То?ыма ай?аспаларыны? т?рлері

Та?ырыбы: То?ыма ай?аспаларыны? т?рлері
Біліктілік ма?саты: То?ыма ай?аспаларыны? т?рлерімен танысып, оны т?жірибеде ?олдана білу.
Т?рбиелік ма?саты: шы?армашылы?. ??ыптылы??а, іскерлікке, тал?ампазды??а т?рбиелеу.
Дамытушылы? ма?стаы: То?ыма ай?аспа т?рлерін толы? жетіле білу ж?не ажырата білу о?ушылар?а теориялы? білім бере отырып, ойын еркін дамыту, тапсырманы орындауда д?ниетанымын дамытуК?тілетін н?тиже: Саба?та та?ырыпты ?здері аша отырып т?сінеді, ойларын еркін жеткізуге да?дыланады.Кіріктірілген модульдер: АКТ, сыни т?р?ыдан ойлау, жас ерекшеліктеріне байланысты о?ыту, ба?алаукритерийлік, о?ытуды? жа?а т?сілдері, к?шбасшылы?.Саба?ты? типі: жа?а білімді ме?гертуСаба?ты? т?рі: аралас саба?Саба?ты? ?дісі: С?ра? – жауап, ЖИГСО – ІІ, ия – жо? ?дісі, ойлан тап ?дісіСаба??а ?ажетті ??ралдар мен к?рнекіліктер: слайд к?рсетілімдері, т?рлі – т?сті ?а?аздар, ?айшы, кілей, мата т?рлеріСаба?ты? жоспары:І.?йымдастыру кезе?і
1.С?лемдесу
2. Т?гендеу
3. Топ?а б?лу
Парталарда маталар т?рады, о?ушылар м??алімні? ?стелінде жат?ан маталарды та?дап парта?а отырады. С?йтіп 3 топ ??рамыз, ?р топ ?з аттарын ?ор?айды
?р топ?а ба?алау пара?ын таратамыз. Онда жалпы ба?алау ж?йесі мен ?пай к?рсеткіштері к?рсетілген.
?ызы?ушылы?ты ояту
Ж?мба?тарты? шешуін табу ар?ылы ?ауіпсіздік ережесін еске т?сіру
1. Бар екен д?ниеде жал?ыз к?зді,
Сол к?збен д?ниені? б?рін кезді.
?лемді он сегіз мы? киіндіріп,
Д?ниеден жап - жала?аш ?зі безді. (ине)
2. Екі семсер ай?ас?ан
О?та – текте шай?ас?ан (?айшы)
3. Естіртпе деп ине - жіпті? к??кілін
Б?тіндейді ?а?аз - кітап жырты?ын. (желім)
II. ?й тапсырмасы (ми?а шабуыл - стратегиясы)
А) Сырмалы ілгекті тігуге арнал?ан табан дегеніміз не?
?) Машина инесіні? ??рылысы
1.Тігін машина жібіні? ?ай н?мірлісі ?тімді? ----40 - ші жіп
2.Ине конструкциясын ?ай елде, ?ай ?асырда ойлап тап?ан? -Америкада XIX ?
3.Сырмалы ілгекті тігу ?шін ?андай табан ?олданылады? ---Арнайы табан
4.Сырманы? тігісі мата б?кпесінен неше мм ?ашы?ты?та болу керек? - 5 - 7 мм
ІІІ - ?ткенді ?айталау:
Адас?ан ??ымдарды с?йкестендір. «Ойлан тап» ?дісі
р/ с
Тігіс т?рлері
?ай жерлерде ?олданады
Біріктіру тігісі
4.??ір шеттерін, жа?а, ?аттама, ?алталарды ??деу кезінде ?олданылады.
Б?ктемелі тігіс
5.??ірді? ішкі жиегін, мойынды? ?дібін, ?олты? ойындысын, б?йымны? етегі мен же?ні? шетін ??деу кезінде ?олданылады.
Шет тігістері
1.тігін б?йымыны? б?лшектерін біріктіру ?шін ?ызмет етеді.
?рмелген тігіс
3.жа?а, мойынды?, ??ір, ?олты? ойындысы шеттері сетінеп кетпеуі ж?не ?рлеу ?шін ?олданылады.
5.
Ашы? ?иы?ты б?гілген тігіс
2. а? жайма, жейде пішімді блузка, ерлер жейдесін тігу кезінде ?олданылады.
Жабы? ?иы?ты б?гілген тігіс
7.?ш т?рге б?лінеді: ашы? ?иы?ты, жабы? ?иы?ты ж?не ызбамен жиектеу.
?. Жа?а саба? : Ма?ынаны ашу: ЖИГСО-ІІ ?дісі
?р топ?а жа?а саба? жазыл?ан м?тінді таратамын. М?тінді о?и отырып білетінімізді белгілейміз. Топта жаз?андарымызды тал?ылаймыз. Постермен ж?мыс жасау.
І- топ тапсырмасы
Мата талшыктан т?рады. Талшыктар шы?у тегіне ?арай таби?и ж?не ?оспалы болып екіге б?лінеді. Таби?и талшыктар?а ?сімдік (зы?ыр, макта т.б.) талшы?тар?а жатады.
Киімдерді к?бінесе макта мен зы?ыр талшы?тарынан дайындайды. Ма?та маталарын ?ндіру то?ыма ?ндірісіні? ішінде бірінші орын алады. Елімізде ма?та ?сіретін бірден-бір айма? О?т?стік ?аза?стан облысы болып саналады.
Матаны шы?аруды? е? ал?аш?ы сатысы – талшы?тардан жіп жасау.
Мата негізгі жіп пен ар?ау жіпті? ай?асуынан то?ылатынын білеміз. ?р матаны? ай?асу жолдары т?рліше.
То?ыма ай?аспаларыны? е? жай т?рі: кездеме, саржа, с?тендік (атлас) ай?аспалары.
Кездемелік ай?аспада негізгі жіп ж?не ар?ау жіптері жиі ай?асады. М?ндай ай?аспа т?рлерімен ма?та, зы?ыр, жібек маталары то?ылады. Б?л маталары аз созылады, жібі онша сетінемейді. Сонды?тан б?л маталардан киім пішу ?те ы??айлы.
Кездемелік - то?ыма ай?аспаларыны? ішіндегі е? к?п тара?аны.
Кездемелік ай?асуда негіз ж?не ар?ауды? жіптері біреуден кейін ай?асып отырады: матаны? бет жа?ына негіз жіп (н) ж?не ар?ау (жіптер бойынша
жайма) жіп (а) кезекпен шы?ып отырады. Кездемелік ай?аспа матасы о? ж?не асты??ы жа?ынан бірдей тегіс, к??гірт болып келеді.
Кездемелік ай?аспалармен шыт, б?з, миткаль, маркизет, б?тес, майя
ма?та маталары то?ылады.
Кездемелік ай?аспа мата?а барынша мы?тылы? береді ж?не ты?ызды?ы
жо?ары болса, мата ?атты болады.М?ндай ай?аспа т?рлерімен ма?та, зы?ыр, жібек маталары то?ылады. Сонды?тан б?л маталардан киім пішу ?те ы??айлы.
ІІ – топ тапсырмасы
Саржалы? ай?аспада негізгі жіп екі ар?ау жіпті басып, бір жіпті ?ткізе отырып то?ылады. М?ндай маталар кездемелік ай?асу?а ?ара?анда ?згеше болады, оны? ерекшелігі мата бетінде ?игаш бедерімен к?рініп т?рады. Саржа матасы ана??рлым ты?ыз, ?алы? ?рі салма?ты болады.
Кашемир, шотланд, б?м?зи, фланель, саржа маталары саржалык ай?аспамен то?ылады.
Саржалы? ай?аспамен то?ыл?ан маталар ж?мса?, о?ай ?ыртысталады, одан к?бінесе же?іл киімдер дайындайды. Мата созыл?ыш ?рі тез сетінегіш келеді.
Саржалы? ай?аспа маталарды? ерекшелігі оны? бетіндегі сызы?тар диагоналі бойымен орналасады. Саржалы? матаны? бетіндегі сызы?тар ?детте т?меннен жо?ары солдан о??а ?арай, кейде о?нан сол?а ?арай кетеді.
Саржаны жасанда?ы ?зіне т?н белгісі: жіптер саны е? аз 2; ар?ау жіпті ?р сал?ан сайын то?ыманы? ?рнегі шекпен ?рнектейді:
алымына ?р ?атарында?ы негіз жап?ыш санын, ал б?лгішіне -ар?аулы? жап?ыш саны ?ойылады
Саржаны? негіз бойынша ар?аулы??а те? ж?не алым мен б?ліміндегі сандарды? ?осындысына те?. Егер саржаны? бет жа?ында негіз жіптер басым болса саржалы? ай?аспа негіз деп аталынады, ал егер бет жа?ында ар?ау жіптер басым болса, сар жа -ар?аулы? деп аталынады
Ты?ызды?ы бір?алыпты, негіз ж?не ар?ау жіптеріні? жуанды?ы бірдей бол?анды?тан саржа сызы?ыны? ?исаю б?рышы 45о-?а те?. Саржалы? ай?аспа мата?а иілгіштік, ж?мса?ты? береді, біра? кездемелі ай?аспа?а ?ара?анда мы?тылы?ы нашар, себебі саржалы? ай?аспаны? жап?ышы
жаймалы? ай?аспа?а ?ара?анда сопа?тау, ?зындау келеді. Матаны? ты?ызды?ы т?мен бол?анды?тан олар диагоналы бойынша ?атты созылады.
ІІІ топ тапсырмасы
С?тендік ж?не кездемелік ай?аспаларда негізгі жіп пен ар?ау жіптерді? ай?асулары сирек болады
С?тендік ай?аспада аркау жіп т?рт немесе одан к?п негізгі жіпті ?амти ай?асады. Ал атласты? ай?аспада, керісінше, негізгі жіп т?рт немесе одан арты? ар?ау жіптерді ?амти ай?асады. С?тендік ж?не атласты? ай?аспалармен токыл?ан маталар біршама ты?ыз ?рі салма?ты келеді. С?тендік ай?аспамен с?тен ж?не драп, атласты? ай?аспамен атлас, креп-с?тен, астарлы? с?тен сия?ты маталар дайындалады. С?тенді ж?не атласты ай?аспаларда маталарды? о? бетінде сопа?, ?зын жап?ышы болады, сонды?тан да оларды? о? беті тегіс ж?не жылтыр.
С?тенні? о? бетінде ар?ау жіптері, ал атласта негіз жіптері басым болады.
С?тендік ж?не атласты? ай?аспаларды? кемінде 5 жіп болу?а тиіс.
Атласты? ай?аспа с?тенге ??сас, біра? бесжіптік атласты? ай?аспада ?р негіз жіп т?рт ар?ау жіпті жабады да бір ар?ау жіпті? астына т?седі. Атласты? ай?аспа маталарды? бет жа?ы негіз жіптерден т?рады. Б?л ?діспен: ма?та т?рлерінен - с?тен-дубль ж?не с?тен-ластик;
зы?ырдан - костюмдік - коломенок; жібектен - креп-с?тен, іш-киімдік штапель маталар, жібек ж?не жартылай жібек астарлы? маталар то?ылады. С?тендік ж?не атласты? ай?аспа матаны? ?йкеліске т?зімділігін арттырады. М?ндай маталарды? кемшілігі - сусып, ыдыра?ыш, т?сегенде, тіккенде сыр?ымалы болады.
4.Майда ?рнекті ай?аспаларды? класы екі топ?а б?лінеді: ?арапайым ай?аспаларды ?згерту, к?рделендіру ар?ылы алынатын туынды ай?аспалар, ?арапайым ай?аспаларды алмастыру ж?не ??растыру ар?ылы алынатын ??рама ай?аспалар. ?арапайым?а ?ара?анда майда ?рнекті ай?аспаларда негіз мен ар?ауды? раппорты ?рт?рлі болады.
Туынды жаймалы? ай?аспа?а репс ж?не рогожка (ма?та мата) жатады.
Репс ай?аспасы
Рогожка ай?аспасы
5. Ірі ?рнекті ай?аспалармен ?рт?рлі маталар, сондай-а? портреттер, суреттер, кілемдер, гобелен- дер, жап?ыштар ж?не дастар?андар то?ылады. Ірі ?рнекті ай?аспалар ?арапайым ж?не к?рделі болып б?лінеді. Ірі ?рнекті ай?аспалар ?лкен рапортты болады ж?не жаккардты станокта-рында ?ндіріледі. Ірі ?рнекті ай?аспаларды? суреттері; ?лшемі, формасы,
колориті бойынша ?р т?рлі: геометриялы?, ?сімдік текті ?рнек, г?лді ?рнекті
болады. Ірі ?рнекті ай?аспалар ?арапайым ж?не к?рделі болып б?лінеді.
К?рделі ай?аспалар ?ш немесе одан да к?п жіптерді? ж?йесінен т?зіледі. О?ан ?ос бетті, ?ос ?абатты, пике, т?кті, ілмекті, ?айта ?рілетін т?рлері жатады.
К?рделі ?рнекті мата ?рімі: а — крепті; б — вафельді; в — к?лдене? сызы?ты
6.К?рделі ірі ?рнекті ай?аспалар ?ш ж?не одан да к?п жіптерді? ж?йесінен
т?рады: т?кті, ілмекті, рельефті болады. К?рделі ірі ?рнекті ай?аспадан
кілем, гобелен, жи?аз маталарын ж?не киім тігуге арнал?ан маталар
то?ылады.
К?рделі ?рнекті ай?аспа: а-аз?абатты, б — екі ?абатты, ?стінгі негізбен байланыс?ан, а екі ?абатты, ?ысуды? к?мегімен байланыс?ан, г — ?апты.
К?рделі ?рнекті ай?аспа
7.Ірі ?рнекті ай?аспа беттік машинасы бар то?ыма станогында то?ылады. М?нда ?рнекті? м?лшері мен формасы ?рт?рлі болуы м?мкін: ?сімдік бейнелі ж?не геометриялы? оюлар мен композициялар, сюжетті ж?не та?ырыпты? суреттер. Ірі ?рнекті ай?аспалармен ?рт?рлі маталар, сондай-а? портреттер, суреттер, кілемдер, гобелендер, жап?ыштар
Ірі ?рнекті ай?аспа
(О?ушылар?а тапсырма: Д?птерлері?е иіру, то?у, негізгі жіп, ар?ау жіп, матаны? жиегі, Кездемелік ай?аспа, Саржалы? ай?аспа, С?тендік ай?аспа деген терминдерді? аны?тамасын теріп жазып алы?дар).
Сергіту с?ті: Кім тап?ыр ? ( танымды? тапсырмалар)
киім
к?ркі
жапыра?
адам
с?ні
ш?берек
а?аш
м?дениет
айнасы
бой?а
к?рік
тазалы?
киім
байлы?
астан
?онымды
саулы?
негізі
?І Бекіту. Ой тол?аныс:Ия – жо? ?дісі1. Кездемелік ай?аспа т?рлерімен ма?та, зы?ыр, жібек маталары то?ылады. Ия2.Саржалы? ай?аспадан киім пішу ?те ы??айлы. Ия3.Саржалы? ай?аспамен то?ылатын маталар ж?мса?, о?ай ?ыртысталады.Ия4. Кездемелік ай?аспада ар?ау жіп т?рт немесе одан к?п негізгі жіпті ?амти ай?асады.Жо?5. Атласты? ай?аспамен с?тен, драп маталары дайындалады. Жо?1. То?ыма ай?аспаларыны? т?рлерін ата?2. Ма?та, зы?ыр, жібек маталары ?андай ай?аспа т?рлерімен то?ылады?3.Саржалы? ай?аспаны? кездемелік ай?аспадан ерекшелігі неде?4. Кашемир, шотланд, б?м?зи, саржа маталары ?ай ай?аспа т?рімен то?ылады?5.С?тендік ж?не атласты? ай?аспалармен то?ылатын маталар ?асиеті ?андай болып келеді? ?андай мата т?рлері дайындалады??ІІ Рефлексия :Стикерге екі ж?лдыз, бір тілектерін жазып жабыстырып кету керек.?ІІІ. ?йге тапсырма: Жіптерден то?ыма ай?аспаларыны? ?лгісін жасау

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«То?ыма ай?аспаларыны? т?рлері »

Тақырыбы: Тоқыма айқаспаларының түрлері

Біліктілік мақсаты: Тоқыма айқаспаларының түрлерімен танысып, оны тәжірибеде қолдана білу.

Тәрбиелік мақсаты: шығармашылық. ұқыптылыққа, іскерлікке, талғампаздыққа тәрбиелеу.

Дамытушылық мақстаы: Тоқыма айқаспа түрлерін толық жетіле білу және ажырата білу оқушыларға теориялық білім бере отырып, ойын еркін дамыту, тапсырманы орындауда дүниетанымын дамыту

Күтілетін нәтиже: Сабақта тақырыпты өздері аша отырып түсінеді, ойларын еркін жеткізуге дағдыланады.
Кіріктірілген модульдер: АКТ, сыни тұрғыдан ойлау, жас ерекшеліктеріне байланысты оқыту, бағалау критерийлік, оқытудың жаңа тәсілдері, көшбасшылық.
Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Сұрақ – жауап, ЖИГСО – ІІ, ия – жоқ әдісі, ойлан тап әдісі
Сабаққа қажетті құралдар мен көрнекіліктер: слайд көрсетілімдері, түрлі – түсті қағаздар, қайшы, кілей, мата түрлері
Сабақтың жоспары:
І.Ұйымдастыру кезеңі

1.Сәлемдесу
2. Түгендеу
3. Топқа бөлу
Парталарда маталар тұрады, оқушылар мұғалімнің үстелінде жатқан маталарды таңдап партаға отырады. Сөйтіп 3 топ құрамыз, әр топ өз аттарын қорғайды
Әр топқа бағалау парағын таратамыз. Онда жалпы бағалау жүйесі мен ұпай көрсеткіштері көрсетілген.
Қызығушылықты ояту
Жұмбақтартың шешуін табу арқылы қауіпсіздік ережесін еске түсіру

1. Бар екен дүниеде жалғыз көзді,
Сол көзбен дүниенің бәрін кезді.

Әлемді он сегіз мың киіндіріп,
Дүниеден жап - жалаңаш өзі безді. (ине)

2. Екі семсер айқасқан
Оқта – текте шайқасқан (қайшы)
3. Естіртпе деп ине - жіптің күңкілін
Бүтіндейді қағаз - кітап жыртығын. (желім)
II. Үй тапсырмасы (миға шабуыл - стратегиясы)

А) Сырмалы ілгекті тігуге арналған табан дегеніміз не?

Ә) Машина инесінің құрылысы

1.Тігін машина жібінің қай нөмірлісі өтімді? ----------------------40 - ші жіп
2.Ине конструкциясын қай елде, қай ғасырда ойлап тапқан? ----Америкада XIX ғ
3.Сырмалы ілгекті тігу үшін қандай табан қолданылады? -----------Арнайы табан
4.Сырманың тігісі мата бүкпесінен неше мм қашықтықта болу керек? ------ 5 - 7 мм

ІІІ - Өткенді қайталау:

Адасқан ұғымдарды сәйкестендір. «Ойлан тап» әдісі

р/ с	Тігіс түрлері	Қай жерлерде қолданады
1	Біріктіру тігісі	4.өңір шеттерін, жаға, қаттама, қалталарды өңдеу кезінде қолданылады.
2	Бүктемелі тігіс	5.өңірдің ішкі жиегін, мойындық әдібін, қолтық ойындысын, бұйымның етегі мен жеңнің шетін өңдеу кезінде қолданылады.
3	Шет тігістері	1.тігін бұйымының бөлшектерін біріктіру үшін қызмет етеді.
4	Жөрмелген тігіс	3.жаға, мойындық, өңір, қолтық ойындысы шеттері сетінеп кетпеуі және әрлеу үшін қолданылады.
5.	Ашық қиықты бүгілген тігіс	2. ақ жайма, жейде пішімді блузка, ерлер жейдесін тігу кезінде қолданылады.
6.	Жабық қиықты бүгілген тігіс	7.үш түрге бөлінеді: ашық қиықты, жабық қиықты және ызбамен жиектеу.
7.	Шеттіктеу тігісі	6. жібек және мақта матадан тігілген көйлек, блузка, ұйықтағанда киетін көйлектің етегін және бұйым жеңінің жиегін өңдеу кезінде қолданылады.

IV. Жаңа сабаққа даярлық.

Оқушыларға сұрақтар қою арқылы жаңа тақырыппен таныстыру.

1. Кім айтады матаның қандай түрлері бар?

Жауап: Сәтен, бөз, драп, атлас, кашемир.

2. Матаны шығарудың ең алғашқы сатысы не?

Жауап: талшықтардан жіп жасау.

3. Матаның ұзына бойымен орналасқан жіпті не деп атаймыз? - негізгі жіп

4. Көлденеңінен жатқан жіпті не деп атайды? – арқау жіп

5.Осы негізгі жіп пен арқау жіптің айқасуынан не шығады? Тоқыма айқаспалары

Ү. Жаңа сабақ : Мағынаны ашу: ЖИГСО-ІІ әдісі

Әр топқа жаңа сабақ жазылған мәтінді таратамын. Мәтінді оқи отырып білетінімізді белгілейміз. Топта жазғандарымызды талқылаймыз. Постермен жұмыс жасау.

І- топ тапсырмасы

Мата талшыктан тұрады. Талшыктар шығу тегіне қарай табиғи және қоспалы болып екіге бөлінеді. Табиғи талшыктарға өсімдік (зығыр, макта т.б.) талшықтарға жатады.

Киімдерді көбінесе макта мен зығыр талшықтарынан дайындайды. Мақта маталарын өндіру тоқыма өндірісінің ішінде бірінші орын алады. Елімізде мақта өсіретін бірден-бір аймақ Оңтүстік Қазақстан облысы болып саналады.

Матаны шығарудың ең алғашқы сатысы – талшықтардан жіп жасау.

Мата негізгі жіп пен арқау жіптің айқасуынан тоқылатынын білеміз. Әр матаның айқасу жолдары түрліше.

Тоқыма айқаспаларының ең жай түрі: кездеме, саржа, сәтендік (атлас) айқаспалары.

Кездемелік айқаспада негізгі жіп және арқау жіптері жиі айқасады. Мұндай айқаспа түрлерімен мақта, зығыр, жібек маталары тоқылады. Бұл маталары аз созылады, жібі онша сетінемейді. Сондықтан бұл маталардан киім пішу өте ыңғайлы.

Кездемелік - тоқыма айқаспаларының ішіндегі ең көп тарағаны.

Кездемелік айқасуда негіз және арқаудың жіптері біреуден кейін айқасып отырады: матаның бет жағына негіз жіп (н) және арқау (жіптер бойынша

жайма) жіп (а) кезекпен шығып отырады. Кездемелік айқаспа матасы оң және астыңғы жағынан бірдей тегіс, күңгірт болып келеді.

Кездемелік айқаспалармен шыт, бөз, миткаль, маркизет, бәтес, майя

мақта маталары тоқылады.

Кездемелік айқаспа матаға барынша мықтылық береді және тығыздығы

жоғары болса, мата қатты болады.Мұндай айқаспа түрлерімен мақта, зығыр, жібек маталары тоқылады. Сондықтан бұл маталардан киім пішу өте ыңғайлы.

ІІ – топ тапсырмасы

Саржалық айқаспада негізгі жіп екі арқау жіпті басып, бір жіпті өткізе отырып тоқылады. Мұндай маталар кездемелік айқасуға қарағанда өзгеше болады, оның ерекшелігі мата бетінде қигаш бедерімен көрініп тұрады. Саржа матасы анағүрлым тығыз, қалың өрі салмақты болады.

Кашемир, шотланд, бәмәзи, фланель, саржа маталары саржалык айқаспамен тоқылады.

Саржалық айқаспамен тоқылған маталар жұмсақ, оңай қыртысталады, одан көбінесе жеңіл киімдер дайындайды. Мата созылғыш әрі тез сетінегіш келеді.

Саржалық айқаспа маталардың ерекшелігі оның бетіндегі сызықтар диагоналі бойымен орналасады. Саржалық матаның бетіндегі сызықтар әдетте төменнен жоғары солдан оңға қарай, кейде оңнан солға қарай кетеді.

Саржаны жасандағы өзіне тән белгісі: жіптер саны ең аз 2; арқау жіпті әр салған сайын тоқыманың өрнегі шекпен өрнектейді:

алымына әр қатарындағы негіз жапқыш санын, ал бөлгішіне -арқаулық жапқыш саны қойылады

Саржаның негіз бойынша арқаулыққа тең және алым мен бөліміндегі сандардың қосындысына тең. Егер саржаның бет жағында негіз жіптер басым болса саржалық айқаспа негіз деп аталынады , ал егер бет жағында арқау жіптер басым болса, сар жа -арқаулық деп аталынады

Тығыздығы бірқалыпты, негіз және арқау жіптерінің жуандығы бірдей болғандықтан саржа сызығының қисаю бұрышы 45о-қа тең. Саржалық айқаспа матаға иілгіштік, жұмсақтық береді, бірақ кездемелі айқаспаға қарағанда мықтылығы нашар, себебі саржалық айқаспаның жапқышы

жаймалық айқаспаға қарағанда сопақтау, ұзындау келеді. Матаның тығыздығы төмен болғандықтан олар диагоналы бойынша қатты созылады.

ІІІ топ тапсырмасы

Сәтендік және кездемелік айқаспаларда негізгі жіп пен арқау жіптердің айқасулары сирек болады

Сәтендік айқаспада аркау жіп төрт немесе одан көп негізгі жіпті қамти айқасады. Ал атластың айқаспада, керісінше, негізгі жіп төрт немесе одан артық арқау жіптерді қамти айқасады. Сәтендік және атластың айқаспалармен токылған маталар біршама тығыз әрі салмақты келеді. Сәтендік айқаспамен сәтен және драп, атластық айқаспамен атлас, креп-сәтен, астарлық сәтен сияқты маталар дайындалады. Сәтенді және атласты айқаспаларда маталардың оң бетінде сопақ, ұзын жапқышы болады, сондықтан да олардың оң беті тегіс және жылтыр.

Сәтеннің оң бетінде арқау жіптері, ал атласта негіз жіптері басым болады.

Сәтендік және атластық айқаспалардың кемінде 5 жіп болуға тиіс.

Атластық айқаспа сәтенге ұқсас, бірақ бесжіптік атластық айқаспада әр негіз жіп төрт арқау жіпті жабады да бір арқау жіптің астына түседі. Атластық айқаспа маталардың бет жағы негіз жіптерден тұрады. Бұл әдіспен: мақта түрлерінен - сәтен-дубль және сәтен-ластик;

зығырдан - костюмдік - коломенок; жібектен - креп-сәтен, іш-киімдік штапель маталар, жібек және жартылай жібек астарлық маталар тоқылады. Сәтендік және атластық айқаспа матаның үйкеліске төзімділігін арттырады. Мұндай маталардың кемшілігі - сусып, ыдырағыш, төсегенде, тіккенде сырғымалы болады.

4.Майда өрнекті айқаспалардың класы екі топқа бөлінеді: қарапайым айқаспаларды өзгерту, күрделендіру арқылы алынатын туынды айқаспалар, қарапайым айқаспаларды алмастыру және құрастыру арқылы алынатын құрама айқаспалар. Қарапайымға қарағанда майда өрнекті айқаспаларда негіз мен арқаудың раппорты әртүрлі болады.

Туынды жаймалық айқаспаға репс және рогожка (мақта мата) жатады.

Репс айқаспасы

Рогожка айқаспасы

5. Ірі өрнекті айқаспалармен әртүрлі маталар, сондай-ақ портреттер, суреттер, кілемдер, гобелен- дер, жапқыштар және дастарқандар тоқылады. Ірі өрнекті айқаспалар қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Ірі өрнекті айқаспалар үлкен рапортты болады және жаккардты станокта-рында өндіріледі. Ірі өрнекті айқаспалардың суреттері; өлшемі, формасы,

колориті бойынша әр түрлі: геометриялық, өсімдік текті өрнек, гүлді өрнекті

болады. Ірі өрнекті айқаспалар қарапайым және күрделі болып бөлінеді.

Күрделі айқаспалар үш немесе одан да көп жіптердің жүйесінен түзіледі. Оған қос бетті, қос қабатты, пике, түкті, ілмекті, қайта өрілетін түрлері жатады.

Күрделі өрнекті мата өрімі: а — крепті; б — вафельді; в — көлденең сызықты

6.Күрделі ірі өрнекті айқаспалар үш және одан да көп жіптердің жүйесінен

тұрады: түкті, ілмекті, рельефті болады. Күрделі ірі өрнекті айқаспадан

кілем, гобелен, жиһаз маталарын және киім тігуге арналған маталар

тоқылады.

Күрделі өрнекті айқаспа: а-азқабатты, б — екі қабатты, үстінгі негізбен байланысқан, а екі қабатты, қысудың көмегімен байланысқан, г — қапты.

Күрделі өрнекті айқаспа

7.Ірі өрнекті айқаспа беттік машинасы бар тоқыма станогында тоқылады. Мұнда өрнектің мөлшері мен формасы әртүрлі болуы мүмкін: өсімдік бейнелі және геометриялық оюлар мен композициялар, сюжетті және тақырыптық суреттер. Ірі өрнекті айқаспалармен әртүрлі маталар, сондай-ақ портреттер, суреттер, кілемдер, гобелендер, жапқыштар

Ірі өрнекті айқаспа

(Оқушыларға тапсырма: Дәптерлеріңе иіру, тоқу, негізгі жіп, арқау жіп, матаның жиегі, Кездемелік айқаспа, Саржалық айқаспа, Сәтендік айқаспа деген терминдердің анықтамасын теріп жазып алыңдар).

Сергіту сәті: Кім тапқыр ? ( танымдық тапсырмалар)

киім	көркі	жапырақ
адам	сәні	шүберек
ағаш	мәдениет	айнасы

бойға	көрік	тазалық
киім	байлық	астан
қонымды	саулық	негізі

ҮІ Бекіту. Ой толғаныс:

Ия – жоқ әдісі

1. Кездемелік айқаспа түрлерімен мақта, зығыр, жібек маталары тоқылады. Ия

2.Саржалық айқаспадан киім пішу өте ыңғайлы. Ия

3.Саржалық айқаспамен тоқылатын маталар жұмсақ, оңай қыртысталады.Ия

4. Кездемелік айқаспада арқау жіп төрт немесе одан көп негізгі жіпті қамти айқасады.Жоқ

5. Атластық айқаспамен сәтен, драп маталары дайындалады. Жоқ

1. Тоқыма айқаспаларының түрлерін ата?

2. Мақта, зығыр, жібек маталары қандай айқаспа түрлерімен тоқылады?

3.Саржалық айқаспаның кездемелік айқаспадан ерекшелігі неде?

4. Кашемир, шотланд, бәмәзи, саржа маталары қай айқаспа түрімен тоқылады?

5.Сәтендік және атластық айқаспалармен тоқылатын маталар қасиеті қандай болып келеді? Қандай мата түрлері дайындалады?

ҮІІ Рефликия :
Стикерге екі жұлдыз, бір тілектерін жазып жабыстырып кету керек.
ҮІІІ. Үйге тапсырма: Жіптерден тоқыма айқаспаларының үлгісін жасау

Оқушыларды бағалау: Бағалау парағы

№	Оқушы аты-жөні	1-тап Үй тап	2-тап Өтк қай	3-тап Постер қорғау	4-тап Ия-жоқ қорытын	Жиынтық ұпай
1
2
3
4
5
6
7