Топырa?тану турaлы ??ым. Тoпырa? ??деу.

Сaбa?ты? та?ырыбы: Топырa?тану турaлы ??ым. Тoпырa? ??деу. Ты?айт?ыштар. (теория)

Біімділігі:О?ушыларды ?аза?стан аума?ында?ы топыра? т?рлеріні? ?асиеттері мен топыра?ты? негізгі т?рлеріне аны?тама беруге ?йрету.

Т?рбиелілігі: Топыра?ты ?ор?ау ж?мыстарымен адамдарды? шаруашылы? ?ызыметін топыра?ты? ??нарсыздануы, одан са?тау жолдары мен ??деу шаралары туралы т?сіндіру.

Дамытушылы?ы: о?ушыларды? ?й ?рістерін дамыту.

К?рнекiлiк: ?aз физ. атлас картасы. О?улы?. Кескін карта карандаш

П?н аралы? байланыс: биология, тарих

Саба?ты? барысы: о?ушылармен амандасу, ?й тапсырмасын тексеру.

I.?йымдастыру:

ІІ.?й тапсырмасын тексеру: ?аза?стан топыра?ы.

1) Топыра? дегеніміз не? (топыра? дегеніміз – Су, ауа, жылу, ?сімдік ж?не тірі а?заларды? ?серінен, тау жыныстарды? ?гілу н?тижесінде жер ?ыртысыны? беткі ?абатында пайда бол?ан ерекше таби?и ??рылым.

2) Топыра? ??раушы факторларды ата?дар? (су, ауа, жылу, ?сімдік,тірі а?залар ?сері, тау жыныстары?ы? ?гілуі)

3) Топыра?ты? механикалы? ??рамына нелер жатады? ( топыра?ты? механикалы? ??рамыына топыра?ты? ірілі ж?не кішілі минерал б?лшектеріні? жиынты?ы жатады.)

4) Топыра?ты? ?ара шірігі ?алай пайда болады? (жануарлар д?ниесі ?здеріні? тіршілік ?рекетіні? н?тижесінде топыра?ты байытады да шірінді м?лшерін к?бейте т?седі)

5) ??рылымды топыра? ?андай топыра?? (шірінді мен кальциге бай ж?не ??рылымы кесек топыра?тарды ??рылымды топыра?)

6) ??рылымы жо? топыра? ?андай топыра?? ( ??рылымында т?йіршіктері ?са? топыра?ты ??рылымы жо? топыра? дейді)

Жа?а саба? жоспары:

1. Топыра?ты? т?рлерімен танысу

2.Топыра?ты? пайда болу жа?дайы.

3.Топыра?ты? негізгі ?аиеттерімен ж?не топыра?ты ?ор?ау шаралары танысатын боламыз.

IІІ.Жа?а саба?

Елімізді? топыра? жамыл?ысы к?рделі ж?не ?р т?рлі.Жалпы топыра? таби?ат зоналары бойынша таралады ж?не ай?ын бай?алады. Негізінен 3 топыра? зоналарына б?лінеді.

1- ?ара топыра?ты зона (52? с.е. солт?стігінде)

2- ?ара ?о?ыр топыра?ты зона (52? – 48?с.е. аралы?ында)

3- ?о?ыр с?р ?о?ыр топыра?ты зона (52 ?– 48? с.е. аралы?ында)

1)?ара топыра?ты зона – Елімізді? сол –гінде тарал?ан. Б?л зона?а Сол – к ?аз-н облысын т?гелімен, ?останай обл, А?мола, Павлодар, А?т?бе, Орал облыстарыны? сол –к б?лігін ?амтиды. ?ара топыра?ты зона Республика аума?ыны? 25,5 млн гектар жерін (9,5% – ын) алып жатыр. Б?л топыра? зона 3 зона аралы?ына б?лінеді: 1 – сілтісізденген ?ара топыра? – орманда дала таби?ат зонасыны? о?т?стігінде аз?ана б?лігін алып жатыр. 2 – к?дімгі ?ара топыра? ж?не о?т?стіктегі ?уа? даланы? ?ара топыра?ы – дала зонасына т?н. ??нарлы?ы жа?ына келсек 2 зонаны?да гумусы (?ара шіріндісі) мол 6- 8% ал о?т?стігінде ?ара топыра?ты? шіріндісі аздау 4 -6%. ?ара топыра?ты зона ыл?алмен ?амтамасыз етілген жазы? далада тара?ан. Б?л топыра?ты зона республиканы? негізгі асты? ?ндіретін ал?абы саналады.

2) ?ара ?о?ыр топыра? зонасы – ?ара топыра?ты? о?т?стігінде орналас?ан топыра? зонасы. Б?л ?ара ?о?ыр топыра?ты зона Орталы? ?аз- нны? к?п жерін, Каспий ма?ы ойпатыны? солт?стігін, Шы?ыс ?аз –н облысыны? жазы?тарын алып жатыр. Б?л республиканы? о?т?стік дала (тым ??р?а? далалы) ж?не ш?лейтті ал?аптарын 90,6 млн гектар немесе (34% – ын алып) жатыр.Б?л ?ара ?о?ыр топыра? зонасы да 3 зона аралы?ына б?лінеді:1 –?уа? даланы? к?нгірт ?ара ?о?ыр топыра?ты??ірі,

2 – ?уа? даланы? жай ?ара ?о?ыр топыра?ты ??ірі;

3 – ш?лейт жерді? ашы? ?ара ?о?ыр топыра?ты ??ірі. Б?л топыра? зонасыны? ??нарлы?ы о?т?стікке бар?ан сайын кеми т?седі.к?нгірт ?ара топыра? пен к?дімгі ?ызыл ?о?ыр топыра?ты? гумусы 4,5 – 3,0%, ал ш?лейт ашы? ?ызыл топыра?ты? гумусы азыра? 3,0 – 2,0%. ?ара ?о?ыр топыра? зонасыны? сол – гінде асты? ?ндіру мен ал шаруашылы?ымен айналысады. ?йткені м?нда ыл?ал аз т?седі. Осы топыра? зонасыны? о?т?стігінде ш?лді айма? топыра?тары алып жатыр. М?нда негізінен ?о?ыр ж?не с?р ?о?ыр топыра? жамыл?ысы басым келеді. Б?л топыра?ты? гумусы аз сонды?тан онда негізінен мал шаруашылы?ымен айналысады. Б?л ??ірде суармалы егіс ?ана тиімді.

Топыра?ты эрозиясы ж?не топыра? эрозиясы ; Топыра?ты? ??нарлы?ын кемітетін таби?атты? бір апаты - топыра? эрозиясы. Елімізді? 70 млн гектардан астам жерлері эрозия?а бейім жерлер болып келеді.Соны? 52млн гектары жел эрозиясына бейім, 17 млн – нан астамы су эрозиясына бейім

Топыра? эрозиясыны? т?рлері

Топыра?ты? жел эрозиясы

Тауда?ы эрозия Топыра?ты? су эрозиясы

Жел эрозиясыны? басым болуы, біріншіден ?аза?стан жеріні? к?п б?лігіні? жазы? ж?не ашы? болуы, екіншіден к?шті желді? со?уы, ?шіншіден топыра?ты? ??рылымы бос немесе механикалы? ??рамы же?іл топыра?тарды? молды?ы. Сонды?тан б?ндай жерлерді игеру ?те жауаптылы?ты ?ажет етеді. Су эрозиясы – топыра?ты шайып кету ж?не жыра эрозиясы деп екіге б?лінеді. К?ктемде ?ар ерігенде, н?сер жа?быр жау?анда а?ыл - тегіл су топыра?ты шайып, ??нарлы ?абатты а?ызып ?кетеді.Егер топыра? бетінде ?сімдік мол болса, топыра? ?абаты аз шайылады.

Топыра?тану институтында топыра? эрозиясы б?лімі ашылып о?т?стік ж?не солт?стік айма?тарды? жел, су эрозияларын зерттеп, к?ресу шараларын ?сынды.Жалпы эрозиядан са?тану жолдары т?мендегідей ж?мыстар ж?рілуі ?ажет:

1. Егістік ма?ына а?аш отыр?ызу

2. Агротехникалы? шаралар ж?ргізу

3. Ауыспалы егіс айналымын са?тау

4. ?ар то?тату, ты?айт?ыштар себу

5. Жерді аудармай жырту

6. Тау беткейлерінен к?лдене?інен сатылай жырту

7. Селге ?арсы ??рылыстар салу.

8. ??м то?тату

9. Б?л шаралар топыра?ты? жел, су эрозиясына ?шырауларын азайтады.

ІV. Жа?а саба?ты ?орытындылау

Синквин ?дісі

Зат есім (кім? не?) – топыра?

Сын (есім ?андай?) - ?ара, ?о?ыр ?ара,?о?ыр с?р

Сан есім (?анша?неше?) - елімізде ?ш топыра? зонасы бар

Етістік ( не істейді? ?айтеді? ) – Топыра? су ж?не жел эрозиясына ?шырайды

немесе адамдар топыра? эрозиясына ?арсы к?рес шараларын ?олданады

1) ?аза?станда ?андай топыра? т?рлері бар? ?з облыстары?ны? топыра?ы ?анадй?

2)Топыра?ты? гумусы деген не ж?не ол о?т?стікке бар?ан сайын неге азая береді?

3) Топыра? эрозиясы деген не?

4(Топыра? эрозиясымен к?ресу шаралары барма?

5) ?здері?ні? т?р?ан жерлеріні? ауыл шаруашылы? мамандары эрозия?а ?шыра?ан топыра??а ?андай шаралар ?олдануда болса айтып бер

V.?йге тапсырма.

Кескін карта?а топыра? зоналарын т?сіру.

Ба?алау

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Топырa?тану турaлы ??ым. Тoпырa? ??деу. »

5-сынып

Сaбaқтың тақырыбы: Топырaқтану турaлы ұғым. Тoпырaқ өңдеу. Тыңайтқыштар. (теория)

Біімділігі:Оқушыларды Қазақстан аумағындағы топырақ түрлерінің қасиеттері мен топырақтың негізгі түрлеріне анықтама беруге үйрету.

Тәрбиелілігі: Топырақты қорғау жұмыстарымен адамдардың шаруашылық қызыметін топырақтың құнарсыздануы, одан сақтау жолдары мен өңдеу шаралары туралы түсіндіру.

Дамытушылығы: оқушылардың өй өрістерін дамыту.

Көрнекiлiк: Қaз физ. атлас картасы. Оқулық. Кескін карта карандаш

Пән аралық байланыс: биология, тарих

Сабақтың барысы: оқушылармен амандасу, үй тапсырмасын тексеру.

I.Ұйымдастыру:

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру: Қазақстан топырағы.

1) Топырақ дегеніміз не? (топырақ дегеніміз – Су, ауа, жылу, өсімдік және тірі ағзалардың әсерінен, тау жыныстардың үгілу нәтижесінде жер қыртысының беткі қабатында пайда болған ерекше табиғи құрылым.

2) Топырақ құраушы факторларды атаңдар? (су, ауа, жылу, өсімдік,тірі ағзалар әсері, тау жыныстарыңың үгілуі)

3) Топырақтың механикалық құрамына нелер жатады? ( топырақтың механикалық құрамыына топырақтың ірілі және кішілі минерал бөлшектерінің жиынтығы жатады.)

4) Топырақтың қара шірігі қалай пайда болады? (жануарлар дүниесі өздерінің тіршілік әрекетінің нәтижесінде топырақты байытады да шірінді мөлшерін көбейте түседі)

5) Құрылымды топырақ қандай топырақ? (шірінді мен кальциге бай және құрылымы кесек топырақтарды құрылымды топырақ)

6) Құрылымы жоқ топырақ қандай топырақ? ( Құрылымында түйіршіктері ұсақ топырақты құрылымы жоқ топырақ дейді)

Жаңа сабақ жоспары:

1. Топырақтың түрлерімен танысу

2.Топырақтың пайда болу жағдайы.

3.Топырақтың негізгі қаиеттерімен және топырақты қорғау шаралары танысатын боламыз.

IІІ.Жаңа сабақ

Еліміздің топырақ жамылғысы күрделі және әр түрлі.Жалпы топырақ табиғат зоналары бойынша таралады және айқын байқалады. Негізінен 3 топырақ зоналарына бөлінеді.

1- Қара топырақты зона (52⁰ с.е. солтүстігінде)

2- Қара қоңыр топырақты зона (52⁰ – 48⁰с.е. аралығында)

3- Қоңыр сұр қоңыр топырақты зона (52 ⁰– 48⁰ с.е. аралығында)

1)Қара топырақты зона – Еліміздің сол –гінде таралған. Бұл зонаға Сол – к Қаз-н облысын түгелімен , Қостанай обл, Ақмола, Павлодар, Ақтөбе, Орал облыстарының сол –к бөлігін қамтиды. Қара топырақты зона Республика аумағының 25,5 млн гектар жерін (9,5% – ын) алып жатыр. Бұл топырақ зона 3 зона аралығына бөлінеді: 1 – сілтісізденген қара топырақ – орманда дала табиғат зонасының оңтүстігінде азғана бөлігін алып жатыр. 2 – кәдімгі қара топырақ және оңтүстіктегі қуаң даланың қара топырағы – дала зонасына тән. Құнарлығы жағына келсек 2 зонаныңда гумусы (қара шіріндісі) мол 6- 8% ал оңтүстігінде қара топырақтың шіріндісі аздау 4 -6%. Қара топырақты зона ылғалмен қамтамасыз етілген жазық далада тараған. Бұл топырақты зона республиканың негізгі астық өндіретін алқабы саналады.

2) Қара қоңыр топырақ зонасы – қара топырақтың оңтүстігінде орналасқан топырақ зонасы. Бұл қара қоңыр топырақты зона Орталық Қаз- нның көп жерін , Каспий маңы ойпатының солтүстігін, Шығыс Қаз –н облысының жазықтарын алып жатыр. Бұл республиканың оңтүстік дала (тым құрғақ далалы) және шөлейтті алқаптарын 90,6 млн гектар немесе (34% – ын алып) жатыр.Бұл қара қоңыр топырақ зонасы да 3 зона аралығына бөлінеді:1 –қуаң даланың күнгірт қара қоңыр топырақтыөңірі,

2 – қуаң даланың жай қара қоңыр топырақты өңірі;

3 – шөлейт жердің ашық қара қоңыр топырақты өңірі. Бұл топырақ зонасының құнарлығы оңтүстікке барған сайын кеми түседі.күнгірт қара топырақ пен кәдімгі қызыл қоңыр топырақтың гумусы 4,5 – 3,0%, ал шөлейт ашық қызыл топырақтың гумусы азырақ 3,0 – 2,0%. Қара қоңыр топырақ зонасының сол – гінде астық өндіру мен ал шаруашылығымен айналысады. Өйткені мұнда ылғал аз түседі. Осы топырақ зонасының оңтүстігінде шөлді аймақ топырақтары алып жатыр. Мұнда негізінен қоңыр және сұр қоңыр топырақ жамылғысы басым келеді. Бұл топырақтың гумусы аз сондықтан онда негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Бұл өңірде суармалы егіс қана тиімді.

Топырақты эрозиясы және топырақ эрозиясы ; Топырақтың құнарлығын кемітетін табиғаттың бір апаты - топырақ эрозиясы. Еліміздің 70 млн гектардан астам жерлері эрозияға бейім жерлер болып келеді.Соның 52млн гектары жел эрозиясына бейім, 17 млн – нан астамы су эрозиясына бейім

Топырақ эрозиясының түрлері

Топырақтың жел эрозиясы

Таудағы эрозия Топырақтың су эрозиясы

Жел эрозиясының басым болуы , біріншіден Қазақстан жерінің көп бөлігінің жазық және ашық болуы, екіншіден күшті желдің соғуы, үшіншіден топырақтың құрылымы бос немесе механикалық құрамы жеңіл топырақтардың молдығы. Сондықтан бұндай жерлерді игеру өте жауаптылықты қажет етеді. Су эрозиясы – топырақты шайып кету және жыра эрозиясы деп екіге бөлінеді. Көктемде қар ерігенде, нөсер жаңбыр жауғанда ағыл - тегіл су топырақты шайып, құнарлы қабатты ағызып әкетеді.Егер топырақ бетінде өсімдік мол болса , топырақ қабаты аз шайылады.

Топырақтану институтында топырақ эрозиясы бөлімі ашылып оңтүстік және солтүстік аймақтардың жел, су эрозияларын зерттеп, күресу шараларын ұсынды.Жалпы эрозиядан сақтану жолдары төмендегідей жұмыстар жүрілуі қажет:

1. Егістік маңына ағаш отырғызу

2. Агротехникалық шаралар жүргізу

3. Ауыспалы егіс айналымын сақтау

4. Қар тоқтату, тыңайтқыштар себу

5. Жерді аудармай жырту

6. Тау беткейлерінен көлденеңінен сатылай жырту

7. Селге қарсы құрылыстар салу.

8. Құм тоқтату

9. Бұл шаралар топырақтың жел, су эрозиясына ұшырауларын азайтады.

ІV. Жаңа сабақты қорытындылау

Синквин әдісі

Зат есім (кім? не?) – топырақ