Жас ?рпа? т?рбиесі- адамзатты? м??гілік та?ырыбы.?лтты? б?гіні де, болаша?ы да т?рбиелі ?рпа??а байланысты. «Бір баланы адам етіп ?сіргенше, бір ша?ар абат болады» деген екен к?не шы?ыс даналы?ы.Б?л жас баланы? шын м?ніндегі адам болып ?алыптасуы- ?ыруар уа?ыт пен тер т?гетін зор е?бекті ?ажет ететін ау?ымы ке?, жауапкершілігі мол ж?мыс.?дептілік,имандылы?,тілал?ышты?,мейірімділік,?айырымдылы?,ізеттілік,досты?, ?она?жайлылы?, жа?сылы? ??ндылы?тары ?алыптас?ан хал?ымыз осы асыл да абыройлы ?асиеттерді жас ?рпа?ты? ?міріне ?неге, а?ыл-ойына азы? ете білу ?шін ?р т?рбиешіні? бала болаша?ы алдында?ы міндеттерін ерекшелейді.Балам адам болсын дейтін ата-анадан ?рпа? м?селесін тере? т?сінуін талап етеді.Жас ?ркен кіп-кішкентай бал?ындарды? ж?регі а?, ойы таза, ішкі д?ниесі жал?ан с?зден ада, олар ?мірдегіні шынайы т?рде ?абылдайды.?р балдыр?ан бала ?шін т?лім-т?рбие мен ?лгі-?неге к?зі-ата-анасы мен т?рбиешісі.Француз педагогы Жан Жак Руссо: «Бала ту?анда а? ?а?аздай, оны? ?стіне шимайды ?алай салса?, ?а?аз бетіне солай т?седі, бала т?рбиесі де сол секілді» деген екен.Баланы т?рбиелеуді? сан-салалы жолдарын ата-ана да, т?рбиеші де баланы? жас ерекшелігі мен м?мкіндіктеріне ?арай та?дап ?олданса,берілген т?рбие жемісін бермек. Баланы рухани–м?дени т?р?ыда т?рбиелеуді? тиімді жолдарыны? бірі- кітап о?у?а ?уестендіру.?дебиет-?семдік пен ?дептілік ?лемі.Сонды?тан к?ркем ?дебиет ?леміне б?лдіршіндерді баули білу т?рбиешіні? шеберлігі мен тал?амына тікелей байланысты. Б?лдіршін ?шін к?ркем ?дебиетті? негізгі бастаулары:
-халы? ауыз ?дебиеті ?лгілері (ма?ал- м?телдер, ж?мба?тар, жа?ылтпаштар, ертегілер,т.б.)
Просмотр содержимого документа
«Б?лдіршіндерді к?ркем ?дебиетке баулу.шы?армашылы? эссе »
Бүлдіршіндерді көркем әдебиет әлеміне баулу
Сатаева Бағдат Алексейқызы
Шалқар қаласы №5 мектептің шағын орталық тобының тәрбиешісі
Талапты бала -талпынған құстай,
Құмары қанбас - аспанға ұшпай.
Халық даналығы
Жас ұрпақ тәрбиесі- адамзаттың мәңгілік тақырыбы.Ұлттың бүгіні де, болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. «Бір баланы адам етіп өсіргенше, бір шаһар абат болады» деген екен көне шығыс даналығы.Бұл жас баланың шын мәніндегі адам болып қалыптасуы- қыруар уақыт пен тер төгетін зор еңбекті қажет ететін ауқымы кең, жауапкершілігі мол жұмыс.Әдептілік,имандылық,тілалғыштық,мейірімділік,қайырымдылық,ізеттілік,достық, қонақжайлылық, жақсылық құндылықтары қалыптасқан халқымыз осы асыл да абыройлы қасиеттерді жас ұрпақтың өміріне өнеге, ақыл-ойына азық ете білу үшін әр тәрбиешінің бала болашағы алдындағы міндеттерін ерекшелейді.Балам адам болсын дейтін ата-анадан ұрпақ мәселесін терең түсінуін талап етеді.Жас өркен кіп-кішкентай балғындардың жүрегі ақ, ойы таза, ішкі дүниесі жалған сөзден ада, олар өмірдегіні шынайы түрде қабылдайды.Әр балдырған бала үшін тәлім-тәрбие мен үлгі-өнеге көзі-ата-анасы мен тәрбиешісі.Француз педагогы Жан Жак Руссо: «Бала туғанда ақ қағаздай, оның үстіне шимайды қалай салсаң, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі де сол секілді» деген екен.Баланы тәрбиелеудің сан-салалы жолдарын ата-ана да, тәрбиеші де баланың жас ерекшелігі мен мүмкіндіктеріне қарай таңдап қолданса,берілген тәрбие жемісін бермек. Баланы рухани–мәдени тұрғыда тәрбиелеудің тиімді жолдарының бірі- кітап оқуға әуестендіру.Әдебиет-әсемдік пен әдептілік әлемі.Сондықтан көркем әдебиет әлеміне бүлдіршіндерді баули білу тәрбиешінің шеберлігі мен талғамына тікелей байланысты. Бүлдіршін үшін көркем әдебиеттің негізгі бастаулары:
-халық ауыз әдебиеті үлгілері (мақал- мәтелдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер,т.б.)
-ақын-жазушылардың әдеби көркем шығармалары (шағын мәтіндер, әңгімелер, өлеңдер)
-балаларға арналған бұқаралық-ақпараттық басылымдар («Балдырған», «Айгөлек», «Мөлдір бұлақ», «Ертегілер әлемі», «Ақжелкен», т.б. балалар журналдары)
Соңғы жылдары балалардың көркем әдебиетті оқуға деген қызығуы азайып кетті.Оның себебі не? Санамаласақ,түрлі себептер шығары сөзсіз.Қалай дегенде де бұл сұрақтың жауабын табу-тәрбиешіге үлкен сын.Бала болмысы үнемі дамып, көңілі танып-біліп, ақыл-ойы естіп-ұғып, күннен күнге өсері анық.Осы орайда әр тәрбиеші бүлдіршінге кітаптың құдіретін ұғындырса деймін.Жыртпауға, сызбауға, боямауға үйретсе, баланың кітапқа деген құрметі мен қызығушылығы артады,бағалайды.Ата-ана мен тәрбиеші мұғалім бүлдіршіннің жас ерекшелігіне қарай халық ауыз әдебиетінің бай мұраларын оқып- үйрету арқылы бала бойына тәрбиенің дәнін егеді.Әжесінен не анасынан тыңдаған бесік жырын мысал ете, ойын барысында тәрбиеші бүлдіршінмен бірлесе айтып жаттауды жүзеге асыруына болады. Мақал-мәтелдердің түсінігі анық, айтуға ыңғайлы түрлерін оқу арқылы бүлдіршін санасына жақсы-жаманды, ізгі қасиеттерді қалыптастырамыз.Тәрбиеші мақал мәнін ашып,талаптың пайдасы,еңбектің қажеті,досты таңдау,үлкенді сыйлау,т.б кеңестерді үйретіп,баланың сөздік қорында мақал-мәтелдерді қолдануына мүмкіндік жасайды,тіл байлығын молайтады.Ертегілер бүлдіршін баланың ойын айқындауға, қиялын кеңейтуге, кейіпкерлердің сөзі мен ісінен өзіндік пікір қалыптастыруына үлкен ықпал жасайды.Ертегіде суреттелген кейіпкерлердің жақсылыққа жақындығы, ертегінің жақсымен аяқталуының өзі балаға оң әсер береді. Ертегіні оқыта отырып, сұлулыққа ,батылдыққа, жанашырлыққа, бірлікке тәрбиелейміз, ертегідегі қарама-қарсы күштер арасындағы әділдік пен жауыздықты ұғындырамыз.Адамдар бір-бірімен дос, қиын-қыстауда жол табар, ажал аузынан алып қалар, қаскөй күштерді жеңуге көмектесер тұстарды бала көңілі түсініп біледі де, көкірек көзі ашылады.«Арыстан, қасқыр, түлкі, бөдене», «Шалқан», «Дәрігер Айболит», «Қияр мен қырыққабат», «Қайырымды бұлт», «Жеті өнерпаз» т.б. ертегілерді оқып, мазмұндау арқылы баланың қиял көкжиегін ұштай түсеміз.Қайырымды жанды, еңбекқор адамды, қу түлкіні, қорқақ қоянды, қамқор қарлығашты, жеті көзді дәуді, алтын балықты бүлдіршіндер ой-қиялында зерделеп,оқу арқылы таниды, қызыға тыңдайды,Бірте-бірте бала үлкендердің әсерімен өздігінен оқуға да ұмтылады.Ертегіні оқып, ғажайыптарға таңданады, шым-шытырық оқиғаларға араласады,жеті қабат жер астына түсіп,,ғарышқа самғайды.Сонымен қатар жас бүлдіршіндерді ақын-жазушылардың көркем әдеби туындыларымен сусындатсақ,олардың жан дүниесін жадырата аламыз.Балалар әдебиетінің атасы Ы,Алтынсариннің шағын шығармалары,ақын Абайдың жыл мезгілдеріне арнаған өлеңдері,І.Жансүгіров,Қ.Мырзалиев,М.Әлімбаев,Қ.Әбілдина сынды ақындардың өлеңдерінің тәлімділік,білімділік мәні айрықша,әрі жаттауға да жеңіл,жас өреннің ұғымына сай.Көркем шығармадағы әрбір мәтін деталі баланы ішкі қозғалысқа,сезімталдық сұранысқа жетелейді,ондағы образдық жүйе қуантады,ойландырады,кейіпкер тағдырына ортақтастырады. Жазушының өзіндік стилін, суреткерлігін, өрнек-айшығын таныту мұғалімнің шеберлігімен шешіледі.Балаларды өмір мектебімен таныстыратын қызықты ертегі, әңгіме, өлең тақпақтардың-бәрі де баланың эмоциялық сезіміне әсер етіп, оларды ізгілікке, әдемілікке-жақсылық атаулының баршасына баулиды.Өлең-әңгімелерді мақамдап оқу не айту арқылы баланы әдебиетке жақын етіп,ой-өрісін кеңейтеміз,ақыл-ойын дамытамыз,мінез-құлқын,мәнерлеп сөйлеуін қалыптастырамыз.Сынып не үй бөлмесінде «Біздің кітапхана» бұрышын ұйымдастырып,оң нәтижеге жетуге болады.Балаларға арналған басылымдар түрлі-түсті суретті ертегі-әңгіме сюжетімен әдебиет әлеміне шақырады.Кітап оқу және оқыту-рухани байлықтан нәр алу,дүниенің кілтін ашу.Жас баланы тәрбиелеудегі осы игі істе ерінбей еңбек етсек дейміз.
