Просмотр содержимого документа
«Отан деп со??ан ж?регі /?ылыми жоба/ »
Отан деп соққан жүрегі... (Шығармашылық жұмыс)
Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Бұл жұмыс өлкеміздің тарихта аты қалған тұлғаларын дәріптеуге арналған. Соның ішінде ХХ ғасырдың алапат соғысы Екінші дүниежүзілік соғыс болса, соның бір бөлшегі Ұлы Отан соғысы болды. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде қазақтардың қолдарына қару бермей, ауыр тыл жұмыстарына алса, Ұлы отан соғысы кезінде Қазақстандықтар қолдарына қару алып бір кісідей майданға барып Отан қорғауға атсалысты. Қаншама қазақстандықтар ұрыс даласында мерт болды. Жеңіс бізге арзанға түспегені әрбір жанұяның тарихында із қалдырып кеткені баршаға аян. 1945 жылдың 9 мамырына дейін жеткен өз елінің азаматы, осы сұрапыл соғыста нағыз ерлік көрсеткен менің нағашы атам Тоқбергенов Кабжат атамыз екенін әрбір Айыртаулықтар білуі тиіс. Ауыз толтырып айтардай ерлігі бар адамның аты ең болмаса « Солтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясында» аты - жөні жоқ. Сондықтан зерттеу жұмыс барысында осы атамның өмірі мен қызметіне шолу жасалады. КІРІСПЕ Соғыс жаңғырығы жылдан - жылға алыстап барады... Ол туралы үлкендерден, көнекөз қариялардан естіп жүреміз. Кинолардан, деректі фильмдерден көреміз. Әйтсе де өткенге көз жүгіртпей, болашаққа бағдар жасау мүмкін емес. ХХ ғасырдың орта кезінде болған алапат соғыс Екінші дүниежүзілік соғыс болса, соның бір бөлшегі Кеңес Одағының тарихындағы Ұлы Отан соғысы болды. Бұл соғыс кезінде әрбір бесінші қазақстандық майданға аттанып, Отан анасын қорғауға атсалысты. Қаншама қазақстандықтар ұрыс даласында мерт болды. Жеңіс бізге миллиондаған адамдардың төгілген қанымен келді. Соғыс салған қасірет әрбір жанұяның тарихында із қалдырып кетті. Ұлы Отан соғысы тарихы туралы қаншама шығарма жазылып, қаншама кино түсіріліп жатса да оның тарихына еш уақытта нүкте қою мүмкін емес. Ерлікпен шайқасып лайықты бағасын алғандар да бар. Кезінде аты аталмай қалса да қазір санамызға қайта оралып, жатқан тұлғалар аз емес. Отан соғысының ізінде әлі де ашылмай жатқан ақиқаттар, еленбей қалған ерліктер, елеусіз жатқан ерлер қаншама?... Оны ашып анықтау белгісіз болып жатқан тағдырларды тауып елге танытып, лайықты атаққа ие болғызу, оларға қамқорлық жасау - бүгінгі ұрпақ, біздің, қасиетті парызымыз. Біздің бүгінгі сөз ететін тұлғамыз елеусіз қалған ер болмақ. Кабжат Тоқбергенов, төл тарихымыздан ойып алар орны болса да есімі ескерусіз жатқан ерлердің бірі. Оның есімі кешегі қанды қырғын соғыстағы жеңіс тарихымен біте қайнасып жатыр. Жеңіс күнін жақындатуға жол салған десе де болады Жұмысымның көкейкестілігі өзінің елі үшін, ағаларының кегі үшін жаудан қаймықпай Жеңіс күнін ерлікпен Берлинде қарсылаған батыр атамыздың лайықты бағасын ала алмай жүруі. Өлкеміз тарихынан мәлімет берер Солтүстік Қазақстан энциклопедиясында да жоқ. Осыларды көре отырып, бар ғұмырын Отан үшін сарп еткен ерге Қазақстан тарихы беттерінен лайықты орын алуына аз да болса үлес қосу. Бұл шығармашылық жобамен танысқан адам бастан - аяқ болмағанмен Кабжат Тоқбергеновтың өмірінің кейбір қырларынан мағлұмат алады.
Отан деп соққан жүрегі
Бұл тұлғаны алғаш зерттеуге негіз болған нәрсе газет беттеріне жарияланған дерек тер еді. Ол бұрынғы Көкшетау облысы Айыртау ауданына қарасты Сарыөзек ауылының түлегі еді. Ол 1916 жылы туған әскери қатарына 1936 жылы алыныпты. Ол фин соғысына қатысқан Ұлы Отан соғысы басталғанда 54- ші гвардиялық танкистер бригадасының құрамында соғысқа қатысқан. Бірақ ол танкист болған жоқ. Танк бригадасындағы автоматшылардың мотобатольонына басшылық жасады.Олар танкистермен және танктерді тасалай жүріп талай шабуылға шықты. Танктер өте алмаған жерлерге К.Тоқбергеновтың автоматшылары өтіп, жауға оқты қардай борататын. Менің нағашы атам партия қатарына майданда өткен. Кабжат атам Украина мен Польша жеріндегі шайқастарға қатып «Қызыл жұлдыз», екінші дәрежелі Отан соғысы орденімен, «Ерлігі үшін » медальмен марапатталды.Танкистер шамалы уақыт резервте болған кезде, батальон Висла өзенінен өтіп,жаудың бекінісін басып алды.Тың күшпен жаңа танктер қабылдаған бригада алдағы шабуылдарға дайындалып, бұл шабуылды 1945 жылдың 12 қаңтарында бастап, Сантомир бекінесңнен жүогізілген 107 минуттық артерилериялық әзірліктен кейін шабуылға шықты. Бұл шабуылда батальон командирі Кабжат Тоқбергенов бір топ автоматшыларымен алғы шепте болды да келесі күні Чарна өзенінен өтуге тура келді. Бұл шағын өзен болғанмен танктерге едәуір кедергі жасайтын еді.Сондықтан өзеннен өткел табуға тура келді. Гвардия капитаны Кабжат Тоқбергенов осындай өткелді табуға қатысып, ол Котлица деген польяк деревнясы тұсынан табылды. Алдымен жау күштерін осы деревнядан қуып шығу керек болатын. Бұл жұмысты Кабжат Тоқбергенов бастаған автоматшылар ойдағыдай орындап,ерекше ерлік көрсетіп көзге түсті.Осы шайқаста батольонға шебер басшылық жасаған гвардия капитаны Кабжат Тоқбергенов ұрыс барысында өз жауынгерлеріне үлгі көрсетті.Екінші бір тапсырма Ченхстахова қаласы Польшаның оңтүстігінде орналасқан еді. Онда көптеген кәсіпорындар мен транспорттық тораптар шоғырландырылған еді. Міне осы қаланы азат ету міндеті осы 54 – ші гвардиялық танкистер бригадасына жүктелді.1945 жылдың 16 қаңтарында таңғы сағат алтыда бригада жауынгерлері Пилица өзенінің өткелі арқылы Радошевница деревнясы тұсынан өткен танкистер мен автоматшылар бес қаруы сай фашист жендеттеріне қарсы шабуылға шықты. Әдеттегідей батальон командирі алда келе жатқан танкте болатын. Бұл жаудың ту сыртынан өтіп кетуге жасалған амал еді. Арада екі сағат уақыт өткенде қалаға барлық бригада келіп жетті. Қалада жаудың екі мыңға жуық солдаты мен офицерлері болатын. Олар жанталаса қарсылық көрсетті. Дегенмен бригада жауынгерлері бұл қарсылықты тойтара отырып, жаудың алты минометін, көптеген автоматшылар мен көліктерді, 158 адамды қолға түсіріп тұтқындады. 17 қаңтарда түс кезінде қала жаудан толық азат етілді. Оған гвардия капитаны және ол басқарған батальон жауынгерлерінің ерлігі атап көрсетіліп, бригада туына Ленин ордені тағылды. Бригаданың осындай ерліктерінің арқасында жау қаладағы фабрикалар мен заводтарды, су құбырлары мен электр станцияларын істен шығаруға үлгере алмады.Жауға қарсы ұрыста көзге түскен жауынгерлерді наградаға ұсыну жөнінде бұйрық берілді. 3- гвардиялық танк армиясының командирі Совет одағының екі мәрте батыры, танк әскерінің гвардия генерал – полковнигі Т.С. Рыбалко наградаға ұынылғандар жөнінде: «Польшада көптеген ерлігі үшін әсіресе Ченстаховка қаласын азат етуге белсене қатысқаны үшін гвардия капитаны Кабжат Тоқбергенов үкіметтің жоғарғы наградасына лайық» деп атап көрсетті. Сөйтіп КСРО жоғағы Совет Призидиумының 1945 жылғы 10 сәуірдегі бұйрығымен гвардия капитаны Тоқбергенов Кабжат Ленин орденімен наградталды. Алда әлі талай ұрыстар болды. Бригада жауынгерлері Берлинге шабуыл жасап, осы жабуылдада бригада жауынгерлері ерекше ерлік көрсеткен . Одан кейін көтеріліске шыққан Прагаға көмеке барды. Кабжат атамыз туралы жазғандар негізінен орыс, украйн жазушылары атамның қан майдандағы досы Н Кольяда воспоминание очерк жазып жариялайды. Бұл очерктің аты «Под командой капитана К Тоқбергенова.» Бұл очерктің бір үзіндісі кейінен аудан газетінің бетіде жарияланған.Соғыс аяқталып, батольон командирі туған ауылына оралдыда, бейбіт еңбекке араласты. Кабжат Тоқбергенов 47 жасқа қараған шағында1961жылы28 желтоқсанда дүниеден озды. Кабжат Тоқбергенов соғыс кезінде де, мемлекет қауіпсіздігін қорғау қызметінде де бар өмірі ерлік пен Отанға деген сүйіспеншілікке толы болды.
Қорытынды Сөз соңында айтарым, мен туған өлкемізде осындай батыр рухты қазақтың бар болғанын мақтан етемін. Алайда Қазақстан тарихы беттерінен лайықты орын алса, нағашы атам ерлігінел жұрт таныса деймін. Әлі де болса іздестіріп өмірінің әрбір сәтін жүйелеймін. Осы нағашы атам жайлы деректер менің қызығушылығымды оятады. Алайда Кабжат атаның Ұлы Отан соғысында көрсеткен ерліктерінің өзі үлкен бағаға ие болуы керек деп ойлаймын. Өйткені «Атаға қарап ұл өсер» дегендей жас ұрпақ аға буынға қарап сап түзейді емес пе? Бүгінгі күннің жас ұрпағы атынан менің ұсынысым ел ағалары ол ерлікті бағалап Кабжат атаның ел тарихында елеулі орын алуына, «Халық қаһармандарының» қатарына енуіне септігін тигізсе ата - бабамыздың аруағы бір аунап қалар ма еді?!
Рецензия
Ұлы Жеңіс күндерінен бері қаншама уақыттар өтті... Осы жылдар туралы қаншама естелік, роман - дастандар жазылып, қаншама кино түсірілсе де адамзат тарихында бұрын - соңды болып көрмеген бұл жойқын шайқастың тарихы түгел жазылып нүктесі қойылған жоқ. Ол мүмкін де емес. Отан соғысының ізінде әлі де ашылмай жатқан ақиқаттар, еленбей қалған ерліктер, елеусіз жатқан ерлер қаншама?! Оны ашып анықтау белгісіз болып жатқан тағдырларды тауып, елге танытып, лайықты атаққа ие болғызу, оларға қамқорлық жасау - кейінгі ұрпақтың қасиетті парызы. Осындай елеусіз жатқан ерлердің бірі, менің әкем –Кабжат Тоқбергенов. Бұл адамның ба өмірі мен ерлігі, шындығында да, үлкен құрметке лайық. Айгүлдің нағашы атасы туралы көп білуге деген талпынысын бақылай отырып, мен бей - жай қарай алмадым. Күннен - күнге алыстап бара жатқан соғыс тарихына өзінің кішкене болса да еңбегін сіңіруге құлшынған оқушы үшін іштей қуанып, риза болдым. Оның шығармашылық жұмысы аз ғана еңбек. Ол мұрағаттардан, тума - туыстарымен кездесіп, нағашы атасы туралы деректер жинап, осылайша шығармашылық жұмысын жазды. Айгүлдің жұмысының мақсаты – бар ғұмырын Отан үшін сарп еткен ерге, Қазақстан тарихы беттерінен лайықты орын беру . Жас ұрпақтың өз өлкесінің,өз отбасының тарихын білуге ұмтылуы – ол елдің тарихын білуге ұмтылғандығы. Осыдан бастап, Отанның кішкентай азаматының қалыптасуы басталады емес пе?
Исследовательская работа: «Сердце, которое билось за Родину…»
Столько лет прошло со дня Великой Победы… Столько трудов, воспоминаний написано, столько фильмов снято про славных имён, но в истории человечества еще не расставлены все точки, не изучены до конца судьбы людей, не раскрыты подвиги отважных солдат, которые отдали свои жизни за чистое небо, за счастье народа и за светлое будущее Родины! Изучить и дать достойное место мужественным героям войны в истории – это священный долг нынешнего, младого, благодарного поколения. Ведь ничто не должно быть забыто. Один из таких людей наш земляк – мой дедушка Кабжат Тоқбергенов. Вся его жизнь и его подвиги поистине достойны большей оценки. Началом моих исследований стали газетные вырезки, воспоминания его друзей , архивные материалы , фотографии и воспоминания родных людей. Прошедший всю воину от начала до конца, мой дед заслуживает уважения, и я считаю ,что о нем, о его подвигах должны знать все. Даже в Книге памяти Северного Казахстана нет его имени. Вот как вспоминает подвиг моего деда, его боевой товарищ Н. Коляда, ветеран войны, председатель совета ветеранов Украины.
Под командой капитана Токбергенова
(Воспоминание –очерк)
" Я часто вспоминаю и рассказываю об этом человеке, храбрый и рассудительный, умевший тонким чутьем безошибочно определить критическую вершину боя и в тот миг найти нужное слово, чтобы ободрить солдат, внести в их сознание веру в успех, убеждение в победу – таким навсегда запомнился мне Кабжат Токбергенов, славный сын солнечного Казахстана, типичный офицер времен войны, воплотивший в себе многие черты своих боевых товарищей. Чтобы получить право сказать эти слова, надо было пройти в ту победную зиму сорок пятого полтысячи огненных километров от Сандомирского плацдарма до реки Нейсе. Гвардии капитан Токбергенов был заместителем командира мотобатальона автоматчиков нашей 54-й гв. танковой бригады, 7-го гв. танкового корпуса, 3-й гв. танковой армии. Помнится многое. Но здесь лишь эпизоды боев, которые в начале марта 1945 года бригада вела в районе Лаубан-Леве Наумбург. Определенной линии фронта не было. И мы, и немцы действовали подвижными группами, развертывая время от времени упорные схватки за выгодные позиции. Во второй половине дня 5 марта мы – один танк и 18 солдат на автомашине вошли – село Миттельхов, которое должны были оборонять. Наш деятельный капитан приказал выдвинуть вперед танк, а боевую группу рассредоточил по шесть человек в трех домах, кирпичных, приземистых с крутыми черепичными крышами. Было хорошо видно как примерно в полукилометре от нас, на опушке леса, гитлеровцы, суетясь, готовили минометные позиции. Нас отделяла роща, переходившая в овраг, крутые склоны которого подходили почти вплотную к нашим домам.
По приказу К.Токбергенова мы заняли для предстоящего боя места у окон. На чердаке установили наш единственный пулемет. Вот фашисты открыли плотный массированный огонь из тяжелых минометов. Рушится черепичная кровля. Сквозь выбитые стекла шлепают о стены осколки, едкая пыль наполняет все вокруг. Мы не отвечаем. Молчит и танк, надо беречь каждый снаряд, каждую гранату, патронный диск. Обстрел внезапно прекращается, и около роты гитлеровцы выползают из оврага в грязно-серых масхалатах и, остервенело рассевая автоматные очереди, рвутся к нашим домам. Это были жуткие минуты. Но мы верим в гвардии капитану Токбергенову, ему принадлежит право отдать команду к бою, когда он посчитает нужным. И вот из ручного пулемета и автоматов мы дружно ударили по врагу. Посылает несколько снарядов и наш танк. Готовим гранаты. Выбирая цели по гуще, делаем первые удачные броски. Враг не выдерживает такого дружного отпора, в беспорядке отступает. Оставляя свои дома, крепости мы автоматными очередями провожаем фашистов, бросаем вслед несколько гранат. Вражеские атаки не прекращаются до поздней ночи. Отразив очередную атаку фашистов, все мы, смертельно уставшие, прислонились на минутку-другую, где кто мог, погружаясь в свои раздумья. Чтобы отвлечь нас от грустных размышлений, наш капитан заводил разговор о родных местах, о семьях. Затем, помнится, вынул из кармана гимнастерки полученное из дома письмо, начинает читать вслух. Вроде бы и не нам, о себе, но в шелесте небольшого листка треугольника, в простых словах чужого письмеца, каждый из нас вдруг почувствовал ласковый ветерок казахстанских степей, лесов России, следов Днепра… Это дыхание далекой Родины как бы вливало в наши до предела уставшие мускулы, живительную струю новых сил. Где-то около полуночи гв. капитан Токбергенов приказал разыскать штабы батальона бригады. Приказание было выполнено. Около трех часов утра мы оставили Миттельхов , похоронив в наспех вырытых могилах четырех товарищей. Вскоре мы соединились со своими. Потом были бои ещё и ещё. После окончания войны я вновь прошел старыми военными дорогами. Всё это немые свидетели того памятного боя. Стоя у этих стен, я думаю о гвардии капитане Токбергенове, о своих боевых товарищах, павших у этих стен, выполняя до конца свой долг. И в моем сердце навсегда сохранится память о храбром воине, талантливом командире, преданном друге.
Никто не забыт, ничто не забыто!» Один из таких людей наш земляк мой дедушка – Кабжат Токбергенов. Вся его жизнь и его подвиги поистине достойны большей оценки.
Исследовательская работа ученицы 11 класса Саумалкольской казахской школы
Байман Айгуль на тему «Сердце, которое билось за Родину…»
Столько лет прошло со дня Великой Победы… Столько трудов, воспоминаний написано, столько фильмов снято про славных имён, но в истории человечества еще не расставлены все точки, не изучены до конца судьбы людей, не раскрыты подвиги отважных солдат, которые отдали свои жизни за чистое небо, за счастье народа и за светлое будущее Родины! Изучить и дать достойное место мужественным героям войны в истории – это священный долг нынешнего, младого, благодарного поколения. Ведь ничто не должно быть забыто. Один из таких людей наш земляк – Кабжат Тоқбергенов. Вся его жизнь и его подвиги поистине достойны большей оценки. Наблюдая за стремлением Айгуль узнать больше об этом человеке, я не могла спокойно смотреть. Я была рада и благодарна Айгуль за то, что в заросшую былью историю войны она стремиться внести свой маленький вклад. В ее научной работе вижу многолетний, кропотливый труд, она собирал материалы в архивах, встречался и узнавал об этом человеке у родных и близких людей и так по частичке создавал свой проект. Целью работы Айгуль является отнести должное место в истории Казахстана этому человеку, посвятившего всю свою жизнь служению Родине! Этот проект не докончен, и он будет иметь свое продолжение, в описании мужества Кабжата Тоқбергенова в период службы в органах государственной безопасности. Если молодое поколение стремиться изучить прошлое своего края, а значить и прошлое своей страны, то с этого момента начинается становление юного гражданина Родины!
