Та?ырыбы: Мен зорлы?-зомбылы??а ?арсымын
Ма?саты: О?ушылар?а зорлы? зомбылы? туралы ма?л?мат беру, адамны? е? жаман ?асиеті екенін айту. Адамны? е? басты ??ндылы?ы оны? бостанды?ы, олай болса о?ушылар?а адамзатты? ???ы?тарымен бас бостанды?тарын ?ор?ауы туралы ?йрету
Зорлы? –зомбылы? адам а?засына тікелей ?сер ететінін т?сіндіру.
Жаман ?деттерден бойларын аула? ?стап, ондай ?рекеттерге бамау?а т?рбиелеу, адамгершілігі мол саналы азамат болып ?суіне ы?пал жасау.
Та?ырып?а шолу.
?о?ам ?шін е? бастысы – т?уелсіздік, адам ?шін бас бостанды?ы ж?не уайым ?ай?ысыз ?мір.
Оны? кепілі – за?дылы?.
Т?уелсіздік т?рімізден орын ал?ан ?о?амымызда?ы е? басты ??ндылы? – адам бостанды?ы.
Адамны? ж?не адамзатты? ???ы?тары мен бас бостанды?тарын ?амтамасыз ету ж?не ?ор?ау – конституциялы? за?дылы?ты? басты талабы.
?аза?станда салауатты ?мір салтына ?ол жеткізуде, денсаулы?ты са?тау мен ны?айтуда?ы басты міндетті? бірі – бала ???ы?ын ?ор?ау, зорлы?-зомбылы??а ?арсы к?рес ж?ргізу.
Егер жалпы айт?анда зомбылы?ты физикалы? ?асірет к?рсету ?рекеті деп аны?тауы болса, онда т?рмысты? зомбылы?та осы ?рекетті? бастауы мен ай?ындау н?ктесі аны? белгіленеді.
Ол – жан?я, я?ни з?лымды?шы мен оны? жемтігі е? жа?ын адамдар болады. Олар – ж?байлар мен балалар.
Отбасында?ы зорлы-зомбылы? м?селесі ?лемні? ?р елінде ертеден орын ал?ан. Зорлы? балаларды? денелік ж?не психологиялы? денсаулы?тары ж?не жан-жа?ты дамулары ?шін ауыр маша?ат болып табылады.
?йелдер мен балалар?а ?атысты зомбылы?ты? алдын алу ж?не ба?ыттал?ан профилактикалы? сипатта?ы шараларды ж?ргізуде а?паратты? ?гіттеушілік ж?мыстарды ?ткізу ?ажет болып табылады.
Кіріспе.
Зорлы?-зомбылы? ???ы?та «Бір адамны? екінші бір адам?а, оны? жеке басына тиіспеушілік ???ы?ын б?затын т?ни ж?не психикалы? ы?пал жасауы» делінген.
Т?н азабын шектірген зорлы? – адамны? а?засына тікелей ?сер ету, ?рып-со?у, денесіне за?ым келтіру, та?ы бас?а. Т?н азабын шектірген зорлы?ты? салдарынан ж?бірленушіні? денсаулы?ына зиян келтірілуі м?мкін.
Жан азабын шектірген зорлы? – ж?бірленушіні? ?арсылы? к?рсетуіне, ?з ???ы?тары мен м?дделерін ?ор?ауына деген ерік жігерін жасыту ?шін ?ор?ыту, адамны? психикасына ?сер ету. Жан азабын шектірген зорлы? ж?йке ауруына немесе тіпті жан ауруына ?шыратуы м?мкін.
Адамны? ?мірі мен денсаулы?ына ?ауіпті ?діс ?олданылып жасал?ан ?ылмыстар «?аза?стан Республикасыны? ?ылмысты? кодексіні?» тиісті баптарына с?йкес жауаптылы? пен жазаны ауырлататын м?н-жайлар болып табылады.
Негізгі б?лім.
Елімізде зорлы?-зомбылы??а ?атысты 20 да?дарыс орталы?ы бар.
?йелдер мен балалар?а арнал?ан зорлы?-зомбылы? проблемасы елімізде елеулі м?лшерде ас?ынды. Статистикалы? м?ліметке ?ара?анда елде жыл ішінде 500-дей ?йел мен бала т?рмыста?ы зорлы?-зомбылы? ??рбаны болады екен.
Отбасыларды? ?июы ?ашуыны? басты бір себебі – жан?яда?ы зорлы?-зомбылы?.
«Отбасылы? ?арым-?атынаста да?дарыс туында?анда, одан ешкімні? еште?есі кетпейді» деген т?сініктен арылу керек.
Кикілжі?і к?п болатын отбасында ?скен балалар есейген со? не ?кесіні?, не шешесіні? отбасында ?зін-?зі ?стау ?лгісін алады.
«Жо?арыда?ы статистика бізді? б?л м?селеге к?п уа?ыт к??іл аударма?анымызды? н?тижесі» деп пайымдайды Н. Гладырь.
Зорлы?ты? т?рлері:
- Эмоциялы? зорлы? – бала?аттау, ?орлау, с?гу, балаларды? жеке ?міріне ?ол с??у;
- Физикалы? зорлы? – отбасы м?шелерін мас к?йінде немесе сау к?йінде ?руды ?олданатын эмоциялы? зорлы?;
- ?ауіп-?атер – отбасын тастап кетемін деп ?ор?ыту, ?йелін немесе балаларын ?ру, ?з-?зіне ?ол ж?мсау?а итермелеу;
- Балаларды анасына ?арсы ?олдану, ?йелін ?з балаларын еш?ашан к?рсетпейтіндігімен ?ор?ыту, ?ор?ытатын жолдауларды беру ?шін балаларды ?олдану.
?аза?станда?ы т?рмысты? зомбылы? туралы за?ды ?абылдау ?ажеттігі туды.Зорлы? зомбылы? да?дарыстан шы?у ж?не даму кезіндегі еліміздегі адамзат ?леуетіне ?ажеттігі де туындап отыр?анды?ын ескертеді.
?аза? хал?ыны? дана с?зі бар: «?йел адам?а рухы ?лсіз ер адам ?ана ?ол к?тереді». Б?ны халы? жазылма?ан за? деп санап осы уа?ыт?а дейін са?тап келеді, алайда ?кінішке орай кейбір ер адамдар ?мытып кеткен сы?айлы.
«Ата к?рген о? жонар, шеше к?рген тон пішер» - демекші бала?а отбасы т?рбиесіні? ?сері мол. Т?рбиеге ?сер беретін ?скен орта, ата-ананы? т?рбиесі д?рыс болмаса, жаман ?серлер адамды аз?ырып, т?рлі жаман мінезді ж??тырады.
«Ана – сая болар ба?ы? болса,
?ке – ас?ар тауы?» дейді ?аза?та.
Бір к?н бар жылатар к?н, ж?батар к?н.
Бір к?н бар ?уантар к?н м??айтар к?н.
«Жа?сыдан жаман туады, бір ая? ас?а ал?ысыз,
Жаманнан жа?сы туады, адам айтса нанысыз» дейді хал?ымыз.
Отбасында?ы ата-ананы? мінез ??л?ы – баланы? к?з алдында?ы ?лгі, ?неге алатын, о?ан ?арап ?сетін нысаны.
Наша?орлы?, темекіге, ішімдікке ?йірлік б?зы?ты? жол?а т?сіп зорлы?-зомбылы? жасау?а м?мкіндік ту?ызады, е?бек етуге, ?о?ам?а, денсаулы??а, ?рпа??а, отбасына зиянын тигізеді.
Салауатты ?мір с?руді? бір негізгі к?рделі м?селесі – жаман ?ылы?тардан, я?ни зорлы?-зомбылы?тан аула? болу. Ішімдікке ?йір адам есінен айырылып, ?асында?ы адамдар?а зиянын тигізеді, отбасына ойран салады, отбасы м?шелеріне о?аш ?ылы?тар к?рсетіп мазасын алады. Б?л баланы? психологиясына кері ?серін тигізеді. Бала ?зіне керекті рухани д?ниені? барлы?ын ?орша?ан ортадан алады.
Зорлы?-зомбылы? т?рбиесіздіктен де туындайды. «Т?рбиесіздік – ол адамзатты? ?ас жауы, т?рбиесіз берілген білім келешекте адам ?міріне апат ?келеді» деген болатын ?лы бабамыз ?бунасыр ?л Фараби.
Ж?сіпбек Аймауытов 1918 жылы ?зіні? «Абай» журналына жарияла?ан «Т?рбие» атты ма?аласында былай деген:
«Т?рбие ?сер беретін н?рсе - ?скен орта, ата-ананы? т?рбиесі»
«С?тпен кірген с?йекпен кетеді», бала жасында ?андай т?рбие алса, ержеткенде сол ?дет ?алмайды деген с?з.
?лтымызды? ?анында?ы ізеттілік д?рекілікке, ?айырымдылы? ?атыгездікке, жомартты? то?ышарлы??а, адалды? арамды??а, парасаттылы? парасызды??а ауыспасын деген ?лкен ?міт т?р.
Отбасында?ы т?рмысты? ?атынастар саласында?ы ???ы? б?зушылы?ты? алдын алу?а ба?ыттал?ан за?ды нормалар жетілдірілді. ?аза?стан Республикасы ?кіметіні? за? жобаларыны? ж?мыстарын іске асыру жоспарыны? 29 пунктіне с?йкес 2004 жылды? 13-желто?санында ?аза?стан Республикасы Премьер министріні? та?айындауымен «Т?рмысты? зомбылы??а ?арсы ?рекет ету туралы» за? жобасы ?зірленді.
За? жобасыны? негізгі ма?саттары
- Адамны? ?ызы?ушылы?ын, бостанды?ын, за?ды ???ы?тарын ?ор?ау?а, кепілдеме беруді к?термелеу.
- Отбасылы? т?рмысты? ?атынастар саласында?ы ???ы? б?зушылы?ты т?мендету ж?нінде тиімді шаралар ?абылдау.
- Т?рмысты? зомбылы?сы? алдын алуды? к?п де?гейлі ж?йесін ж?ргізу
Атал?ан за?ды ?абылдау – отбасылы? т?рмысты? ?атынастарда?ы азаматтарды? ?ызы?ушылы?тарын ж?не бостанды?тарын, ???ы?тарын ?ор?ауда?ы тиімділікті арттыру, осы салада?ы ???ы? б?зушылы?ты? де?гейін т?мендету.
?йелдер мен балалар?а ?атысты зомбылы?ты? алдын алу?а ба?ыттал?ан профилактикалы? сипатта?ы шараларды ж?ргізуде а?паратты? ?гіттеушілік ж?мыстарды ?ткізу керек ісі болып табылады.
Т?рмысты? зомбылы? ?ылмысты? іс болып табылады.
Б?л ?аса?ана адам денесіне ж?йелі зомбылы? ?рекет немесе ?рып со?у жолымен денесіне за?ым келтіру немесе психологиялы? за?ым келтіру негізінде ?аса?ана ?рекет ету.
- Зомбылы?шыны? ?рекеті ?кімшілік ???ы? б?зушылы? ретінде квилификацияланады:денеге ?сер ету, кемсіту, с?збен тиісу, ?й тынышты?ын б?зу, азаматтарды сыйламау, жеке ?міріне ?ол с??у.
- Зорлы?шы ?рекетінен ?кімшілік ???ы? б?зушылы? белгілері де, болмаса ?ылмысты? істер де бай?алмайды. Біра? ол ?зіні? мінез ??л?ы мен ж?бірленушіні? ?міріне ?олайсыз жа?дайлар жасайды.
Зорлы? зомбылы?ты? баланы? мінез-??л?ына ?сер ету ерекшеліктері бар. Ата-анасы ж?не бас?а да за?ды ?кілдері ата-аналы? ???ы?тарын ж?зеге асыр?ан кезде баланы? дене ж?не психикалы? денсаулы?ына, оны? имандылы? дамуына зиян келтіруге ???ылы емес. Баланы т?рбиелеу т?сілдерінде баланы? адамды? ?адір-?асиетіне менсінбей ?атар, д?рекі ?арау, оны ?орлау немесе ?анау болмау?а тиіс.
Балалар ???ы?ын ?ор?ау – егемен елімізді? асты ??ндылы?тарыны? бірі. Сол ?шін ?скеле? ?рпа?ты? д?рыс т?рбие алып, ?о?амда?ы ???ы?тарыны? са?талу жолында аянбай е?бек етуі керек.
«Балаларды? ?мір сапасын жа?сарту – ерте?гі болаша?ты? кепілі. Сонды?тан да балаларды? ???ы?тарын ?ор?ау м?селесі ?ашан да ?зекті болып ?ал бермек» дейді облысты? балаларды? ???ы?тары ?ор?ау департаментіні? басты?ы Г?лбарам Наурызбаева.
Балалар ???ы?ын ?ор?ау.
4-тарау. Бала ж?не отбасы
22-бап. Баланы? отбасында?ы ???ы?тары.
Бала отбасында ?аза?стан Республикасы конституциясында, осы за?да ж?не ?Р-ны? ?зге де за? актілерінде белгіленген ???ы?тар?а ие.
Б?гінгі к?ні отбасына ?атысты мемлекеттік саясатты? бейнесі болатын ж?не оны? ?ызмет аясы мен ?ор?ауыны? ???ы?ты? кепілдіктерін ?л?айтатын осындай ?алыпта?ы за?дарды ?абылдау ?ажеттілігі туды.
Зорлы?-зомбылы?пен табысты к?ресу ?шін бірінші кезекте осы м?селеге ?о?амны? к?з?арасын ?згерту керек.
Балалар?а ?ам?орлы? жасау, баланы? абыройы мен ???ы?тарын ??рметтеу – б?л тек мемлекетті? ?ана емес, сонымен ?атар жекелеген ?рбір адамны? міндеті.
?орытынды.
«Мен зорлы?-зомбылы??а ?арсымын» та?ырыбында?ы ?ылыми жобаны былай ?орытындыла?ым келеді.
Немісті? ?лы а?ыны В. Гете серуенге шы?арда ?алтасына т?рлі г?лдерді? т??ымын салып шы?ып, шал?ындардан, орманнан ?ткенде, тау?а шы??анда г?л т??ымдарын сеуіп ж?руді жаны с?йген. Оны? ж?рген жерлері мезгілі келгенде керемет г?лдер ?сіп шы?атын.
Гете сепкен г?л ме, ?лде таби?и жолмен ?здері к?ктеді ме, оны білу міндетті емес. Дегенмен с?лулы? ?лемі, ?семдік ?лемі байыды. Сол сия?ты д?ниеде зорлы?-зомбылы? болмаса адам ?мірі, адамзат д?ниесі с?лу да ?сем болар еді.
Адамзат д?ниесіні? ?семдігі, ?лемні? ?демілігі ?шін не ?лес ?осып ж?рміз?
Мен былай дегім келеді.
?лемні? бір адамы ретінде
А? ж?регіммен с?з беремін
?зіме, жанымда?ылар?а
К?нні? шуа?ын, г?лді? н?зіктігін сыйлаймын.
?ара??ыны н?рландырамын,
Суы?ты жылытамын.
Д?л ?азір ма?ан ?иын бол?анмен жасымаймын,
?р к?ні ?зімні? жан д?ниемді
Тазарту?а тырысамын.
Мені? ж?регім ?уаныш?а, махаббат?а,