, арты со?па?»,»Мен боламын деме?дер»,»Ішім ?лген сыртым сау»?ле?дерін о?иды.
?н :»К?зімні? ?арасы».
О?ушы:Абай ?ле?деріні? ?згеше бір ?асиеті-оларда а?ынны? к??іл-к?йі мен ?ауым?а,?мірді? ?зіне ?нама?ан жайларына айтар сыны аралас келіп отырады.А?ын сыры.,к??іл-к?йі,реніші б?кіл елді?,б??араны? к?йімен,арман –тілегімен ?ласады.
«Заман а?ыр жастары»,»К??ілім ?алды достан да д?шпаннан да»,»Ауру ж?рек»,»К?ле?ке басын ?зартып»,»Абдрахман?а».»Тоты ??с т?сті к?белек»
О?ушы: 90-жылдарды? ая? кезінде Абай Крылов мысалдарын к?бірек аударды.Крылов?а ?ол созуына Абайды? ?з айналасына сыншылды?пен ?арау?а зор себеп болды.
«Т?лкі мен ?ар?а « мысалы
Абай Лермонтовтан 27 шы?арма аудар?ан.
«?ара??ы т?нде тау ?ал?ып» аудармасын ?ш тілде о?иды.
?н:
«Сегіз ая?»
О?ушы:Кіршік жо? ж?регімізде,а?ын Абай.
Жырлары? бізге айт?ан а?ылы?дай.
?атарда бізбен бірге ал?а бас?ан
Тірісі? сен ?азіргіні? а?ынындай!
О?ушы:Неткен ке?,неткен жомарт шіркін баба,
?лі де туар талай а?ын,шіркін бала.
Берерін беріп ?ткен а?ын Абай,
Ал біз ше? Борыштымыз шынында да!
О?ушы: Абай аталарына ??сап ?ле? жазып ж?рген о?ушылар?а с?з берейік
7-сынып о?ушысы Дол?ын А?нар
Абай атам
?лы а?ын Абай атам данасы?,
Сені? с?зі?нен т?лім алам жарасым.
О?ып ?тсем,?р с?зі?ді м??ият,
Ал?а тартып мені ыл?и барасы?.
О?ып ?тсем ?ле?і?ді ?рдайым,
?ажеті?е ?р?ашан да мен дайын.
?лы с?зі? ж?регіме н?р ??йып,
Менде болмас к??ілсіздік,уайым.
К?рермендерге та?ырып?а байланысты сауалнама ж?ргізу
1.Абайды? ?жесіні? есімі?
2.Абай ?андай тілдерді білген?
3.Алматыда?ы Абай ескерткішіні? авторы кім?
4.Абайды? ?ай ?ле?ін жа?сы білесі??
5.Абай?а «?аза?ты? бас а?ыны» деп ба?а берген кім?
Просмотр содержимого документа
«Дана халы?ты? дара Абайы »
Дана халықтың дара Абайы
Мақсаты: 1.оқушыларға ұлы ақын мұрасы арқылы,оның толық адам туралы тағылымы негізінде оқушыларға адамды сүю,оны құрметтеу,биік адамгершілік, елжандылық, имандылық, ізгілікті үлгі ету ;
2. өзін-өзі тануларына,бір-бірін тәрбиелеуге ықпал ету;
3.Абай тағылымы негізінде олардың жан-жақты дамыған тұлға болып қалыптасуына түрткі жасау.
Көрнекілігі:»Абай-дара тұлға»слайд,кітап көрмесі,нақылға айналған сөздері.
Барысы:
Мұғалім: «Өлді деуге бола ма, айтыңдаршы,
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған» - деп төрелігін өзі айтып кеткен Абай бүгін жарқын бейнесімен де,жалынды жырымен де бізбен бірге жасап келеді.
Елбасымыз өзінің сөзінде «...Ұлылардың өмірі мен тағылымы арқылы ұрпағын тәрбиелеу,әсіресе,қазақ халқында ежелден-ақ келе жатқан үдеріс.Бұл жерде сөз өнерінің атқарған орны ерекше болған .Адамзаттың ақыл-ойы,ақындығының ірі тұлғасы Абай тағылымы білімнің де ,тәрбиенің де қайнар бұлағы екені түсінікті.Ұле дананың қай шығармасын алмайық,оның алтын қпазығы –Адам.Ол «Нағыз Адам,толық Адам қандай болу керек?»деген сұраққа жауап іздейді әрі жауап береді.Мысалы, »Атымды Адам қойған соң қайтіп надан болайын»,»Адамды сүюден басқа қызық жоқ»деген пікірінде қазір көп айтылып жүрген ізгілік педагогикасы ұстанымдары жатыр.Осы жерде жас ұрпақты тәрбиелеу ісі ең алдымен ң шығады.Абай мұрасы ,тағылымының өміршеңдігін э заманның өзі дәлелдеп отыр»деген болатын.
Қазіргі қолымыз жеткен ел егемендігін ұлы ұстазымыз Абай қалай аңсағанын,оны қалай зарыға күткенін шығармаларынан айқын аңғаруға болады.Ақынның «Мен бір жұмбақ адаммын ,оны да ойла»деген сөзі ақынның өз жұртының тәуелсіздігін армандауынан туса керек.(Абай кіреді Болашаққа өсиет айтып тұрған кейіпте өлең оқиды.)
Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын ,оны да ойла.
Соқтықпалы,соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым ,кінә қойма.
Оқушы:»Абайдың мұрасы –қазақтың ең қасиетті қазынасы.Заманалар ауысып ,дүние өзгерсе де ,халқымыздың абайға деген көңілі айнымайды,қайта уақыт өткен сайын оның ұлылығының тың қырлары ашылып ,жаңа сырларына қаныға түседі «-деп Елбасымыз айтқандай ,биыл Ұлы Абай атамыздың туғанына 170 жыл толуына арналған «Дана халықтың дара Адайы « атты кешімізді бастауға рұқсат етіңіздер.
Оқушы:Ендеше Абай ақын туралы біз не білеміз?Абай әлеміне біраз саяхат жасайық.
Оқушы:Жақсылық пен жамандықты,әділдік пен қиянат туралы білгіңіз келсе Абайды оқыңыз.
Оқушы:Адамгершілік пен арлылық ,махаббат пен зұлымдық туралы білгіңіз келсе,Абайды оқыңыз.
Оқушы:Өлім мен өмір ,адам жанының қалтарыстары мен сырлары туралы білгіңіз келсе,Абайды оқыңыз.
Оқушы:Жүрегін шырақ етіп жандырған кім?
Жырымен жан сусынын қандырған кім?
Өзіне –өзі орнатып ескерткішті,
Мұра ғып кейінгіге қалдырған кім?
Оқушы:Соқтықпалы ,соқпақсыз жерде өскен кім?
Үнінен әділдіктің лебі ескен кім?
Арманын аттандырып келешекке.
Бізбенен осы күнге тілдескен кім?
Оқушы:Абай бала кезінен әңгіме тыңдауға өте құмар болыпты.Ауыл үлкендері мен алыстан келген игі жақсылар бас қосқан жерден кетпей,олардың қызықты сөздерін ынта қойып және жалықпай тыңдайды екен.Жас Абайдың ертегілер ,аңыздар және өткен күндер хикаяларын айтқызып,тыңдаған кісілер өзінің әжесі мен шешесі болған.Екеуіне кезек қолқа салып:
-Бұлдыр,бұлдыр күн күн өткен,
Бұрынғыдан кім өткен?-деп сұрайды екен.
Сөйтіп ,Абай он-он бір жасында-ақ арғы –бергі замандағы неше түрлі аңыздар мен ертегілерді ,өлең жырлар мен айтыстарды әзіл –сықақ пен әжуа-мысқылдарды,жұмбақ пен жаңылтпаштарды көп естіп ,түгел жадында сақтаған.Кейін оның асқан шешен,керемет ақын және кемеңгер кісі болуына бұлардың үлкен көмегі тиген.
Әжесі мен немересінің әңгімесі:
Абай:Әже, надандық дегеніміз не?
Әжесі:Надандық білімсіздіктен пайда болады,балам.
Абай:Жалқаулық ,еріншектік дегеніміз не?
Әжесінің жауабы:Жалқаулық,еріншектік адам баласы бойындағы ең жаман қасиет. Нағыз адам атына лайық болу үшін,білімді,еңбекқор болып,басқаға қиянат жасамау керек.
-Жаным,балам,ақылды,данышпан боларсың.Ұқыпты,жинақы болып өскен баланың ісі жемісті.Ал салдыр-салақ,ұқыпсыз баланың ісі берекесіз болады.Ынта қойып,аянбай еңбек еткен адамның ақыл қабілеті,іскерлігі мен шеберлігі дамиды.Дені таза болып,қайрат,жігері артады.Ондай адам еңбегі мен атақ –абыройға,бақыт пен байлыққа қол жеткізеді.
Әжесінің ұлағатты сөзі мен қасиетінен мирас алған Абай өзінің 38-сөзінде былай деп тұжырымдайды.
-Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар.Сонан қашпақ керек . Әуелі –надандық, екіншісі-еріншектік,үшіншісі-залымдық деп білерсің.Нанандық-білім-ғылымның жоқтығы. Дүниеден ешнәрсені оларсыз біліп болмайды.Білімсіздік хайуандық болады. Еріншектік-күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық,кедейлік-бәрі осыдан шығады. Залымдық – адам баласының дұшпаны.
Оқушы:Ақын еді
Елдің мұңын жыр еткен,
Жарыққа алып шығу үшін түнектен.
Ақын еді ол
«Мыңмен жалғыз алысып»,
Халқын ойлап күйінішпен күні өткен.
Ақын еді ол
Жұртты аузына қаратқан,
Әрбір сөзі құйылғандай болаттан.
Ақын еді ол
Жұлдыз болып жарқырап,
Қараңғы елдің ой-санасын оятқан.
Оқушы:Иә,Абай шығармаларын оқи отырып,біз оны адам жаны мен уақыт талабын жете түсінген дарын иесі болғанына көз жеткіземіз.
Сахнаға Абай шығады
Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін ,
Жоқты –барды,ертегіні термек үшін.
Көеірегі сезімді ,тілі орамды,
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін.
Оқушы:Кеудесінде жаны бар,пенде болу бар да-адам атына лайықты азамат болу бар.Сан түрлі сауалдарға мен өзім Абай өлеңдерін оқу арқылы табамын.
«Патша құдай сыйындым».
«Есіңде бар ма жас күнің»
«Адамның кейбір кездері»
Оқушы:Күніне жүз оқысаң жалықпайсың,
Көз талды,шаршадым деп талықпайсың.
Бір сөзін бір сөзінен артық көріп,
Құмар боп қайта-қайта анықтайсың,-деп ақын жырлағандай,Абай өлеңдерін оқыған сайын тың дүние тауып,таңдай қағумен боламыз.
«Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін»
«Талай сөз бұдан бұрын көп айтқанмын»
«Ұяламын деген көңіл үшін»
«Алла деген сөз жеңіл»
Оқушы:Шіркін,Абай неткен дана,неткен кемеңгер еді!Сөз құдыретін Абайдан артық ұғатын жан сірә,тумас.Абай сонысымен де А бай ғой!Ол асқан сөз саптаушы шебер болмағанда ұлы ақын болмас та еді.Оның ұлылығының өзі де өлеңдерінде тұр емес пе!
«Қалың елім қазағым қайран жұртым».
«Сенбе жұртқа тұрса да қанша мақтап»
«Адасқанның алды жөн, арты соқпақ»
Оқушы:Абай адам бойындағы қазынаның үлкені және әрбір жігерлі жастың талпынатын арманы-ғалым болу керектігін түсіндіреді.
«Әсемпаз болма әрнеге».
«Жасымда ғылым бар деп ескермедім».
«Қуғаны бәрінің де өнер,ғылым».
Оқушы:Абайдың дүниежүзілік озық поэзиядан алған бір үлгісі-табиғат лирикасы.Бұл өлеңдерінде өмір мен табиғат шындығы жаңаша идеялық-көркемдік тұрғыда берілген.
«Жаз».
«Қараша желтоқсан мен сол бір-екі ай»
«Өлсе өлер табиғат адам өлмес»
«Күз»
Ән:Желсіз түнде жарық ай.
Оқушы:Абайға дейін қазақ әдебиетінде болмаған үлгі-ол Абайдың қарасөздері .Абайдың қарасөздері өз кезі үшін де,бүгін де бағасы зор.Абайдың 17-қарасөзінен көрініс
Автор:Қайрат,ақыл,жүрек үшеуі өнерлерін айтысып,таласып келіп ғылымға жүгініпті.
Қайрат:Ей, ғылым,өзің де білесің ғой,дүниеде еш нәрсе менсіз бітпейді.Дүниеге лайықты өнер,білім алу,еңбекпен айналысу менсіз жүрмейді.Осы ақыл мен жүрек менімен қалай таласады?
Ақыл:Сенің сөзіңді ұғатын-мен,менсіз пайданы ешкім іздей алмайды,залалдан қаша алмайды,ғылымды ұғып үйрене алмайды,осы екеуі маған қалай таласады?Менсіз өздері неге жарайды?
Жүрек:Мен-адамның денесінің патшасымын,қан менен тарайды,жан менде мекен етеді,менсіз тірлік жоқ.Үлкеннің ұят сақтап,кішігерақым қылдыратұғын мен,бірақ мені таза сақтай алмайды.Жақсылыққа елжіреп еритұғын-мен,әділет,нысап,ұят,мейірбаншылық-осылардыңбәрі менен шығады,менсіз осылардың көрген күні не?Осы екеуі маған қалай таласады?
Автор:Сонда ғылым бұл үшеуінің сөзін тыңдап болып айтыпты.
Ғылым:Ей,қайрат,сенің айтқаныңның бәрі де рас.Жақсының,жаманның екуінің де сүйгені,сенгені –сен.Екеуінің іздегенін тауып беріп жүрсің,соның жаман.Сен үшеуіңнің басыңды қоспақ менің ісім.Бірақ сонда билеуші,әмірші жүрек болса жарайды.Ақыл,сенің қырың көп,жүрек сенің ол көп қырыңда жүрмейді.Жақсылық айтқаныңа жаны-діні құмар болады.Көнбек түгіл қуанады.Жаманшылық айтқаныңа ермейді.Ермек түгіл жиреніп ,үйден қуып шығарады.
Қайрат,сенің қаруың көп,күшің мол,сенің де еркің жібермейді.Орынды іске күшіңді аятпайды.Орынсыз жерге қолыңды босатпайды.Осы үшеуің басыңды қос,бәрін де жүрекке билет.Осы үшеуің бір кісідей менің айтқанымдай табылсаңдар,табанының топырағы көзге сүртерлік қасиетті адам-сол.
Оқушылар 19,15,31,37 қарасөздерін оқиды.
Адамды адам еткен еңбек болса,сол адамды барлық жан-жануардан ерекше айырып тұрған екі қасиетті Абай жоғары бағалады.Оның 1-ақыл,2-сөз.Ойлау-күрделі психикалық үдеріс.Оның мазмұны өте бай,ал ешқандай сөз ойдың барлық байлығын қамтып бере алмайды.
Көңілдегі көрікті ой,
Ауыздан шыққанда өңі қашады.Адам үздіксіз ойлауы керек.
Басында ми жоқ,
Өзінде ой жоқ деп ой-пікірсіз,сылдыр сөзді адамдарды қатты сынға алады.
«Әуелде бір суық мұз-ақыл зерек»,»Адасқанның алды жөн, арты соқпақ»,»Мен боламын демеңдер»,»Ішім өлген сыртым сау»өлеңдерін оқиды.
Ән :»Көзімнің қарасы».
Оқушы:Абай өлеңдерінің өзгеше бір қасиеті-оларда ақынның көңіл-күйі мен қауымға ,өмірдің өзіне ұнамаған жайларына айтар сыны аралас келіп отырады.Ақын сыры. ,көңіл-күйі ,реніші бүкіл елдің ,бұқараның күйімен ,арман –тілегімен ұласады.
«Заман ақыр жастары»,»Көңілім қалды достан да дұшпаннан да»,»Ауру жүрек»,»Көлеңке басын ұзартып»,»Абдрахманға».»Тоты құс түсті көбелек»
Оқушы: 90-жылдардың аяқ кезінде Абай Крылов мысалдарын көбірек аударды.Крыловқа қол созуына Абайдың өз айналасына сыншылдықпен қарауға зор себеп болды.
«Түлкі мен қарға « мысалы
Абай Лермонтовтан 27 шығарма аударған.
«Қараңғы түнде тау қалғып» аудармасын үш тілде оқиды.
Ән:
«Сегіз аяқ»
Оқушы:Кіршік жоқ жүрегімізде ,ақын Абай.
Жырларың бізге айтқан ақылыңдай.
Қатарда бізбен бірге алға басқан
Тірісің сен қазіргінің ақынындай!
Оқушы:Неткен кең,неткен жомарт шіркін баба,
Әлі де туар талай ақын,шіркін бала.
Берерін беріп өткен ақын Абай,
Ал біз ше? Борыштымыз шынында да!
Оқушы: Абай аталарына ұқсап өлең жазып жүрген оқушыларға сөз берейік
7-сынып оқушысы Долқын Ақнар
Абай атам
Ұлы ақын Абай атам данасың,
Сенің сөзіңнен тәлім алам жарасым.
Оқып өтсем,әр сөзіңді мұқият,
Алға тартып мені ылғи барасың.
Оқып өтсем өлеңіңді әрдайым,
Қажетіңе әрқашан да мен дайын.
Ұлы сөзің жүрегіме нәр құйып,
Менде болмас көңілсіздік,уайым.
Көрермендерге тақырыпқа байланысты сауалнама жүргізу
1.Абайдың әжесінің есімі?
2.Абай қандай тілдерді білген?
3.Алматыдағы Абай ескерткішінің авторы кім?
4.Абайдың қай өлеңін жақсы білесің?
5.Абайға «Қазақтың бас ақыны» деп баға берген кім?
6.Абайды жеңгелері кім деп атаған?
8.Өзім де басқа шауып ,төске өрледім,
Қазақта қара сөзге дес бермедім.(Абайдың қай өлеңінен үзінді)
Өлеңдерінен үзінді оқу ,көрермендерге жалғасын тапқызу.
Оқушы:Қазақ халқының ұлы ақыны ,кемеңгер ұстазы,рухани айбары,туған елінің мың жылдық мұңын шерткен Абай мұрасы –мәңгілік мұра.Ол бүгінгі күні өзіміздің досымыздай,ғұлама сапарлас серігіміздей болып,сәулетті болашаққа қарай бізбен бірге адымдап келеді.
Оқушы:Абай-халықтың мақтанышы ғана емес,біздің ұлттық ұранымыз.Оның өлмес мұрасын алдымен өзіміз танып, сосын әлемге таныту-біздің ғұмырлық парызымыз.
Оқушы:Қазақтың ақыны,данышпаны көп болғанымен ,Абайы біреу-ақ.Абайы бар елдің мерейі үстем.
Оқушы:Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Абайды тану арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз,қазақ халқын танытамыз.Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс»деген сөзі бар.
Оқушы:Ал Мұхтар Әуезов»Мен Абай тереңінен шөмішпен ғана іштім»десе,»Даналықты іздесең,Абайды оқы ерінбе» деген сөз де бар.Демек білім нәрімен сусындағың келсе Абайды оқы,жас ұрпақ
