“С?злек бабай”да кунакта
тамашасы
(Ш. Галиевны? и?атына багышланган)
Б?йр?мч? биз?лг?н зал т?ренд? - заманча ?и?азланган б?лм? к?ренеше, ?ст?лд? - т?рле ризыклар, “к?ндезге аш”.
?киятт? катнашалар:
С?злек бабай, ?ни, Ялкау малай, Аю, Кызлар – малайлар, Куян, Тиен ?.б.
К??елле к?й я?гырый, балалар залга й?герешеп кер? ??м ярымт?г?р?к ясап баса.
1нче бала.
Нур сибел? к?лт?-к?лт?,
Нинди р?х?т якты ирт?,
Юллар мине алга илт?,
?зенн?н-?зе й?герт?!
2нче бала.
Кояш к?кт?н кулын суза –
?ылы-йомшак нурын суза;
?сегез, ди, балаларым,
Сезг? - минем нурларым.
3нче бала.
?ил?к-?имеш, г?лл?р ?с?,
?с?, якты к?нн?р ?с?,
?с? алма бакчалары,
?с? бакча балалары.
Балалар т?рле х?р?к?тл?р ясап. “Биил?р итек-читекл?р” (Ш. Галиевны? с?зл?ре, Л. Батыр-Болгари к?е) ?ырын башкаргач, урындыкларга утыра.)
Бик матур к?й ишетел?, с?хн?г? бала чыга.
Бала.
К??елемд? канатлар бар,
Ашкынулы уйларым бар,
?лег? мин ?йтми торам,
Э-эх,
Шундый да чын хыялым бар!
Балалар. ?йтче, ?йтегезче тизр?к!
Бала.
?й тизр?к ?с?р идем,
?й мин д? кит?р идем,
Х?йран матур якларга
С?ях?т ит?р идем!
Тылсымлы, серле музыка я?гырый. С?злек бабай кер?.
С?злек бабай. Ис?нмесез!
Бала. Ис?нмесез! Сез кем буласыз? Кайдан килдегез?
С?злек бабай.
Мин – С?злек бабай,
Бай бабай,
Бик к?п с?зем
Бар бабай.
Тере с?зл?р
Иле бу,
Т?рле с?зл?р
?ире бу.
Кызыксынган балага
Кызык х?лл?р бар анда!
Бала. С?злек бабай, шушы илг? без д? керикче, нил?р барын к?рикче.
С?злек бабай.
? сез д?нья таныйсызмы?
Чынны ялганнан,
Яхшыны яманнан
Аерасызмы, бутамыйсызмы?
Бала.
К?з-колак булып карыйк,
Хикм?тен белеп калыйк.
С?злек бабай.
Алайса, ?йд?к керегез,
Ма?аралар, тылсымнар
Сезг? юлдаш булсыннар!
Заманча к?й ишетел?. С?хн?г? бии-бии Ялкау малай чыга, артыннан ?нисе кил?.
?ни. Улым, тиз бул, с?ндер бу музыканы. Эшл?ре? к?т?, ?ле д?ресл?ре? д? ?зерл?нм?г?н.
Ялкау малай.
Эшлисе д? килми,
Укыйсы да килми.
Минем бары тик
Йоклыйсым гына кил?.
(Барып диванга ята.)
?ни.
Ирен? ул укырга,
Ирен? ул эшл?рг?.
Иренс? д?, барыбер
Туры кил? ?с?рг?.
Юк, болай торып эш чыкмас. Уятыйм ?ле ?зен!
Тор, балам, тор, балам,
Тик син ген? тормаган –
М?че д? торган инде,
К?р, битен юган инде!
Ялкау малай.
- Йокла балам, - дип,
?нк?й тирб?тте,
Йокларга шулай
?зе ?йр?тте.
? х?зер ?йт?:
-Тор, - ди, - йоклама,
Син зур инде,- ди, -
Аунама, бала!
?ни.
?лли-б?лли, димим мин си?а.
Т?ш?р чагы? ?итте бишект?н.
Ач к?зе?не, балам, д?нья бу,
К?т? сине ачык ишекл?р!
Кайсы ничек эшл?г?нне
Кешел?р онытмыйлар,
Со?ыннан у? кулны кысып,
Р?хм?т ?йтеп котлыйлар!
Ялкау малай.
? мин бер н?рс? белмим,
Ничек эшк? ?йр?ним?
?ни.
Беркем д? белеп тумый,
?йр?нми белеп булмый.
Кем белг?н со? тумыштан,
?йр?н?л?р тормыштан.
Ялкау малай. Ярар, ярар, мин д? ?йр?нермен ?ле.
?ни.
Улым, акыллым,
Ты?ла ?йтк?нне:
Йоклат се?ле?не,
Ю т?линк?не.
Утын ярып куй,
Б?бк?м, ничек т?,
?т?чне тотып
Сарайга бикл?.
Ярар, улым, мин к?рше апаларга йомыш бел?н кереп чыгыйм ?ле. (Кит?.)
Ялкау малай.
Бутала уйлар
?нием китк?ч –
Се?елк?ш, утын,
Т?линк?, ?т?ч...
Ялкау малай эшк? тотына, л?кин бер эше д? барып чыкмый, ч?нки барысын да бутап бетер?.
С?злек бабай.
Се?елк?шен ул
?ит?кл?п чаба,
- Уйный тор! – диеп,
Сарайга яба.
Утын пешекли
Кайнар су салып,
Т?линк? вата
Балтаны алып.
Тик ?т?ч кен?
Карышты шактый.
Караватка ?ич
Ятмый да ятмый.
?ни. Улым, мин кайттым. Син кая? (Улы “башкарган” эшл?рне к?реп борчыла.)
Ач к?зе?не, балам, д?нья бу –
Йокымсырап ?ирд? яш?м?.
Канат бирдем сине? хыялга,
Ил?ам килсен янып эшл?рг?!
Ялкау малай. Нишлим со?, ?ни? Булдыра алмыйм бит!
?ни. Булдырасы?, балам, булдырасы?. Башта б?т?н балаларны? ничек эшл?г?нен карап тор ??м алардан ?йр?нерг? тырыш.
(С?хн?г?, кулларына эш кораллары тотып, балалар чыга. Ш. Галиевны? “Эш” диг?н шигыре с?хн?л?штерел?).
1нче малай.
Оста ирт?н ?к
Эшк? кереште,
Эш кораллары
Юксынган эшне.
С?енде ышкы:
- Эш-эш, эш-эш! – дип.
2нче малай.
Шатланды пычкы:
- Тыр-рыш, тыр-рыш! –дип.
3нче малай.
Очынды ч?кеч:
-Ш?п! Ш?п! Шап! Шап! – дип.
4нче малай.
Талпынды балта:
- Шат! Шат! Шалт! Шалт! – дип.
Берг?.
Куллар, мускуллар
Сагынган эшне.
Кин?неп эшли –
Б?хетле кеше!
(Укучылар к??елле, д?ртле к?йг? эш кораллары тотып бию башкара)
Ялкау малай. Алтын куллар бу балада, шу?а эшл?р аны? алда.
Бала.
Алтын т?гел,
Гади куллар –
Синд? д? бар
Андый куллар!
(Балалар урыннарына барып утыра).
Ялкау малай.
Зур ?ск?ч эшл?р
Шактый арта шул:
Бар юынасы,
Теш чистартасы,
Ч?чне тарыйсы,
К?лм?к киясе,
Ашап туйгачтын
“Р?хм?т!” диясе.
?ни. Шулай, улым, шулай. Табын янына утыр, вакыт ?итте. (?нисе малайны кыстый-кыстый ашатмакчы була, ? ул кирел?н?).
Белмим, нинди баладыр,
Ашатуы б?ладер –
Авызын салындырып,
Утыра ялындырып...
С?злек бабай.
?ни т?мам аптырый,
Ч?йн?п кен? каптырмый...
Читк? бора ул башын,
Эт?реп куя ашын.
Ялкау малай. Ашамыйм, тел?мим!
Бала.
- Чын с?б?бен бел?м мин,
Утырмый ул иренеп,
Чындыр, кабар ?ире юк –
Эче тулы кирелек!..
Ялкау малай. Минд? кирелек? Син ?зе? кирлем?н!
Бала.
Хак с?з ?чен
Какма син,
Р?н?ет?д?н
Саклан син!
Яхшылыкка
?йр?н син!
?ни. Балалар, табын янында ничек утырырга ??м ашарга кир?к, сезне? арагыздан шуны кем к?рс?тер ик?н?
(Бер бала ?ст?л артына утырып ашаган була).
?ни.
- Тырыша бит, тырыша!
- Булдыра бит, булдыра!
- ?н?, ?н?, к?р?мсе?,
Абыйсыннан уздыра!
- Й?, балам, й? ?ле,
Тагын чак-чак, тагын да!
Сынатма, к?пме кунак
Карап торган чагында!
...Шулай тырышкач бала
Ничек алга чыкмасын –
Табан сабантуенда
?и?де ул барысын!
Ялкау малай.
?лл? мин д? тырышыйм,
?нием? булышыйм.
И? т?мле ризыкларны
Барысын ?зем ашыйм.
?ни. Ярар, улым, акыллы бул. ? мин барасы ?ирл?рем? барып кайтыйм. (Кит?).
Ялкау малай.
Т?млене яратам,
Татлыны яратам,
Баллыны яратам,
Кем н?рс? ярата!
(Ялкау малай татлы ?ил?к-?имешл?рне, бер?м-бер?м к?рс?теп, башкаларны кызыктыра, л?кин сораучыларга берсен д? бирми. С?хн?г? бер кыз бала чыга, кулында к?рзин, анда – ?ил?к-?имешл?р. Ул аларны, исемн?рен ?йтк?н саен, сораучыларга бир? бара).
Кыз бала.
- Кем алма ярата?
- Кем ?ил?к ярата?
- Кем й?зем ярата?
(Ялкау малайга к?рс?теп).
- Кем ?зен ярата!
Бу баланы бел?сезме?
Ни чагылса к?зен?,
Ике куллап ябыша:
Ялкау малай. Ми?а! Ми?а! ?зем?!
Бала.
Конфет алып кайтсалар,
Тавышына т?з ген?;
Апасына да бирм?с:
Ялкау. Ми?а! Ми?а! ?зем?!
Ш. Галиевны? “Курыкма, тимим!” диг?н шигыре с?хн?л?штерел?.
С?злек бабай.
Малай урманга керг?н,
Каршында куян к?рг?н.
Тиенк?й дер-дер килг?н:
Тиен. Инде нишл?тер?
Малай.
К?рерг? килдем,
Курыкма тимим!
(Малай Тиенне “ашата”, аннары саубуллаша).
С?злек бабай.
Урманда озак й?рг?н,
Анда аюны к?рг?н.
(С?хн?г? зур аю чыга).
Малай. Инде нишл?тер?!
Аю.
Курыкма, тимим,
Ш?фкатьле баланы мин
К?рерг? килдем!
(Куян, Тиен малай янына кил?л?р).
Куян. ?йб?т малай бу, ул безне саклый.
Тиен. Ул безне яклый, ул безне? яклы!
Аю. Карга ?йтер: “Аппагым!”
Тиен. Керпе ?йтер: “Йомшагым!”
Куян. Куян ?йтер: “Батырым!”
Аю. Бака ?йтер: “Матурым!”
Малай. ? кешег? ни кала?
Берг?. Ш?фкатьле бул син, бала!
Малай. Аю абый, минем ипт?шем Ялкау малайны, зин?ар, ?иб?р инде!
Аю. Ш?фкатьле баланы? с?зен ты?ламыйча булмас. ?иб?р?м.
Урманны сез саклагыз, табигатьне яклагыз! ? х?зер инде ми?а кит?р вакыт та ?итте, сау булыгыз.
(Аю чыга, ?ни кер?).
?ни. Мен? мин д? кайттым. Туктагыз, улым кайда со? ?ле минем?
(Ялкау малай кер?).
Ялкау малай.
- ?ни, ?ни Б?хетг?р?й
Керг?нд? аяк чалды...
- ?ни, ?ни, Исламия
Мине ?чекл?п калды...
- ?ни, ?ни, К??с?рия
Битк? б?рм?кче иде...
Балалар (берг?). ?л?кче, ?л?кче!
Ялкау малай. ?ни, ?ни, ипт?шл?рем ми?а “?л?кче” диде.
?ни.
Тегесе – начар,
? бусы – яман...
Ошатмыйча син
С?йлисе? ?аман.
? син и? элек
?зе? яхшы бул,
Шул чакта, б?лкем,
Д?нья яхшырыр?
Икел?нг?н чакларда,
Ирк?л?нг?н чакларда,
Кирел?нг?н чакларда –
Бул ?зе?? командир –
Син ?зе?? ф?рман бир!
С?злек бабай.
??ркем б?хет ачкычын
Тиеш ?зе ясарга,
Шунсыз ?ич т? м?мкин т?гел
Б?хете?не ачарга!
Ялкау малай.
Мин а?ладым, а?ладым!
Б?ген к?рг?нн?ремне
Санаса?, искит?рлек,
К??ел тулы матурлык –
Гомерлекк? ?ит?рлек!
?йд?, ?нием, ?йг? кайтабыз, д?ресл?ремне д? ?зерл?рг?, башка эшл?рне д? эшл?рг? кир?к.
?ни. ?йе шул, улым, бик д?рес ?йт?се?.
Шундый акыллы с?зл?р с?йл?ве?? мин бик т? шатланам. ? сез, балалар, х?зерг? сау булыгыз.
С?зл?р иленд? кабат очрашканчыга кад?р!
(?ни бел?н Ялкау малай чыга).
Сузлек бабай. Й?, балалар, С?зл?р иленд? сезг? ошадымы? (Балалар ?авабы ты?лана.) С?зл?р иленд?ге ма?араларны кем и?ат итте ик?н? Бел?сезме?
- ?йе, ?йе, бел?без. Ул безне? ?чен кызыклы шигырьл?р язучы Ш??к?т абый Галиев.
Алып баручы. С?злек бабай, син х?зер безд? кунакта кал. Без бит Ш??к?т абыйны? шигырьл?рен к?п бел?без, аларны бик яратабыз. ??м без аларны с?йл?п т? к?рс?тербез. (“Ты?лаучан бала”, “Ма?гае б?релг?н кыз”, “Охшашалык”, “Ш?в?ли ??м мотоцикл” диг?н шигырьл?р я?гырый).
С?злек бабай. Булдырдыгыз. Р?хм?т сезг?!
Алып баручы. Ш??к?т абыйны? шигырьл?ре бигр?к кызык, к??елле.
“?ирд? ми?а ни кир?к?” (Ш. Галиев с?зл?ре, ?. Гыймадиев к?е) ?ыры башкарыла, кич? шуны? бел?н т?мамлана.
