Хал?ымыз?а ?асырлар бойы арман бол?ан т?уелсіздік, егемендік ?станымдарын биікке к?теретін б?л к?н – бізді? Отанымызды? ?рбір азаматы ?шін ?астерлі мереке. Б?л мереке 1991 жылы 16 желто?санда ?абылдан?ан ?аза?стан Республикасыны? т?уелсіздігі.
Т?уелсіздік – бізді? ?рпа??а берген ?лкен ба?ыт, хал?ымызды? м??гілік ??ндылы?ы. Біз б?гінге дейінгі барлы? жетістіктерімізге Т?уелсіздікті? ар?асында ?ол жеткіздік. Т?уелсіздік–бізді? е? басты игілігіміз, ба?а жетпес ??ндылы?ымыз.
1991 жыл Ке?ес ода?ы ыдыра?аннан кейін ?рбір ел т?уелсіздігін жариялап, ?зіні? мемлекеттік р?міздерін ?абылдады. ?аза?стан ?зіні? Елта?басын, Туын, ?н?ранын за?мен бекітті. Саяси егемендігін ал?ан ел экономикалы? т?уелсіздікке де ие болуы ?ажет. Осы орайда барлы? мемлекет б?рын?ы Ке?ес ода?ыны? рубльдік айма?ынан шы?ып, ?зіні? ?лтты? валютасын шы?арды.
1993 ж. 12 ?арашасында ?аза?стан Республикасыны? Президенті Н.Назарбаев ”?аза?стан Республикасында ?лтты? валюта енгізу туралы” жарлы? шы?арды.
?лтты? валютаны «те?ге», ал оны? ж?зден бір б?лігін «тиын» деп атауды сол кездегі ?Р Жо?ары ке?есі комитетіні? т?ра?асы Сауы? Т?кежанов ?сын?ан еді.
Те?гені? де ?з шы?у тарихы бар. ?лтты? те?гені жасау?а екі жыл уа?ыт ?ажет болды. ?аза?стан ?з т?л а?шасын шы?ару ?шін 1990 жыл те?гені? ал?аш?ы ?лгісін жасайтын арнайы ж?мысшы тобын ??рды. Т?уелсіз елді? ?лтты? валютасын жасап шы?ар?ан Тимур С?лейменов, Ме?дібай ?лин, А?ымсалы Д?зелханов, Хайролла ?абж?леловтер еді. Олар ж?мыстарын ?аза?стан м?дениетіні? тарихи даму аспектілерін зерттеуден баста?ан.
?аза?стан Республикасыны? Президенті Н.?.Назарбаев: «Біз ?лтты? а?шамызды бір-а? рет ж?не бір атаумен шы?аруымыз керек. Екінші ?айтара оны? аты ?згермейді.
Сонды?тан оны ?бден зерттеп барып, бір шешімге келуіміз ?ажет»,- деді.
Содан кейін б?кіл тарихты к?теріп, ?аза??а ?атысты е?бектер а?тарылып, ертеде ?аза?та те?ге ?олдан?ан екен. Бізді? академиктер: «орысты? «деньги» деген с?здері сол те?геден шы?уы м?мкін»- деді. Себебі, а?ша айналымы Ресейден б?рын Азияда бол?ан. С?йтіп, бізді? болаша? валютамыз те?ге деген ?демі атау?а ие болыпты.
Те?гені? ?лемдік биржада 2006 жылдан бастап т?бесінде сызы?ы бар Т ?рпімен белгіленіп келеді. ?лтты? банк жариялан?ан ?лкен бай?ауды? ?орытындысы бойынша осы символ ?здік деп танылып, оны ойлап шы?арушылар миллион те?ге сыйа?ы алды.
Е? ал?аш?ы те?ге партиясы Англияны? е? к?не ?рі ?йгілі «Харрисон ж?не ?лдары» фабрикасында басылып шы?ты. Те?гені? ал?аш?ы партияларын са?тау ?шін арнайы жер асты ?оймалары дайындал?ан. Оларды т?рт ИЛ-86 ?ша?тары тасыды. Бір аптаны? ішінде олар Лондон?а 18 рет ?шып барып-?айтып келген. Жа?а валютаны? айналыс?а енгізілуіні? к?рші елдерден ??пия ?стал?аны сонша барлы? ??жаттарда Президент Резиденциясыны? ??рылысы ?шін ??рал-жабды?тар тасылуда деп жазыл?ан. Ал?аш?ы те?гелер жер асты ?оймаларынан елді? барлы? банктеріне 8 к?н ішінде жеткізілген. 1993 жылы ?азан-?араша айларында ?аза?стан рубль айма?ынан толы?тай шы?ты. ?арашаны? 12-сіндегі Президент Жарлы?ынан 3 к?ннен кейін те?ге айналым?а енді. Ескі а?шаны ?аза?станды? те?геге айырбастау 1993 жылы 15 ?арашада та??ы 8.00-де басталып, 20 ?араша к?ні 20.00-де ая?талды. ?лтты? банк ал?аш?ыда 1 те?гені сол кездегі 1000 рубльге ба?ала?ан. Кейін елімізді? саяси ж?не ?леуметтік, мемлекетаралы? ?атынастары ескеріліп 1 те?ге 500 рубль болды. Ал бірінші айналым?а енген 1 те?гені? А?Ш долларына ша??анда?ы ??ны 4 те?ге болды.
1992 жылы те?ге дизайнында?ы бейнелер бекітілді. Е? ал?аш?ы те?гемізде белгілі тарихи т?л?аларды? портреттері, Алатау мен К?кшетау к?ріністері, ?ожа Ахмет Яссауи кесенесіні? бейнесі, Ма??ыстаудан табыл?ан таста?ы та?балар пайдаланылды. Бір те?гелік банкнот?а ?бу Насыр ?л Фараби, ?ш те?гелікте С?йінбай, бес те?гелікте ??рман?азы, он те?гелікте Шо?ан, жиырма те?гелікте –Абай, елу те?гелікте - ?біл?айыр хан, ж?з те?гелікте Абылайхан бейнесі салын?ан. Те?ге дизайнерлеріні? бірі – Прага с?улет институтыны? т?легі, бірнеше халы?аралы? конкурстарды? же?імпазы Х.?абжалеловты? пікірінше, а?шада айтулы алаш азаматтарыны? бейнесін беруді? бірнеше себебі бар. Біріншіден, ?осымша к?рделі бедер – бейнелер банкноттарды ?олдан жасаудан ?ор?айды, екіншіден тарихи т?л?аларымызды? суреттері бізді? жас мемлекетімізді? ?з тарихы мен болмысын танытады ж?не ?аза? а?шаларын ?лемдегі бас?а валюталардан даралап, айшы?тап т?рады.
?аза?станны? а?ша сарайы металл тиындарды шы?ару?а дайын болма?анды?тан жедел т?рде ?а?аз т?рінде шы?арды, біра? 1 жылдан со? оларды металл тиындар?а ауыстырды. 1994 жылы ?а?аз тиындар жезден жасал?ан монеталармен алмасты.
1993 жылы ??рылысы бастал?ан банкнот фабрикасы 1995 жылы толы? ая?талды. 19 мамыр 1995 жылы ресми ашылу р?сімі ?тті. Н?рс?лтан Назарбаев осында басылып шы??ан ал?аш?ы миллион те?гені б?кіл ?аза?стан?а к?рсетеді.
1995 жылы Алматыда ?з банкнот фабрикамызды? т?сауы кесілді. ?азір Т?уелсіз ?аза?стан т?л валютасын ?з елімізде басып шы?арады.
2006-2011жыл?ы банкнот фабрикасы ?лтты? а?шаны? т?рлерін басып шы?арды.
Те?ге 2006 жылы ?з бейнесін ?згертті.
2006 жыл?ы ?лгідегі банкноталар біры??ай стильде орындал?ан, суреттер бет жа?ында негізінен тігінен, сырт жа?ында к?лдене?інен орналас?ан. Т?тастай ал?анда, дизайн ?аза?станны? ?азіргі бейнесін к?рсетеді. Барлы? мемлекеттік нышандар, с?улет объектілеріні? ж?не елді? таби?ат нышандарыны? бейнелері кіреді.
Банкноттарды? бет жа?ында, орта??ы б?лігінде ”Астана-Б?йтерек” монументі ?азіргі заман?ы с?улетті? конструкторлы? ж?не инженерлік ойды? жетістігі, т?уелсіз ?аза?станны? даму нышаны орналастырыл?ан. Банкнотты? ортасында т?рлі-т?сті жола?тарда ?аза?стан Республикасыны? ?н?раны ноталарыны? фрагменттері бейнеленген, олар?а номиналды санды? белгісі жазыл?ан.”Б?йтерек” ескерткішіні? сол жа?ында бір т?спен ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік елта?басы салын?ан
О? жа? жо?ар?ы б?лігінде - мемлекеттік жалау бейнеленген. Банкнотты? т?менгі б?лігінде сенімді шынайылы?ты ж?не ?ділеттілікті білдіретін классикалы? геральдика ашы? ала?ан бейнеленген.
О? жа? т?менгі б?рышында тігінен номиналы 200, 1000, 2000, 5000, 10000 те?ге деп жазыл?ан.
?орытынды: О?ушылар?а та?ырып бойынша с?ра?тар ?оямын, саба?ты ?орытындылаймын.
4) Жиырма те?гелікте кімні? бейнесі бейнеленген? (Абай ??нанбаев)
5) ?ай жылы Алматыда ?з банкнот фабрикамызды? т?сауы кесілді. (1995 жылы 19
мамырда)
?й тапсырмасын беру:
?аза?стан Республикасы ?лтты? валютасы та?ырыбын о?ып мазм?ндау.
Ба?алау:
Те?гені? сипаттамасы-2006 ж
200 те?ге.Басым т?сі:сар?ылт - жасыл.М?лшері:126х64мм
500 те?ге.Басым т?сі:к?кшіл - с?р.М?лшері:130х67мм
1000те?ге Басым т?сі:сар?ыш - ?о?ыр.М?лшері:134х70мм
5000 те?ге Басым т?сі:к??гірт ?о?ыр - ?ызыл.М?лшері:142х76мм
10000 те?ге Басым т?сі:к?лгін - к?к.М?лшері:146х79мм
2011 жылы 25 мамыр Ислам конференциясыны? ?йымдарында?ы ?аза?стан ?кілдігіне арнал?ан те?ге
?аза?стан Т?уелсіздігіні? 10 жылды?ына
?аза?стан Т?уелсіздігіні? 15 жылды?ына
2010 жылы 1мы? те?гелік к?кшіл - жасыл
2011 жылы ?ыс?ы Азия ойындары
2011жылы Т?уелсіздікке арнал?ан те?ге т?рлері
2012 жылы ?арашаны? 15-і ?аза?станны? ?лтты? валютасы – те?гені? ?олданыс?а енгеніне 19 жыл толды.
?азір ел экономикасы даму ?стінде. Сонды?тан те?гені? т??ыры да т?ра?ты. ?азір ол жа?ын шет елдерде с?раныс?а ие. М?селен, те?ге ?збекстан, ?ыр?ызстан, Ресейде евро, доллармен бірге айналымда ж?р. Б?гінде осы аума?та Ресей мен ?аза?станны? экономикасы ілгерілеу т?р. Рубль мен те?гені? ?арым-?атынасы жа?сы. ?лтты? валютаны? б?гінгі т??ыры бір ?алыпты. Жалпы, ?лтты? валютаны? ??ны ел экономикасыны? ?сімімен белгіленіп отырады. Б?л – ай?ын н?рсе. Бас?а валютаны? ?атынасына ?арай ??ны белгіленеді. Жалпы к?ршілерде те?гені сатып алу?а ???ы? бар, ендеше ?аза? валютасына да с?раныс бар. Те?ге – дербестік тірегі, экономикалы? дербестікті? кепілі. Те?ге ?зіні? тарихи функциясын толы?ымен орындап шы?ты, ?лі де ?зіні? ??ндылы?ын д?лелдей бермек.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Конспект урока основой правы на тему "?Р ?лтты? валютасы" »
Сабақтың тақырыбы: Қ.Р. Ұлттық валютасы
Сабақтың мақсаты: Теңгенің шығу тарихымен таныстыру.
Білімділік: ақшаның пайда болу тарихы, өз ұлттық теңгеміздің айналымға
кіруі, қалай, кімдер жасағаны туралы мағлұмат беру. Жаңадан
айналымға енген ұлттық валюта, оны енгізудің қажеттілігі,
безендірілуі туралы кеңірек таныстыру. Дамытушылық: оқушылардың дін туралы түсініктерін кеңейту, белсенділіктерін
дамыту. Тәрбиелік: оқушыларға Қазақстан тәуелсіздік алғаннан соң дінге деген
көзқарастардың жақсы болғандығын айту
Әдісі: жаңа сабақты түсіндіру.
Түрі: аралас сабақ.
Көрнекілігі: теңгелер бейнеленген плакаттар, ұлттық валюталарымыз және
басқа елдер ақшалары мен монеталары, слайд шоу.
Сабақтың барысы:
А) оқушылар мен амандасу, қатынасты барлау.
Ә) оқу құралдарының әзірлігін көзден өткізіп, оқушылар назарын сабаққа аудару.
Б) Үй тапсырмасын сұрау.
Жаңа сабақ:
Халқымызға ғасырлар бойы арман болған тәуелсіздік, егемендік ұстанымдарын биікке көтеретін бұл күн – біздің Отанымыздың әрбір азаматы үшін қастерлі мереке. Бұл мереке 1991 жылы 16 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі. Тәуелсіздік – біздің ұрпаққа берген үлкен бақыт, халқымыздың мәңгілік құндылығы. Біз бүгінге дейінгі барлық жетістіктерімізге Тәуелсіздіктің арқасында қол жеткіздік. Тәуелсіздік–біздің ең басты игілігіміз, баға жетпес құндылығымыз. 1991 жыл Кеңес одағы ыдырағаннан кейін әрбір ел тәуелсіздігін жариялап, өзінің мемлекеттік рәміздерін қабылдады. Қазақстан өзінің Елтаңбасын, Туын, Әнұранын заңмен бекітті. Саяси егемендігін алған ел экономикалық тәуелсіздікке де ие болуы қажет. Осы орайда барлық мемлекет бұрынғы Кеңес одағының рубльдік аймағынан шығып, өзінің ұлттық валютасын шығарды. 1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев ”Қазақстан Республикасында Ұлттық валюта енгізу туралы” жарлық шығарды. Ұлттық валютаны «теңге», ал оның жүзден бір бөлігін «тиын» деп атауды сол кездегі ҚР Жоғары кеңесі комитетінің төрағасы Сауық Тәкежанов ұсынған еді. Теңгенің де өз шығу тарихы бар. Ұлттық теңгені жасауға екі жыл уақыт қажет болды. Қазақстан өз төл ақшасын шығару үшін 1990 жыл теңгенің алғашқы үлгісін жасайтын арнайы жұмысшы тобын құрды. Тәуелсіз елдің ұлттық валютасын жасап шығарған Тимур Сүлейменов, Меңдібай Әлин, Ағымсалы Дүзелханов, Хайролла Ғабжәлеловтер еді. Олар жұмыстарын Қазақстан мәдениетінің тарихи даму аспектілерін зерттеуден бастаған. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев: «Біз ұлттық ақшамызды бір-ақ рет және бір атаумен шығаруымыз керек. Екінші қайтара оның аты өзгермейді.
Сондықтан оны әбден зерттеп барып, бір шешімге келуіміз қажет»,- деді. Содан кейін бүкіл тарихты көтеріп, қазаққа қатысты еңбектер ақтарылып, ертеде қазақта теңге қолданған екен. Біздің академиктер: «орыстың «деньги» деген сөздері сол теңгеден шығуы мүмкін»- деді. Себебі, ақша айналымы Ресейден бұрын Азияда болған. Сөйтіп, біздің болашақ валютамыз теңге деген әдемі атауға ие болыпты. Теңгенің әлемдік биржада 2006 жылдан бастап төбесінде сызығы бар Т әрпімен белгіленіп келеді. Ұлттық банк жарияланған үлкен байқаудың қорытындысы бойынша осы символ үздік деп танылып, оны ойлап шығарушылар миллион теңге сыйақы алды. Ең алғашқы теңге партиясы Англияның ең көне әрі әйгілі «Харрисон және ұлдары» фабрикасында басылып шықты. Теңгенің алғашқы партияларын сақтау үшін арнайы жер асты қоймалары дайындалған. Оларды төрт ИЛ-86 ұшақтары тасыды. Бір аптаның ішінде олар Лондонға 18 рет ұшып барып-қайтып келген. Жаңа валютаның айналысқа енгізілуінің көрші елдерден құпия ұсталғаны сонша барлық құжаттарда Президент Резиденциясының құрылысы үшін құрал-жабдықтар тасылуда деп жазылған. Алғашқы теңгелер жер асты қоймаларынан елдің барлық банктеріне 8 күн ішінде жеткізілген. 1993 жылы қазан-қараша айларында Қазақстан рубль аймағынан толықтай шықты. Қарашаның 12-сіндегі Президент Жарлығынан 3 күннен кейін теңге айналымға енді. Ескі ақшаны қазақстандық теңгеге айырбастау 1993 жылы 15 қарашада таңғы 8.00-де басталып, 20 қараша күні 20.00-де аяқталды. Ұлттық банк алғашқыда 1 теңгені сол кездегі 1000 рубльге бағалаған. Кейін еліміздің саяси және әлеуметтік, мемлекетаралық қатынастары ескеріліп 1 теңге 500 рубль болды. Ал бірінші айналымға енген 1 теңгенің АҚШ долларына шаққандағы құны 4 теңге болды. 1992 жылы теңге дизайнындағы бейнелер бекітілді. Ең алғашқы теңгемізде белгілі тарихи тұлғалардың портреттері, Алатау мен Көкшетау көріністері, Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің бейнесі, Маңғыстаудан табылған тастағы таңбалар пайдаланылды. Бір теңгелік банкнотқа Әбу Насыр әл Фараби, үш теңгелікте Сүйінбай, бес теңгелікте Құрманғазы, он теңгелікте Шоқан, жиырма теңгелікте –Абай, елу теңгелікте - Әбілқайыр хан, жүз теңгелікте Абылайхан бейнесі салынған. Теңге дизайнерлерінің бірі – Прага сәулет институтының түлегі, бірнеше халықаралық конкурстардың жеңімпазы Х.Ғабжалеловтың пікірінше, ақшада айтулы алаш азаматтарының бейнесін берудің бірнеше себебі бар. Біріншіден, қосымша күрделі бедер – бейнелер банкноттарды қолдан жасаудан қорғайды, екіншіден тарихи тұлғаларымыздың суреттері біздің жас мемлекетіміздің өз тарихы мен болмысын танытады және қазақ ақшаларын әлемдегі басқа валюталардан даралап, айшықтап тұрады. Қазақстанның ақша сарайы металл тиындарды шығаруға дайын болмағандықтан жедел түрде қағаз түрінде шығарды, бірақ 1 жылдан соң оларды металл тиындарға ауыстырды. 1994 жылы қағаз тиындар жезден жасалған монеталармен алмасты. 1993 жылы құрылысы басталған банкнот фабрикасы 1995 жылы толық аяқталды. 19 мамыр 1995 жылы ресми ашылу рәсімі өтті. Нұрсұлтан Назарбаев осында басылып шыққан алғашқы миллион теңгені бүкіл Қазақстанға көрсетеді. 1995 жылы Алматыда өз банкнот фабрикамыздың тұсауы кесілді. Қазір Тәуелсіз Қазақстан төл валютасын өз елімізде басып шығарады. 2006-2011жылғы банкнот фабрикасы ұлттық ақшаның түрлерін басып шығарды. Теңге 2006 жылы өз бейнесін өзгертті. 2006 жылғы үлгідегі банкноталар бірыңғай стильде орындалған, суреттер бет жағында негізінен тігінен, сырт жағында көлденеңінен орналасқан. Тұтастай алғанда, дизайн Қазақстанның қазіргі бейнесін көрсетеді. Барлық мемлекеттік нышандар, сәулет объектілерінің және елдің табиғат нышандарының бейнелері кіреді. Банкноттардың бет жағында, ортаңғы бөлігінде ”Астана-Бәйтерек” монументі қазіргі заманғы сәулеттің конструкторлық және инженерлік ойдың жетістігі, тәуелсіз Қазақстанның даму нышаны орналастырылған. Банкноттың ортасында түрлі-түсті жолақтарда Қазақстан Республикасының әнұраны ноталарының фрагменттері бейнеленген, оларға номиналды сандық белгісі жазылған.”Бәйтерек” ескерткішінің сол жағында бір түспен Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы салынған Оң жақ жоғарғы бөлігінде - мемлекеттік жалау бейнеленген. Банкноттың төменгі бөлігінде сенімді шынайылықты және әділеттілікті білдіретін классикалық геральдика ашық алақан бейнеленген. Оң жақ төменгі бұрышында тігінен номиналы 200, 1000, 2000, 5000, 10000 теңге деп жазылған.
Тақтамен жұмыс: Оқушыларды үш топқа бөлемін. Әр топтан бір оқушыдан шығып, екі сөзден экономикалық мәнді үшінші сөз құрайды.
- топ
АШ + АҚ
ІС + РІК
БАКН + ТОН
А
Қ
Ш
А
К
І
Р
І
С
Б
А
Н
К
Н
О
Т
– топ
АБ + РЗА
АҚР + ЫЖ
АУС + АД
Б
А
З
А
Р
Қ
А
Р
Ж
Ы
С
А
У
Д
А
– топ
ҢТЕ + ЕГ
КОЭ + ОН + ИМ + АК
АБ + АҒ
Т
Е
Ң
Г
Е
Э
К
О
Н
О
М
И
К
А
Б
А
Ғ
А
Қорытынды: Оқушыларға тақырып бойынша сұрақтар қоямын, сабақты қорытындылаймын.
2) Ең алғашқы теңге партиясы Англияның ең көне әрі әйгілі қандай атаудағы
фабрикасында басылып шықты? («Харрисон және ұлдары»)
3) Ұлттық банк алғашқыда 1 теңгені неше рубльге бағалаған? (1000 рубльге бағалаған)
4) Жиырма теңгелікте кімнің бейнесі бейнеленген? (Абай Құнанбаев)
5) Қай жылы Алматыда өз банкнот фабрикамыздың тұсауы кесілді. (1995 жылы 19
мамырда)
Үй тапсырмасын беру:
Қазақстан Республикасы ұлттық валютасы тақырыбын оқып мазмұндау.
Бағалау:
Теңгенің сипаттамасы-2006 ж
200 теңге.Басым түсі:сарғылт - жасыл .Мөлшері:126х64мм 500 теңге.Басым түсі:көкшіл - сұр.Мөлшері:130х67мм 1000теңге Басым түсі:сарғыш - қоңыр.Мөлшері:134х70мм 5000 теңге Басым түсі:күңгірт қоңыр - қызыл.Мөлшері:142х76мм 10000 теңге Басым түсі:күлгін - көк.Мөлшері:146х79мм
2011 жылы 25 мамыр Ислам конференциясының ұйымдарындағы Қазақстан өкілдігіне арналған теңге Қазақстан Тәуелсіздігінің 10 жылдығына Қазақстан Тәуелсіздігінің 15 жылдығына 2010 жылы 1мың теңгелік көкшіл - жасыл 2011 жылы Қысқы Азия ойындары 2011жылы Тәуелсіздікке арналған теңге түрлері 2012 жылы қарашаның 15-і Қазақстанның ұлттық валютасы – теңгенің қолданысқа енгеніне 19 жыл толды.
Қазір ел экономикасы даму үстінде. Сондықтан теңгенің тұғыры да тұрақты. Қазір ол жақын шет елдерде сұранысқа ие. Мәселен, теңге Өзбекстан, Қырғызстан, Ресейде евро, доллармен бірге айналымда жүр. Бүгінде осы аумақта Ресей мен Қазақстанның экономикасы ілгерілеу тұр. Рубль мен теңгенің қарым-қатынасы жақсы. Ұлттық валютаның бүгінгі тұғыры бір қалыпты. Жалпы, ұлттық валютаның құны ел экономикасының өсімімен белгіленіп отырады. Бұл – айқын нәрсе. Басқа валютаның қатынасына қарай құны белгіленеді. Жалпы көршілерде теңгені сатып алуға құқық бар, ендеше қазақ валютасына да сұраныс бар. Теңге – дербестік тірегі, экономикалық дербестіктің кепілі. Теңге өзінің тарихи функциясын толығымен орындап шықты, әлі де өзінің құндылығын дәлелдей бермек.
Сабақтың тақырыбы: Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы.
Сабақтың мақсаты: Қазастанның ұлттык ақшасына көшу тарихы, оның маңызын
түсіндіру. Білімділік: ақшаның пайда болу тарихы, өз ұлттық теңгеміздің айналымға
кіруі, қалай, кімдер жасағаны туралы мағлұмат беру. Жаңадан
айналымға енген ұлттық валюта, оны енгізудің қажеттілігі,
безендірілуі туралы кеңірек таныстыру. Дамытушылық: оқушылардың ақша туралы түсініктерін кеңейту, белсенділіктерін
дамыту. Тәрбиелік: оқушылардың Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қол
Көрнекілігі: теңгелер бейнеленген плакаттар, ұлттық валюталарымыз және
басқа елдер ақшалары мен монеталары, слайд шоу.
Сабақтың барысы:
А) оқушылар мен амандасу, қатынасты барлау.
Ә) оқу құралдарының әзірлігін көзден өткізіп, оқушылар назарын сабаққа аудару.
Б) Үй тапсырмасын сұрау.
Жаңа сабақ:
Халқымызға ғасырлар бойы арман болған тәуелсіздік, егемендік ұстанымдарын биікке көтеретін бұл күн – біздің Отанымыздың әрбір азаматы үшін қастерлі мереке. Бұл мереке 1991 жылы 16 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі. Тәуелсіздік – біздің ұрпаққа берген үлкен бақыт, халқымыздың мәңгілік құндылығы. Біз бүгінге дейінгі барлық жетістіктерімізге Тәуелсіздіктің арқасында қол жеткіздік. Тәуелсіздік–біздің ең басты игілігіміз, баға жетпес құндылығымыз. 1991 жыл Кеңес одағы ыдырағаннан кейін әрбір ел тәуелсіздігін жариялап, өзінің мемлекеттік рәміздерін қабылдады. Қазақстан өзінің Елтаңбасын, Туын, Әнұранын заңмен бекітті. Саяси егемендігін алған ел экономикалық тәуелсіздікке де ие болуы қажет. Осы орайда барлық мемлекет бұрынғы Кеңес одағының рубльдік аймағынан шығып, өзінің ұлттық валютасын шығарды. 1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев ”Қазақстан Республикасында Ұлттық валюта енгізу туралы” жарлық шығарды. Ұлттық валютаны «теңге», ал оның жүзден бір бөлігін «тиын» деп атауды сол кездегі ҚР Жоғары кеңесі комитетінің төрағасы Сауық Тәкежанов ұсынған еді. Теңгенің де өз шығу тарихы бар. Ұлттық теңгені жасауға екі жыл уақыт қажет болды. Қазақстан өз төл ақшасын шығару үшін 1990 жыл теңгенің алғашқы үлгісін жасайтын арнайы жұмысшы тобын құрды. Тәуелсіз елдің ұлттық валютасын жасап шығарған Тимур Сүлейменов, Меңдібай Әлин, Ағымсалы Дүзелханов, Хайролла Ғабжәлеловтер еді. Олар жұмыстарын Қазақстан мәдениетінің тарихи даму аспектілерін зерттеуден бастаған. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев: «Біз ұлттық ақшамызды бір-ақ рет және бір атаумен шығаруымыз керек. Екінші қайтара оның аты өзгермейді.
Сондықтан оны әбден зерттеп барып, бір шешімге келуіміз қажет»,- деді. Содан кейін бүкіл тарихты көтеріп, қазаққа қатысты еңбектер ақтарылып, ертеде қазақта теңге қолданған екен. Біздің академиктер: «орыстың «деньги» деген сөздері сол теңгеден шығуы мүмкін»- деді. Себебі, ақша айналымы Ресейден бұрын Азияда болған. Сөйтіп, біздің болашақ валютамыз теңге деген әдемі атауға ие болыпты. Теңгенің әлемдік биржада 2006 жылдан бастап төбесінде сызығы бар Т әрпімен белгіленіп келеді. Ұлттық банк жарияланған үлкен байқаудың қорытындысы бойынша осы символ үздік деп танылып, оны ойлап шығарушылар миллион теңге сыйақы алды. Ең алғашқы теңге партиясы Англияның ең көне әрі әйгілі «Харрисон және ұлдары» фабрикасында басылып шықты. Теңгенің алғашқы партияларын сақтау үшін арнайы жер асты қоймалары дайындалған. Оларды төрт ИЛ-86 ұшақтары тасыды. Бір аптаның ішінде олар Лондонға 18 рет ұшып барып-қайтып келген. Жаңа валютаның айналысқа енгізілуінің көрші елдерден құпия ұсталғаны сонша барлық құжаттарда Президент Резиденциясының құрылысы үшін құрал-жабдықтар тасылуда деп жазылған. Алғашқы теңгелер жер асты қоймаларынан елдің барлық банктеріне 8 күн ішінде жеткізілген. 1993 жылы қазан-қараша айларында Қазақстан рубль аймағынан толықтай шықты. Қарашаның 12-сіндегі Президент Жарлығынан 3 күннен кейін теңге айналымға енді. Ескі ақшаны қазақстандық теңгеге айырбастау 1993 жылы 15 қарашада таңғы 8.00-де басталып, 20 қараша күні 20.00-де аяқталды. Ұлттық банк алғашқыда 1 теңгені сол кездегі 1000 рубльге бағалаған. Кейін еліміздің саяси және әлеуметтік, мемлекетаралық қатынастары ескеріліп 1 теңге 500 рубль болды. Ал бірінші айналымға енген 1 теңгенің АҚШ долларына шаққандағы құны 4 теңге болды. 1992 жылы теңге дизайнындағы бейнелер бекітілді. Ең алғашқы теңгемізде белгілі тарихи тұлғалардың портреттері, Алатау мен Көкшетау көріністері, Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің бейнесі, Маңғыстаудан табылған тастағы таңбалар пайдаланылды. Бір теңгелік банкнотқа Әбу Насыр әл Фараби, үш теңгелікте Сүйінбай, бес теңгелікте Құрманғазы, он теңгелікте Шоқан, жиырма теңгелікте –Абай, елу теңгелікте - Әбілқайыр хан, жүз теңгелікте Абылайхан бейнесі салынған. Теңге дизайнерлерінің бірі – Прага сәулет институтының түлегі, бірнеше халықаралық конкурстардың жеңімпазы Х.Ғабжалеловтың пікірінше, ақшада айтулы алаш азаматтарының бейнесін берудің бірнеше себебі бар. Біріншіден, қосымша күрделі бедер – бейнелер банкноттарды қолдан жасаудан қорғайды, екіншіден тарихи тұлғаларымыздың суреттері біздің жас мемлекетіміздің өз тарихы мен болмысын танытады және қазақ ақшаларын әлемдегі басқа валюталардан даралап, айшықтап тұрады. Қазақстанның ақша сарайы металл тиындарды шығаруға дайын болмағандықтан жедел түрде қағаз түрінде шығарды, бірақ 1 жылдан соң оларды металл тиындарға ауыстырды. 1994 жылы қағаз тиындар жезден жасалған монеталармен алмасты. 1993 жылы құрылысы басталған банкнот фабрикасы 1995 жылы толық аяқталды. 19 мамыр 1995 жылы ресми ашылу рәсімі өтті. Нұрсұлтан Назарбаев осында басылып шыққан алғашқы миллион теңгені бүкіл Қазақстанға көрсетеді. 1995 жылы Алматыда өз банкнот фабрикамыздың тұсауы кесілді. Қазір Тәуелсіз Қазақстан төл валютасын өз елімізде басып шығарады. 2006-2011жылғы банкнот фабрикасы ұлттық ақшаның түрлерін басып шығарды. Теңге 2006 жылы өз бейнесін өзгертті. 2006 жылғы үлгідегі банкноталар бірыңғай стильде орындалған, суреттер бет жағында негізінен тігінен, сырт жағында көлденеңінен орналасқан. Тұтастай алғанда, дизайн Қазақстанның қазіргі бейнесін көрсетеді. Барлық мемлекеттік нышандар, сәулет объектілерінің және елдің табиғат нышандарының бейнелері кіреді. Банкноттардың бет жағында, ортаңғы бөлігінде ”Астана-Бәйтерек” монументі қазіргі заманғы сәулеттің конструкторлық және инженерлік ойдың жетістігі, тәуелсіз Қазақстанның даму нышаны орналастырылған. Банкноттың ортасында түрлі-түсті жолақтарда Қазақстан Республикасының әнұраны ноталарының фрагменттері бейнеленген, оларға номиналды сандық белгісі жазылған.”Бәйтерек” ескерткішінің сол жағында бір түспен Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы салынған Оң жақ жоғарғы бөлігінде - мемлекеттік жалау бейнеленген. Банкноттың төменгі бөлігінде сенімді шынайылықты және әділеттілікті білдіретін классикалық геральдика ашық алақан бейнеленген. Оң жақ төменгі бұрышында тігінен номиналы 200, 1000, 2000, 5000, 10000 теңге деп жазылған.
Тақтамен жұмыс: Оқушыларды үш топқа бөлемін. Әр топтан бір оқушыдан шығып, екі сөзден экономикалық мәнді үшінші сөз құрайды.
- топ
АШ + АҚ
ІС + РІК
БАКН + ТОН
А
Қ
Ш
А
К
І
Р
І
С
Б
А
Н
К
Н
О
Т
– топ
АБ + РЗА
АҚР + ЫЖ
АУС + АД
Б
А
З
А
Р
Қ
А
Р
Ж
Ы
С
А
У
Д
А
– топ
ҢТЕ + ЕГ
КОЭ + ОН + ИМ + АК
АБ + АҒ
Т
Е
Ң
Г
Е
Э
К
О
Н
О
М
И
К
А
Б
А
Ғ
А
Қорытынды: Оқушыларға тақырып бойынша сұрақтар қоямын, сабақты қорытындылаймын.
2) Ең алғашқы теңге партиясы Англияның ең көне әрі әйгілі қандай атаудағы
фабрикасында басылып шықты? («Харрисон және ұлдары»)
3) Ұлттық банк алғашқыда 1 теңгені неше рубльге бағалаған? (1000 рубльге бағалаған)
4) Жиырма теңгелікте кімнің бейнесі бейнеленген? (Абай Құнанбаев)
5) Қай жылы Алматыда өз банкнот фабрикамыздың тұсауы кесілді. (1995 жылы 19
мамырда)
Үй тапсырмасын беру:
Қазақстан Республикасы ұлттық валютасы тақырыбын оқып мазмұндау.
Бағалау:
Теңгенің сипаттамасы-2006 ж
200 теңге.Басым түсі:сарғылт - жасыл .Мөлшері:126х64мм 500 теңге.Басым түсі:көкшіл - сұр.Мөлшері:130х67мм 1000теңге Басым түсі:сарғыш - қоңыр.Мөлшері:134х70мм 5000 теңге Басым түсі:күңгірт қоңыр - қызыл.Мөлшері:142х76мм 10000 теңге Басым түсі:күлгін - көк.Мөлшері:146х79мм
2011 жылы 25 мамыр Ислам конференциясының ұйымдарындағы Қазақстан өкілдігіне арналған теңге Қазақстан Тәуелсіздігінің 10 жылдығына Қазақстан Тәуелсіздігінің 15 жылдығына 2010 жылы 1мың теңгелік көкшіл - жасыл 2011 жылы Қысқы Азия ойындары 2011жылы Тәуелсіздікке арналған теңге түрлері 2012 жылы қарашаның 15-і Қазақстанның ұлттық валютасы – теңгенің қолданысқа енгеніне 19 жыл толды.
Қазір ел экономикасы даму үстінде. Сондықтан теңгенің тұғыры да тұрақты. Қазір ол жақын шет елдерде сұранысқа ие. Мәселен, теңге Өзбекстан, Қырғызстан, Ресейде евро, доллармен бірге айналымда жүр. Бүгінде осы аумақта Ресей мен Қазақстанның экономикасы ілгерілеу тұр. Рубль мен теңгенің қарым-қатынасы жақсы. Ұлттық валютаның бүгінгі тұғыры бір қалыпты. Жалпы, ұлттық валютаның құны ел экономикасының өсімімен белгіленіп отырады. Бұл – айқын нәрсе. Басқа валютаның қатынасына қарай құны белгіленеді. Жалпы көршілерде теңгені сатып алуға құқық бар, ендеше қазақ валютасына да сұраныс бар. Теңге – дербестік тірегі, экономикалық дербестіктің кепілі. Теңге өзінің тарихи функциясын толығымен орындап шықты, әлі де өзінің құндылығын дәлелдей бермек.