kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Сыныптан тыс іс-шара «Шілдехана тойы»

Нажмите, чтобы узнать подробности

Сыныптан тыс іс-шара «Шілдехана тойы»

?ойылым?а ?атысатындар:  Ата, ?же, ?йелдер мен ер адам, жігіт пен ?ыз-дар, с?би мен балалар.

Дикарация: кереге, т?селген кілем, т?сеніш, к?рпелер, д??гелек ?лкен ?стел, санды?, бесік.

/осы кезде і?г?л?п д?ниеге келген с?би ?ні шы?ады да ол алыс айма??а тарап жатады. Екі баланы? асы?а ж?гіріп, жарыса дауыста?ан ?уанышты ?ндері  естіледі /

Кішкентай ?ыз бала: /3 сынып о?ушысы/

-С?йінші, С?йінші!  Жамал же?гем босанды!

Кішкентай ?л бала: /3 сынып о?ушысы/

-С?йінші! Мені? же?гем босанды!»

 /?й ішінде дастар?анды ?оралай отыр?ан ер-?йелі, к?рі-жасы аралас адамдар тобы к?рінеді /

1-жігіт: /т?рде отыр?ан а?са?ал?а ?арап /

  -А?са?ал, келіні?із аман-есен ?ол-ая?ын бауырына алып, немерелі болды- 

   ?ыз, немере?ізді? бауы берік, жасы ?за? болсын!

2-жігіт:

-Бала?ызды? бауы берік  болсын!

А?са?ал: /?те тебіреністі бейнемен /

– Айт?андары? келсін!

1-?ыз:

-?аза? хал?ыны? ?мірі – ?ле?мен ?рнектелген ?мір. Оны і?г?л?п ?мір есігін ?ле?-жырмен ашады

2-?ыз:

- Данышпан а?ынымыз ?лы Абай айт?андай: «Ту?анда д?ние есігін ашады ?ле?, ?ле?мен жер ?ойнына кірер дене?»

3-?ыз: / ол да т?рде отыр?ан а?са?ал?а ?арап /

-Ата, міне б?гін же?гемізді? аман-есен босанып, та?ы бір немерелі бол?ан ?уанышымыз?а ауыл жастары ??тты болсын айтып, шілдехана к?зетуге келіп отыр.

/?аза? хал?ы  Шілдехана м?нін, ту?ан н?рестені жын-періден ?ор?ап, “к?зе-ту” деген сенімге айналдыр?ан. Сонды?тан оны “Шілде к?зет” деп те атайды. Б?л ??рыпты? т?пкі м?ні бала мен ананы тіл-к?зден са?тау, жыншайтандар-дан  ?ор?ау дегеннен туында?аны/

 ?ыз бала: /5 сынып о?ушысы/

-«Шілдехана к?зетуге келді» деп неге айтты?ыз?

1-?ыз:

-Шілдехана-баланы жын- шайтаннан ?ор?ап, к?зетуден пайда бол?ан д?ст?р ?ой.

4-?ыз:

-Сонды?тан, айналайын сі?ілім, шілдехананы кейде «шілдек?зет» деп те ата?ан.

?ыз бала: /5 сынып о?ушысы/

- А, солай ма екен? ! /т?сінгендей болды/

1-жігіт:

-Ата, осы шілдехана тойын ?зі?із ата д?ст?ріміз бойынша а? батамен бастап бері?із?! / Дастар?ан басында отыр?андарды? барлы?ы ?олдарын жая а?са?ал?а ?арайды /

А?са?ал:

-Аумиін!   / к?теріле отырып, тама?ын ?ырнап ал?аннан кейін ?олын жая /

К?терейік білекті,

Н?р?а б?леп ж?ректі.

Б?бекке бата берейік,

А?ынан айтып тілекті:

С?биіміз с?йкімді болсын,

?нер-білімге икемді болсын,

Б?йтеректей бойша?данып,

?рен, ?ршіл, ?ркенді болсын!

Жа?сы жолды та?дасын,

Жаманды? т?лім алмасын!

Даналарды? д?ст?рін,

Жа?аласын, жал?асын,

Ш??ылалы шуа?ты к?н кешсін,

Басын с?р б?лт шалмасын,

?ос топшысы талмасын,

?ырандай биік сам?асын!

2-Жігіт:

-Аумиін, айт?аны?ыз келсін. Берген бата?ыз періштелерді? ??ла?тарына ша-лынсын.

 5-?ыз:

  –-Шілдехана-жа?а ту?ан н?рестені? ??рметіне арнал?ан той ?ой.

3-?ыз:

-Аталарымыздан «??тты ?она? келсе, ?ой егіз табады, ??тсыз ?она? келсе, ?ой?а ?ас?ыр шабады» деген с?з ?ал?ан еді. Сіздер б?гін жас с?биді ?мір есігін аштыр?ан ерекше ??тты ?она? болып отырсыздар. Та? ат?анша домбыра тартып, би билеп, ?ле? айтайы?!

4-?ыз:

- Ал онда, «Бекер ?арап отыру жараспайды» дегендей, шілдехана тойымызды бастай берейік, д?ст?р бойынша б?гінгі сауы?ымызды бимен бастайы?.

 /би «Домбыра» 5 сынып о?ушы Ярухина Кристина/

Биші ?ыз бала:

-Мен сіздерге ?аза? хал?ыны? «Домбыра» биін билейін.

1-?ыз:

-Ой, міне, б?рекелді, тойымыз басталып та кетті. Мына баланы? к?десін берейік/билеген ?ыз бала?а к?десін береді/.

1-жігіт:

-К?не, ?она?тар, ?нерлері?із болса к?рсете отыры?ыздар?!

1-?ыз:

-Ал,  шілдехана тойымызды д?ст?р бойынша «Салтты? айтыспен» бастайы?. К?не кімдер айтысады?

/ к?пшілікті? ішінен бір ?ыз бен бір жігіт ж?птаса ?алады/

2-?ыз:

Базардан алып келген боз белбеуім,  ??рбым-ай.

?арашы мына тойды? кез келгенін, ??рбым-ай.

К?п айлар к?рмегелі к?п жыл болды, ??рбым-ай.

Ж?рсі? бе аман-есен к?з к?ргенім? ??рбым-ай.

2-жігіт:

?ріптес алдыменен ?н бастады?,еркем –ай.

С?расып аманды?ты д?л бастады?, еркем –ай.

К?п айды? к?рмегелі ж?зі болса, еркем –ай.

Дін аман, ауыл-айма?, мал-бастары?, еркем –ай.

2-?ыз:

?уелде жаратылды? бала болып, ??рбым-ай.

Анадан кім туады дана болып, ??рбым-ай.

Т?й-т?йлап, т?рбиелеп жеткізеді, ??рбым-ай.

?сірген ата-анасы пана болып, ??рбым-ай.

2-Жігіт:

Алтай тау тамам тауды? а?асы екен, еркем –ай.

?лі?гір ??йып ?ой?ан сабасы екен, еркем –ай.

Сырлы ая?, сырлы піспек дегендейін, еркем –ай.

Жай?ал?ан жа?асында ?о?асы екен, еркем –ай.

2-?ыз:

Алтайды? Ертіс деген жайы?ы бар,

Жайы?тан ?тет??ын ?айы?ы бар.

?ар жауса ?амшы бойы, ж?т болады,

?айы?ты? су бойында дайыны бар.

2-Жігіт:

К?рінген содан бері Ор?ашарды,

Тауынан ай?айласа? а? ?ашады.

Жер-жерді? атын біліп, ?ле? айтсам,

?орымсу, Маралсумен ай?асады.

2-?ыз:

?сем тау, о?алы орман жамылып ап,

?осылып кербездене жатыр с?лап.

Жар?ырап сайларынан м?лдір б?ла?,

Жамырай б?ктеріне т?скен ??лап.

2-Жігіт:

Бо?дамыз арда?ты жер асыл ма?ан.

Алтындай сезіледі тасы? ма?ан.

Азыра? жер-суымды ?ле? еттім,

Осымен «Тау ?ле?ім» болсын тамам.

2-?ыз:

?н салса? ?зімдей сал есілдіріп,

С?лудай су?а т?скен шешіндіріп,

Азыра? жер-суымды ?ле? еттім,

Хош, аман бол, к?ргенше есіл жігіт.  

?айырмасы:

Еркем, еркем,еркем-ай,

Еркелеген еркем-ай,

Еркелеген еркемді,

Еркелете берсем –ай.

2-жігіт: / к?ле орнынан т?рып / 

-Мен де бірталайдан бері ?зімше а?ынмын деп, ж?рт ішінде ?ле? айтып ж?рген едім. Бай?асам, мына ?арындасымды тап б?гін же?е алмайтын т?різдімін. Сонды?тан ?арындасыма жолымды беремін. Мына бір ж?зікті к?зімдей к?ріп, сауса?ы?а та?ып ж?р, ?арындасым.

/ Ж?зікті сауса?ына кигізеді/

2-?ыз: / ол да орнынан т?рып келіп /

  -Ра?ымет а?а! Сіз де мына бір бет орамалмен ж?зі?ізді с?ртіп ж?рі?із!?

/ ?алтасынан орамал-шыт алып ?сынады/

К?йші ?ыз бала: / ы??айсыздан?андай болып / /6 сынып о?ушысы/

 ? Мен де ?ншілік те бишілік те ?нер жо? еді. С?йтседе, мынау жа?адан д?ниеге келіп отыр?ан с?биді? ??рметі ?шін бір к?й шертіп берейін. Дом-быраны жа?сы тарта алмаймын. Келмей ?ал?ан жерлері болса ?апу етер-сіздер!?

1-Жігіт: ( ?алжы?да?ан ?уенмен )

? К?й тартатын болса?ыз, онда алдымен д?ст?р бойынша тартатын к?йі?ізді? тарихын айтып беретін шы?арсыз!?

К?йші ?ыз бала: ( жымия к?ліп ) 

? Ол да болады. Бая?ыда бір а?шыны? зары?ып ж?ріп к?рген жар дегенде жал?ыз ?лы болыпты. Бір к?ні а?шы а? аулау?а шы?ыпты. Біра?, с?тсіз к?ні шы?ты ма екен, ?аншалы? ?арасада к?нде жыртылып-айырылып ж?ретін а?нан ештеме кездесе ?оймапты. Сонымен а?шы бай??с салымы болмай ?йіне ??р?ол ?айтыпты. Д?л ?йіні? жанына келгенде, ?алы? ш?пті? арасында жат?ан б?кенді к?ріпті де, ?уанып кетіп оны сада?ымен тартып ?алыпты. Б?кенні? жанына келсе, ол б?кен емес, ?стіне б?кенні? терісінен тон кигізіп ?ой?ан ?зіні?  ??дайдан жалынып ж?ріп с?рап ал?ан жар дегенде жал?ыз ?лы болып шы?ыпты да, а?шы бейшара зар е?іреп, запыран ж?тып ?ала беріпті. ?лыны? ?лімін ?йеліне ?алай естіртерін білмеген ол, мына к?йді шерткен екен, ?йелі де жал?ызыны? жазым бол?анды?ын біле ?ойыпты. Сонда?ы а?шы шерткен «А?шыны? зары» аталатын к?й мынау екен. 

 /Домбырада атал?ан к?й шертіледі/

5-?ыз:

-Ой, ??тты ?она?ым, ?зі? ас?ан к?йші екенсі?-ау! Ра?ымет са?ан, айналайын!

  /Шілдехана тойында жа?а босан?ан ?йел ?шін ?алжа?а сойыл?ан малды? еті орта?а келгенде ж?н білетін бір кісі омырт?аны ?олына алып, оны? етінен ?й-елдерді? б?ріне ауыз тигіздіртіп,?бден м?жіп, тазартады да, с?йекті тобыл?ы-?а тізіп, ?й ішіндегі биік жерге  іліп ?ояды. М?нысы – баланы? мойны тез бе-кісін деген ырым/
4-?ыз: /?асында?ы халы??а ?арап айтады/

-?алжа?а сойыл?ан малды? етінен ауыз тиі?із.

/ Жастар осындай думанмен отыр?анда шілдехананы? дастарханын бас?арып журген ?йелдер «?алжа?а сойыл?ан малды? омырт?асынан ауыз тимедік, е?  ??ры?анда бірін м?жуге  тісімсіз  тимеді» деп ая? астынан ?кпелейді. Сол ?шін іштеріндегі  бір шебері он екі омырт?аны?  еті-нен б?ріне ауыз тигізу керек, м?нтаздай ?ып м?жытуы керек. Тап-та?ыр бол?ан омырт?алар-ды ?бден бол?ан со? бір тобыл?ы?а тізіп ?йді? е? бір жо?ары жеріне ілу керек. Б?нысы – ба-ланы? мойны тез бекісін деген салт. Б?л тезілген с?йек тамда болса т?бедегі арыс?а, киіз ?й-де болса уы?ты? ?арымына ілінуі керек. Сол к?ні ?лгі ?кпеші ?йелдер т?рдегі бас пен жам-бастан ауыз тимесе ?кпелемейді.  Ал омырт?аны м?жу?а ?атыспаса ат кекілін кесуге дейін барады.  М?ны?  себебі ?йел затыны? б?рі де бала табу?а ??штар. Сонды?тан  ?алжаны? омырт?асынан ауыз тиюді, ?здері де осы ?йел ??сап тезірек босанармыз деп ырымдайды. Болмаса жайшылы?та?ы омырт?а?а ?арай ма олар. ?ара?аны сол, «с?йек-сая? беріп ?орла-уын ?ара» деп ла?тырудан ерінбейді. ?алжа?а арнайы сойыл?ан мал етіні? омырт?адан бас-?асыны? б?рін босан?ан ?йел ?зі жеуі керек. ?йтпесе белі тез бекімейді. К?шпелі тіршілік-ті? ?атты-?айырымына тез ?осыла алмайды/

5-?ыз: /келесі ?ыз жал?астырады/

-Омырта?адан ауыз тиі?із.

1-?ыз: / жан-жа?ына ?арап к?лімдейді:/

-Оны м?жіп бол?ан со? не істейміз?

4-?ыз: /?асында?ы халы??а ?арап айтады/

- Бір тобыл?ы?а тізіп ?йді? е? жо?ары жеріне іліп ?оямыз.

5-?ыз: /отыр?ан халы??а ?аза? хал?ыны? ырымын т?сіндеді/

-Баланы? мойны тез бекісін деген ?аза?ты? ырымы ?ой.

А?са?ал:

-Аумиін

1-?ыз:

-?аза? хал?ында баланы? д?ниеге келуіне байланысты  ежелден келе жат?ан салт-д?ст?ріміз бар. Баламыз?а ат ?ояйы?.

Отыр?ан халы?: /б?рі/

-И?, и?.

1-жігіт:

-Ортамызда жасы ?лкен ауыл а?са?алы бар. Баланын атын сол ?ойсын.

/келіні с?биді а?са?ал?а апарады/

А?са?ал:

-«Сені? аты? Н?рбол» / деп ?ш рет ?айталанады/  ?мірін н?рлы болсын,

ата-ана?а, еліне н?рын жаусын.

Бір ?йді? баласы болма,

Б?кіл елді? санасы бол!

Бір елді? баласы болма,

Бар елді? данасы бол!

Бір тонны? жа?асы болма,

Б?кіл елді? а?асы бол.

?зі?е-?зі? берік  бол,

Хал?ы?а ?діл бол!

Жауы?а ?атал бол,

Досы?а адал бол!

1-жігіт:

-Ал, ата, енді асымыз?а бата бері?із!

А?са?ал: / ас?а бата беру /

-Асын,асын асы?а,

Ба?ыт ?онсын басы?а!

Денсаулы?ын зор болсын,

Дастар?аны? мол болсын!

?айда барса? алды?нан,

Жар?ыра?ан жол болсын!

Д?шпаны? са?ан ??л болсын,

?йі? тол?ан ?л болсын!

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Сыныптан тыс іс-шара «Шілдехана тойы»»

Сыныптан тыс іс-шара «Шілдехана тойы»

Қойылымға қатысатындар:  Ата, әже, әйелдер мен ер адам, жігіт пен қыз-дар, сәби мен балалар.

Дикарация: кереге, төселген кілем, төсеніш, көрпелер, дөңгелек үлкен үстел, сандық, бесік...

/осы кезде іңгәләп дүниеге келген сәби үні шығады да ол алыс аймаққа тарап жатады. Екі баланың асыға жүгіріп, жарыса дауыстаған қуанышты үндері естіледі /

Кішкентай қыз бала: /3 сынып оқушысы/

-Сүйінші, Сүйінші! Жамал жеңгем босанды!

Кішкентай ұл бала: /3 сынып оқушысы/

-Сүйінші! Менің жеңгем босанды!»

 /үй ішінде дастарқанды қоралай отырған ер-әйелі, кәрі-жасы аралас адамдар тобы көрінеді /

1-жігіт: /төрде отырған ақсақалға қарап /

-Ақсақал, келініңіз аман-есен қол-аяғын бауырына алып, немерелі болды-

ңыз, немереңіздің бауы берік, жасы ұзақ болсын!

2-жігіт:

-Балаңыздың бауы берік болсын!

Ақсақал: /өте тебіреністі бейнемен /

– Айтқандарың келсін!

1-қыз:

-Қазақ халқының өмірі – өлеңмен өрнектелген өмір. Оны іңгәләп өмір есігін өлең-жырмен ашады

2-қыз:

- Данышпан ақынымыз ұлы Абай айтқандай: «Туғанда дүние есігін ашады өлең, өлеңмен жер қойнына кірер денең»

3-қыз: / ол да төрде отырған ақсақалға қарап /

-Ата, міне бүгін жеңгеміздің аман-есен босанып, тағы бір немерелі болған қуанышымызға ауыл жастары құтты болсын айтып, шілдехана күзетуге келіп отыр.

/Қазақ халқы Шілдехана мәнін, туған нәрестені жын-періден қорғап, “күзе-ту” деген сенімге айналдырған. Сондықтан оны “Шілде күзет” деп те атайды. Бұл ғұрыптың түпкі мәні бала мен ананы тіл-көзден сақтау, жыншайтандар-дан қорғау дегеннен туындағаны/

Қыз бала: /5 сынып оқушысы/

-«Шілдехана күзетуге келді» деп неге айттыңыз?

1-қыз:

-Шілдехана-баланы жын- шайтаннан қорғап, күзетуден пайда болған дәстүр ғой.

4-қыз:

-Сондықтан, айналайын сіңілім, шілдехананы кейде «шілдекүзет» деп те атаған.

Қыз бала: /5 сынып оқушысы/

- А, солай ма екен? ! /түсінгендей болды/

1-жігіт:

-Ата, осы шілдехана тойын өзіңіз ата дәстүріміз бойынша ақ батамен бастап беріңіз?! / Дастарқан басында отырғандардың барлығы қолдарын жая ақсақалға қарайды /

Ақсақал:

-Аумиін!   / көтеріле отырып, тамағын қырнап алғаннан кейін қолын жая /

Көтерейік білекті,

Нұрға бөлеп жүректі.

Бөбекке бата берейік,

Ағынан айтып тілекті:

Сәбиіміз сүйкімді болсын,

Өнер-білімге икемді болсын,

Бәйтеректей бойшаңданып,

Өрен, өршіл, өркенді болсын!

Жақсы жолды таңдасын,

Жамандық тәлім алмасын!

Даналардың дәстүрін,

Жаңаласын, жалғасын,

Шұғылалы шуақты күн кешсін,

Басын сұр бұлт шалмасын,

Қос топшысы талмасын,

Қырандай биік самғасын!

2-Жігіт:

-Аумиін, айтқаныңыз келсін. Берген батаңыз періштелердің құлақтарына ша-лынсын.

5-қыз:

  –-Шілдехана-жаңа туған нәрестенің құрметіне арналған той ғой.

3-қыз:

-Аталарымыздан «Құтты қонақ келсе, қой егіз табады, құтсыз қонақ келсе, қойға қасқыр шабады» деген сөз қалған еді. Сіздер бүгін жас сәбиді өмір есігін аштырған ерекше құтты қонақ болып отырсыздар. Таң атқанша домбыра тартып, би билеп, өлең айтайық!

4-қыз:

- Ал онда, «Бекер қарап отыру жараспайды» дегендей, шілдехана тойымызды бастай берейік, дәстүр бойынша бүгінгі сауығымызды бимен бастайық.

/би «Домбыра» 5 сынып оқушы Ярухина Кристина/

Биші қыз бала:

-Мен сіздерге қазақ халқының «Домбыра» биін билейін.

1-қыз:

-Ой, міне, бәрекелді, тойымыз басталып та кетті. Мына баланың кәдесін берейік/билеген қыз балаға кәдесін береді/.

1-жігіт:

-Кәне, қонақтар, өнерлеріңіз болса көрсете отырыңыздар?!

1-қыз:

-Ал, шілдехана тойымызды дәстүр бойынша «Салттық айтыспен» бастайық. Кәне кімдер айтысады?

/ көпшіліктің ішінен бір қыз бен бір жігіт жұптаса қалады/

2-қыз:

Базардан алып келген боз белбеуім, құрбым-ай.

Қарашы мына тойдың кез келгенін, құрбым-ай.

Көп айлар көрмегелі көп жыл болды, құрбым-ай.

Жүрсің бе аман-есен көз көргенім? құрбым-ай.

2-жігіт:

Әріптес алдыменен ән бастадың,еркем –ай.

Сұрасып амандықты дәл бастадың, еркем –ай.

Көп айдың көрмегелі жүзі болса, еркем –ай.

Дін аман, ауыл-аймақ, мал-бастарың, еркем –ай.

2-Қыз:

Әуелде жаратылдық бала болып, құрбым-ай.

Анадан кім туады дана болып, құрбым-ай.

Тәй-тәйлап, тәрбиелеп жеткізеді, құрбым-ай.

Өсірген ата-анасы пана болып, құрбым-ай.

2-Жігіт:

Алтай тау тамам таудың ағасы екен, еркем –ай.

Үліңгір құйып қойған сабасы екен, еркем –ай.

Сырлы аяқ, сырлы піспек дегендейін, еркем –ай.

Жайқалған жағасында қоғасы екен, еркем –ай.

2-Қыз:

Алтайдың Ертіс деген жайығы бар,

Жайықтан өтетұғын қайығы бар.

Қар жауса қамшы бойы, жұт болады,

Қайықтың су бойында дайыны бар.

2-Жігіт:

Көрінген содан бері Орқашарды,

Тауынан айқайласаң аң қашады.

Жер-жердің атын біліп, өлең айтсам,

Қорымсу, Маралсумен айқасады.

2-Қыз:

Әсем тау, оқалы орман жамылып ап,

Қосылып кербездене жатыр сұлап.

Жарқырап сайларынан мөлдір бұлақ,

Жамырай бөктеріне түскен құлап.

2-Жігіт:

Боғдамыз ардақты жер асыл маған.

Алтындай сезіледі тасың маған.

Азырақ жер-суымды өлең еттім,

Осымен «Тау өлеңім» болсын тамам.

2-Қыз:

Ән салсаң өзімдей сал есілдіріп,

Сұлудай суға түскен шешіндіріп,

Азырақ жер-суымды өлең еттім,

Хош, аман бол, көргенше есіл жігіт.  

Қайырмасы:

Еркем, еркем ,еркем-ай,

Еркелеген еркем-ай,

Еркелеген еркемді,

Еркелете берсем –ай.

2-жігіт: / күле орнынан тұрып / 

-Мен де бірталайдан бері өзімше ақынмын деп, жүрт ішінде өлең айтып жүрген едім. Байқасам, мына қарындасымды тап бүгін жеңе алмайтын тәріздімін. Сондықтан қарындасыма жолымды беремін. Мына бір жүзікті көзімдей көріп, саусағыңа тағып жүр, қарындасым.

/ Жүзікті саусағына кигізеді/

2-қыз: / ол да орнынан тұрып келіп /

  -Рақымет аға! Сіз де мына бір бет орамалмен жүзіңізді сүртіп жүріңіз!?

/ Қалтасынан орамал-шыт алып ұсынады/

Күйші қыз бала: / ыңғайсызданғандай болып / /6 сынып оқушысы/

- Мен де әншілік те бишілік те өнер жоқ еді. Сөйтседе, мынау жаңадан дүниеге келіп отырған сәбидің құрметі үшін бір күй шертіп берейін. Дом-быраны жақсы тарта алмаймын. Келмей қалған жерлері болса ғапу етер-сіздер!?

1-Жігіт: ( қалжыңдаған әуенмен )

- Күй тартатын болсаңыз, онда алдымен дәстүр бойынша тартатын күйіңіздің тарихын айтып беретін шығарсыз!?

Күйші қыз бала: ( жымия күліп ) 

- Ол да болады. Баяғыда бір аңшының зарығып жүріп көрген жар дегенде жалғыз ұлы болыпты. Бір күні аңшы аң аулауға шығыпты. Бірақ, сәтсіз күні шықты ма екен, қаншалық қарасада күнде жыртылып-айырылып жүретін аңнан ештеме кездесе қоймапты. Сонымен аңшы байқұс салымы болмай үйіне құрқол қайтыпты. Дәл үйінің жанына келгенде, қалың шөптің арасында жатқан бөкенді көріпті де, қуанып кетіп оны садағымен тартып қалыпты. Бөкеннің жанына келсе, ол бөкен емес, үстіне бөкеннің терісінен тон кигізіп қойған өзінің  Құдайдан жалынып жүріп сұрап алған жар дегенде жалғыз ұлы болып шығыпты да, аңшы бейшара зар еңіреп, запыран жұтып қала беріпті. Ұлының өлімін әйеліне қалай естіртерін білмеген ол, мына күйді шерткен екен, әйелі де жалғызының жазым болғандығын біле қойыпты. Сондағы аңшы шерткен «Аңшының зары» аталатын күй мынау екен. 

/Домбырада аталған күй шертіледі/

5-қыз:

-Ой, құтты қонағым, өзің асқан күйші екенсің-ау! Рақымет саған, айналайын!

/Шілдехана тойында жаңа босанған әйел үшін қалжаға сойылған малдың еті ортаға келгенде жөн білетін бір кісі омыртқаны қолына алып, оның етінен әй-елдердің бәріне ауыз тигіздіртіп,әбден мүжіп, тазартады да, сүйекті тобылғы-ға тізіп, үй ішіндегі биік жерге іліп қояды. Мұнысы – баланың мойны тез бе-кісін деген ырым/
4-қыз: /қасындағы халыққа қарап айтады/

-Қалжаға сойылған малдың етінен ауыз тиіңіз.

/ Жастар осындай думанмен отырғанда шілдехананың дастарханын басқарып журген әйелдер «қалжаға сойылған малдың омыртқасынан ауыз тимедік, ең  құрығанда бірін мүжуге тісімсіз тимеді» деп аяқ астынан өкпелейді. Сол үшін іштеріндегі бір шебері он екі омыртқаның  еті-нен бәріне ауыз тигізу керек, мұнтаздай ғып мұжытуы керек. Тап-тақыр болған омыртқалар-ды әбден болған соң бір тобылғыға тізіп үйдің ең бір жоғары жеріне ілу керек. Бұнысы – ба-ланың мойны тез бекісін деген салт. Бұл тезілген сүйек тамда болса төбедегі арысқа, киіз үй-де болса уықтың қарымына ілінуі керек. Сол күні әлгі өкпеші әйелдер төрдегі бас пен жам-бастан ауыз тимесе өкпелемейді.  Ал омыртқаны мұжуға қатыспаса ат кекілін кесуге дейін барады. Мұның себебі әйел затының бәрі де бала табуға құштар. Сондықтан қалжаның омыртқасынан ауыз тиюді, өздері де осы әйел құсап тезірек босанармыз деп ырымдайды. Болмаса жайшылықтағы омыртқаға қарай ма олар. Қарағаны сол, «сүйек-саяқ беріп қорла-уын қара» деп лақтырудан ерінбейді. Қалжаға арнайы сойылған мал етінің омыртқадан бас-қасының бәрін босанған әйел өзі жеуі керек. Өйтпесе белі тез бекімейді. Көшпелі тіршілік-тің қатты-қайырымына тез қосыла алмайды/

5-қыз: /келесі қыз жалғастырады/

-Омыртақадан ауыз тиіңіз.

1-қыз: / жан-жағына қарап күлімдейді:/

-Оны мүжіп болған соң не істейміз?

4-қыз: /қасындағы халыққа қарап айтады/

- Бір тобылғыға тізіп үйдің ең жоғары жеріне іліп қоямыз.

5-қыз: /отырған халыққа қазақ халқының ырымын түсіндеді/

-Баланың мойны тез бекісін деген қазақтың ырымы ғой.

Ақсақал:

-Аумиін

1-қыз:

-Қазақ халқында баланың дүниеге келуіне байланысты ежелден келе жатқан салт-дәстүріміз бар. Баламызға ат қояйық.

Отырған халық: /бәрі/

-Иә, иә...

1-жігіт:

-Ортамызда жасы үлкен ауыл ақсақалы бар. Баланын атын сол қойсын.

/келіні сәбиді ақсақалға апарады/

Ақсақал:

-«Сенің атың Нұрбол» / деп үш рет қайталанады/ Өмірін нұрлы болсын,

ата-анаңа , еліне нұрын жаусын.

Бір үйдің баласы болма,

Бүкіл елдің санасы бол!

Бір елдің баласы болма,

Бар елдің данасы бол!

Бір тонның жағасы болма,

Бүкіл елдің ағасы бол.

Өзіңе-өзің берік бол,

Халқыңа әділ бол!

Жауыңа қатал бол,

Досыңа адал бол!

1-жігіт:

-Ал, ата, енді асымызға бата беріңіз!

Ақсақал: / асқа бата беру /

-Асын,асын асыңа,

Бақыт қонсын басыңа!

Денсаулығын зор болсын,

Дастарқаның мол болсын!

Қайда барсаң алдыңнан,

Жарқыраған жол болсын!

Дұшпаның саған құл болсын,

Үйің толған ұл болсын!




Получите в подарок сайт учителя

Предмет: Внеурочная работа

Категория: Мероприятия

Целевая аудитория: 8 класс

Скачать
Сыныптан тыс іс-шара «Шілдехана тойы»

Автор: Ахметова Агайша Кудайбергеновна

Дата: 10.02.2016

Номер свидетельства: 291450


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства