?лия мен М?нш?кке жаса?ан ерліктері ?шін ?андай ата? берілді?
Бейбітшілік дегенді ?алай т?сінесі??
1941-1945 жылдарда?ы Ке?ес Ода?ыны? ?лы Отан со?ысы екінші д?ниеж?зілік со?ысты? ??рамдас б?лігі ретінде тарих?а м??гі енді. Б?л со?ыста ?аза?станда?ы ?р отбасынан ж?здеген мы? адам ?олына ?ару алып, ?рыстар?а ?атынасты. Со?ысты? басталуы ж?не оны? сипаты туралы тарихи деректерге с?йенетін болса?: Шабуыл жасаспау туралы (1939 ж. 23 тамыз) Ке?ес Ода?ымен жаса?ан келісімді фашистік Германия 1941 жылы 22 маусымда б?зып, со?ыс жарияламастан КСРО аума?ына ая? астынан басып кірді. 1940 жылды? орта кезе?інде-а? (18 желто?сан) Гитлер КСРО-?а басып кіруді? «Барборосса жоспары» деп аталатын стратегиялы? жоспарын жасау?а кіріскен болатын. Б?л жоспар бойынша фашистік Германия мен оны? ?ол шо?парларыны? ??рлы?та?ы, ?уедегі ж?не со?ыс те?із к?штері КСРО-?а бір мезгілде шабуыл жасайтын болды. Б?л жоспарды? басты ма?саты ?ыс?а мерзім ішінде (3-4 ай), «?ауырт со?ыс» идеясы бойынша со?ысты 1941 жылды? к?зінде (?араша) ая?тау тиіс еді. Фашистік Германияны? негізгі ма?сатыны? саяси ж?не экономикалы? астары болды. Германия империясы шикізат ?шін, азы?-т?лік базасы ретінде ?уырша? мемлекет ??руды к?здеді. Ке?ес адамдарыны? патриотты? сезімі, ?рине, б?л жоспар?а ?арсы т?ра білді. ?аза?стан хал?ы Отан ?ор?аушылар ?атарына ?з еркімен жаппай жазыла бастады. Мысалы, Алматы медицина институтыны? студенті Манш?к М?метова: "Отбасымыздан майдан?а жіберетін ешкім жо?, а?ам да, апам да жо?, сонды?тан ?зімді жіберуді ?тінемін«,— деп ?скери комитетке ?тініш берді. ?аза?станнан со?ыс майдандарында 100-ге жуы? а?ындар мен жазушылар шай?ас?ан. Республика бойынша 2 миллионнан астам адам ?скери даярлы?тан ?тті. Со?ысты? ал?аш?ы кезе?інде 14 ат?ыштар ж?не атты ?скер дивизиясы, 6 бригада ??рылып, майдан?а жіберілді. ?аза?станды? 36 жеке ат?ыштар бригадасы 30-дан астам ?лттан ??рылды. Алматы, Жамбыл, О?т?стік ?аза?стан, ?ыр?ызстаннан ша?ырыл?ан жігіттерден 316-ат?ыштар дивизиясы ??рылып, оны? командирі генерал М. В. Панфилов болды. Армия ?атарына 1196164 (1196300) ?аза?станды? ?осылып, ?рбір бесінші адам майдан?а аттанды. Со?ысты? сипаты — Германия тарапынан б?л со?ыс агрессиялы?, жаулап алушы, ?ділетсіз со?ыс болды, ал Ке?ес Ода?ы тарапынан ?ділетті ?з жерін ?ор?а?ан, азатты? Отан со?ысы болды. Со?ысты? басталуына байланысты ел экономикасын со?ыс жа?дайына бейімдеу басталды. ?аза?стан экономиканы со?ыс?а бейімдеп ?айта ??ру ?скери ба?ыт?а к?шірілді. Бейбіт ма?саттар?а ж?мсалатын ?аржы мейлінше ?ыс?артылды. К?птеген к?сіпорындар ?ор?аныс ?німдерін шы?ара бастады. ?скемен ?ор?асын — мырыш комбинаты, ?ара?анды к?мір шахталары сия?ты со?ыс?а ?ажетті ?німдер шы?аратын ?нерк?сіп ??рылыстарын салып ая?тады. Со?ыс ж?ріп жат?ан жерлерден ж?не майдан?а жа?ын айма?тардан 220 завод пен фабриканы, к?сіпорындары ?аза?стан?а к?шіру ж?ргізілді. ?нерк?сіптерді ?аза?стан?а к?шіру екі рет ж?ргізілді: 1.1941 жылды? ая?ы мен 1942 жылды? басы; 2.1942 жылды? к?зінде ?нерк?сіп орындары, к?сіпорындар, негізінен, М?скеу, Ленинград облыстарынан, Украина, Белорусь жерлерінен ?келінді. Украинадан ?аза?стан?а к?шіріліп ?келінген к?сіпорындар: Харьков электротехника заводы, Подольск механика заводы, Запорожье ферро?орытпа заводы, Днепропетровск вагон жасау заводы т. б. Украинадан ?аза?стан?а 70 ?нерк?сіп орны мен жабды?ы ?келінді. ?аза? КСР-не ?келінген ?нерк?сіптер мен фабрикалар, к?сіпорындар: Алматы, ?ара?анды, Шымкент, Петропавл, Семей, А?т?бе, Орал ?алаларында орналастырылды. ?рине, ?аза?стан?а ?келінген к?сіпорындар ?те ?иын жа?дайда ж?мыс істеді. ?нерк?сіп орындарымен бірге ?аза?стан?а майдан ??ірінен к?птеген мамандар да к?шірілді. Мысалы, тек ?ана Домбасстан 3200-ге жуы? шахтер, 2000-дай ??рылысшы келді. Майдан ??ірлерінен келген инженер-техниктер саны 700-дай болды. ?аза?стан КСРО-ны? негізгі ?скери-?нерк?сіп базасына айналды. 1942 жылы Ода?та ?ндірілген ?ор?асынны? 85%-ын, к?мірден 18%-ын, молибденні? 60%-ын, октанды м?найды? 1 млн тонна?а жуы?ын берді. 1942 жылы 24 тамызда Мемлекеттік ?ор?аныс Комитетіні? «?ара?анды к?мір алабында к?мір ?ндіруді арттыру ж?ніндегі ш??ыл шаралар туралы» ?аулысы шы?ты. Облысты? ж?не ауданны? е?беккерлері ?ара?анды шахталарын ?ам?орлы??а алу ж?нінде патриотты? ?оз?алыс бастады. Шахтерлерді азы?-т?лікпен ?амтамасыз ету, шахталарда т?ра?ты ж?мыс істеу ?шін адамдар жіберу, ?ара?анды облысында?ы 30 желісі 3 есе, о?ушылар саны 5 есе к?бейді. 1943 жылы забойлар желісі к?бейіп, жер астында екінші ?ара?анды пайда болды. М?найлы аудандар?а к?мек к?рсетілді. Атырау м?най ??деу заводын, Каспий -Орск м?най ??бырын салу ?шін ?уатты ??рылыс ?жымы ?йымдастырылды. Со?ыс жылдыры салын?ан ??рылыстар: Ма?ат — ?осша?ыл темір жолы, Петровский машина жасау заводыны? екінші кезегі, Пешной аралы — Шарин ??быр жолы, Атырауда те?із порты мен м?най ??деу заводы, «Комсомол» к?сіпшілігі т. б. Со?ыс кезе?інде ауыл шаруашылы?ында?ы жа?дай т?мендеді. Ауылшаруашылы? е?беккерлеріні? саны 1939 жылмен салыстыр?анда 1942 жылы 600 мы??а кеміді. Колхоз ?ндірісінде ?йелдер е?бегіні? ?лесі артып, 1940 жыл?ы 48%-ды? орнына 1942 жылы 75% -?а жетті. 76 мы? механизаторларды? 55 мы?нан астамы ?йелдер болды. Б?кілода?ты? социалистік жарыс?а 10 мы?нан астам тракторшы ?ыз-келіншек ?атысты. 1942 жылы егіс к?лемі 1941 жылмен салыстыр?анда 842 мы? гектар?а к?бейді. 1943 жылы 775 мы? га жа?а жер ал?аптары егістікке арналды. С?йтіп, республика экономикасын со?ыс жа?дайына к?шіру ж?зеге асырылды. Со?ысты? ал?аш?ы к?ндерінен ?аза?стан майдан арсеналына айналып, майдан мен тылды ?ару-жара?пен, о?-д?рімен, азы?-т?лікпен ?амтамасыз етуші айма? болды. Со?ыс жылдарында тылда е?бек еткен ж?мысшылар ерлігі а?ыз?а айналды. Георгий Хайдин мы?ды?шылар ?оз?алысыны? жетекшілері А. Семиволос мен И. Янкинні? ?дісін ?олдан?ан республикада?ы ?здік б?р?ылаушы болды. Со?ыс жылдарында Ы. Жа?аев, Ш. Берсиев, Б. Самж?рекова, Ким Ман Сам, В. П. Кривич, И. Я. Кудлай есімдері б?кіл елге ?йгілі болды. ?аза?станды? жауынгерлер Украинаны, Белоруссияны, Балты? бойын, Молдовияны азат етуге ?атысты. Мы?да?ан ?аза? жігіттері Ке?ес ?скеріні? ??рамында Шы?ыс Европа халы?тарын Гитлерді? тепкісінен азат етуіне ат салысты. Ке?естік Шы?ыс ?йелдері арасынан бірінші болып Ленин орденімен ж?не Алтын ж?лдыз медалімен марапаттал?андар — шы?ысты? ?ос шынары: пулеметші М?нш?к Маметова мен 54-ат?ыштар бригадасыны? Мергені (снайпер) ?лия Молда??лова болды. Ке?ес Ода?ыны? батыры, ?аза?стан республикасыны? ?ор?аныс министрі Са?адат Н?рма?амбетов те Берлин ?шін ?рыстар?а ?з жауынгерлерін бастап кірді. Берлинге шабуыл жасау?а жерлестеріміз Есжанов, И.Я.Сянов, Х.?айдаусов, З. Т?рарбеков, Х. К?беков, Т. Бигелдинов, А.Еремеев, Н.Шелихов ж?не т.б. к?птеген адамдар ?атысты. Жас офицер Р.?ан?арбаев ?зіні? досы Г.Булатов пен бірге рейстаг терезелеріні? біріне ал?аш?ыларыны? бірі болып ал?ызыл Же?іс туын желбіретті, ал Орал ??іріні? жас офицерлері ?.Меденов пен Р.?араманов Берлин ратушасыны? т?бесіне тікті. ?аза?станды?тар партизанды? ?оз?ылыс?а белсене ?атысты. Толы? емес м?ліметтерге ?ара?анда Украинаны? партизанды? ??рамалары мен отрядтарында 1500, Ленинград облысында 220-дан астам ?аза? жігіттері со?ыс?ан. Белоруссияны? ?р т?рлі аудандарында ?рекет еткен 65 партизанды? бригадалар мен шо?ырларда 1500-ден аса ?аза?станды?тар бол?ан. Партизан ?оз?алысына ?атыс?ан да??ты ?аза? жігіттері: ?.Ахмедьяров, ?.Омаров, В.Шарудов, ?.?айсенов, ?.Ш?ріпов, ?.Жангелдин, Ж.Саин, Н.К?шекпаев т.б. есімдері б?гінде зор ??рметке ие болды. -1945 жылы 2 мамырда Берлин ?аласы алынды. -1945 жыл?ы 8 мамыр-фашистік Германияны? тізе б?ккендігі туралы шарт?а ?ол ?ойылды. -1945 жыл?ы 9 мамыр-?ызыл Армия же?іске жетіп, ?лы Отан со?ыс ая?талды. 1945 жыл?ы 9 тамыз — ода?тасты? міндеттемелерге с?йкес КСРО со?ысты? со??ы оша?ы Жапония?а ?арсы со?ыс басталды. ?иыр шы?ыста Жапониян?а ?арсы со?ыс?а аттан?ан ?скери б?лімдер арасында ?аза?станды? ??рамалары да болды. Тыны? м?хит флоты ?скери-?уе к?штеріні? 12-шабылдаушы авиация дивизиясыны? звено командирі,к?кшетаулы? Михаил Янко 1945 жыл?ы тамызды? 10-ында Гастэллоны? ерлігін ?айталады. Жапония?а ?арсы шай?астар?а А?т?беде ??рыл?ан 74-жеке те?із ат?ыштар бригадасыны? негізінде ?йымдастырыл?ан 292-ат?ыштар дивизияны? жауынгерлері Ке?ес ?арулы К?штері д?ст?ріні? да??ын шы?арды. Забайкалье сонан со? 1-?иыр Шы?ыс майдандары ?скерлеріні? ??рамында ?аза?станды? 129-миномет полкі шай?ас ж?ргізді. ?аза?стан минометшілері батылды? ж?не ерлік к?рсеткені ?шін 2027-жауынгерлік ордендер мен медальдар?а, соны? ішінде 14 адам «Кореяны азат еткені ?шін», 234 адам «Жапонияны же?гені ?шін» медальдарына ие болды. ?ызыл Армияны? ?иыр Шы?ыста?ы со?ысы 24 к?нге созылды. 1945 жыл?ы 2 ?ырк?йекте Жапония же?ілгендігі туралы шарт?а ?ол ?ойды. С?йтіп, екінші д?ниеж?зілік со?ыс ая?талды. ?лы Отан со?ысында?ы ерліктері ?шін Ке?ес Ода?ыны? Батыры ата?ын ал?андар: 1.Барлы?ы — 11600 адам; 2.?аза?станды?тар — 497, оны? ішінде ?аза?тар — 97; 3.?аза? ?ыздары — 2. Екі м?ртебе Ке?ес Ода?ыны? Батыры ата?ын ал?андар: Тал?ат Бигелдинов, Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский. ?ш м?ртебе Ке?ес Ода?ыны? Батыры ата?ын ал?ан: И.Н.Кожедуб- Шымкентте орналас?ан Чугуев ?скери авиация училищесіні? т?легі. Солдат ерлігі орденіні? толы? иегері — 142 ?аза?станды?. Ке?ес Ода?ыны? орден, медальдарымен марапаттал?ан ?аза?станды?тар — 96638. Жалпы екінші д?ниеж?зілік со?ыста?ы же?іс Ке?ес Ода?ына ?ымбат?а т?сті. Елді? 27 млн астам адамдары со?ыста ?аза болды. Оны? 603 мы?ы (400 мы?) ?аза?станды?тар. Міне, осылай Ке?ес хал?ы мен оны? ?арулы к?штері б?дан 69 жылдан астам б?рын адам баласыны? ?ас жауы фашизмді осылай тал?андады. КСРО-ны? ?лы Отан со?ысында ?з еліні? бостанды?ы мен т?уелсіздігін ?ор?ап ?алды, Европа халы?тарын фашизмні? ?анды ше?гелінен ??т?арып, же?імпаз халы? атанды. ?ткен азапты жолды? ауыр саба?тарын халы? еш?ашан да ?мытпайды. Оны? ауыр саба?тары бізді? санамыз?а ?ялап, ?азіргі ?рпа?тарды ерлікке, ?ыра?ылы??а баулып, жар?ын болаша?ымызды ?ор?ау?а ?рдайым дайын т?ру?а ша?ырады. ?лы Отан со?ысы Ке?ес Ода?ы т?сында?ы талай а?ын-жыршылар шы?армашылы?ына ар?ау болды. М?ны? ішінде ел мен жерде ж?ріп, же?іске тілектес бол?ан ?аламгерлер да, аласапыран майданда ?ан кешіп ж?ріп Отанын, хал?ын жырла?ан а?ындар айтарлы?тай болды. Мен енді эссемді ?орытындылай келе, Сырбай М?уленовті? «Со?ыстан ?айт?ан солдаттар» атты ?ле? жолдарымен т?мамда?ым келеді:
Жаута?дап ?арап дала т?р,
К?з жасын с?ртіп жа?а бір.
Хабарсыз ?лын с?рау?а,
Жолы?ды тосып ана ж?р.
?анша ?йді? ?рлап адамын,
?анша ?йде с?ніп ?алды оттар.
К?рді? бе ?лын ананы?,
Со?ыстан ?айт?ан солдаттар?
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Кураторлы? са?аты " ?аза? хал?ыны? ерлік істері "»
ТӘРБИЕ САҒАТЫ
Тақырыбы: «Қазақ халқының ерлік істері»
Орындаған: Әдікен М.М.
Көкшетау-2015ж
Сабақтың тақырыбы «Қазақ халқының ерлік істері».
Сабақтың мақсаты – патриоттық сезімін, елі үшін мақтанышын тәрбиелеу, шынайы патриоттың және Отан қорғаушының бейнесін қалыптастыру, оқушыларды елінің және өлкесінің тарихымен таныстыру; белсенді өмірлік ұстанымын қалыптастыру. Балалардың эмоциялық әлемін адамгершілік әсерлермен байыту және адамгершілік сезімдерін қалыптастыру; оқушылардың моральдық дамуына және олардың шығармашылық қабілеттеріне ықпал ету.
Ер елі үшін туады. (мақалды жалғастыру)
1. Отан үшін отқа түс, … (күймейсің)
2. Отан оттан да ... (ыстық)
3. Туған елдей ел болмас, (туған жердей жер болмас).
4. Ит тойған жеріне...(ер туған жеріне).
5. Батыр туса, ел ырысы ... (Жаңбыр жауса, жер ырысы).
Әлия мен Мәншүкке жасаған ерліктері үшін қандай атақ берілді?
Бейбітшілік дегенді қалай түсінесің?
1941-1945 жылдардағы Кеңес Одағының Ұлы Отан соғысы екінші дүниежүзілік соғыстың құрамдас бөлігі ретінде тарихқа мәңгі енді. Бұл соғыста Қазақстандағы әр отбасынан жүздеген мың адам қолына қару алып, ұрыстарға қатынасты. Соғыстың басталуы және оның сипаты туралы тарихи деректерге сүйенетін болсақ: Шабуыл жасаспау туралы (1939 ж. 23 тамыз) Кеңес Одағымен жасаған келісімді фашистік Германия 1941 жылы 22 маусымда бұзып, соғыс жарияламастан КСРО аумағына аяқ астынан басып кірді. 1940 жылдың орта кезеңінде-ақ (18 желтоқсан) Гитлер КСРО-ға басып кірудің «Барборосса жоспары» деп аталатын стратегиялық жоспарын жасауға кіріскен болатын. Бұл жоспар бойынша фашистік Германия мен оның қол шоқпарларының құрлықтағы, әуедегі және соғыс теңіз күштері КСРО-ға бір мезгілде шабуыл жасайтын болды. Бұл жоспардың басты мақсаты қысқа мерзім ішінде (3-4 ай), «қауырт соғыс» идеясы бойынша соғысты 1941 жылдың күзінде (қараша) аяқтау тиіс еді. Фашистік Германияның негізгі мақсатының саяси және экономикалық астары болды. Германия империясы шикізат үшін, азық-түлік базасы ретінде қуыршақ мемлекет құруды көздеді. Кеңес адамдарының патриоттық сезімі, әрине, бұл жоспарға қарсы тұра білді. Қазақстан халқы Отан қорғаушылар қатарына өз еркімен жаппай жазыла бастады. Мысалы, Алматы медицина институтының студенті Маншүк Мәметова: "Отбасымыздан майданға жіберетін ешкім жоқ, ағам да, апам да жоқ, сондықтан өзімді жіберуді өтінемін«,— деп әскери комитетке өтініш берді. Қазақстаннан соғыс майдандарында 100-ге жуық ақындар мен жазушылар шайқасқан. Республика бойынша 2 миллионнан астам адам әскери даярлықтан өтті. Соғыстың алғашқы кезеңінде 14 атқыштар және атты әскер дивизиясы, 6 бригада құрылып, майданға жіберілді. Қазақстандық 36 жеке атқыштар бригадасы 30-дан астам ұлттан құрылды. Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316-атқыштар дивизиясы құрылып, оның командирі генерал М. В. Панфилов болды. Армия қатарына 1196164 (1196300) қазақстандық қосылып, әрбір бесінші адам майданға аттанды. Соғыстың сипаты — Германия тарапынан бұл соғыс агрессиялық, жаулап алушы, әділетсіз соғыс болды, ал Кеңес Одағы тарапынан әділетті өз жерін қорғаған, азаттық Отан соғысы болды. Соғыстың басталуына байланысты ел экономикасын соғыс жағдайына бейімдеу басталды. Қазақстан экономиканы соғысқа бейімдеп қайта құру әскери бағытқа көшірілді. Бейбіт мақсаттарға жұмсалатын қаржы мейлінше қысқартылды. Көптеген кәсіпорындар қорғаныс өнімдерін шығара бастады. Өскемен қорғасын — мырыш комбинаты, Қарағанды көмір шахталары сияқты соғысқа қажетті өнімдер шығаратын өнеркәсіп құрылыстарын салып аяқтады. Соғыс жүріп жатқан жерлерден және майданға жақын аймақтардан 220 завод пен фабриканы, кәсіпорындары Қазақстанға көшіру жүргізілді. Өнеркәсіптерді Қазақстанға көшіру екі рет жүргізілді: 1.1941 жылдың аяғы мен 1942 жылдың басы; 2.1942 жылдың күзінде өнеркәсіп орындары, кәсіпорындар, негізінен, Мәскеу, Ленинград облыстарынан, Украина, Белорусь жерлерінен әкелінді. Украинадан Қазақстанға көшіріліп әкелінген кәсіпорындар: Харьков электротехника заводы, Подольск механика заводы, Запорожье ферроқорытпа заводы, Днепропетровск вагон жасау заводы т. б. Украинадан Қазақстанға 70 өнеркәсіп орны мен жабдығы әкелінді. Қазақ КСР-не әкелінген өнеркәсіптер мен фабрикалар, кәсіпорындар: Алматы, Қарағанды, Шымкент, Петропавл, Семей, Ақтөбе, Орал қалаларында орналастырылды. Әрине, Қазақстанға әкелінген кәсіпорындар өте қиын жағдайда жұмыс істеді. Өнеркәсіп орындарымен бірге Қазақстанға майдан өңірінен көптеген мамандар да көшірілді. Мысалы, тек қана Домбасстан 3200-ге жуық шахтер, 2000-дай құрылысшы келді. Майдан өңірлерінен келген инженер-техниктер саны 700-дай болды. Қазақстан КСРО-ның негізгі әскери-өнеркәсіп базасына айналды. 1942 жылы Одақта өндірілген қорғасынның 85%-ын, көмірден 18%-ын, молибденнің 60%-ын, октанды мұнайдың 1 млн тоннаға жуығын берді. 1942 жылы 24 тамызда Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің «Қарағанды көмір алабында көмір өндіруді арттыру жөніндегі шұғыл шаралар туралы» қаулысы шықты. Облыстың және ауданның еңбеккерлері Қарағанды шахталарын қамқорлыққа алу жөнінде патриоттық қозғалыс бастады. Шахтерлерді азық-түлікпен қамтамасыз ету, шахталарда тұрақты жұмыс істеу үшін адамдар жіберу, Қарағанды облысындағы 30 желісі 3 есе, оқушылар саны 5 есе көбейді. 1943 жылы забойлар желісі көбейіп, жер астында екінші Қарағанды пайда болды. Мұнайлы аудандарға көмек көрсетілді. Атырау мұнай өңдеу заводын, Каспий -Орск мұнай құбырын салу үшін қуатты құрылыс ұжымы ұйымдастырылды. Соғыс жылдыры салынған құрылыстар: Мақат — Қосшағыл темір жолы, Петровский машина жасау заводының екінші кезегі, Пешной аралы — Шарин құбыр жолы, Атырауда теңіз порты мен мұнай өңдеу заводы, «Комсомол» кәсіпшілігі т. б. Соғыс кезеңінде ауыл шаруашылығындағы жағдай төмендеді. Ауылшаруашылық еңбеккерлерінің саны 1939 жылмен салыстырғанда 1942 жылы 600 мыңға кеміді. Колхоз өндірісінде әйелдер еңбегінің үлесі артып, 1940 жылғы 48%-дың орнына 1942 жылы 75% -ға жетті. 76 мың механизаторлардың 55 мыңнан астамы әйелдер болды. Бүкілодақтық социалистік жарысқа 10 мыңнан астам тракторшы қыз-келіншек қатысты. 1942 жылы егіс көлемі 1941 жылмен салыстырғанда 842 мың гектарға көбейді. 1943 жылы 775 мың га жаңа жер алқаптары егістікке арналды. Сөйтіп, республика экономикасын соғыс жағдайына көшіру жүзеге асырылды. Соғыстың алғашқы күндерінен Қазақстан майдан арсеналына айналып, майдан мен тылды қару-жарақпен, оқ-дәрімен, азық-түлікпен қамтамасыз етуші аймақ болды. Соғыс жылдарында тылда еңбек еткен жұмысшылар ерлігі аңызға айналды. Георгий Хайдин мыңдықшылар қозғалысының жетекшілері А. Семиволос мен И. Янкиннің әдісін қолданған республикадағы үздік бұрғылаушы болды. Соғыс жылдарында Ы. Жақаев, Ш. Берсиев, Б. Самжүрекова, Ким Ман Сам, В. П. Кривич, И. Я. Кудлай есімдері бүкіл елге әйгілі болды. Қазақстандық жауынгерлер Украинаны, Белоруссияны, Балтық бойын, Молдовияны азат етуге қатысты. Мыңдаған қазақ жігіттері Кеңес әскерінің құрамында Шығыс Европа халықтарын Гитлердің тепкісінен азат етуіне ат салысты. Кеңестік Шығыс әйелдері арасынан бірінші болып Ленин орденімен және Алтын жұлдыз медалімен марапатталғандар — шығыстың қос шынары: пулеметші Мәншүк Маметова мен 54-атқыштар бригадасының Мергені (снайпер) Әлия Молдағұлова болды. Кеңес Одағының батыры, Қазақстан республикасының қорғаныс министрі Сағадат Нұрмағамбетов те Берлин үшін ұрыстарға өз жауынгерлерін бастап кірді. Берлинге шабуыл жасауға жерлестеріміз Есжанов, И.Я.Сянов, Х.Қайдаусов, З. Тұрарбеков, Х. Көбеков, Т. Бигелдинов, А.Еремеев, Н.Шелихов және т.б. көптеген адамдар қатысты. Жас офицер Р.Қанқарбаев өзінің досы Г.Булатов пен бірге рейстаг терезелерінің біріне алғашқыларының бірі болып алқызыл Жеңіс туын желбіретті, ал Орал өңірінің жас офицерлері Қ.Меденов пен Р.Қараманов Берлин ратушасының төбесіне тікті. Қазақстандықтар партизандық қозғылысқа белсене қатысты. Толық емес мәліметтерге қарағанда Украинаның партизандық құрамалары мен отрядтарында 1500, Ленинград облысында 220-дан астам қазақ жігіттері соғысқан. Белоруссияның әр түрлі аудандарында әрекет еткен 65 партизандық бригадалар мен шоғырларда 1500-ден аса қазақстандықтар болған. Партизан қозғалысына қатысқан даңқты қазақ жігіттері: Ғ.Ахмедьяров, Ғ.Омаров, В.Шарудов, Қ.Қайсенов, Ә.Шәріпов, Ә.Жангелдин, Ж.Саин, Н.Көшекпаев т.б. есімдері бүгінде зор құрметке ие болды. -1945 жылы 2 мамырда Берлин қаласы алынды. -1945 жылғы 8 мамыр-фашистік Германияның тізе бүккендігі туралы шартқа қол қойылды. -1945 жылғы 9 мамыр-Қызыл Армия жеңіске жетіп, Ұлы Отан соғыс аяқталды. 1945 жылғы 9 тамыз — одақтастық міндеттемелерге сәйкес КСРО соғыстың соңғы ошағы Жапонияға қарсы соғыс басталды. Қиыр шығыста Жапониянға қарсы соғысқа аттанған әскери бөлімдер арасында қазақстандық құрамалары да болды. Тынық мұхит флоты әскери-әуе күштерінің 12-шабылдаушы авиация дивизиясының звено командирі,көкшетаулық Михаил Янко 1945 жылғы тамыздың 10-ында Гастэллоның ерлігін қайталады. Жапонияға қарсы шайқастарға Ақтөбеде құрылған 74-жеке теңіз атқыштар бригадасының негізінде ұйымдастырылған 292-атқыштар дивизияның жауынгерлері Кеңес Қарулы Күштері дәстүрінің даңқын шығарды. Забайкалье сонан соң 1-Қиыр Шығыс майдандары әскерлерінің құрамында қазақстандық 129-миномет полкі шайқас жүргізді. Қазақстан минометшілері батылдық және ерлік көрсеткені үшін 2027-жауынгерлік ордендер мен медальдарға, соның ішінде 14 адам «Кореяны азат еткені үшін», 234 адам «Жапонияны жеңгені үшін» медальдарына ие болды. Қызыл Армияның Қиыр Шығыстағы соғысы 24 күнге созылды. 1945 жылғы 2 қыркүйекте Жапония жеңілгендігі туралы шартқа қол қойды. Сөйтіп, екінші дүниежүзілік соғыс аяқталды. Ұлы Отан соғысындағы ерліктері үшін Кеңес Одағының Батыры атағын алғандар: 1.Барлығы — 11600 адам; 2.Қазақстандықтар — 497, оның ішінде қазақтар — 97; 3.Қазақ қыздары — 2. Екі мәртебе Кеңес Одағының Батыры атағын алғандар: Талғат Бигелдинов, Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский. Үш мәртебе Кеңес Одағының Батыры атағын алған: И.Н.Кожедуб- Шымкентте орналасқан Чугуев әскери авиация училищесінің түлегі. Солдат ерлігі орденінің толық иегері — 142 қазақстандық. Кеңес Одағының орден, медальдарымен марапатталған қазақстандықтар — 96638. Жалпы екінші дүниежүзілік соғыстағы жеңіс Кеңес Одағына қымбатқа түсті. Елдің 27 млн астам адамдары соғыста қаза болды. Оның 603 мыңы (400 мың) қазақстандықтар. Міне, осылай Кеңес халқы мен оның Қарулы күштері бұдан 69 жылдан астам бұрын адам баласының қас жауы фашизмді осылай талқандады. КСРО-ның Ұлы Отан соғысында өз елінің бостандығы мен тәуелсіздігін қорғап қалды, Европа халықтарын фашизмнің қанды шеңгелінен құтқарып, жеңімпаз халық атанды. Өткен азапты жолдың ауыр сабақтарын халық ешқашан да ұмытпайды. Оның ауыр сабақтары біздің санамызға ұялап, қазіргі ұрпақтарды ерлікке, қырағылыққа баулып, жарқын болашағымызды қорғауға әрдайым дайын тұруға шақырады. Ұлы Отан соғысы Кеңес Одағы тұсындағы талай ақын-жыршылар шығармашылығына арқау болды. Мұның ішінде ел мен жерде жүріп, жеңіске тілектес болған қаламгерлер да, аласапыран майданда қан кешіп жүріп Отанын, халқын жырлаған ақындар айтарлықтай болды. Мен енді эссемді қорытындылай келе, Сырбай Мәуленовтің «Соғыстан қайтқан солдаттар» атты өлең жолдарымен тәмамдағым келеді:
