Жа?а саба?: ?ол?нер т?рлеріні? ?айсында болсын, белгілі бір д?режеде жергілікті ерекшеліктермен орын алады. Ерекшеліктер е? алдымен хал?ымызды? к?рші елдерді? экономикалы? байланысына ертеден ?алыптас?ан ?ол?нер д?ст?ріне ж?не жергілікті жерлерде жиі кездесетін шикі зат т?рлеріне тікелей байланысты. ?аза?станны? солт?стік, солт?стік шы?ыс ??ірлері мен О?т?стік Алтай, Алатау т??ірегінде ?айы?, шырша, ?ара?ай а?аштарынан жаса?ан. О?т?стікте б?л а?аштар?а ?оса терек ж?не жеміс а?аштары, ал батыс ж?не о?т?стік батыста ?ара?ай, ?айы?, ж?ке, тал жиірек ?олданыл?ан.
А?аш б?йымдарын безендіру жергілікті ерекшеліктер бай?алады. ?аза?станны? О?т?стігінде т?рлі бояулармен с?ндеу, н?с?алы оюлар ж?ргізу басымыра?. Солт?стік орталы? ж?не шы?ыс ?аза?станда с?йекпен, к?міспен, асылтастармен, т?сті металмен ?семдеу жиі ?шырасады. ?аза?станны? Батысында а?аш аз бол?анды?тан ?й б?йымдарыны? б?ріне дерлік ?те ?демі бедерлі ою ойылып, т?сті бояулар жа?ылып, ?йлесімді к?ркемделеді.
О?т?стік ?аза?станда негізінен ?ош?ар м?йіз оюы мен геометриялы? фигуралар араласа ?олданылады. Солт?стік Орталы? ж?не шы?ыс ?аза?станда стильденген зооморфты? ?рнектер басым.
Киіз ?й с?йегіні? ?рт?рлі ерекшеліктері де бай?алады. ?аза?станны? солт?стік шы?ыс ??ірінде киіз ?йді? ша?ыра?ы кішірек, уы?тарыны? иіні ша?ын бол?анды?тан ?йлеріні? т?бесі тік, шоша?тау келеді. ?аза?станны? ?ал?ан ??ірінде киіз ?й ша?ыра?тары к?лемірек, уы? иіні молдау келеді де т?бесі жата?ай болады.
Ер жасауда да ?згешеліктер бар. ?аза?станны? ??т?стігінде ??рамды ер, батысында ?озы??йры? ер бас?а жерлерде ?аза? еріні? к?птеген т?рлері жасал?ан.
ХХ ?асырды? басында ?мір с?ріп ?ол?нерді? ?р саласында ж?ріп е?бек еткен ?нер иелері – шеберлер жаса?ан ?ажайып ?нер туындылары да мол. Оларды ішінде бізді? ?олымыз?а шалынбай т?спегендері ?аншама!
А?аш дегеніміз - ?сіп т?р?ан ты?ыз материал. Ол тамырынан, ді?інен, б?та?тардан т?рады. А?ашты? негізгі б?лігі ді?і. А?ашты барлы? салада ?олданады. ?сіресе ??рылыста. ?азіргі кезде а?ашты ??деу механикалан-
Просмотр содержимого документа
«Республикамызда а?ашты м?нерлеп ??деуді? т?рлері мен ерекшеліктері »
Еңбек 6-сынып
Сабақ тақырыбы: Республикамызда ағашты мәнерлеп өңдеудің түрлері мен
ерекшеліктері .
Сабақ мақсаты: 1. Ағашты мәнерлеу өңдеудің түрлерімен ерекшеліктері
2. Ағаш. Ағаш діңінен алаынатын өнім түрлері
3. Оқушыларды әсемдікке, көркемдікке тәрбиелеу
Сабақ түрі: Проблемалық сабақ
Сабақ барысы
Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды түгнедеу, сабаққа дайындау.
Жаңа сабақ: Қолөнер түрлерінің қайсында болсын, белгілі бір дәрежеде жергілікті ерекшеліктермен орын алады. Ерекшеліктер ең алдымен халқымыздың көрші елдердің экономикалық байланысына ертеден қалыптасқан қолөнер дәстүріне және жергілікті жерлерде жиі кездесетін шикі зат түрлеріне тікелей байланысты. Қазақстанның солтүстік, солтүстік шығыс өңірлері мен Оңтүстік Алтай, Алатау төңірегінде қайың, шырша, қарағай ағаштарынан жасаған. Оңтүстікте бұл ағаштарға қоса терек және жеміс ағаштары, ал батыс және оңтүстік батыста қарағай, қайың, жөке, тал жиірек қолданылған.
Ағаш бұйымдарын безендіру жергілікті ерекшеліктер байқалады. Қазақстанның Оңтүстігінде түрлі бояулармен сәндеу, нұсқалы оюлар жүргізу басымырақ. Солтүстік орталық және шығыс Қазақстанда сүйекпен, күміспен, асылтастармен, түсті металмен әсемдеу жиі ұшырасады. Қазақстанның Батысында ағаш аз болғандықтан үй бұйымдарының бәріне дерлік өте әдемі бедерлі ою ойылып, түсті бояулар жағылып, үйлесімді көркемделеді.
Оңтүстік Қазақстанда негізінен қошқар мүйіз оюы мен геометриялық фигуралар араласа қолданылады. Солтүстік Орталық және шығыс Қазақстанда стильденген зооморфтық өрнектер басым.
Киіз үй сүйегінің әртүрлі ерекшеліктері де байқалады. Қазақстанның солтүстік шығыс өңірінде киіз үйдің шаңырағы кішірек, уықтарының иіні шағын болғандықтан үйлерінің төбесі тік, шошақтау келеді. Қазақстанның қалған өңірінде киіз үй шаңырақтары көлемірек, уық иіні молдау келеді де төбесі жатағай болады.
Ер жасауда да өзгешеліктер бар. Қазақстанның өңтүстігінде құрамды ер, батысында қозықұйрық ер басқа жерлерде қазақ ерінің көптеген түрлері жасалған.
ХХ ғасырдың басында өмір сүріп қолөнердің әр саласында жүріп еңбек еткен өнер иелері – шеберлер жасаған ғажайып өнер туындылары да мол. Оларды ішінде біздің қолымызға шалынбай түспегендері қаншама!
Ағаш дегеніміз - өсіп тұрған тығыз материал. Ол тамырынан, діңінен, бұтақтардан тұрады. Ағаштың негізгі бөлігі діңі. Ағашты барлық салада қолданады. Әсіресе құрылыста. Қазіргі кезде ағашты өңдеу механикалан-
дырылған. Бұтақтарын кесіп, қабығын аршып көлденең кесу станогынан өткізеді. Кесілген ағаш тақтай, бел ағаш, шпал, шпондар дайындалады. Ағаш ұнтағынан ДВП, ДСП, шығарылады.
-дөңбектер ағаштың жалпаұтығы 100 мм – ден жоғары материалды айтамыз. Екі жағы, үш жағы, төрт жағы өңделген.
- тақтай жалпақтығы қалыңдығынан екі есе көп өлшемді материалды тақтай дейміз.
- стропила (итарқа) 50х150 немесе 50х200 мм тақтайдың үлкені.
- Обришетка 50х50 мм (плинтус)
- Шпал 150х200мм темір жолда қолданады.
- Горбыль(обапол) жартыкеш тақтай бөлігі
ДВП – жартылай құрылыс материал. Жиһазға пайдаланылады.
ДСП – ағаш ұнтағын желім араластырып нығыздау арқылы жасалған материал. Бір,үш бес қабатты болады . Тығыздығы орташа, жоғары және өте жоғары, беткі қабаты тазвланбаған, беті жүргізілген және жүргізілмеген болып бөлінеді және оңай майысады.
Шпон – ағаштың жіңішке кесіндісі. Екі жолмен өғдейді:
1. жылжымалы станокпен,
2. станок қозғалмайды, ағаш айналады.
Қалыңдығы 0,5 – тен 3 мм ден жоғары болады. Саз аспаптарына қолданады.
Ұшқат – шпонды бірнеше қабаттап желіндеген материал (фанер). Ұшқатты қайыңнан, қанды ағаштан, шетен, емен, көктерек, үйеңкі, терек, сағызғ қарағайдан және жаңғақтан жасайды.
Сабақты қорыту: 1. Жергілікті жеріміздің қолөнерлерінің ерекшеліктерін ата.
