Шинчымаш кас в подготовительной группе (на марийском языке)

Цель: Воспитание патриотизма, приобщение детей к истокам народной культуры и духовности на основе марийского фольклора.

  Задачи: 1.Воспитание любви к родному краю, знакомству детей характерными     особенностями марийского фольклора;

   2.Воспитание нравственных качеств личности ребенка: доброты. Справедливости, правдивости, гордости за свой край и народ;

   3.Развитие творческих способностей: детей на певческих навыков, актерского мастерства, музыкальности на основе разных жанров марийского фольклора

Марий вургемым чийыше озавате устел воктене шогылтеш. Ты жапыште удыр-рвезе-влакын весела йукышт шокта. Нуно пурат. Удыр-шамычын кидыштышт кунчылавондо, тур турлаш кунавуй. Рвезе-влак ыштышаш йыдалым, гармоньым, тумырым налыныт.  Мурат:

Ме муренат кертына,

Ме куштенат кертына.

Мураш кушташ веле огыл,

Пашаланат кертына.

Йоча-влак: Салам лийже, кокай!

Озавате. Салам лийже удыр-рвезе-влак!

Ик йоча. Кокай, таче ме тый декет кидпаша дене шинчаш, касым пырля эртараш толынна.

2-шо йоча. Портыштет мураш, кушташ да модаш лиеш чай?

Озавате. Лиеш, лиеш. Верланыза, кидпашам ыштыза, мурыза,куштыза. Мыламат весела лиеш.

(Олымбаке шинчын, чылан кидпашаштым ыштат)

Озавате.Пайремлан тамле пурам шолтенам, тамлен ончыза. (Ленеж гыч пурагоркашке пурам темкален-темкален, кажне йочам рат дене сийлен коштеш).

Вес йоча. Пураже пеш тамле, шонан-шонан.

Озавате.(мура).

Ончалза вуйышкем, ончалза вуйышкем-

Пеледышан шовычым пидынам.

Ончалза тышкырак, ончалза тушкырак-

Пеледыш гай уна-шамыч толыныт.

Чевер кече ончалеш да,

Портемланат весела.

Удыр-рвезе-шамыч толыда да,

Чонемланат весела.

Кумшо йоча.Пундыш вуйыш лум возын,ынде туштым тушташ лиеш. Мый кидпашам ыштымынам тушто дене туштем, палыза: Ший тукан тага корнывож еда кудалыштеш.

Удыр. Э-э, тидым палена – сузло.

Кунчыла шудырышо удыр.Ик кавным ныл шорык куреш.

Ик рвезе. Кунчыла шудырымаш докан.

Озавате. Мушкындо гай веле – поч гыч нолталаш ок лий.

Вес удыр. Мундыра!

Турым турлышо удыр.Порт йыр чыве куран чапж дене каялеш.

Вес рвезе. Тидыже турым турлымаш чай.

Тумырзо. Чондымо чонаным коштыкта.

Ик удыр.  Гармонь!

Кандыра пунышо рвезе.Ик коля кок почан!

Ик рвезе. Йыдал!

Озавате. Чолга ушан улыда, чыла туштым палышда. Ынде, пашада веселан ышталтше манын,йомакым каласем, колышты?

Чылан. Колыштына! Колто, кокай, йомакетым!(Удыр-рвезе-влак озавате йырчумырген шинчыт, кидпашам ыштат. Марийсем почеш воспитатель йомакым каласкала.)

Озавате. Илен улмаш ик кува. Кугече пайремлан тудын деке пеш шуко уна толын. Кувалан ятыр муным чиялташ да уна-влакым йошкар муно денесийлаш логалын. Пайрем эртен кая. Куваник ик  чывыже игым лукташ моткоч шичнеже. А тудын муныжо кодын огыл. Сандене кува чыве йымалан лудо муным пышта.

Чыве пыжашыштыже муным шуко жап ырыктен шинча. Ик кечын кува онча: муно-влак шелышталтыныт. Вашке иге-влак лектыт. Чыве моткоч куанен. Кува иге-влакым погалта да уремысе  шаршудыш колта. Иге-влак, пик-пик-пик манын, авшт воктен пордыт.

Чыве игыже-влаклан ойла:

Ке-ке-ке! Ке-ке-ке!

Ид акай торашке!

Ик, кок, кум,

Ныл,вич, куд,

Чоя пырыс кочкеш вет!    

Шудо ношмым, шукшым муэшат, иге-влакым сийла. Кенета лудиге-влак лакым ужылдат, тушко йуштылаш куржын пурат. Чыве, игыже-влак вудыш пурен каеныт манын, пеш лудын, лаке йыр курышталеш, кыдетла. Йукым колын, порт гыч кува лектеш. Ийын коштшо лудиге –влакым вуд гыч луктеш. Чыве пеш йывырта. Игыже-влакымвудалтен, вута велыш нангая, шулдыр йымакше погалта.

Кеч-мом манза:Кажне авалан шке игыже, шочшыжо шерге. Йомак умбак, мый-тембак, ко колыштын-устелйымак.

Чылан. Йомакше пеш онай.

Удыр-влак. Кокай, мурым муралтена, лиеш мо?

Озавте. Тыште чыла ышташ лиеш. Мурыза шергаканем-влак.

Удыр-влак порт покшеке лектыт. Гармонь почеш муралтен чучкалтат.

Разрешите муралташ,

Разрешите шушкалташ,

Разрешите йолташ-шамыч,

Гармонь почеш тавалташ.

Чодыраште кайык мура,

Мотор кечым мокталтен.

Ме муралтен колтена,

Йочасаднам мокталтен.

Тау лийже кукулан

Садыш толын мурмыжлан.

Тау лийже кокайлан

Мемнам пагален ужмыжлан.

Рвезе. Меат мурен кертына.

(Удыр-влакым рвезе-влак вашталтат.)

Муралталеш рвезе,

Шушкалталеш рвезе.

Ок муро гын, ок шушко гын,

Могай тудо рвезе.

Ой,  корно сай, корно сай,

Олык воктен корно сай.

Ой,илыш сай, илыш сай,

Садикыште илыш сай.

Изи улам, изи улам,

Киса кайык гай улам.  

Капем мыйын изи гынат,

Пашалан мастар улам.

Сита ынде куштышна,

Тумырзына ноялеш.

Сита ынде мурышна,

Гармонистна ноялеш.

Озавате. Тау, удыр-влак. Тау, рвезе-влак. Айста ынде модына. Ко модеш, тудо патыр лиеш. «Йоратымаш» модыш дене модына, келшеда?

Чылан. Келшена!

Озавате. Мылам полшаш погышо ен кулеш. Шотлеммут дене ойырена Ко могайым пала?

Ик удыр.( Шотлаш туналеш)

Ик марий олаш каен,

Ораваже пудырген.

Ораважым ачалаш

Мыняр пуда кулеш, каласе

«Каласе» шомак дене ончыктымо ен лу марте кеч могай числам ойлышаш.

Ик йоча. Визыт. Визытан цифр дене ком лумдена,тудо погышо ен лиеш.

Чылан.(Шотлат) Икыт, кокыт, кумыт, нылыт, визыт.

Вес йоча. Кажнылан пакчасаска лумым пуэдем.(Суретым пуда).

Мый садешак шочынам,

Мый садешак кушкынам,

Йоратышым… ревым!

Рвезе. Ой!

Вес йоча. Мо лийыч?

Рвезе. Йоратышым!

Вес йоча. Мом?

Рвезе. Кешырым.

Ко «Ой!» манын ок шукто, тудо погышо енлан мом –гынат:  шергем, тасмам, носовикым да тулеч молым-пуа. Вара нуным мурыктат, куштыктат, почеламутым, туштым каласыктат.

Озавате. Удыр-рвезе-влак, айста ынде кушталтена.(Покшек лектешат, муралтен чучкалта)

Ынде лийза тыгерак,

Верым пуыза кумданрак.

Мые лектам кушталташ,

Шке койышем ончыкташ.

Муралташ гын, муралташ,

Ок кул йукым чаманаш.

Кушталташ гын, кушталташ,

Ок кул ен деч вожылаш.

Озавате.Моло-влакымат кушташ ужам. (Удыр-рвезе-влак тошто мрий куштымашым куштат).

Вес удыр.Таче касым пеш веселан эртарышна. Монган монго каяшат жап.

Озавате.Рвезе калык дене пырля жап эртымымат шым шиж. Кидпашамат ыштышна, мурышнада куштышна, модна. Арам огыл калык ойла: «Муро-калык чон. Муро- илыш йолташ. Эреак ваш келшен, веселан илыза, веет келшымаште- кугу вий!»

Ик йоча.Кокай, шинчаш пуртыметлан пеш кугу тау. Мемнам шарналташет мурым муралтен кодена:

Олыкшым яраш огына кодо,

Каваным каванлен кодена.

Кокайым яраш огына кодо,

Мурым муралтен кодена.

Солыкым рузен-чеверын,

Кидым рузен- чеверын.

Ой, кокайна, кокайна,

Вес гана толмеш чеверын.

Чыланат. Чеверын, кокай!

Озавате. Чеверын! Весканат толза!

Шинчаш толшо удыр-рвезе-влак юарлен лектын каят.