"Адайым" деген алтай тилим, "Энейим" деген эрке тилим.

1-кы башкаарычы Jакшылар, кару айылчылар! Бӱгӱнги кӱн – тегиндӱ эмес. Бӱгӱн бистин тöрöл тилистин - алтай тилдин байрамы.

2-чи башкараачы

Каjуда öзöтöн алып мöштöрдий

Кожоны сенде тöрöл тилим!

Кӱркӱреп агатан алтай суулардын

Кӱчи сенде тöрöл тилим!

Алтай тил Алтай Республиканын эл-тергеелик тили болуп, «Тилдер керегинде jасакта» 1993 jылда куук айдын ӱчинчи кӱнинде jоптолип jарлалган.

Алтай тил озогыдан бери канду чактар, калапту согуштар одуп, jе бойынын кеендигин, сурлу jараш кеберин jылыйтпаган.

Алтай тилим — чечен тил.

«Айткан сöс— аткан ок» дегендий, бир ле сöслö jыга салар аргазы бар, jылдысла тендей кодӱрип те чыгар.

Эптӱ тил. Сöстöрдин ажындыра ту качаннан ла белетелип калгандый. Бой-бойына тизилип, эпту-эптӱ улалып браадар.

Улгер «Алтай тилиме» (Л.В.Кокышев)

1. Ак-jарыктын алдына келеле,

Айлу-кӱндӱ jеримди кöрöлö ,

«Адайым» деген алтай тилим,

«Энейим» деген эрке тилим...

2. Эне Алтайдын эдеги алдынан

Эрке унденип сен чыккан эдин,

Таштан чыккан тандалай чечектий,

Тан алдынан сен öскöн эдин.

3. Коркышту чактарда тепсеп салганда,

Корболоп сен ойто öзуп келетен.

Ас та болзо алтай jонымнын

Айылдары сайын шулурып jуретен

4. Керсу jонымнын чуми jок кожонын

Келишкенче сен кееркедип беретен.

Албатым jуунаткан алтай тилим,

Аарчызы jытанган алтай тилим!

5. Кайда да jурзем, канайып та jурзем,

Канымнан сени мен айрып болбозым.

«Энейим» деген эрке тилимди

Эр jажына ундып болбозым!

6. Албатымнын айткан санаазы — сен,

Амадап jургенде — кожоны сен.

Адамнан арткан jоожози — сен,

Энемнин берген энчизи — сен.

Ыйлаган тушта эрикчил тилим,

Ырысту тужымда чечеркек тилим

Алтай тилим,

Кару тилим!

Кажы ла албаты торол тилду. Тöрöл тилин билери, оныла быстыра jуруминде куучындап, ондожып jурери jаан учурлу.

Тöрöл ил — ол кижинин эди-каныла, тазыл-тамырыла тудуш.

Эмди алтай тилле билгиреерди коруп ийели.

Бу состордо кандый бирлик учур салынган, jартап беригер.

1. Шуултени улалтыгар « Тöрöл тил» -

( Тил – ол албатынын байлыгы, оны бис ондобой jадыс, оны чеберлеер керек)

Jакшы.

2. Эмди слерге сурактар берип jадыс, слер — каруузын айдып jадыгар.

1. Алтай танмалыкта канча танык? (37)

2. Алтай тилде канча кубулткыш? (7)

3. Баштапкы алтай бичиичи? (Михаил Васильевич Чевалков)

1. Табыштарды уренип турган билим – ол …..(фонетика)

2. Тил деп состо канча учур, кандый учуралдарда? (тил – билим, тил – орган)

3. Эки кижинин куучыны – ол …..(диалог)

Jакшы

Тöрöл тилиле алтай албаты jебреннен бери табышкактарын, чорчокторин, кожондорын, кеп состорин айдып келген.

1. «Албатынын ойгор сози»

Кеп состин баштапкы болугин айдарыс, слер экинчи болугин айдып jадыгар.

Билерге — бир сос

(билбеске мун сос)

Эдердин колы ус -

( этпестин токпогы jаан)

Jакшынын jолы чындык,

( jаманнын jолы тыртык)

Оско кижиге оро каспа,

( бойын ого тужерин)

Jалбагынан jатсан —

(кун де орой чыгар)

Айткан сос (аткан ок)

Мал киштежип таныжар (кижи куучындажып таныжар)

Узун эдек бутка оролор (узун тил башка оролор)

1. Чорчокторди таныгар.

(Ырысту, Теертпек, Агас ла койон)

5. Эмди «Литературный тартыш»

Бичиичилердин алтай тилине учурлалган узукти угуп, авторы кем адап берер керек.

Чалгыдан эткен тилимде

Куулгазынду кожон бар

Jажу jымжак унимде

jурекке тийер ийде бар.

(Александр Ередеев)

«Алтай тилимди jокту, куучындарга эби jок деп айдышкылайт. А мынайып айдардан озо бойлоры кандый болгонын сананып кöрöт не?»

(Сурайа Сартакова «Тилим»)

Тöрöл тил, тöрöл сос — ол бистин эн jаан байлыгыс. Оны jылыйткан кийнинде, ойто табарга ла орныктырарга куч эрjине. Онын салымы бистен камаанду. (Б.Укачин)

Jер устинде кандый ла тилге уренип алзам, jе туней ле энемнин судиле кожо эмген торол тилимди мен ундып болбозым. Тöрöл тилим — ол албатымнын jебрен историязы, онын бугунги куни ле келетен ойи. Торол тилин jаныс ла албатызынан айрып калган, угы-този jок улус ундып jат. (Л.В.Кокышев).

«Алтайлап эрмек сураза,

Айтпай оозын тыртыйтат.

Алдында jаткан газетти

«Алтайдын Челмоны» деп кычырат ...»

(Л.В.Кокышев. «Культуразы jок немелер»)

“Менин тилим уйан да эмес,

Менин тилим улу да эмес,

Менин тилим макты суубес,

Оско тилдерге куйунип билбес.» (Б.Бедюров)

Комыс (Даниил Дрофа)

6. «Модор сöсти чын, турген айдыгар» Кем чыгар?

«Саныскан»

Саныскан, саныскан

Сары чолдо ол аскан.

Эмди jаныс саныскан

Сары чолдо — jаныс каан.

Костин jажын агыскан,

Саныс чайнайт саныскан.

Суреен jакшы модор сости айттыгар.

Тöрöл тилимди уксам,

Тонмок сууны ичкендий.

Алтай тилимди уксам,

Аржан сууны ичкендий.

Тöрöл тилимнин кажы ла сози

Тын-канымдый. Меге баалу.

Jараш болгой тилдер оскози,

Jонымнын тили неден де кару.

Тилим — ол менин озумим

Тазылым болгон албатым,

Тилим — ол менин магым

Торол jерим, Алтайым!

Сан башка менин калыгым бар — Сананып калган косту албатым бар.

Коп чактарды ол откон,

Костори нени корбогон!

Кожон «Кан Алтай» (Родион)

Суреен jакшы билгирлер коргустигер.

Кижинин культуразы – элден озо ол тилин билери болор. Онын учун, тилистин озори слердин колыгарда балдар, оны jеектебей, билип, чеберлеп уренигер!

Кару алтай тилдин ÿредÿчилери, айылчылар!

Су-кадыгар бек болзын,

Айлы-jуртыгар амыр турзын.

Бала-баркагар ырысту болзын

Ижи-тожыгар jозокту болзын!

- Быйан, jакшы болзын!

Алтай jонымнын ийдези – слер,

Алтай jеримнин jузи – слер!

Билгирлереер мынан терен болзын,

Jедимдереер мынан бийик болзын!