Саха тыла олус киэ?, баай. Онон ођолорго ийэ тыл хомођой этиитин, уус-уранын тиэрдии учуутал соруга буолар. Били??и саха ођотун тыла-??? боростуой, нууччалыы тартарыылаах, судургу тылынан са?арар буолла. Ол и?ин бу кууруска тыл кэрэтин к?рд?р??р?, дь???нн??р туохтууру ??рэтиллэр. Онон ??рэнээччини интэриэ?иргэтээри, т?р??б?т тылбыт му?ура суох баайын, кэрэтин биллэрээри, бу куурус ыытыллар. 10 кылаас ??рэнээччилэригэр ананар
Куурус сыала: 1. Дь???нн??р туохтууру ??рэтии;
2. ??рэтэр литератураттан дь???нн??р туохтууру ырытыы;
3. Истэр, толкуйдуур, са?арар дьођуру сайыннарарга ?лэлэ?ии;
4. Ийэ тылга тапталы иитии.
Куурус соруга: 1. ?лэђэ сы?ыаннаах анал литератураны аађыы;
2. дь???нн??р туохтууру научнай µлэђэ тирэђирэн сырдатыы;
3. ??рэтэр литератураттан дь???нн??р туохтуур картотекаларын о?оруу;
4. дь???нн??р туохтууру туттуллар суолталарынан наардаа?ын;
5. айымньыттан булбут дь???нн??р туохтууру ырытыы (тылдьыт к?м?т?нэн).
Бу кууруска бастаан дь???нн??р туохтууру били?иннэрии. Барбыт айымньыларыттан (литератураттан) дь???нн??р туохтууру булуу. Картотека о?оруу, итиэннэ дьµ???нн??р туохтууру т?м?ктээн санаа атаста?ыы.
Куурус т?м?г?нэн, ??рэнээччи туохтуур араа?ын (чуолаан дь???нн??р туохтууру) дэбигис буларын, картотеканы сатаан о?орорун, т?мэрин, санаатын сааылаан этэрин, к?ннээђи олоххо ту?анарын сити?ии.
Просмотр содержимого документа
«Дь???нн??р туохтуур (10 кылааска ананар) Элективнэй куурус»
Саха республикатын «Кэбээйи улууhа (оройуона)» муниципальнай тэриллии
үөрэҕин салалтатын муниципальнай казеннай тэрилтэтэ
«Танара орто оскуолата» үөрэхтээhин муниципальнай бюджетнай тэрилтэтэ
Дьүһүннүүр туохтуур
(10 кылааска ананар)
Элективнэй куурус
Толордо Танара лицейин
саха тылыгар уонна
литературатыгар учуутала
Васильев Афанасий
Спиридонович
2014
Быһаарыы сурук
Саха тыла олус киэң, баай. Онон ођолорго ийэ тыл хомођой этиитин, уус-уранын тиэрдии учуутал соруга буолар. Билиңңи саха ођотун тыла-өһө боростуой, нууччалыы тартарыылаах, судургу тылынан саңарар буолла. Ол иһин бу кууруска тыл кэрэтин көрдөрөөрү, дьүһүннүүр туохтууру үөрэтиллэр. Онон үөрэнээччини интэриэһиргэтээри, төрөөбүт тылбыт муңура суох баайын, кэрэтин биллэрээри, бу куурус ыытыллар. 10 кылаас үөрэнээччилэригэр ананар
Куурус сыала: 1. Дьүһүннүүр туохтууру үөрэтии;
2. Үөрэтэр литератураттан дьүһүннүүр туохтууру ырытыы;
3. Истэр, толкуйдуур, саңарар дьођуру сайыннарарга үлэлэһии;
4. Ийэ тылга тапталы иитии.
Куурус соруга: 1. Үлэђэ сыһыаннаах анал литератураны аађыы;
2. дьүһүннүүр туохтууру научнай µлэђэ тирэђирэн сырдатыы;
3. Үөрэтэр литератураттан дьүһүннүүр туохтуур картотекаларын оңоруу;
4. дьүһүннүүр туохтууру туттуллар суолталарынан наардааһын;
5. айымньыттан булбут дьүһүннүүр туохтууру ырытыы (тылдьыт көмөтүнэн).
Бу кууруска бастаан дьүһүннүүр туохтууру билиһиннэрии. Барбыт айымньыларыттан (литератураттан) дьүһүннүүр туохтууру булуу. Картотека оңоруу, итиэннэ дьµүһүннүүр туохтууру түмүктээн санаа атастаһыы.
Куурус түмүгүнэн, үөрэнээччи туохтуур арааһын (чуолаан дьүһүннүүр туохтууру) дэбигис буларын, картотеканы сатаан оңорорун, түмэрин, санаатын сааылаан этэрин, күннээђи олоххо туһанарын ситиһии.
Үөрэтии былаана
|
№ |
Тиэмэ аата
|
Чааһа |
Ол иһиттэн
|
| теорията | практическай чааһа |
| 1. | Киирии тиэмэ
| 1 | 1 |
|
| 2. | Барбыт айымньылартан дьүһүннүүр туохтууру булуу, картотека оңоруу
| 3 | | 3 |
| 3. | Тылдьыт оңоруу
| 2 |
| 2 |
| 4. | Түмүктүүр дьарык
| 1 |
| 1 |
Уопсайа 7 чаас.
Программа ис хоһооно
Киирии тиэмэ - кµннээђи олоххо биһиги дьүһүннүүр туохтууру олус элбэхтик көрсөбүт, ол эрээри үгүс түгэңңэ дьүһүннүүр туохтуур суолтатын сыыһа туттабыт эбэтэр олох дађаны судургу этиини оңорон кэбиһэбит. Онон дьүһүннүүр туохтууру быһаарыы, арааһын ырытыһыы ыытыллар. Бу дьарыкка сүрүннээн Харитонов Л.Н. «Формы глагольного вида в якутском языке» уонна Лиханов В.И. «Эмоционально-оценочные и экспрессивные слова в якутском языке» диэн үлэлэрин туһаныллар. Итини таһынан дьүһүннүүр туохтуур арааһыгар схема, таблица туттуллар.
Барбыт айымньылартан дьүһүннµµр туохтууру булуу, картотека оңоруу – бу түһүмэххэ бастаан картотека хайдах оңоһулларын билсиһии ыытыллар. Салгыы литература кинигэтин ылан, дьүһүннүүр туохтууру булуу, ис хоһоонун ырытыы, картотека оңоруу. Бу үлэђэ сүрүннээн Харитонов Л.Н. «Типы глагольной основы в якутском языке» диэн үлэтин туһаныы.
Тылдьыт оңоруу – бастаан тылдьыт хайдах оңоһулларын ырытыһыы. Онтон картотекалары түмэн, тылдьыт оңоруу. Холобур быһыытынан «Сахалыы быһаарыылаах тылдьыты» туһаныы.
Түмүктүүр дьарык – куурус түмүгүнэн санаа атастаһыыта, үлэлээбит үлэни ырытыһыы.
Литература
Грамматика современного якутского языка. Фонетика и морфология. М., 1982, с. 375-381.
Лиханов В.И. Эмоционально-оценочные и экспрессивные слова в якутском языке. Новосибирск, 1994, с. 90-99.
Саха тылын бы´аарыылаах кылгас тылдьыта. Дьокуускай, 1994, 260 с.
Харитонов Л.Н. Типы глагольной основы в якутском языке. М.-Л., 1954, с. 201-258.
Харитонов Л.Н. Формы глагольного вида в якутском языке. М.-Л., 1960, с. 138-175.
