(М??алім кішкентай допты о?ушы?а ла?тырып с?ра? ?ояды, о?ушы жауап беріп допты ?айтарады. Егер о?ушы с?ра??а жауап бере алмаса, онда допты бас?а о?ушы?а ла?тырады, солай ?айталау ж?мысы жал?аса береді)
а) Металдарды? негізгі топтарын ата?
?) Республикамызды? ?ай ??ірлерінде темір рудалары ?ндіріледі?
Адамны? ?мірінде ?олданылып ж?рген энергияны? е? ы??айлысы ж?не арзаны электр энергиясы болып табылады. ?ндіріске ?олданылатын к?птеген машиналар, аппаратар, ?ондыр?ылар, механизмдер электр энергиясыны? к?шімен ж?мыс істейді. Оны алу ?шін электр энергиясыны? к?зі (ток к?зі) болу керек. Ток к?зі ретінде гальваникалы? элемент, аккумулятор немесе генератор пайдаланылады.
Электр энергиясын арнайы ?абылда?ыштар ?абылдайды. Мысалы, станокта энергияны? ?оз?алт?ыш ?абылдап алады, ал т?рмыс?а ?ажет энергияны элетр шамы, электр ?тік т.б. ?ондыр?ылар ?абылдап алады. М?ны? б?рін элекр т?тынушылар деп атайды. Ал элекр т?тынушы ??ралдар элекр энергиясысы жылу?а, дыбыс?а, жары??а немесе механикалы? ?оз?алыс?а айналдырады.
Элекр энергиясын ток к?зінен т?тынушы?а жеткізу ?шін арнайы ?ткізгіш ?ажет. Жа?сы ?ткізгіштер тобына металдар жатады. Таби?атта ток к?зін ?ткізбейтін материалдарда да к?п кездеседі. Ондай материалдар о?шаула?ыш деп аталады. Мысaлы, пластмасса, ?йнек, резе?ке, ??р?а? а?аш, фарфор материалдары о?шаула?ыш ретінде ?ндірісте к?п ?олданылады.
Ток к?зі элекр т?тынушыны ?ткізгішпен ?осу ар?ылы электр тізбегі алынады. Тізбек ?осыл?ан кезде онымен ток ж?реді, ал егер оны кез келген жерден ?зіп тастаса, ток тізбек ар?ылы ж?рмейді. Демек токты ж?ргізу ?шін тізбекті ?осу керек, ал оны то?тату ?шін тізбекті ?зу керек. Тізбекті ?осып, ?зу ?шін арнайы элекр ажырат?ыш ?олданылады. Е? ?арапайым элекр тізбегі 4 элементтен т?рады: ток козі, ажырат?ыш, электр ?ткізгіш ж?не ?абылда?ыш.
Электр тізбегіндегі элементтерді шартты белгілермен белгілейді.
Шартты белгілермен к?рсетілген ж?йелерді, я?ни электр схемасыны? тірек-сызбалары:
а) гальваникалы? элемент немесе аккуммулятор
?) электрс??па шаныш?ы
б) ажырат?ыш
г) электр шамы
д) сымдарды? ?илысуы
Электротехникалы? ж?мыс кезіндегі ?ауіпсіздік ережелерімен таныстыру.
Сараманды? ж?мыс.
- О?ушылар ?ш топ?а б?лінеді
-?р топ?а электр тізбегіні? дайын планшеттері таратылады, ж?мыс істеу т?ртібі т?сіндірледі.
- 2-суреттегі а, ?, б сызбалары бойынша ?р топ кезектесе отырып теориалы? білімдерін іс ж?зінде ат?арады.
Көрнекіліктер: шартты белгілер, электр тізбегінің сызбасы, аккумлятор, гальваникалық элемент, электр шамы, электр тізбегі(планшеттер) электр сымдары.
Сабақтың құрылымы
І. Ұйымдастыру кезеңі. Тренинг.
ІІ. Қызығушылығын ояту. «Серпілген сауал» әдісімен теориялық материалды қайталау.
ІІІ. Мағынаны ашу.
1) Жаңа сабақты меңгеруге дайындық.
2) «Ойлан, жұптас, бөліс» әдісімен оқушылар жаңа тақырыпты өздігінен меңгереді.
3) Оқушылардың өзіндік жұмысы.
4) Электротехникалық жұмыс кезіндегі қауіпсіздік ережелерімен таныстыру.
5) Сарамандық жұмыс.
IV. Ой толғаныс.
1)Оқушылардың жаңа сабақты қалай меңгергенін тексеру.
2)Қортындылау.
3)Бағалау.
4)Үйге тапсырма беру.
5)Рефлексия «Табыс баспалдағы».
Сабақтың барысы
I. Ұйымдастыру кезеңі.
а)Тренинг «Тілек тізбегі».
ә) Оқушылардың және бөлменің сабаққа даярлығын тексеру.
II. Қызығушылығын ояту.
«Серпілген сауал» әдісімен теориялық материалды қайталау.
(Мұғалім кішкентай допты оқушыға лақтырып сұрақ қояды, оқушы жауап беріп допты қайтарады. Егер оқушы сұраққа жауап бере алмаса, онда допты басқа оқушыға лақтырады, солай қайталау жұмысы жалғаса береді)
а) Металдардың негізгі топтарын ата?
ә) Республикамыздың қай өңірлерінде темір рудалары өндіріледі?
б) Металдардың қандай қасиеттерін білесіңдер? т.с.с.
III. Мағынаны ашу.
Жаңа сабақты меңгеруге дайындық.
(Мұғалім презентация арқылы жаңа тақырыпқа қысқаша шолу жасайды)
Адамның өмірінде қолданылып жүрген энергияның ең ыңғайлысы және арзаны электр энергиясы болып табылады. Өндіріске қолданылатын көптеген машиналар, аппаратар, қондырғылар, механизмдер электр энергиясының күшімен жұмыс істейді. Оны алу үшін электр энергиясының көзі (ток көзі) болу керек. Ток көзі ретінде гальваникалық элемент, аккумулятор немесе генератор пайдаланылады.
Электр энергиясын арнайы қабылдағыштар қабылдайды. Мысалы, станокта энергияның қозғалтқыш қабылдап алады, ал тұрмысқа қажет энергияны элетр шамы, электр үтік т.б. қондырғылар қабылдап алады. Мұның бәрін элекр тұтынушылардеп атайды. Ал элекр тұтынушы құралдар элекр энергиясысы жылуға, дыбысқа, жарыққа немесе механикалық қозғалысқа айналдырады.
Элекр энергиясын ток көзінен тұтынушыға жеткізу үшін арнайы өткізгіш қажет. Жақсы өткізгіштер тобына металдар жатады. Табиғатта ток көзін өткізбейтін материалдарда да көп кездеседі. Ондай материалдар оқшаулағыш деп аталады. Мысaлы, пластмасса, әйнек, резеңке, құрғақ ағаш, фарфор материалдары оқшаулағыш ретінде өндірісте көп қолданылады.
Ток көзі элекр тұтынушыны өткізгішпен қосу арқылы электр тізбегі алынады. Тізбек қосылған кезде онымен ток жүреді, ал егер оны кез келген жерден үзіп тастаса, ток тізбек арқылы жүрмейді. Демек токты жүргізу үшін тізбекті қосу керек, ал оны тоқтату үшін тізбекті үзу керек. Тізбекті қосып, үзу үшін арнайы элекр ажыратқыш қолданылады. Ең қарапайым элекр тізбегі 4 элементтен тұрады: ток козі, ажыратқыш, электр өткізгіш және қабылдағыш.
Электр тізбегіндегі элементтерді шартты белгілермен белгілейді.
«Ойлан, жұптас, бөліс» әдісімен оқушылар жаңа тақырыпты өздігінен меңгереді.
(Оқушылар тақырыпты оқиды, содан соң жұпта талқылайды, сосын жалпы сыныппен талдаймыз. Түсінбеген ақпаратты анықтап мағынасын ашамыз)
Оқушылардың өзіндік жұмысы. Дәптерде тірек-сызбаларды орындау.
Шартты белгілермен көрсетілген жүйелерді, яғни электр схемасының тірек-сызбалары:
а) гальваникалық элемент немесе аккуммулятор
ә) электрсұқпа шанышқы
б) ажыратқыш
г) электр шамы
д) сымдардың қилысуы
Электротехникалық жұмыс кезіндегі қауіпсіздік ережелерімен таныстыру.
Сарамандық жұмыс.
- Оқушылар үш топқа бөлінеді
-Әр топқа электр тізбегінің дайын планшеттері таратылады, жұмыс істеу тәртібі түсіндірледі.
- 2-суреттегі а, ә, б сызбалары бойынша әр топ кезектесе отырып теориалық білімдерін іс жүзінде атқарады.
А) Ә) Б)
2- сурет
IV. Ой толғаныс.
Оқушылардың жаңа сабақты қалай меңгергенін тексеру.
а) 2-суреттегі ә және б сызбасы бойынша электр тізбектерін салыстыр және ерекшеліктерін айтып бер.
б) 2-суреттегі ә және б электр тізбегінен бір шамды бұрап алып тастаса, екінші шам жана ма, сөне ме? Тексеріп көр, себебін түсіндір.
Қортындылау.
Сабақты қортындылай келе кеткен кемшіліктердің орнын толтыру.
Топ жетекшілерінің пікірін тыңдау.
Бағалау.
Топ басшылары топ мүшелерінің топтық жұмысқа қосқан үлесін бағалайды. Оқушылар сабақта алған өз білім деңгейлерін бағалайды.
Үйге тапсырма беру.
П.5., Тақырыпты оқу, сұрақтарға жауап беру.
Тірек-сызбаларды сыза алу.
Рефлексия «Табыс баспалдағы».
Оқушылар сабақта алған білімдеріне және іс-әрекеттеріне рефлексия жасайды. «Мен білемін...», «мен түсінемін ...», «мен істей аламын ...».
а) гальваникалық элемент немесе аккуммулятор
ә) электрсұқпа шанышқы
б) ажыратқыш
г) электр шамы
д) сымдардың қилысуы
