6. ?ні тірі а?аны? жаны тірі, аралап ж?р ?аза?ты? ке? даласын 40 жыл бойы ?аза?ты? даласы мен баласын ?н ?уенімен ?лдилеген ?лы композитор?( Ш.?алдая?ов)
7.?лт жанашыры ? (М.Шаханов)
8. Ата?ты ?аза? суретшісі, ?ыл?алам шебері ? (?.?астеев)
9.Жеті жар?ы за?ын кім шы?арды ? (Т?уке хан)
10. ?аза? ханды?ыны? негізгі ?алашысы ? (Ж?нібек ж?не Керей с?лтандар)
Жа?а ту?ан балалар?а ата ?ойып, оны ал?аш бесікке б?леу жорасы? (Бесік тойы)
?арлы?аш Имангалиевна : Салт-к?сіпке, сенімге тіршілікке байланысты ?дет-??рып, д?ст?р. Ол ?рпа?тан –?рпа??а ауысып отырады.Уа?ыт ?ткен сайын салт?а ?згеріс еніп, ?згеріп, ?о?ам?а байланысты бейімделіп келеді. Д?ст?р- ?рпа?тан-?рпа??а ауысып, тарихи ?алыптас?ан нормалар мен ?рдістер. Д?ст?р м?дениетпен ты?ыз байланысты, сонды?тан м?дениеті дамы?ан ел д?ст?рге де бай. Ата- ананы ??рметтеу, ?лкенді сыйлау, адалды? ?ділеттілік, мейірімділік сезімдері озы? д?ст?рлерге жатады.
Ту?аннан со? адам боп,
Білімсізден жаман жо? .
Ел д?ст?рін білмесе?,
Ж?рт айтады надан деп.
Ата-баба? арда?ты,
Жаманды??а бармапты.
Арда? т?тып ?лкенді,
Ата жолын жал?апты.
Бауырлас?ан т?німіз,
Б?зылма?ан салтымыз
Ке? даланы? ежелгі
?аза? деген хал?ымыз.
?зге ?лттай бізді? де
Бар д?ст?р мен салтымыз.
1.Біз атадан бала?а мирас болып келе жат?ан ?андай ?дет-??рып салт-д?ст?рін білеміз? (Бала?а ат ?ою, Ат?а мінгізу, То?ым ?а?у,С?йінші, С?лемдеме, К?рімдік, Базарлы?, Жеті ата, Шашу, Ерулік, Енші, Аманат)
2. С?йінші дегеніміз не ?( ?уанышты хабар ?келушіге берілетін сыйлы?. Д?ниеге жас н?ресте келгенде, келін т?скенде, алыстан са?ын?ан адам келгенде, жо?ары ата? берілгенде, ?лкен сыйлы? ал?анда ?уанышты хабарлаушы адам с?йінші с?райды, осы кезде ба?алы зат немесе а?ша берілуі керек).
3. Айттыру дегеніміз не? (?ыз?а ??да т?сер алдында?ы салт. Жігітті? ?кесі кісі жіберіп, ?ызды? басыны? бос екенін, ?ке шешесіні? айттыру?а ?арсы емес екендігін біледі. Содан кейін ?ызды ресми т?рде айттырады. Ескі салит бойынша ?ыз?а жігітті?, жігітке ?ызды? есімін ататады..Той ?амы, бас?а да ?р т?рлі жол-жорал?ы осы жолы кесіледі).
4. «Азан ша?ыру» дегеніміз не ? Бала д?ниеге келгеннен кейін атасы мен ?жесі немесе ауыл а?са?алы бала?а ат ?ояды. Кейде баланы? атын азан ша?ырып молда ?оятын бол?ан. Ат ?оюшы адам баласыны? ??ла?ына «сені? аты? .» (баланы? аты айтылады) – деп 3 рет ?айталайды.
5. «То?ым ?а?ар» (?аза?ты? ескі д?ст?рі бойынша, жас жігіт ал?аш рет жолаушы ж?ргенде берілетін жолая? к?де. Алыс жол?а кеткен жігіт аман- есен келсін, то?ымы жерде ?алмасын деген жа?сы тілек білдіруге байланысты берген. То?ым ?а?у?а арнайы ?ой немесе ?озы сойылады, болмаса ?азы ?арта асылады)
6. Бала шыр етіп д?ниеге келгеннен бастап, ?лкен азамат болып, ?артай?ан?а дейінгі хал?ымызды? д?ст?рлі той мерекелерін ?алай атаймыз? (Бесікке салу, ?ыр?ынан шы?ару, Т?сау кесу, С?ндет той, М?шел той т.б)
IV б?лім «Ма?ал- с?з атасы » ?атысушылар?а с?ра? ?ойылады, ?атысушы ма?алмен жауап беру керек
Мысалы :Жыланды інінен ?алай шы?арады? Жылы жылы с?йлесе?, жылан ініне? шы?ады.
?ар жана ма? (?алауын тапса ?ар жанар)
Тасты? же?ілі бола ма ? (керек тасты? ауырлы?ы жо?)
Просмотр содержимого документа
«ту?ан жерім-т???ан шежіре »
«Туған жерім- тұнған шежіре»
Қарлығаш Имангалиевна: Қазақ халқының ұғымында туған жерден қасиетті еш нәрсе жоқ. Туған жердің тұнық суын ішіп, жұпар ауасын жұтқан әрбір адамның туған топырағына деген сезімі ерекше болса керекті . Қазақ халқы қаншама миллион адамынан , ата-бабамыз ат үстінде жүріп қасық қаны қалғанша қорғап алып берген кең байтақ жеріміздің үштен бірінен ,зиялы азаматтарынан айырылып , жер қойнауындағы байлығы таланып , ғажайып төл тума мәдениеті көмескіленіп , тілі мен діні тоқырап , есепсіз мехнат – азаптарды бастан өткеріп , тәуелсіздігімізге қол жеткізді. Сол тарих қойнауында жатқан сырлары мол тылсым күштер- біздің баға жетпес байлығымыз «Туған жерім- тұнғаншежңре » атты сайысымызды бастауға рұқсат етіңіздер. Сайысқа екі топ қатысады, сайыс 4 бөлімнен тұрады.
I бөлім Шанырағың шайқалмасын – туған ел.
II бөлім Ұлт рухы- ұлылармен мықты
III бөлім Салт- дәстүрім салтанатым
IV бөлім Мақал –сөз атасы
I бөлім Шаңырағың шайқалмасын – туған ел
( Қазақстанға , қазақ еліне байланысты сұрақтар қойылады)
1. Қазақстан азаматтарының құқықтың қағидаларын тұжырымдайтын мемлекеттік заң қалай аталады?
( конституция)
2. Мемлекеттің ең жоғары лауазымды тұлғасы ? ( президент)
3.Ұлттық валюта күні ? (1995 жылы 15 қараша )
4.Белгілі бір нәрсені суреттермен , таңбалармен сипаттап көрсетеден туатын шартты белгі ? (рәміз)
5. Қазақстандағы ең биік шың ? (Хантәңірі, 6646 метр)
6.Қазақстанның астанасы Орынбордан , Қызылордаға қай жылы , қай айда көшірілді? ( 1925 ж наурыз)
7. Қазақстан БҰҰ-на қашан қабылданды? (2 наурыз ,1992 ж)
8. Әнұранның сөзін жазғандар? (Ж. Нәжменденов Н.Назарбаев)
9. Қазақстанның Швецариясы деп қай жерді атайды? (Бурабай)
10. Жайықтың екі жағасын бойлай орналасқан байрығы қалалардың бірі ? (Атырау)
11. Атырау қаласы қандай табиғи байлығымен атақты?( Мұнай , газ, балық)
12.1991 жылы 2- қазанда ғарышқа тұнғыш ұшқан ғарышкер ? (Т.Әубәкіров)
13.Еліміздің мұнай мен газын беріп отырған қазына түбегі ? (Маңғыстау облысы)
14.Маңғыстау облысыныі орталығы ? (Ақтау қаласы)
15. Қазақстан неше мемлекетпен шектеледі? (5 мемлекет : Ресей , Қырғыстан , Қытай , Өзбекстан , Түркменстан)
16.ҚР- ның президентінің жарлығы бойынша қашан Семейпалатинск ядролық полигоны жабылды ?( 29.08. 1991 ж)
17. ҚР-сы халықтарының Ассамблеясы қай жылы құрылды, биыл оған неше жыл ?( 1 наурыз 1995 ж)
II бөлім Ұлт рухы- ұлылармен мықты
Аттары аңызға айналған , қазақ елінің мақтаныштары туралы сұрақтар
1. Рейхстагқа ту тіккен Қазақстанның Халық Қаһарманы? (Р.Қошқарбаев)
2. 1912-1957 жылдары өмір сүрген Қазақтың бұл-бұл әншісі? (К.Бәйсейітова)
3. « Мен жастарға сенемін» өлеңінің авторы? ( М.Жұмабаев)
4.Қазақтың кәсіби ұлттық негізін салушы , қазақ биінің падишасы? (Шара Жиенқұлова)
5.Желтоқсан көтерілісінің құрбаны халық қаһарманы ?( Қ. Рысқұлбеков)
6. Әні тірі ағаның жаны тірі , аралап жүр қазақтың кең даласын 40 жыл бойы қазақтың даласы мен баласын ән әуенімен әлдилеген ұлы композитор?( Ш.Қалдаяқов)
7.Ұлт жанашыры ? (М.Шаханов)
8. Атақты қазақ суретшісі , қылқалам шебері ? (Ә.Қастеев)
9.Жеті жарғы заңын кім шығарды ? (Тәуке хан)
10. Қазақ хандығының негізгі қалашысы ? (Жәнібек және Керей сұлтандар)
III бөлім Салт- дәстүрім салтанатым
(салт-дәстүрге байланысты сұрақтар)
Қазақ халқының ұлттық ойындарын атаңдар ?(Көкпар , Қыз қуу, Асық)
Бай әшекейленген үшкір қалыңдықтың бас киімі ?(Сәукеле)
Үлкен ат жарысының түрі қалай аталады?( Аламан бәйге)
Наурыз мерекесі қандай мейрам ?(қазақ халқының жаңа жылы , күн мен түн тенеледі онда наурыз көже дайындалады)
Жаңа туған балаларға ата қойып , оны алғаш бесікке бөлеу жорасы? (Бесік тойы)
Қарлығаш Имангалиевна : Салт-кәсіпке, сенімге тіршілікке байланысты әдет-ғұрып , дәстүр. Ол ұрпақтан –ұрпаққа ауысып отырады.Уақыт өткен сайын салтқа өзгеріс еніп , өзгеріп, қоғамға байланысты бейімделіп келеді. Дәстүр- ұрпақтан-ұрпаққа ауысып , тарихи қалыптасқан нормалар мен үрдістер. Дәстүр мәдениетпен тығыз байланысты, сондықтан мәдениеті дамыған ел дәстүрге де бай. Ата- ананы құрметтеу, үлкенді сыйлау, адалдық әділеттілік, мейірімділік сезімдері озық дәстүрлерге жатады.
Туғаннан соң адам боп ,
Білімсізден жаман жоқ .
Ел дәстүрін білмесең,
Жұрт айтады надан деп.
Ата-бабаң ардақты,
Жамандыққа бармапты.
Ардақ тұтып үлкенді,
Ата жолын жалғапты.
Бауырласқан тәніміз,
Бұзылмаған салтымыз
Кең даланың ежелгі
Қазақ деген халқымыз.
Өзге ұлттай біздің де
Бар дәстүр мен салтымыз.
1.Біз атадан балаға мирас болып келе жатқан қандай әдет-ғұрып салт-дәстүрін білеміз? (Балаға ат қою, Атқа мінгізу, Тоқым қағу ,Сүйінші, Сәлемдеме , Көрімдік, Базарлық, Жеті ата, Шашу, Ерулік, Енші , Аманат)
2. Сүйінші дегеніміз не ?( Қуанышты хабар әкелушіге берілетін сыйлық. Дүниеге жас нәресте келгенде , келін түскенде , алыстан сағынған адам келгенде , жоғары атақ берілгенде , үлкен сыйлық алғанда қуанышты хабарлаушы адам сүйінші сұрайды, осы кезде бағалы зат немесе ақша берілуі керек).
3. Айттыру дегеніміз не? (Қызға құда түсер алдындағы салт. Жігіттің әкесі кісі жіберіп , қыздың басының бос екенін , әке шешесінің айттыруға қарсы емес екендігін біледі. Содан кейін қызды ресми түрде айттырады. Ескі салит бойынша қызға жігіттің, жігітке қыздың есімін ататады. .Той қамы , басқа да әр түрлі жол-жоралғы осы жолы кесіледі).
4. «Азан шақыру» дегеніміз не ? Бала дүниеге келгеннен кейін атасы мен әжесі немесе ауыл ақсақалы балаға ат қояды. Кейде баланың атын азан шақырып молда қоятын болған . Ат қоюшы адам баласының құлағына «сенің атың ...» (баланың аты айтылады) – деп 3 рет қайталайды.
5. «Тоқым қағар» (Қазақтың ескі дәстүрі бойынша , жас жігіт алғаш рет жолаушы жүргенде берілетін жолаяқ кәде . Алыс жолға кеткен жігіт аман- есен келсін , тоқымы жерде қалмасын деген жақсы тілек білдіруге байланысты берген. Тоқым қағуға арнайы қой немесе қозы сойылады, болмаса қазы қарта асылады)
6. Бала шыр етіп дүниеге келгеннен бастап , үлкен азамат болып , қартайғанға дейінгі халқымыздың дәстүрлі той мерекелерін қалай атаймыз? (Бесікке салу , Қырқынан шығару , Тұсау кесу , Сүндет той, Мүшел той т.б)
IV бөлім «Мақал- сөз атасы » қатысушыларға сұрақ қойылады, қатысушы мақалмен жауап беру керек
Мысалы :Жыланды інінен қалай шығарады? Жылы жылы сөйлесең , жылан інінең шығады.
Қар жана ма? (қалауын тапса қар жанар)
Тастың жеңілі бола ма ? (керек тастың ауырлығы жоқ)
аппақ қарға бола ма ? (қарға баласын аппағым дер)
Қой мен қасқыр ойлана ма ? (қойдың ойлағаны амандық, қасқырдың ойлағаны арамдық)
Жігітті шал деген жөн бе? (жаман жігіт жасында шал болар)
Адамның қай мүшесі қорқақ , қай мүшесі батыр? (көз қорқақ, қол батыр)
Етікті қонышынан басып киюге бола ма? (қолынаң келсе , қонышынан бас)
Тауық түс көре ме? (тауықтың түсіне тары кірер)
Оттан ыстық не бар ? (отан оттан да ыстық)
10.Отқа түсіп күймеуге бола ма? (отан үшін отқа түс күймейсің)
11. Шошқаның үргенін көрдің бе ?( ит жоқ жерде шошқа үреді).
