Утренник посвященный 90- летию великого казахского поэта Музафара Алимбаева. ЦЕЛЬ данного мероприятия: приобщить детей к творчеству казахских писателей и поэтов, развитие речи и воспитание культуры, и творческого потенциала детей, формирование казахстанского патриотизма. В ходе мероприятия дети читали стихи о родном крае, инсценировали произведения поэта, пели песни на стихи Музафара Алимбаева. В конце вечера со страниц презентации дети узнали много о жизни и деятельности Музафара-ата
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«То?сан?а келді М?зата»
Тоқсанға келді Мұзата
Әдеби ертеңгілік
Шара өткізілетін жерде кітап көрмесі ұйымдастырылады. Мұзафар Әлімбаевтың суреті, ол туралы қанатты сөздер ілінеді. Бөлмеде шар, ойыншықтар мейлінше көп болса, ертеңгілік әсерлі өтіп, балалардың есінде көп уақытқа дейін сақталады.
Бұл шараны өткізбес бұрын, кітапханашы оқырмандарға ақынның тақпақтары, аңыз-ертегілері бойынша сурет салып келуге тапсырма беріп, хабарландыру іліп қояды. Ертеңгілік болатын күні балалардың суреттерін жинап алып, сол суреттер бойынша көрме жасағандарыңыз жөн. Ертеңгіліктің соңында жақсы салынған суреттерді, белсенді қатысқан оқырмандарды атап өту керек..
Жүргізуші: Еслам Зікібаев ағаларың жырлағандай, бүгін балдырғандар елінде үлкен той. Республикамыздың айтулы ақыны Мұзафар Әлімбай аталарыңның есімін білмейтін кісі кем де кем. Еңбектеген баладан еңкейген қарияға дейін біледі десек, қателеспейміз. Өйткені Мұзатамның өлең - тақпақтарын тілі жаңа шығып келе жатқан сәбиден бастап жаттап, өлеңіне жазылған әндерді шырқап өседі. Мұзаталарыңның өздеріңе арнап жазған өлең-жырлары да том-том. Өлеңдер, дастандар ғана емес, әңгімелер дейсің бе, эссе, естеліктер дейсің бе, мақал-мәтелдер дейсің бе, аудармалар дейсің бе - толып жатыр. Сан ұрпақты көптеген жылдар ішінде жырларымен сусындатып, таңырқатқан Қазақстанның халық жазушысы, туған республикамыздың Әнұранының авторларының бірі - Мұзафар Әлімбай сексен жасқа толып отыр. Балалар, бүгінгі ертеңгілігімізге бәріңе жақсы таныс “Аяның алақаны” кітапшасының кейіпкері Ая қызды шақырдық. Ол аталарың туралы көптеген қызықты әңгімелер алып келді.
Мұқабасына “Мұзафар ата өлеңдері мен ертегілері” деген жазуы бар үлкен кітапты қолына ұстаған Ая роліндегі қыз бала келеді.
Ая: Балалар, сәлеметсіңдер ме? Мен “Аяның алақаны” кітабының кейіпкері – Ая қызбын және ақын Мұзафар аталарыңның туған немересімін. (Қолындағы кітапты ашып) Біз бүгін атамыздың балаларға арнап жазған өлеңдерімен танысамыз. Достар, мен жалғыз келген жоқпын, менімен бірге сендердің сүйікті жыршыларың Мұзафар атаның шығармашылығымен жақсы таныс, кішкене кезінен оның өлеңдерін сүйіп оқитын Білгішбекті және еріншек бала туралы ертегісінің кейіпкері Ертеңбайды бірге ала келдім.
Білгішбек ортаға шығып балалармен амандасады. Ертеңбай келе қоймайды.
Ая: Ертеңбай, қайдасың? Балаларға келіп амандассаңшы.
Есіктің арғы жағынан Ертеңбайдың даусы естіледі.
Ертеңбай: Ая, мен саған айттым ғой, балаларға ертең барайық деп.
Ертеңбай: Мен Мұзафар атамыздың “Еріншектер елінің еріншек Ертеңбайы” ертегісінің кейіпкері - Ертеңбаймын. Балалар, мына Ая мен Білгішбек жол бойы атамыздың қызық-қызық тақпақ, аңыз-ертегілері бар екенін айтып келді. Мен…, мен болсам ештеңе білмеймін. Бәрін ертеңге ысырып келе жатырмын. Білгішбек, сенің әңгімелеріңді мен де тыңдайыншы.
Білгішбек: Жарайды, Ертеңбай, тыңда. М.Әлімбай атамыз балаларға арнап жазған өлеңдерінен басқа үлкендер поэзиясы, қазақ әдебиетінің дамуы, тіл тазалығы, жекелеген қаламгерлер шығармашылығы, тағы басқа мәселелер туралы жүздеген мақала, эсселер, көптеген әннің өлеңін жазған қаламгер. Оның “Менің ойыншықтарым”, “Балдәурен, шіркін, балалық”, “Ақсерек те көксерек”, “Аспандағы әпке” секілді үлкен - үлкен кітаптары көпшілік көңілінен шығып, ондаған жылдар бойы кішкентай бүлдіршіндер мен жасөспірімдердің сүйікті кітаптарына айналды.
Ая: (Тағы да қолындағы кітапқа үңіліп) Мұзафар ата - бала көңілін тауып, бала болып ойлап, бала сияқты жақсылықтан үйреніп, жамандықтан жирене білген, сол үшін де балаларға арнап ой тербеген қаламгер. Әрі бағбан, әрі бапкер, әрі сазгер, әрі ұстаз. Өмірге енді-енді өз көзімен қарай бастаған жанның зердесі сұлулық ұялата алса, қандай ғанибет! Үлкендер ақыны, аудармашы, сыншы, очеркші, ән - өлеңші, ұстаз - атамыздың өзіндік орны бар бұл қырларының қай - қайсысы да қымбат. Көріп отырсыңдар, менің атам – сегіз қырлы, бір сырлы қаламгер болып шықты. М.Әлімбай дана бола білгендіктен де оның өлеңдерінде мол білім, алуан өмір шындығы, әдіс - тәсілдер әртүрлілігі, жанр байлығы кездесіп отырады. Бұған жинақтарындағы кез келген өлеңі бір куә десек, таразыланбаған талай - талай ертегі, аңыз, ойын-өлең, өтірік өлең, жұмбақ- жаңылтпаштар тағы айғақ.
Білгішбек:
Қилы-қилы жұмбақты шешкен кезде,
Анау не екен, япырау?!-дескен кезде,
Ертегілер еліне еніп кетіп,
Мұхиттарды қайықпен кешкен кезде…
Оны кімнің жазғанын білесіңдер ме?
Атына назар салып жүресіңдер ме?
Жаңылтпаштан жаңылып қиналғанда,
Өтірік өлең оқып иланғанда,
“Биссмилла!”-деп тағы да бір жыр бастап.
Тәуба қылып,
Тартқанда иманды алға…
Білесіңдер ме,
Кім жазды, білесіңдер ме,
Көңіл қоймай әлде жәй күлесіңдер ме?
Ая: Балалар, біздің арамызға ақын атамыздың өлеңдерін жатқа оқитын балалар да келіп отыр. Қазір соларды ортамызға шақырмыз.
Балалар М.Әлімбай өлеңдерін жатқа оқиды.
Ертеңбай: Достарым, қалай ойлайсыңдар, балаларға арналған өлең, ертегі, жұмбақ, жаңылтпаштар қандай болуы керек?
Балалардың жауабы:
Балалар өлеңдері қызықты, тартымды, өмірден алынған оқиғалар болу керек.
Белгілі бір адамның не хайуанаттың әрекетін, адалдығын не арамдығын, батырлығын не бостығын, достығын не қастығын суреттейтін қызық оқиғалы болу керек.
Балаларға арналған өлеңдер жаттап алуға оңай болу керек.
Білгішбек: Бір сөзбен айтқанда өмірден алынып, ғылыммен дәлелденген шындыққа негізделген аңызға ұқсас болса дейсіңдер ғой.
Ертеңбай: Жарайды, “Қаңбақ шал” сияқты тапқыр, “Ертөстік” сияқты батыл болғыларың келетін шығар. Бірақ, менің түсінбейтінім, жаңа электронды технологиялар ғасырында өмір сүріп, жаңалықтар ашылып, ғарыш пен айға ұшып жатқан кешегі “ұшқыш кілемдердің” шындыққа айналған кезінде ертегінің не керегі бар?
Білгішбек: Еріншек Ертеңбай, мені тыңда. Ертегінің аты ертегі. Қанша заман өзгергенмен баланың аты бала. Осы отырған бәріміздің де алып адамдардың ортасында болып, су астындағы қалаларға саяхат жасағымыз келеді. Күнделікті көріп жүрген үйреншікті нәрселерден гөрі біздерді ертегі мен аңыздардың сан қилы оқиғалары еліктіреді. Мұзафар атамыз жазған ертегілер шындық өмірге жақын болып келгендіктен, біз қызыға оқимыз.
Ая: Мұзафар атаның “Қарағай неге ұзын, жыңғыл неге жатаған, тобылғы неге қызыл болған?”, “Көкек неге “көкек” дейді?” “Тауыс неге қызыл-жасыл?”, “Қарға неге қара?”, “Алатаудың баурайында”, “Көк кілем”, “Еріншектер елінің Ертеңбайы туралы” аңыз-ертегілері кім-кімді де жалықтырмайды деп ойлаймын.
Білгішбек: Біз, балалар – байыпты халықпыз ғой. Бүгінде, мынау технология мен ғарыш заманында біздерді таң қалдыру, кітапқа еліктіру оңай шаруа емес сияқты. Солай бола тұра, білмейтініміз көп… ал білетініміз аздау болып жатады… Талғамы биік В.Белинскийдің бір сөзі осы бүгін айтылғандай:”…Балалар жазушысы болып қалыптасу қиын, арнайы туу керек. Мұның өзі өзінше бір қабілеттілік болады… Мұнда талант қана емес, сонымен бірге өз алдына даналық та керек”. Яғни, бала бола білу керек. Ал, М.Әлімбай атамыз шығарма жазғанда тіпті балалардың жас ерекшеліктеріне дейін қатты ескереді екен. Сондықтан оның өлеңдері бүлдіршіндерге, балдырғандарға, жас өспірімдерге арналған болып айқындалып, айрықшаланып тұрады.
Ая: Балалар, орыстың Маршак, Чуковский, Агния Барто сияқты көптеген елдің балалары сүйіп оқитын жазушыларын білетін шығарсыңдар. Ал олардың жан-жануарларды сөйлетіп, жақсылық пен жамандықты, адалдық пен арамдықты салыстырататын ертегі-аңыздарын кім біледі екен?
Балалардың жауабы.
Білгішбек: Біздің сүйікті жазушымыз Мұзафар ата мен бұл жазушылардың арасында қандай байланыс бар деп ойлауларың мүмкін. М.Әлімбай балаларды мақтаншақтық пен қызғаншақтық, өзімшіл менмендік пен даңғойлықтан сияқты жағымсыз қасиеттерден арылып, көпшілік пен бауырмалдыққа шақырады. Ол әйгілі орыс жазушылары Самуил Маршак, Корней Чуковский, Агния Барто сияқты құстар мен аңдарды сөйлетіп, соларды достастыру арқылы балаларды жақсылыққа жетелейді. Бұған “Қорбаң аю”, “Құмырсқалар”, “Жорға торғай” сияқты өлеңдері дәлел.
“Құстар тойында” өлеңі оқылады.
Ертеңбай: Ой, мен бұл өлеңдерді жатқа білемін.
Ая: Бұлардан басқа Мұзафар Әлімбайдың балаларға арнап жазған кітаптарында тәрбиелік мәні бар өлеңдері көптеп кездеседі. Мысалы, ”Суайт сауысқан”, “Қырықаяқ”, “Әппақ пен сатпақ”, “Тарғыл мысық дағдысы” сияқты толып жатқан жырлары бар. “Жел деген не?” өлеңінде жел сияқты тұрақсыз әрі берекетсіз болмау жағын тапқырлықпен айтып, суреттеп берген.
Бір оқушы «Жел деген не?» өлеңін мәнерлеп оқиды.
Көркемсөз оқушы:
Жел деген не?
(Айт деп інім жалынды).
Жел де ауа кәдімгі
(Айтқаныма нана ғой).
Жел дегенің тек бірақ,
Ойға –қырға шапқылап,
Пайыз таппас ауа ғой.
Ертеңбай: Ая, сен Мұзафар атаның үлкен әдебиетке қалай келгендігі, бала кезінде кім болуды армандағаны туралы білесің бе?
Ая: Әрине, ол туралы атамның өз аузынан естідім де, оның естеліктерінен де оқыдым.
Ертеңбай: Ендеше, бізге де айтып берсеңші.
Ая: Әр ақын-жазушының үлкен әдебиетке келер өзіндік жолы болады екен. Менің атамның да өлең, жырға, әсем әнге әуестігі ана сүтімен бойына дарыған. Тумысынан ақынжанды, өнерпаз анасы Зейнеп халық ауыз әдебиетіндегі қисса, дастандарды жатқа айтатын болған. Абайдай ұлы адамның өмірде болғанын, ғұлама ақынның әнге жазылған өлеңдерін де тұңғыш анасының айтуымен барып білген. “Жас жеткіншектің жан-дүниесіне рухани нәр беретін нәрсе ананың ақ сүті, ананың әлдиі, ананың бесік жыры мен ананың әсем де әсерлі әңгімелері,”-деп Мұзафар атам әрқашан тебірене айтады.
Білгішбек: Балалар білесіңдер ме, Мұзафар ата 5 жасында әріпті әліп деп біліп, кітап оқи бастайды. 6-сыныпта ауыл кітапханасының бір қыста 150-ден аса кітабын тауысып, “Бауырсақтан” бастап, “Батырлар жырымен” жалғастырып, Пушкиннің 4 томдығын тауысады. Өлең жазуды мектеп қабырғасында бастап, 16 жасында анасына арнап жазған тұңғыш өлеңі мерзімді баспасөзде жарияланады. Бұл үлкен өнер жолына деген алғашқы баспалдағы еді. Қазір Мұзафар атамыздың сөзіне жазылған И.Жақановтың «Бесік жыры” әнін тыңдайық.
Білгішбек: Балалар, қалай ойлайсыңдар, ойыншықпен ойнамайтын бала бола ма? Әрине, болмайды! Бүлдіршіндердің өмірін ойыншықсыз көзге елестету мүмкін емес! Енді кезекті ойыншықтар туралы «Ойыншықтар» өлеңіне берсек.
Көркемсөз оқушы:
Жүрмейсің бе абайлап,
Болмасаңшы ұрыншақ!
Асыр салып көп ойнап,
Ақсап қалдың құлыншақ!
Ашытпайды көзіңді,
Шомыла ғой, балақай!
Қарашы енді өзіңе,
Аппақ болдың, алақай!
Түсті түймең үзіліп,
Неге қадап алмайсың?
Тұр ғой әне ине-жіп,
Неге ұқыпты болмайсың?
Мектебіне ертемен
Баратұғын бала аз ба?
Апарамын ертең мен
Машина тұр гаражда.
Шырылдама, әндетпе,
Бұлбұлым, ертең жырларсың.
Папам келді қызметтен,
Ұйықтап біраз демалсын.
Тиіспе, күшік, қоянға,
Тентектікті қойыңдар!
Кикілжің жоқ араңда,
Тату-тәтті болыңдар!
Ая: Бұл әдемі, әсерлі өлеңді білмейтін бала араларыңда сірә, сирек болар. Ақын атам кішкентай кейіпкерінің тілімен ойыншықтар әлеміне бала көзімен қарап, тіл бітіріп жіберген. Қыз бала күллі ойыншықтарын тәртіпке шақырып, оларға татулық пен бірлік тілейді. Ал, балалар атамның мен туралы, Ая қыз туралы жазған өлеңдерін білесіңдер ме?
Көркемсөз оқушы:
Айналайын Аяның
Алақаны аялы:
Ая - біздің мейірбан,
Досынан жоқ аяры.
Айналайын Аяның
Алақаны аялы:
Қолда барын достардың
Алдына әкеп жаяды.
Айналайын аяның
Алақаны аялы.
Көркемсөз оқушы:
Айдың беті аппақ,
Аяның беті сатпақ.
Неге олай?
Ол былай-
Аунамайды жерге,
Шомылады көлге.
Ертеңбай: Ая, ақын ата қаламынан өлең қалай туады екен? Балаларға арнап өлең жазу оңай шаруа еместігін білемін… Менің ойымша, бұған үлке-е-н еңбек керек сияқты.
Ая: (Қолындағы кітабын ашып оқиды) Атамыздың айтуынша, көбіне өз көзімен көргені өлеңге арқау болатын көрінеді. Сендерге атамның жазған естелігінен бір мысал келтірейін: “Сурет салып отырған Асқар бір кезде кемсеңдеп:
- Жол жоғалды, ата, қайда кетті, ата?!- деді. Қағазына қарасам, парақтың ортасына көк қарындашпен көл салыпты. Күрең қарындашпен бір жағынан жол тартыпты. Жолы көлге кеп, тіреліпті байқаусызда. Сөйтіп жол жоғалған…
- Асқар, асықпа, жол қазір табылады,- дедім де. Көлдің арғы жағалауынан күрең қарындашпен жолды алып шықтым.
- Міне, көрдің бе, сенің жолың көлге шомылып шықты.
- Алақай! Алақай! Жол табылды!- деп, бала мәз болды. Арада біраз күн өткен соң “Жол қайда жоғалды?” деген өлең жаздым. Міне, соңғы шумағы:
Жоғалды ма жол оңай?
Суға кетті-ау, обал-ай!
Іздеп жүрсек жан-жақтан
Сүңгіп шықты ар жақтан,- деп өлеңдерінің шығу тарихы туралы әңгімелейді атам.
Білгішбек: Достар! Ақын деген сөз грек тілінде данышпан деген ұғымды білдіреді екен.. Анау-мынау емес, Данышпан! Осыдан-ақ ақынмын деген адам өзіне қандай ұлы міндет жүктелгенін пайымдай берсін.
Қилы-қилы жұмбақтарын шешкен кезде,
Анау не екен, япырау?! – дескен кезде
Ертегілер еліне кетіп,
Мұхиттарды қайықпен кешкен кезде…
Жаңылтпаштан жаңылып қиналғанда
Өтірік өлеңін оқып иланғанда біздер Мұзатамыздың өзімізге жүктелген осы міндетті қалай атқарып жүргеніне көзіміз жетеді.
Ая: Ақынның құлағы өзінен қырық жыл бұрын туады депті бір ақылды адам. Өздерің сияқты жас талапкерге құлағың түрік, көзің жіті болсын деп тілек айтар едік. Әлдебір аңқаулар болмаса, байыпсыз алаңғасарлар болмаса, халық сөзімен айтқанда, “оқу өтіп кеткен” оқымыстысымақтар болмаса ешбір қаламгер көркемдік мақсатқа жете алмайды екен. Мұзатамыздың қай өлеңін алып оқымасаң да өздерің куә болып жүрген көріністер арқау болыпты. Мұзафар атамыздың аспан кемесінде жұмыс істейтін мамандық иесі туралы «Аспандағы әпке» өлеңін тыңдап көрейікші.
«Аспандағы әпке» өлеңі оқылады.
Білгішбек:
…Сыйлаттырмай қоймайды,
Сыйламаймыз текке біз.
Көптің қамын ойлайды, Аспандағы әпкеміз.
Балалар «аспандағы әпке» дегеніміз кім? (Балалардың жауабы) Дұрыс -Стюардесса. Мұзафар Әлімбаевтың “Аспандағы әпке” өлеңіне аттас кітабы әдебиет саласындағы мемлекеттік сыйлықты алған.
Ая: «Көппен көрген ұлы той» дейді бабамыз. Ақын атамыздың көпшіліктен бөлектенбей, қашанда қайырымды болып, басқа біреуге қастандық ойламауға үйрететін «Жалқау винт» деген өлеңі бар.
Көркемсөз оқушы:
Жалқау бір винт жасынан,
Жылжып болттың қасынан,
Түсіп қалды қырсығып,
Тоқтасын,-деп,-машинам!.
Оған несін қарасын?!
Бұрап алып жаңасын.
Жүріп кетті машина
Шарлап совхоз даласын.
Жапанда винт тек жатыр,
Жаңбыр-батыр, жел жатыр.
Жарамаған кәдеге
Көк темірді жеп жатыр.
Кітапханашы:М.Әлімбайдың мүйізтұмсық, жираф, арфа, аквариум, құмырсқа жер туралы өлеңдерінің де танымдық мәні зор.
Ая: Балалар, қалай ойлайсыңдар, далада өсетін ошаған мен қошақанның бір-бірімен қандай байланысы бар? Мұзафар атамның қошақан мен ошағанды ала отырып, балаға қызық табиғат құбылысын танытатын, географиялық-биологиялық білім беретін “Қошақан мен ошаған” деген тамаша өлеңі бар. Балалар өлеңді рөлге бөліп оқиды.
Қошақан: Өй, ошаған, ошаған!
Қоймаушы едің түйремей.
Неден жұмсап босаған
Тікендерің инедей.
Ошаған: Келе жатқан жаңбыр бар,
Өн бойымды алды ылғал…
Қошақан:Әй, ошаған, ошаған.
Бүгін қалай қадалдың?
Қастығың ба жасаған,
Қадалғаннан қан алдың?!
Ошаған: Ашық болса, күн жаумай,
Қатаямын жұмсармай,
…Жаумай ма, әлде жауа ма,
Қандай болмақ күн бүгін-
Тікеніме қара да,
Ауа райын біл бұрын.
Ертеңбай: Мұзафар Әлімбайдың көптеген өтірік өлеңдері тақырып, таным жаңалығымен ерекшеленеді.
Ертеңбай: Ақын атамыз нағыз Данышпан десе, Данышпан екен ғой. Білмейтіні жер астында көрінеді. Сегізаяқ деген не? Қол, аяқ, көз, құлақ неге екеу? Минут деген немене? Сөз жоқ осындай, тіпті мыңдаған сауалдарыңа жауапты Мұзафар атаның өлең қоржынынан табасың. Оған кәміл сене бер! Міне, еңбекқор данышпан деп осыны айт!
Балалар ортаға шығып М.Әлімбайдың “Минут деген немене?”, “Бұлақ деп неге аталған”,”Қараңғылық деген не?” өлеңдерін оқиды.
Білгішбек: Енді Мұзатамыздың сұрақтарына жауап беріп көрейік.
“Қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс?” өлеңі оқылады.
Жазыпты бала,
Сен оқып қара,
Қайсысы дұрыс?
Қайсысы бұрыс?
Шөлінде-бұлан,
Інінде-ұлан,
Тайгада-құлан,
Елінде –қыран
Көгінде-жылан.
Балалардың жауабы.
Білгішбек: Сендер қанша сөз білесіңдер? Әрине, айта алмайсыңдар. Тіл ғылымымен айналысып жүрген үлкен ғалым ағалар да қанша сөз білетінін айта алмауы мүмкін. Әйтсе де, газет-журналдарды, алуан түрлі кітаптарды, көркем әдебиетті көп оқитын, үлкендерден естіген сөздерін есте сақтап қалуға тырысатын зерек балалардың өзге балалардан гөрі сөзді көбірек білетіні, сөздік қорының молырақ болатыны ақиқат қой. Ондай балалар сабаққа да алғыр келеді.
Ая: Атамның ұсынып отырған мына бір топтамасынан сендер көпшілік біле бермейтін талай-талай атауларға қанығасыңдар. Ол сөздерді естеріңе сақтап, сөздік қорларыңды байытып жатсаңдар нұр үстіне нұр.
Білгішбек:
Пәйке-бұғы танасы
Саһар-аққу қоразы
Тағылан -жайран
Қауыр-тау құсы
Бандал-еменнің бас бұтағы
Шөндік-жолбарыстың күшігі.
Осылай жалғастыра беруге болады.
Білгішбек: Балалар, ақын атамыздың жаңылтпаштарын білесіңдер ме?
Ұшы үшкір ұшқыр үш жебе алдым,
Үшеуі де үшкір, ұшқыр деп алдым.
Шығардағы шынжыр шылдыр-шылдыр,
Шылдыр-шылдыр шынжырдағы шынжыр.
Ал, мықты болсаң жаңылмай оқып көр.
Ортаға екі бала шығып, жаңылтпаш айтып жарысады.
Білгішбек: Ақын атамның тағы бір өнері - әнге өлең жазу. Оның 1949 жылдан бастап 300-ге жуық өлеңі ән-әуенге айналыпты. Ол әндердің көбі өздеріңе арналған: “Мен - баласы даланың”, “Мұғалім ол біздің”, “Менің атам - майдангер”, “Көктем дала - Алматы”, “Біздің балабақшада”, «Жұлдызым» тағы басқа көптеген өлеңдері. Ендігі кезекті Ибрагим Нүсіпбаев ағаларыңның әніне жазылған әсем әнге берейік.
“Мұғалім ол біздің” әні.
Ая: Балалар, Мұзафар атамыздың көп еңбектенетінін білдіңдер. Ал осылай көп еңбектенуді кімнен, қалай үйренгендігі жайлы білгілерің келе ме? Бұл туралы атаның өзі былай дейді: (кітабын ашып оқиды) «…Дімкәс әке-шешеміз бізге кезекпен үй сыпыртатын, су әкелдіретін. Алты-жеті жаста мал жайлауды үйрендім. Тезек теру, шілік шабу, отын жару - бала шақтағы күнделікті үрдісіміз еді. Ауаны қалай жұтсақ, суды қалай ішсек, бұлар да сондай үйреншікті машық еді, арба жегу, етік жамау, түйме қадау, кір жууды да жатырқаған емеспін, кейде апама болысып, сиыр сауған күндерім де болды... Осының бәрінің өсе келе пайдасы тиді, әсіресе әдебиетте. Солардың бәрі еңбектене білуге, еңбектен ләззат табуға үйретіпті” - деп есіне алады.
Ертеңбай: Шәкірт болсаң,
Шоқандардай озық бол,
Оқу-білім бейнетіне төзіп көр.
Ертеңгі істі бүгін ойлап, бейімде,
Бүгінгіңді ысырма тек кейінге.
Қадари-хал талабы бар әркімнің,
Жастан шырқа әнін туған халқыңның.
Кітап құмармен сырлас бол,
Кластастармен мұңдас бол.
Қылқалам, бояу сөйлесін,
Сал туған ауыл бейнесін!
Үлкеннен үйрен,
Кішіге үйрет.
Жаманнан жирен,
Тозғанды күйрет, - деп Мұзатамыз маған да, сендерге де өсиет жолдапты. Достар, мен сендердің орталарыңы келгеніме қуанып тұрмын. Өзім сияқты Жалқаубай, Ертеңбай, Олақбайларға: кітапты көп оқып, өлең-жыр, аңыз-ертегімен дос болыңдар демекпін!
Ая:Атам - кітап, мен – дәптер,
Ақыл толы сөзіне.
Қызығам да, әлбетте,
Көшіремін өзіме.
Еш дүкенде сатылмас
Тегін кітап - сарқылмас
Өмір – кітап - атамыз!
Беттері ашық ұдайы,
Оқылатын кітап ол.
Сырын ашып ұдайы,
Тоқылатын кітап ол.
Еш дүкенде сатылмас
Тегін кітап - атамыз!
Қанша оқысаң, сарқылмас
Өмір-кітап - атамыз!
Қонақтар балалармен қоштасып шығып кетеді.
Кітапханашы: Міне, достар, мерекеміз аяқталуға жақын қалды. Келіңдер, жыр ақсақалы - Мұзатамыздан ақ бата сұрайық. Соңғы сөзді (бір баланың аты аталады) берейік. Ол бізге Мұзафар атамыздың ақ батасын оқып береді.
…Бола білсең, Күндей бол,
Барлық жұртты бірдей көр
Мейіріңді аямай
Жылуыңды бірдей бөл…
Кітапханшы:
Әумин,батаңыз қабыл болсын дей отыра.
Құтты болсын, ата туған күніңіз!
Алдымызда аман-есен жүріңіз,-деген жыр жолдарын арнағымыз келеді.
Аңыз бенен ертегі еліктіре ертеді
М.Әлімбайдың аңыз- ертегілері бойынша әдеби ойын
Ұйымдастыру: Кітапханашы өтілетін шара туралы хабарландыру іліп қояды. Сұрақтар жазылған үлестірме қағаздар, үш түсті (сары, жасыл, қызыл) жолдар дайындалады. (Қағаздан жасауға болады)
Ойынның шарты:
Әдеби ойын үш кезеңнен тұрады. Ойын басталмас бұрын залдағы оқырмандарға үш сұрақ қойылады.Сұрақтарға жауап берген оқырман ғана ойынға қатыса алады. Ойынның әр кезеңінің өз ережесі бар. Олар сұрақтардың алдында беріледі.
Әр кезеңде жеңімпаз атану үшін ойыншы өзінің алдындағы жолды бірінші болып жүріп өтуі керек. Барлығы үш жол: қызыл жолда бір де рет қателесуге болмайды. Сары жолда 1 рет қателесуге болады, ал жасыл жолда тұрған ойыншы 2 рет қателесуге мүмкіншілігі бар.
Әр кезеңнің жеңімпаздары соңғы айналымда кездесіп, жеңімпаз анықталады.
Ойыннан шыққан оқушылар айып ретінде М.Әлімбайдың өлеңдерін оқып, оның жұмбақтарын жасырып, қызықты топтық ойындар ұйымдастыруларына болады.
Бірінші кезең ойыншыларына қойылатын сұрақтар:
1.М.Әлімбайдың туған күні? (1923 ж. 29 қазан)
2.М.Әлімбайдың туған жері (Павлодар облысы, Маралды ауылы)
3.1984 жылы Мемлекеттік сыйлық алған жинағының аты? (“Аспандағы әпке”)
Ойынның алғашқы кезеңінің ережесі мынадай: үш ойыншы М.Әлімбайдың кез - келген бір тақпағын жатқа мәнерлеп айтуы қажет. Өлеңді үздік оқыған бала жолды бірінші таңдауға құқысы бар. Екінші орын алған екінші болып, үшінші ойыншы қалған жолға келіп тұрады.
“Әр түрлі” тақырыбындағы сұрақтар:
1.М.Әлімбайдың анасының аты кім? (Зейнеп)
2.М.Әлімбайдың әкесінің аты кім (Айтмағамбет)
3.Ақын бала кезінде кім болуды армандады? (Ұстаз)
4.Балаларға арнап жазған “Ақсерек те көксерек” ән-ойын музыкасының авторы кім? (И.Нүсіпбаев)
5.Ақынның бала кезінде халық жыр-аңыздарымен таныстырып, қазақтың атақты ақын-жазушыларының шығармашылығымен ең алғаш таныстырған адам? (Анасы)
6.Мейірімсіз, қайырымсыз төрт ұл бала немесе аналары көкекке айналып кеткен ұлдар туралы ертегі (Көкек қалай көкек боп кеткен)
7.Өз илеуінен бөлініп, басқалармен достаспақ болған құмырсқа туралы ертегіні ата? (Қиттыққан құмырсқа)
7.М.Әлімбайдың атақты ғашықтық дастаны? (“Естай-Хорлан”)
Ойынның ІІ кезеңінің сұрақтары:
1.М.Әлімбай балаларға арналған республикалық “Балдырған” журналында қандай қызметте болды? (Бас редактор) 2.М.Әлімбай Ұлы Отан соғысына өз еркімен неше жасында аттанды? (18 жасында)
3.Ақынның туған жылы? (1923 жыл)
ІІ-кезеңнің алдында әділ қазылар алқасы үш қатысушыға М.Әлімбайдың ертегілері бойынша сурет салуды тапсырады. Суреті үздік шыққан ойыншы жолды бірінші болып таңдау құқығына ие болады. Екінші ойыншы екінші жолға, үшінші ойыншы қалған жолға келіп тұрады.
“Ертегілерді білеміз бе?” сұрақтары:
1.“Қарау” атты ертегісінің кейіпкері? (Шиқанбай)
2.“Алатау баурайында” ертегісінің кейіпкерлері Жақы мен Сорай не үшін дауласып қазыға барады? (Үй астынан табылған алтын үшін)
3.“Алатау баурайында” ертегісіндегі алтынның құны үшін хан не салдыруды бұйырады? (Алма бағын)
4.Еріншек бала Ертеңбай туралы ертегісі? (“Еріншектер елінің Ертеңбайы” )
7.Ақынның ептілік туралы жазған ертегісі (Епті кім?)
Ойынның ІІІ кезеңіне ойыншылар таңдап алу үшін қойылатын сұрақтар:
1.Ақын “Пионер” газетінде қызмет істеген 1949 жылы алғашқы журналистік сұхбатты кімнен алған еді? (1949 жылы Мұхтар Әуезовтен)
2.М.Әлімбайдың шығармалары неше тілге аударылды? (38 тілге аударылған)
3. Ақынның неше төл кітабы баспадан шыққан? (50 шақты кітабы бар)
ІІІ-кезеңнің алдында ақынның бір ертегісінен үзіндіні қимыл мен ым (пантомимо) тәсілдерімен бейнелеп көрсетеді. Әртістік қабілетімен көзге түскен бала жолды бірінші таңдайды. Қалған екеуі ретімен өз орындарына тұрады.
“Мына үзінді қай ертегіден алынған”:
1. “…Қалдырған баба өсиет:
Сақтаса қайсы үй дұрыстап,
Сол үйде болар дос ниет,
Сол үйге қонар ырыс, бақ”.
“Алда-деп, берер ырысы”.
Үмітке игі жұбанып,
Отырар еді үй-іші,
Кілемді көріп, қуанып.
Көзіне сенбей аңырған
Көк кілем түсін бір көрген.
Аралап тауды сабылған,
Аңыз ғып айтып үлгерген.” (“Көк кілем”)
2. “Шопан ағам Жасұлан-
Бүкіл елге сыйлы адам,
Төлбасы боп жасынан
Ата жолын сыйлаған…” (“Қойшы мен мүсінші”)
3. ”… Қайдан тапты қайратты,
Қызыл тілін сайратты:
Жалаңдатпай қанжарды,
Тоқтатыңдар жанжалды!
Картвелилер сақтаған
Ата салтын жоймадым:
Босағамнан аттаған-
Жауым емес –мейманым! (“Мейман”)
4. ”…Қиядан орағытып маңын қана
Қанатын қақпай баяу қалықтаған.
Көрінді құдіретті көк патшасы
Қалайда балақ бауын ағытпаған.
Жүргендей атыраптың қамын ойлап,
Қыран құс ұзақ ұшты сабыр жайлап.
Бұл не құс? Кімнің құсы?
Қайдан келді?
Аңырып аузын ашты ауыл-аймақ. (“Қыран туралы баллада”)
5. “…Жапырақтар түйісіп,
Көк қанатын жаяды.
Соқса аптап, күн ысып,
Саған тосып саяны.
Алма, алмұрт, жүзім бе…-
Әр аулада самсап тұр.
Жегің келсе үзіп же,
Аузыңды ашпа, аңсап құр…” (“Алатау баурайында”)
6. ...Көп ертектің біреуі
Аяз би хан жөнінде.
Бүкіл қазақ біледі,
Сол есімде менің де.
Әлсізді Аяз қорғапты,
Аш-арықты тойдырып.
Әділді Аяз қолдапты,
Жетімге де той қылып…
Бізге жеткен сөзінің
Шұғыласы таралып,
Әр заманның өзінің
Аяз биі бары анық. (“Аяз би” )
7. “…Екі бұғы иен жайлау, көк белде
Емін–еркін жайылыпты көктемде.
Әдеті ғой кейбіреудің желігіп
Есіретін майға тойып бөккенде…” (“Екі бұғы”)
Соңғы айналымның алдында үш кезеңнің жеңімпаздарына әділ қазылар алқасы М.Әлімбайдың бір ертегісі бойынша үшеуі бірігіп қойылым көрсетуді сұрайды. Үшеуінің ішінен әртістік талабы және мәнерлеп оқу қабілетімен көзге түскен бала жолды бірінші болып таңдау құқына ие болады. Қалған екі ойыншы қалған екі жолға келіп тұрады.
Соңғы айналымның “Бұл қай ертегі” сұрақтары:
Мақтағанға дандайсыған жолбарыстың түлкінің арбауына түсуі туралы (“Түлкі мен жолбарыс”)
Олжаға таласқан екі бұғының аңшы нысанасына тап болуы туралы (“ Екі бұғы”)
Қоянның сақтық жасап түлкіні алдауы туралы (“Түлкі мен қоян”)
Өзінен кішілерге әлімжеттік жасайтын арыстан туралы ертегі (“Түйебас”)
Адамдардың шектен асқан іштарлығы, дүниеқоңыздығы, қараулығы туралы ертегі (“Қарау”)
Күншіл қарға туралы ертегі (“Күншіл ғана күңкілдейді”)
Жақсылықты жақсылықпен қайыру туралы ертегі
(“Аю асуында”)
Жеңімпаздарды мараппаттау.
Ескерту: Сайыс барысында ойыншылар сұраққа жауап бере алмаған жағдайда, жанкүйерлер жауап берулеріне болады. Сұраққа дұрыс жауап берген оқырманға жұлдызшалар беріледі. Ойынның соңында ең көп жұлдызша жинаған оқырмандар да марапатталады.
