8 сынып Мерзімі ________________
Саба?ты? та?ырыбы: Металды кесу ар?ылы ??деу
Ма?саты:
Саба?ты? білімділік ма?саты: О?ушылар?а металды шабу процесін жете ме?герту.
Саба?ты? т?рбилік ма?саты: О?ушылар?а бойында ??рал – саймандарды к?тіп ?стау, шикізаттармен материалдарды ?немді пайдалану, ж?мыс барысында ??ыптылы? пен ты??ылы?ты е?бек ?ауіпсіздігі ережелерін ?ата? са?тау ?асиеттеріне т?рбиелеу.
Саба?ты? дамытушылы? ма?саты: Металды шабу прцесімен ж?мыс жасай отырып, ?рі ?арай дамыту.
?урал-жабды?тар: жабды?тар, ?лшегіш аспаптар, кескіш
аспаптар, дайындамалар, ?Т ж?ніндегі плакаттар,
"Металдарды ??деу" плакаттары.
Саба?ты? барысы
I. Кіріспе б?лім
1. Саба?ты? та?ырыбы мен ма?сатын хабарлау.
2. Б?рын?ы ?ткен материалды кайталау.
— "?асиет" деген с?зді біз калай т?сінеміз?
— Сендер металдарды? кандай ?асиеттерін білесі?дер?
— Металдарды термиялык ??деу дегеніміз не?
— Жылумен е?деуді? негізгі т?рлерін ата?дар.
ІІ. Жа?а материалды баяндау
Талап етілген формалар мен берілген ?лшемдердегі тетіктер мен б?йымдарды жасау ?шін, металдарды ?рт?рлі ?дістермен ??дейді.
• ?ысыммен ??деу (с?лбаны ?ара?дар).
• ??йма
• Пісіру
Илем т?рлері:
• С?рыпты?
• Арнаулы
• Таба?тык
• ??бырлы?
Илемдік пітттіндер (суретті ?ара?дар)
Металдарды кесумен ??деу. Кесу процесі — б?л металдарды жо??аларды алу жолымен ??деу. Жо??аны кескіш аспаптармен алады.
Металдарды кесу ?ол аспабымен ж?не металл кесу білдектерінде ж?зеге асырылады. Металды кесуді? негізгі операцияларына: кесу, аралау, б?ранда ою, жону, б?р?ылау, жон?ылау, с?ргілеу ж?не ажарлау жатады. Не??рлым жо?ары д?лдіктегі ж?не т?менгі кедір-б?дырлы беттер ??деу кезінде ???ылау, ?ыру, ??гіштеу ж?не бас?а операциялар ?олданады.
Металдарды кесу мен ??деу кезіндегі ма?ызды практика-лы? міндет — ??деу режімін д?рыс та?дау.
?лшемні?, сызбаны?, ?рнекті? немесе б?йымны?, тіпті суретті? бейнесін металды? бетіне т?сіруді белгі т?сіру деп айтамыз.
Белгілеу сызы?ы негізгі, ба?ылаушы ж?не к?мекші сызы?тар?а б?лінеді.
Негізгі белгілеу сызыгымен арнаулы б?йым сызбасыны? шекара сызы?ьш, ??делуін белгілейді. Ба?ылаушы белгілеу сызы? негізгі сызыкты? жанынан ?атар ж?ргізіледі, ал к?мекші белгілеу сызы?ын симметриялы б?ліктерді, д?л ортаны ж?не ше?берді?, радиусты? ортасын белгілейді.
Темірге белгіні бізбен тырнау ар?ылы, ал т?сті метал?а белгіні каламмен сызу ар?ылы т?сіреді.
Біра? ?аламньщ ізі ж?мыс барысында ?ол жиі тиген кезде тез кетіп ?алады. Ол ?шін ?аламмен т?сірілген к?рделі сызбаны? (?рнектер, бейнелер, т.б.) ?стінен бір ?абат нитролак жа?ып шы?у керек.
Темірге б?йымны? елшемін т?сіру кезінде дайындалатын б?йым-ны?на?тылы ?лшемі белгіленеді ж?не шикізатты ?немдеуге к??іл б?лінеді. Б?л ?діс ?ндірісте жекеленген ж?не ?са?-т?йек б?йымдар шы?аруда к?п ?олданылады. Ал ?те к?рделі б?йымдар шы?аратын ?ндірістерде б?л ?діс арнаулы білдекті? к?мегімен сызылып белгіленеді.
Б?йымны? ?лшемі темірге ?ш т?рде т?сіріледі: т?зу белгіде, бір жазы?ты?та?ы белгіде ж?не ке?істіктегі белгіде.
Бір ?лшемдегі т?тас темір б?лігін алу ?шін (мысалы, сымтемір, т.б.) т?зу белгідегі ?діс, белгілі бір б?йымны? жалпы к?лемін ?амту ?шін бір жазы?ты?та?ы ?діс, ал кез келген б?йымны?, ?рнекті?, т.б. бейнесін метал?а т?сіру ?шін ке?істіктегі белгі ?дісі ?олданылады.
Темір б?йымны? ?лшемін немесе белгілі бір бейнені т?сіру ?шін арнаулы ??ралдар ?олданылады.
Олар: темір сыз?ыш, б?рыштама, біз, арнаулы ?лшегіш аспап т?рлері, арнаулы ше?бер сыз?ышы, т.б.
Арнаулы біз темірге белгілі бір б?йымны? на?ты ?лшемін немесе ?рнекті? бейнесін т?сіруге арнал?ан. ?ндірісте бізді? ?ш т?рі ке? к?лемде ?олданылады, олар: басы ?шкір, ?атты сым темірден жасалын?ан біз, басы ?шкір, ая?ы ?айырыл?ан, арнаулы т?т?алы біз, ауыстырмалы инелі біз.
Бізді? барлы? т?рлері алдын ала белгіленген елшем орнын немесе сызы?ты? б?рышын батыру ар?ылы белгілеу ?шін ?олданылады. Б?л ?діс, ?детте, сызыл?ан б?рыштарды аны?тау ?шін, ?айта сызып алу м?мкіндігін са?тау ?шін немесе б?р?ылау орны на?тылы белгіленуі ?шін ?олданылады.
?арапайым т?ртпе — б?л ?зынды?ы 100, 125 немесе 160 мм-лік, к?лемі 8, 10, 12 мм-лік домалак пішінді, басы ?шкірленген болат темір. Оны? ?ратын басы жі?іпткеріл до?ал келеді. Т?ртпені? ?шы жалпы 60°-та ??деледі. ?те д?лдікті ?ажет ететін т?ртпе — 30—45° шамасында?ы т?ртпе, ал ше?бер тесілетін орынды белгілеуге б?рышы 75°-ты? т?ртпе ?олданылады.
Арнаулы т?ртпелер — ?о?ыраулы пішінді, циркульді (ше?бер-сыз?ы), механикалы?, электр ?уатымен іске ?осылатын больш б?лі-неді. Арнаулы т?ртпелер ?те жауапты ж?мыстар?а ?олданылады. Ол берілген к?ш ар?ылы із т?сіріп, серіппет? к?мегімен ?з орнына, арт?а кетеді. Ше?берсыз?ы т?ртпе ше?бердегі белгілерді ?ою?а ж?не оны екінші жерге на?тылы ?лшемде к?пгіруге арнал?ан. Сондайа? геометриялы? ?лшемдерді белгілеуге, к?шіруге ?те ?олайлы. Ше?берсыз?ы т?ртпені? ?арапайым ж?не серіппелі т?рлері болады.
1. Материалга белгі т?сіру дегеніміз не?
2. Белгілеу сызы?ыны? неше т?рін білесіндер?
3. Темір ??деуде белгі, ?рнек, ?лшемдерді т?сіруді? кандай ма?ызы бар?
Темір ??деудегі, ?рнек т?сірудегі к?рал-саймандарды? т?рлеріне, ат?аратын кызметі мен касиеттеріне сипаттама бері?дер.
Металдармен ж?мыс істеу кезіндегі ?ауіпсіздік техникасы ережелері
Ж?мыс бастал?ан?а дейін
• Ж?мыс орнында орындалатын ж?мыстарды? ерекшеліктері ж?ніндегі н?с?амадан ?ту.
• Арнаулы киімді кию.
• М??алімнен тапсырма алу.
Тапсырманы ал?анан кейін
• ?ажетті жеке ?ор?аныш ??ралдарын (аспапты ?айрау, болат ж?не ?а?ылтыр таба?тарын дайындау мен тазарту кезіндегі ?ор?аныш к?зілдірігі) дайындау.
• Ж?мыс орныны? ?ауіпсіздік талаптарына с?йкестігін тексеру.
• Ж?мысты орындау?а ?ажетті аспаптар мен жабды?тарды дайындау ж?не оларды? ?ауіпсіздік техникасы ережелеріні? талаптарына с?йкестігін тексеру.
?ауіпсіздік техникасы ережелеріні? мынадай талаптары б?зыл?ан кезде ж?мысты бастау?а р??сат берілмейді:
а) аспаптар мен ?ор?ану ??ралдарыны? а?аулы?ы бол?анда;
?) ж?мыс орны жеткіліксіз жары?тандырыл?анда.
ІІІ. Саба?ты ?орытындылау
?йге тапсырма беру.
?ауіпіздік ережесін ?айталау
