Саба? жоспары "Киіз ?й жабды?тары"

Саба? та?ырыбы: Киіз ?й жабды?тары. Ма?саты: 1)?аза? хал?ыны? ежелгі т?ра?ы киіз ?й туралы м?лімет беру,киіз ?й ??рылысымен танысу. 2)Киіз ?йді? ??рылысы жайлы ж?мба?тар шешіп,?ле?дер о?ып жа?а саба?ты ме?геру. 3)Ата д?ст?рін ?мытпау?а, ?р?ашанда ?адірлеуге баулу. К?рнекілігі: киіз ?й жасаулары – суреттер, ж?мба?, киіз ?й жасаулары ?ле?і. Саба?ты? ?ту барысы: І. ?йымдастыру кезе?і. ІІ. ?й тапсырмасын с?рау. ІІІ. Жа?а саба?. 1. Жа?а саба?ты т?сіндіру. Ж?мба? айтудан бастау. ?аз ?анатын жайды, ?йрек мойнын созды, Т?бесіне а??у ?онды /кереге, уы?, ша?ыра?/. 1. Б?гінгі танысатын та?ырып «Киіз ?й жабды?тары». 2. С?ра?тар ?ойылады. 1. ?андай киіз ?й т?рлері бар? /6 ?анатты, 8 ?анатты т.б./ 2. ?азіргі кездерде тігіліп ж?рген киіз ?йді к?рсі?дер ме?/тойларда, наурыз мерекесінде тігіледі/ 3. Киіз ?й ??рылысын кім айтып береді? /кереге,уы?,ша?ыра?, желбау, т?ндік, туырлы?, есік, ар?ан, ши/ Киіз ?й с?йегі, я?ни керегесі мен уы?тары к?біне ?зен бойында?ы талдардан жасалады. Ша?ыра? ?шін т?зу ж?не б?та?сыз а?аш алынады. Кереге - киіз ?йді? ?абыр?асы. Кереге к?з ?лшемдеріне ?арай «жел к?з», «тор к?з» болып екіге б?лінеді. Киіз ?й жабды?тары. ?аза? хал?ыны? сан ?асырлы? а?ыл-ойыны?, ?мірлік т?жірибесіні?, шынайы е?бек пен таби?атты т?сіне білуіні?, шеберлі пен даналы? суреткерлігіні? ??діретті туындысы киіз ?й десек болады. Киіз ?йді? к?мбез т?різді жасалуы, к?н тіке т?етін бетті? не??рлым аз, ішкі к?лемні? к?п басылуы, а? с??ке с?йекпен борлануы, к?н с?улесін ?ткізбеу ?шін ?ажет. Кереге жо?ары жа?ына ?арай тартыла береді де уы? ар?ылы к?мбізге айналып кетеді. ?й басу ?нері – аса іскерлік пен ?ыруа е?бекті, шынайы тал?амды керек ететініс. Киіз ?й с?йегі, я?ни керегесі мен уы?тары к?біне ?зен бойында?ы талдардан жасалады. Кейде ?айы?нан жасалады. ?айы?нан жасал?ан ?йлерді? к?лемі ?лкен, с?йегі салма?ты, берік болады.Ша?ыра? ?шін дайындалатын а?аш мейлінше т?зу ж?не б?та?сыз болуы керек. Кереге-киіз ?йді? ?абыр?асы.Ол арнайы та?дай алын?ан талдан иіліп, ??растырылады.Иілген керегеге м?нерлі сызы?тар салынады.Б?л сызы?тар «?обы»деп аталады.Кереге к?з ?лшемдеріне ?арай «жел к?з», «тор к?з»болып екіге б?лінеді.Кереге биіктігі оны? к?гімен есептеледі.К?к дегеніміз-?иылыс?ан екі а?ашты біріктіру. Киіз ?й есігі арнайы та?дап алын?ан а?аштан жасалады.К?шіп ?ону?а ы??айлы болу ?шін есікті? ма?дайшасы мен табалдыры?ын жинамалы етіп жасайды. Уы?-ша?ыра? пен кереге басын жал?астыратын, талдан ию ар?ылы жасалатын киіз ?йді? негізгі с?йек м?шелеріні? бірі: Ша?ыра?-киіз ?й с?йегіні? негізгі т?йіні.Ша?ыра? ше?бер т?різді «б?геннен», «к?лдіреуіштен», «к?лдіреуіш ба?ала?ынан» т?рады. Ба?ан-ша?ыра?ты? ?осал?ы б?лшегі. Ши-екі ?анаттан т?рады.Ел ішінде ?й жабуды? екі т?рлі ?лгісі ?алыптас?ан.Біріншісі, т?тас ?ш туырлы?пен жабу да, екіншісі, ?зектеп жабу.Киіз ?йді? ?рбір ар?ан-бауларыны? ?зіндік ат?аратын ?ызметтері бар.Бас ар?ан-??рулы кереге ?анаттарыны? басын айналдыра тартатын ар?ан.Белбеу ар?андар-жабулы киіз ?йді? сыртын айналдыра, екі жерден тартылатын ар?андар.Та??ыш-?зера ?айыс?ан ?рбір екі кереге ?анатын біріктіретін, ?зынды?ы 3-3,5 метр шамасында болып келетін,т?рлі-т?сті ??р.Уы? бау-уы? пен кереге бастарын біріктіру ?шін, арнайы т?рлі-т?сті жіптен есілген бау.Уы?ты? ая? бауы-жы?ылуы киіз ?йді? жинал?ан уы?тарын топтан буу ?шін,уы?ты? ?зынбойына арнайы та?ыл?ан бау. Жел бау-ша?ыра? б?геніні? екі ернеуіне ?йді? екі б?йіріне т?сіп т?ратындай етіп та?ылатын, т?рлі-т?сті жалпа? ??р. Кіндік бау-ма?дайша?а байланады, ?зынды?ы 2 метр, жуанды?ы 1,5 см шамасында есілген бау.Киіз есік-жинал?анда кіндік бау ар?ылы ма?дайша?а байланады да,?й сыртынан жабыл?анда кіндік бау бір боса?ада т?менгі белбеу ар?аннан ?ткізіліп,екінші боса?а?а байланады.Кіндік бауды негізінен ала жіптен есіп жасайды. «Адамны? ала жібін аттамау»деген халы? ??ымыны? бір т?ркіні осында болса керек.Бас??р-бас ар?анны? ?стінен, уы? шаншылып, кереге бекітілген кейін тартылатын, жалпа?ты?ы 13-15 см шамасында 2 немесе 3 т?рлі жіптен ызып тігілген жалпа? ??р.Тегеріш-бас??рды? ?стінен ?йді айналдыра тартылатын, т?рлі-т?сті жіптен ою-?рнек салып то?ыл?ан жалпа? терме бау.Киіз ?йді? с?йек м?шелерін, жабыны? жекелеп талдап ?араса?,оларды? жасалу техтологиясын, пішімдеріні? ?те жо?ары д?режелі ?ылыми негізі бар екендігін к?реміз.?йді? с?йек м?шелеріні? жо?арыдан т?скен салма?ты ша?ыра? б?геінен бастап кереге ая?ына дейінгі аралы?та бірдей м?лшерде ?абылдау, о?ан ?оса сырт?ы таби?и к?штерге т?теп беруі, оларды? пішімдеріні? ?те к?рделі есептеулер н?тижесінде алын?анды?ыны? ай?а?ы. Суретпен ж?мыс. І?. Жа?а саба?ты пысы?тау. «Киіз ?й жасаулары» атты ?ле? о?ылады. Са?а?ты кереге Ша?ыра? біреу, Ша?ыра??а сексен уы? болар тіреу Алты ?анат боз ?й дейсі? м?ны, Сынама??а с?рай ?алса біреу-мінеу. Е? ал?аш к?лдіреуіштен сы?алар та?, Крегені? басында адалба?ан Т?рдегі текеметке малдас ??рып К?нен хикаясын шертер ата?. Іргеден ма?дай т?сеп еспе желге ?ымыз іш Сыр?ат ?алмас еш дене?де. Кесе ?ап, ая? ?ап пен ?бдіре, санды? Арты? м?лік болмайды к?шпелі елде. Тап-таза, Етет??ын ауасы жас, Киіз ?йге ж?ртты? ынты? бол?аны рас. Жылы, же?іл Тігуі, жы?уы о?ай ?й басуды ?йренер зерделі жас. ?. Саба?ты бекіту. С?ра?тар ?ойылады. 1. Киіз ?й ?андай б?ліктерден т?рады? 2. Ша?ыра? ?андай б?лімдерден т?рады? 3. Кереге ?андай а?аштардан жасалады? ?І. Саба?ты ?орыту. Міне, балалар, саба?ты? байыр?ы бастамасы, киіз ?й ??рыл?ысымен тере?ірек танысты?. ?орша?ан таби?ат пен ?ажайып гармониялы? ?йлесім тап?ан, негізінен т?рт т?лік мал ?німдері мен жергілікті таби?ат байлы?ыны? бірі – талдан т?ратын, жина?ы да же?іл, ?арапайым да ?олайлы халы? баспанасы – киіз ?йді? жалпы ??рылысы міне, осындай. ?ІІ. О?ушылар е?бегін ба?алау. ?ІІІ. ?йге тапсырма

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Саба? жоспары "Киіз ?й жабды?тары" »

Сабақ тақырыбы: Киіз үй жабдықтары.

Мақсаты: 1)Қазақ халқының ежелгі тұрағы киіз үй туралы мәлімет беру,киіз үй құрылысымен танысу.

2)Киіз үйдің құрылысы жайлы жұмбақтар шешіп,өлеңдер оқып жаңа сабақты меңгеру.

3)Ата дәстүрін ұмытпауға, әрқашанда қадірлеуге баулу.

Көрнекілігі: киіз үй жасаулары – суреттер, жұмбақ, киіз үй жасаулары өлеңі.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Жаңа сабақты түсіндіру. Жұмбақ айтудан бастау.

Қаз қанатын жайды,

Үйрек мойнын созды,

Төбесіне аққу қонды /кереге, уық, шаңырақ/.

Бүгінгі танысатын тақырып «Киіз үй жабдықтары».
Сұрақтар қойылады.

1. Қандай киіз үй түрлері бар? /6 қанатты, 8 қанатты т.б./

2. Қазіргі кездерде тігіліп жүрген киіз үйді көрсіңдер ме?/тойларда, наурыз мерекесінде тігіледі/

3. Киіз үй құрылысын кім айтып береді? /кереге,уық,шаңырақ, желбау, түндік, туырлық, есік, арқан, ши/

Киіз үй сүйегі, яғни керегесі мен уықтары көбіне өзен бойындағы талдардан жасалады. Шаңырақ үшін түзу және бұтақсыз ағаш алынады. Кереге - киіз үйдің қабырғасы. Кереге көз өлшемдеріне қарай «жел көз», «тор көз» болып екіге бөлінеді.

Киіз үй жабдықтары.

Қазақ халқының сан ғасырлық ақыл-ойының, өмірлік тәжірибесінің, шынайы еңбек пен табиғатты түсіне білуінің, шеберлі пен даналық суреткерлігінің құдіретті туындысы киіз үй десек болады. Киіз үйдің күмбез тәрізді жасалуы, күн тіке түетін беттің неғұрлым аз, ішкі көлемнің көп басылуы, ақ сөңке сүйекпен борлануы, күн сәулесін өткізбеу үшін қажет. Кереге жоғары жағына қарай тартыла береді де уық арқылы күмбізге айналып кетеді. Үй басу өнері – аса іскерлік пен қыруа еңбекті, шынайы талғамды керек ететініс. Киіз үй сүйегі, яғни керегесі мен уықтары көбіне өзен бойындағы талдардан жасалады. Кейде қайыңнан жасалады. Қайыңнан жасалған үйлердің көлемі үлкен, сүйегі салмақты, берік болады.Шаңырақ үшін дайындалатын ағаш мейлінше түзу және бұтақсыз болуы керек.

Кереге-киіз үйдің қабырғасы.Ол арнайы таңдай алынған талдан иіліп, құрастырылады.Иілген керегеге мәнерлі сызықтар салынады.Бұл сызықтар «Қобы»деп аталады.Кереге көз өлшемдеріне қарай «жел көз», «тор көз»болып екіге бөлінеді.Кереге биіктігі оның көгімен есептеледі.Көк дегеніміз-қиылысқан екі ағашты біріктіру.

Киіз үй есігі арнайы таңдап алынған ағаштан жасалады.Көшіп қонуға ыңғайлы болу үшін есіктің маңдайшасы мен табалдырығын жинамалы етіп жасайды.

Уық-шаңырақ пен кереге басын жалғастыратын, талдан ию арқылы жасалатын киіз үйдің негізгі сүйек мүшелерінің бірі:

Шаңырақ-киіз үй сүйегінің негізгі түйіні.Шаңырақ шеңбер тәрізді «бөгеннен», «күлдіреуіштен», «күлдіреуіш бақалағынан» тұрады.

Бақан-шаңырақтың қосалқы бөлшегі.

Ши-екі қанаттан тұрады.Ел ішінде үй жабудың екі түрлі үлгісі қалыптасқан.Біріншісі, тұтас үш туырлықпен жабу да, екіншісі, үзектеп жабу.Киіз үйдің әрбір арқан-бауларының өзіндік атқаратын қызметтері бар.Бас арқан-құрулы кереге қанаттарының басын айналдыра тартатын арқан.Белбеу арқандар-жабулы киіз үйдің сыртын айналдыра, екі жерден тартылатын арқандар.Таңғыш-өзера қайысқан әрбір екі кереге қанатын біріктіретін, ұзындығы 3-3,5 метр шамасында болып келетін,түрлі-түсті құр.Уық бау-уық пен кереге бастарын біріктіру үшін, арнайы түрлі-түсті жіптен есілген бау.Уықтың аяқ бауы-жығылуы киіз үйдің жиналған уықтарын топтан буу үшін,уықтың ұзынбойына арнайы тағылған бау. Жел бау-шаңырақ бөгенінің екі ернеуіне үйдің екі бүйіріне түсіп тұратындай етіп тағылатын, түрлі-түсті жалпақ құр. Кіндік бау-маңдайшаға байланады, ұзындығы 2 метр, жуандығы 1,5 см шамасында есілген бау.Киіз есік-жиналғанда кіндік бау арқылы маңдайшаға байланады да,үй сыртынан жабылғанда кіндік бау бір босағада төменгі белбеу арқаннан өткізіліп,екінші босағаға байланады.Кіндік бауды негізінен ала жіптен есіп жасайды. «Адамның ала жібін аттамау»деген халық ұғымының бір төркіні осында болса керек.Басқұр-бас арқанның үстінен, уық шаншылып, кереге бекітілген кейін тартылатын, жалпақтығы 13-15 см шамасында 2 немесе 3 түрлі жіптен ызып тігілген жалпақ құр.Тегеріш-басқұрдың үстінен үйді айналдыра тартылатын, түрлі-түсті жіптен ою-өрнек салып тоқылған жалпақ терме бау.Киіз үйдің сүйек мүшелерін, жабының жекелеп талдап қарасақ,олардың жасалу техтологиясын, пішімдерінің өте жоғары дәрежелі ғылыми негізі бар екендігін көреміз.Үйдің сүйек мүшелерінің жоғарыдан түскен салмақты шаңырақ бөгеінен бастап кереге аяғына дейінгі аралықта бірдей мөлшерде қабылдау, оған қоса сыртқы табиғи күштерге төтеп беруі, олардың пішімдерінің өте күрделі есептеулер нәтижесінде алынғандығының айғағы.

Суретпен жұмыс.

ІҮ. Жаңа сабақты пысықтау.

«Киіз үй жасаулары» атты өлең оқылады.

Сағақты кереге

Шаңырақ біреу,

Шаңыраққа сексен уық болар тіреу

Алты қанат боз үй дейсің мұны,

Сынамаққа сұрай қалса біреу-мінеу.

Ең алғаш күлдіреуіштен сығалар таң,

Крегенің басында адалбақан

Төрдегі текеметке малдас құрып

Көнен хикаясын шертер атаң.

Іргеден маңдай төсеп еспе желге

Қымыз іш

Сырқат қалмас еш денеңде.

Кесе қап, аяқ қап пен әбдіре, сандық

Артық мүлік болмайды көшпелі елде.

Тап-таза,

Ететұғын ауасы жас,

Киіз үйге жұрттың ынтық болғаны рас.

Жылы, жеңіл

Тігуі, жығуы оңай

Үй басуды үйренер зерделі жас.

Ү. Сабақты бекіту. Сұрақтар қойылады.

1. Киіз үй қандай бөліктерден тұрады?

2. Шаңырақ қандай бөлімдерден тұрады?

3. Кереге қандай ағаштардан жасалады?

ҮІ. Сабақты қорыту.

Міне, балалар, сабақтың байырғы бастамасы, киіз үй құрылғысымен тереңірек таныстық. Қоршаған табиғат пен ғажайып гармониялық үйлесім тапқан, негізінен төрт түлік мал өнімдері мен жергілікті табиғат байлығының бірі – талдан тұратын, жинақы да жеңіл, қарапайым да қолайлы халық баспанасы – киіз үйдің жалпы құрылысы міне, осындай.

ҮІІ. Оқушылар еңбегін бағалау.

ҮІІІ. Үйге тапсырма