Отбасында ?ылы?ымен ?уантып ?ыз ?сіп келеді. К?н сайын емес, са?ат сайын бойы да, ойы да, ?сіп талшыбы?тай толысып, бас?аша болып, ересектер ауылын бетке ал?анын ?айдан сезсін. ?асында ата-анасы, ата-?жесі, а?асы мен інісі бар. Б?лдіршінні? ?мірді? сан тараулы жолында ?з со?па?ын сала білуіне, ерте?гі к?ні дербес ?адам жасау ?шін он рет ойланып, ж?з тол?анар т?ста жа?ылмайтындай мінез-??лы?, ?дет-?деп, білім-білік ?алыптастыру ?шін барлы? м?мкіндік бар сия?ты. ?рине, м?ны? б?рі айту?а ?ана о?ай шы?ар. Шын м?нінде ?лтты? ?дет-?деп, салт-д?ст?рді бойына сі?ірген, б?гінгі уа?ыт к?шіне де ілесе білетін бойжеткенні? ?алыптасуы ?шін ?ыры? ?йді? тыйымына ?оса бір ?ауым елді? атсалысуы ?ажет шы?ар. Со?ан орай, бізді? т?йгендеріміз к?деге жарап жатса, ??ба-??п.
К?ні кеше абайсызда с?рініп кетіп, тізе?ді ауыртып алмау ?шін ?олы?нан жетектеп, тіршілікті? сан сауалына жауап іздеген б?лдіршіні балауса ша? – он беске тол?анда ?ке мен шеше кез келген с?тте ?айталай беретін тыйымын сиретіп, сырттан ба?ылай бастайды. Балалы?тан ?тіп, балауса ша??а енгенде жан-жа?ына барлай ?арасын, о? мен солын, жа?сы-жаманды ажырата білуге ?йрене берсін дейтін болуы керек. «Жетектеген ит а??а жарамас» дегендей кімде-кім ?мір бойы жетелер дейсі?.
Енді сен ?з беті?мен шешім ?абылдау?а, нені? д?рыс, нені? б?рыс екендігін салма?тау?а ?йренуі? керек. ?йтпегенде ше, балапан ?ясынан бір кезде ?шуы керек емес пе?! ?рине, сен ата-ана?ны? а?ылына ??ла? аспай мезгілінен б?рын ересек болу?а ?мтыл?ан балапанны? ал?аш?ы талпыныста-а? ?шу?а шамасы жетпей ?ядан ??лап т?сетінін білесі? ?ой. ?ауырсын тым ?лсіз.
Есі?де ме, ма?дайша?а ?я сал?ан ?арлы?аш балапаныны? к?з алдымыза жерге топ ете т?скені. Біз болма?анда ?лгі мысы? ?ыл?ымай ж?татын еді. Жолын б?геген бізге жауырын к?дірейтіп, м?ртын тікірейтіп ?алай ашуланды дерсі?. ?ясына ?айта ?ондырып, шешелері келгенде шырылдай ?арсы алатын сол балапандар аман-есен ?ясынан ?ш?анда ?алай ?уанып еді? ?зі??! ?ыс?асы ?р н?рсе ?з уа?ытында.
?ызым мені?, шынайы есеюді? не екенін білесі? бе сен? Ол - ?з е?бегі? ар?ылы к?рініс беретін жа?ындары?а деген ?ам?орлы?, ол - ?згелерді? та?дыры мен жа?сы ?мір с?руі жолында?ы жауапкершілік пен міндет. Осы жолда талмай е?бектен
?рине, ?мірде ж?мыстан бас?а да н?рсе бар. Адам к??іл к?тергісі, дем алып, ел мен жер аралап ?ыдыр?ысы да келеді. С?йеді, с?йікті болады, жал?ыз да ?алады. Ересектер м?ны? еш?айсысында ?ке-шешесіне барып, ?она??а, кино?а барамын. деп р??сат с?рамайды. Жас?спірім болса ересектер жан рахатын кешуде, ?ала?ан кезде ?айда баратынын ?зі біледі. Мен де ?стім емес пе, ендеше ?з дегеніммен неге ж?рмеске деп ойлайды. А? пен ?ара ай?асып жататын ?мірді? кез келген сатысында т?жірибесі мол ата-ананы? ?л-?ызына ?лі де: «Сен кішкентайсы? немесе ?лі жассы?.» деп бастап а?ыл-ке?ес, тыйым-тежеу айту?а м?жб?р болатыны бар. ?кінішке орай, «ит ?оры?ан жерге ?ш» деген емес пе, тыйым-тежеу жинала-жинала ?ордаланып, бір к?ні сезім селін селдетіп, жанартаудай жарылыс беретіні болады. ?рине, б?л с?тте іштарта сабырлы-салма?ты ??гіме-пікірін айтып оны? к??іл-к?йіні? себеп-салдарын т?сіндіріп берер жанашыр ересек жан ?асы?нан табылса игі. Онда ол адам жас?спірім жан-д?ниесіні? сыр-санды?ына айналар, ал т?жірибесі шамалы т?рбиеші онымен с?йлесу, тіл табысу м?мкін емес, «бала тым д?рекі» деп, шарасызды? танытар.
Мені?ше, сен ?атарлы балаларды?, сені? ??рдастары?ны? басым к?пшілігі сезім селіні? екпініне еріп кетеді, кейде сезім мен а?ыл шекарасыны? жиегіне жетіп шегінетіндер де болады: кейде сезім, кейде а?ыл. Ержету мен бойжетуді? осы бір кезе?і біресе киіз, біресе м?йіз болып, сан ??былып т?ратын наурыз айыны? ауа райы іспеттес. Міне, биыл мен осы «наурыз» жасына жетті?, алды?да ?зі? ойла?ан ересектік к?тіп т?р. Сол есіктен енерде отбасы?да ойы?а ой ?ос?ан, к?зі?мен к?ріп, ??ла?ы?мен естіп, бойы?а сі?ірген т?лім-т?рбие са?ан к?мекке келер, адастырмас деп сенемін.
Дербес ?мір с?ре баста?аннан бастап, к?птеген н?рсені бас?аша т?сіне бастайсы?, кішкентай кезден асыр салып, ойна?ан атшаптырымдай к?рінетін аула, енді са?ан ала?андай ?ана болып к?рінер. Кез келген кедергі мен ?иынды?тар?а алдына ж?гіріп келіп, ж?гінер ата-ана? да сені б?рын?ыдай т?сінбейтін сия?ты, оларды? а?ыл-ке?есі де орынсыз к?рінер: «?зім білемін!», - деген ?зімшілдіктер басталар. Жан-жа?ы?ны? барлы?ы ту?аннан бері к?ріп келе жат?ан заттар, адамдар да ?згере ?ой?ан жо?, алайда сен оны? барлы?ын бас?аша к?ре бастайсы?, бейне бір алыста?ын ?асы?а ?келгендей жасайтын д?рбіні теріс пайдалан?ан сия?ты, барлы?ы кішірейіп кетеді. Ешкімні?, ?сіресе ересектерді? ?мірлік т?жірибеге с?йеніп айт?андары ??ла??а кірмейтін, бос?а мазаны алатын араны? ызылы іспеттес болар. Кіммен болсын дауласу?а, оны? пікірін жо??а шы?ару?а ??мартып, ешкімге сенгі? келмес. Енді ?з дегеніммен ?мір с?ремін дерсі?.
Сонда да болсын мынаны есі?е ал?айсы?: барлы?ын кішірейтіп к?рсететін теріс ?ара?ан д?рбі шынысы сені? ?лшемді м?мкіндіктері?ді, уайымы?ды зорайтып к?рсететіні, тым ?сірелеп жіберетіні болады. М?селен, бір н?рсеге ?уанатын болса? шаттандырып, ренжитін болса? жан д?ние? жаралан?андай ?апаландырып, егер біреу ?нап ?алса ?зі?ді ?мыттыратындай.
?мір тек сені? ?уаныш-к?йініші?мен, жа?сы к?ру мен жек к?руі?нен ?ана т?ратындай. Сені? сезімі?ні? ?асында бас?аны? ?лемі с?з болып па?!
Міне, «наурыз» мінезді балауса ша?та?ы ?ыз бен бозбала сендер осындайсы?дар. Сол себепті, ата-анасыны? кезекті ескертуін к??іліне ауыр ал?аны ?ара аспанды жерге т?сіріп, б?рінен т??іліп, ту?ан ?йінен безіп, дала?а ?ашар, екіншісі – бір к?ргеннен есін ал?ан «?ашы?ыны?» со?ынан ілесер, ?шіншісі - ?мір сыйла?ан, т?н ?й?ысын т?рт б?ліп осы к?нге жеткізген анасыны? бетіне д?рекі с?з айтып, сол ар?ылы ж?регіне мірді? о?ын ?ада?анын ойлап та жатпас. ?рине, елді? барлы?ы бірдей ересектер ?леміні? есігін осындай бір?алыпты ашпайтыны аны?; біреулер ?ле? жаза бастайды, кітаптан бас алмайтындар да табылады, спорт?а бой ?рады. Жылдар ?теді, т?рбие мен сана ?штасып жатса мінез-??лы? ?алыптасып, жеке т?л?а пайда болады.
?ыздар, мынаны білгейсі?: біз м?лде сені? т?уелсіздігі?ді шектегіміз келмейді. Сені? бойжетіп ?ал?аны?а, ?алай ?скені?е ?уанып, т?убе деп отырмыз. Сені? жетістіктері?е риза болып, ма?танамыз. Со?ан ?арамастан сені ба?ып-?а?у, т?рбиелеу барысында бас?а ата-аналар сия?ты біз де бір жерде ?ателік жіберіп алмады? па екен деп ала?даймыз: о?уына к?бірек к??іл б?лсін, шет тілін ?йреніп, музыкамен айналыссын деген ниетпен ?й-ішіні? тіршілігіне араластырмай, е?бектен тыс ?алмады? ма? ?азір к?птеген отбасы «баладан еште?е керек емес, тек о?ыса болды» деген ?а?идамен ?мір с?ретіні жасырын емес. ?йренгені? ?зі?е жа?сы, істегені? ма?ан жа?сы, деп баланы ерте бастан е?бекке араластырып, ол тап?ан тиын-тебенді отбасыны? ?оржынына ?осар уа?ыт алыста?алы ?ашан. Б?л арада бала кезден е?бекті? д?мін татып, ащы терді? т?тті рахатын ерте сезінгендерді? ?о?амды? т?ртіпті ерте ме?геретінін, ?лкенге ??рмет, кішіге ?ам?орлы? жасауды?, отбасылы? м?селені шешуге ?з ?лесін ?осуды? адамдарды жа?ындастыратынын, ?зара т?сінушілік пен бауырмалды?ты ?алыптастыратыны да ?мыт ?ал?андай.
Б?гінгі жа?дай бас?аша. Отбасы ?л-ау?атыны? жа?саруы ата-аналарды? балаларына деген махаббатына да т?зету енгізді. «Б?рі де сендер ?шін!» - дегенді жиі айтатын болды?. Сол ?шін, я?ни балаларымыз тіпті ?здері ата-ана бол?анда да ?иынды? пен тапшылы? к?рмеуі ?шін к?ндіз к?лкі, т?нде ?й?ы к?рмей е?бек етеміз. М?мкіндік болып жатса, екі жасты? ?йлену тойында п?тер есігіні? кілтін бейне бір ?олса?ат сыйлап т?р?ан сия?ты ?сынды?, ?ыз жасауында міндетті деп саналатын іс тігетін машинаны? орнына шетелдік темір т?лпар тізгінін ?статты?. Балалар?а ?немі ж?мыс беру, сол ар?ылы е?бекке баулу орнына олар баста?ан істі дереу ?з ?олымыз?а аламыз. ?абыр?асы ?айысып, белі майысып кететіндей к?реміз. ?йткені к?бісінде жал?ы, жал?ыз немесе ?р отбасында бір ?л, бір ?ыздан ?ана.
Есі?де болсын: адам ?зіне ?на?анды ?ана емес, бас?алар?а пайдасы мен ?ажетті істі істегенде ?ана т?л?а болады. Жеке басы?ны? м??тажын ?ана?аттандыру ?шін к?п а?ыл ?ажет бола ?оймас. Алайда к??ілге ?онымды а?ылды к?деге асыру ?шін ?лкен ж?рек, табандылы? ?ажет. Біреуді? ?ай?ысына орта?таса отырып, ?з м??ы?ды же?ілдетесі?; ?згеге ?уаныш сыйлау ар?ылы ?з ба?ыты?ды еселейсі?. Бізді? ?лтты? философиямыз. Отбасылы? ?а?идамыз осы?ан саяды.
Адамдар сенен не к?теді? Бейтаныс адам?а б?тен жерде с?ра?анда сыпайы т?рде ж?н сілтегеннен, к?ршілерге алдымен иіліп с?лем бергеннен, ?ажет болса кішіпейілдікпен ж?рдемдескеннен ?зге не керек. ?рине, са?ан е? ?лкен ?мітті отбасы
артады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«"Бойжету табалдыры?ы" атты ма?аласы »
Бой жету табалдырығы
Отбасында қылығымен қуантып қыз өсіп келеді... Күн сайын емес, сағат сайын бойы да, ойы да, өсіп талшыбықтай толысып, басқаша болып, ересектер ауылын бетке алғанын қайдан сезсін. Қасында ата-анасы, ата-әжесі, ағасы мен інісі бар. Бүлдіршіннің өмірдің сан тараулы жолында өз соқпағын сала білуіне, ертеңгі күні дербес қадам жасау үшін он рет ойланып, жүз толғанар тұста жаңылмайтындай мінез-құлық, әдет-әдеп, білім-білік қалыптастыру үшін барлық мүмкіндік бар сияқты. әрине, мұның бәрі айтуға ғана оңай шығар. Шын мәнінде ұлттық әдет-әдеп, салт-дәстүрді бойына сіңірген, бүгінгі уақыт көшіне де ілесе білетін бойжеткеннің қалыптасуы үшін қырық үйдің тыйымына қоса бір қауым елдің атсалысуы қажет шығар. Соған орай, біздің түйгендеріміз кәдеге жарап жатса, құба-құп.
Күні кеше абайсызда сүрініп кетіп, тізеңді ауыртып алмау үшін қолыңнан жетектеп, тіршіліктің сан сауалына жауап іздеген бүлдіршіні балауса шақ – он беске толғанда әке мен шеше кез келген сәтте қайталай беретін тыйымын сиретіп, сырттан бақылай бастайды. Балалықтан өтіп, балауса шаққа енгенде жан-жағына барлай қарасын, оң мен солын, жақсы-жаманды ажырата білуге үйрене берсін дейтін болуы керек. «Жетектеген ит аңға жарамас» дегендей кімде-кім өмір бойы жетелер дейсің.
Енді сен өз бетіңмен шешім қабылдауға, ненің дұрыс, ненің бұрыс екендігін салмақтауға үйренуің керек. Өйтпегенде ше, балапан ұясынан бір кезде ұшуы керек емес пе?! Әрине, сен ата-анаңның ақылына құлақ аспай мезгілінен бұрын ересек болуға ұмтылған балапанның алғашқы талпыныста-ақ ұшуға шамасы жетпей ұядан құлап түсетінін білесің ғой. Қауырсын тым әлсіз...
Есіңде ме, маңдайшаға ұя салған қарлығаш балапанының көз алдымыза жерге топ ете түскені. Біз болмағанда әлгі мысық қылғымай жұтатын еді. Жолын бөгеген бізге жауырын күдірейтіп, мұртын тікірейтіп қалай ашуланды дерсің. Ұясына қайта қондырып, шешелері келгенде шырылдай қарсы алатын сол балапандар аман-есен ұясынан ұшқанда қалай қуанып едің өзің?! Қысқасы әр нәрсе өз уақытында...
Қызым менің, шынайы есеюдің не екенін білесің бе сен? Ол - өз еңбегің арқылы көрініс беретін жақындарыңа деген қамқорлық, ол - өзгелердің тағдыры мен жақсы өмір сүруі жолындағы жауапкершілік пен міндет. Осы жолда талмай еңбектен
әрине, өмірде жұмыстан басқа да нәрсе бар. Адам көңіл көтергісі, дем алып, ел мен жер аралап қыдырғысы да келеді. Сүйеді, сүйікті болады, жалғыз да қалады. Ересектер мұның ешқайсысында әке-шешесіне барып, қонаққа, киноға барамын... деп рұқсат сұрамайды. Жасөспірім болса ересектер жан рахатын кешуде, қалаған кезде қайда баратынын өзі біледі. Мен де өстім емес пе, ендеше өз дегеніммен неге жүрмеске деп ойлайды. Ақ пен қара айқасып жататын өмірдің кез келген сатысында тәжірибесі мол ата-ананың ұл-қызына әлі де: «Сен кішкентайсың немесе әлі жассың...» деп бастап ақыл-кеңес, тыйым-тежеу айтуға мәжбүр болатыны бар. Өкінішке орай, «ит қорыған жерге өш» деген емес пе, тыйым-тежеу жинала-жинала қордаланып, бір күні сезім селін селдетіп, жанартаудай жарылыс беретіні болады. Әрине, бұл сәтте іштарта сабырлы-салмақты әңгіме-пікірін айтып оның көңіл-күйінің себеп-салдарын түсіндіріп берер жанашыр ересек жан қасыңнан табылса игі. Онда ол адам жасөспірім жан-дүниесінің сыр-сандығына айналар, ал тәжірибесі шамалы тәрбиеші онымен сөйлесу, тіл табысу мүмкін емес, «бала тым дөрекі» деп, шарасыздық танытар.
Меніңше, сен қатарлы балалардың, сенің құрдастарыңның басым көпшілігі сезім селінің екпініне еріп кетеді, кейде сезім мен ақыл шекарасының жиегіне жетіп шегінетіндер де болады: кейде сезім, кейде ақыл. Ержету мен бойжетудің осы бір кезеңі біресе киіз, біресе мүйіз болып, сан құбылып тұратын наурыз айының ауа райы іспеттес. Міне, биыл мен осы «наурыз» жасына жеттің, алдыңда өзің ойлаған ересектік күтіп тұр. Сол есіктен енерде отбасыңда ойыңа ой қосқан, көзіңмен көріп, құлағыңмен естіп, бойыңа сіңірген тәлім-тәрбие саған көмекке келер, адастырмас деп сенемін.
Дербес өмір сүре бастағаннан бастап, көптеген нәрсені басқаша түсіне бастайсың, кішкентай кезден асыр салып, ойнаған атшаптырымдай көрінетін аула, енді саған алақандай ғана болып көрінер. Кез келген кедергі мен қиындықтарға алдына жүгіріп келіп, жүгінер ата-анаң да сені бұрынғыдай түсінбейтін сияқты, олардың ақыл-кеңесі де орынсыз көрінер: «Өзім білемін!», - деген өзімшілдіктер басталар. Жан-жағыңның барлығы туғаннан бері көріп келе жатқан заттар, адамдар да өзгере қойған жоқ, алайда сен оның барлығын басқаша көре бастайсың, бейне бір алыстағын қасыңа әкелгендей жасайтын дүрбіні теріс пайдаланған сияқты, барлығы кішірейіп кетеді. Ешкімнің, әсіресе ересектердің өмірлік тәжірибеге сүйеніп айтқандары құлаққа кірмейтін, босқа мазаны алатын араның ызылы іспеттес болар... Кіммен болсын дауласуға, оның пікірін жоққа шығаруға құмартып, ешкімге сенгің келмес. Енді өз дегеніммен өмір сүремін дерсің.
Сонда да болсын мынаны есіңе алғайсың: барлығын кішірейтіп көрсететін теріс қараған дүрбі шынысы сенің өлшемді мүмкіндіктеріңді, уайымыңды зорайтып көрсететіні, тым әсірелеп жіберетіні болады. Мәселен, бір нәрсеге қуанатын болсаң шаттандырып, ренжитін болсаң жан дүниең жараланғандай қапаландырып, егер біреу ұнап қалса өзіңді ұмыттыратындай ...
Өмір тек сенің қуаныш-күйінішіңмен, жақсы көру мен жек көруіңнен ғана тұратындай. Сенің сезіміңнің қасында басқаның әлемі сөз болып па?!
Міне, «наурыз» мінезді балауса шақтағы қыз бен бозбала сендер осындайсыңдар. Сол себепті, ата-анасының кезекті ескертуін көңіліне ауыр алғаны қара аспанды жерге түсіріп, бәрінен түңіліп, туған үйінен безіп, далаға қашар, екіншісі – бір көргеннен есін алған «ғашығының» соңынан ілесер, үшіншісі - өмір сыйлаған, түн ұйқысын төрт бөліп осы күнге жеткізген анасының бетіне дөрекі сөз айтып, сол арқылы жүрегіне мірдің оғын қадағанын ойлап та жатпас. әрине, елдің барлығы бірдей ересектер әлемінің есігін осындай бірқалыпты ашпайтыны анық; біреулер өлең жаза бастайды, кітаптан бас алмайтындар да табылады, спортқа бой ұрады. Жылдар өтеді, тәрбие мен сана ұштасып жатса мінез-құлық қалыптасып, жеке тұлға пайда болады.
Қыздар, мынаны білгейсің: біз мүлде сенің тәуелсіздігіңді шектегіміз келмейді. Сенің бойжетіп қалғаныңа, қалай өскеніңе қуанып, тәубе деп отырмыз. Сенің жетістіктеріңе риза болып, мақтанамыз... Соған қарамастан сені бағып-қағу, тәрбиелеу барысында басқа ата-аналар сияқты біз де бір жерде қателік жіберіп алмадық па екен деп алаңдаймыз: оқуына көбірек көңіл бөлсін, шет тілін үйреніп, музыкамен айналыссын деген ниетпен үй-ішінің тіршілігіне араластырмай, еңбектен тыс қалмадың ма? Қазір көптеген отбасы «баладан ештеңе керек емес, тек оқыса болды» деген қағидамен өмір сүретіні жасырын емес. Үйренгенің өзіңе жақсы, істегенің маған жақсы, деп баланы ерте бастан еңбекке араластырып, ол тапқан тиын-тебенді отбасының қоржынына қосар уақыт алыстағалы қашан. Бұл арада бала кезден еңбектің дәмін татып, ащы тердің тәтті рахатын ерте сезінгендердің қоғамдық тәртіпті ерте меңгеретінін, үлкенге құрмет, кішіге қамқорлық жасаудың, отбасылық мәселені шешуге өз үлесін қосудың адамдарды жақындастыратынын, өзара түсінушілік пен бауырмалдықты қалыптастыратыны да ұмыт қалғандай.
Бүгінгі жағдай басқаша. Отбасы әл-ауқатының жақсаруы ата-аналардың балаларына деген махаббатына да түзету енгізді. «Бәрі де сендер үшін!» - дегенді жиі айтатын болдық. Сол үшін, яғни балаларымыз тіпті өздері ата-ана болғанда да қиындық пен тапшылық көрмеуі үшін күндіз күлкі, түнде ұйқы көрмей еңбек етеміз. Мүмкіндік болып жатса, екі жастың үйлену тойында пәтер есігінің кілтін бейне бір қолсағат сыйлап тұрған сияқты ұсындық, қыз жасауында міндетті деп саналатын іс тігетін машинаның орнына шетелдік темір тұлпар тізгінін ұстаттық... Балаларға үнемі жұмыс беру, сол арқылы еңбекке баулу орнына олар бастаған істі дереу өз қолымызға аламыз. Қабырғасы қайысып, белі майысып кететіндей көреміз. Өйткені көбісінде жалқы, жалғыз немесе әр отбасында бір ұл, бір қыздан ғана...
Есіңде болсын: адам өзіне ұнағанды ғана емес, басқаларға пайдасы мен қажетті істі істегенде ғана тұлға болады. Жеке басыңның мұқтажын қанағаттандыру үшін көп ақыл қажет бола қоймас. Алайда көңілге қонымды ақылды кәдеге асыру үшін үлкен жүрек, табандылық қажет. Біреудің қайғысына ортақтаса отырып, өз мұңыңды жеңілдетесің; өзгеге қуаныш сыйлау арқылы өз бақытыңды еселейсің. Біздің ұлттық философиямыз. Отбасылық қағидамыз осыған саяды.
Адамдар сенен не күтеді? Бейтаныс адамға бөтен жерде сұрағанда сыпайы түрде жөн сілтегеннен, көршілерге алдымен иіліп сәлем бергеннен, қажет болса кішіпейілдікпен жәрдемдескеннен өзге не керек. әрине, саған ең үлкен үмітті отбасы
