Ою-?рнекті? т?рлері

Саба?ты? та?ырыбы: Ою - ?рнек т?рлері.

Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: о?ушылар?а ою - ?рнек еріктілігін дамыту туралы толы? ма?л?мат беру;
Дамытушылы?: к?сіби ж?не жылдамды? да?дыларын дамыту, ал?ан білімдерін ?з бетінше ?олдана білуін ?ада?алау, эстетикалы? тал?амын ?алыптастыру;
Т?рбиелік: о?ушыларды осы ?нер т?рімен ?ызы?тыру, ??ыптылы??а, е?бекс?йгіштікке, с?лулы?ты ?абылдау сезімін ояту, эстетикалы? тал?амдылы??а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: аралас
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, с?ра? - жауап, ?з бетінше сараманды? ж?мыс.
Саба?ты? к?рнекілігі: ?лгілер, дайын ою - ?рнек суреттері.
П?наралы? байланыс: сызу, бейнелеу ?нері, тарих

?йымдастыру кезе?і:
• О?ушылармен с?лемдесемін;
• О?ушыларды т?гендеймін;
• О?ушыларды? ??рал – жабды?тарын т?гендеу;
• О?ушыларды? зейіндерін саба??а аударту.

?й тапсырмасын тексеру.
?ткен та?ырыпты ?айталай отырып, о?ушылар?а та?ырып бойынша с?ра?тар ?ою.

Жа?а саба?
Ою - ?рнек, орнамент (лат. ornamentum – ?семдеу, с?ндеу) – ?р т?рлі заттарды (?й - іші м?ліктері, то?ыма б?йымдар, е?бек ??ралдары, ?ару - жара?), архитектуралы? ?имараттарды ?шекейлеуге арнал?ан, ж?йелі ыр?а?пен ?айталанып отыратын ?рі ?йлесімділікке ??рыл?ан ?рнек - на?ыштар.
Ою - ?рнек ісі тым ерте заманнан бастап - а? ?ол?неріні? барлы? т?ріне бірдей орта? ?семдеп ?шекейлеуді? негізі болып келді. Ою деген с?збен ?рнек деген с?зді? ма?ынасы бір. Б?л с?зді? ??ымында бір н?рсені ойып, кесіп алып жасау немесе екі затты оя кесіп ?июластырып жасау, бір н?рсені? бетіне ойып бедер т?сіру деген ма?ына жатады. Ал ?рнек дегеніміз ?р т?рлі ою, бедер, бейнені?, к?йдіріп, жалатып, бояп, батырып, ?алыптап істеген к?ркемдік т?рлерді?, ?шекейлерді? орта? атауы іспеттес. Сонды?тан к?бінесе ою - ?рнек деп ?осарланып айтыла береді.
?аза?стан аума?ында Ою - ?рнекті? е? ?арапайым элементтері Андронов д?уірінен жеткен к?не ?шекейлерінен бай?алады. М?ндай ?шекейлер “жал”, н?кте, ирек т?різдес болып келеді. Ою - ?рнек т?рлі геометриялы? пішіндерден ??ралып, зерлеу, д?некерлеу, оймалау, кестелеу, ??йма - жапсыру ?дістері ар?ылы жасалады. ?лтты? Ою - ?рнек к?біне ?зіне т?н белгілеріні? ж?йелерін ?аза? хал?ыны? ?алыптасуымен ?рі республиканы? ?азіргі аума?ын мекендеген Азияны? бас?а да халы?тары м?дениетімен ты?ыз байланыста дамыды. Б?л орта?асырлы? архитектуралы? ?имараттарда?ы к?геріс ж?не геометиялы? ою - ?рнектерден (Бабажы ?атын к?мбезі. 10 - 11 ?асырлар Айша - Бибі кесенесі, 11 - 12 ?асырлар, Ахмет Иасауи кесенесі, 13 - 14 ?асырлар т. б.) ай?ын к?рінеді.
Ою - ?рнек д?ст?рлі то?ыма ?нері ?лгісінде (гобелен, текемет, алаша, сырма?), кестеде (киім - кешек, т?рмысты? заттар), а?аш, м?йіз, с?йек, ?аныш, металл мен теріге ?рнек салу мейлінше жетілдіріле т?сті. ?аза? ою - ?рнегіні? негізгі т?рлері: геометриялы?, зооморфты? пен к?геріс ж?не ?иял - ?ажайып ?рнектер (бойт?марлар, аспан ?леміні? белгісі). Оларды? аса ма?ызды элементтері: ?ош?ар м?йіз, ??с та?дай, т?йе табан, ?ш жапыра?ты, бес жапыра?ты, т. б. Ою - ?рнекті? геометриялы? элементтері шаршы, ромбы, ж?лдызша т?рінде), сондай - а?, к?геріс ?рнектері (г?л, жапыра?, б?та? т?рінде) а?аш ??сатуда, ?сіресе ?й жи?азы мен ыдыс - ая?тарда, музыка аспаптары мен а?шылы? ?ару - ??ралдарында са?талып ?алды.
Ою - ?рнектерді? т?рлері.
«М?ЙІЗ» - ?аза? оюыны? е? к?не м?нері. Ою - ?рнекті? б?л элементі м?йізді мегзеуден шы??ан. «М?йіз» ою - ?рнек кейде ?са?, кейде ірі болып келеді. ?са? т?рлері а?аш, с?йек, м?йіз сия?ты н?зік ?ол?нер саласында ?олданады. Ірі т?рлері сырма?, текемет, алаша, кілем, с?улет ?нерінде сан т?рлі м?нерде ?олданылады.

«?ОСМ?ЙІЗ» ою - ?рнегі ?ойды?, ешкіні?, сиырды? екі м?йізін ?ана бейнелейді ж?не кейде «ыр?а?», кейде «ілмек» деп аталатын оюларды «?осм?йіз» дейді. ?й жи?аздары мен т?рмысты? заттарды, киім - кешек, ?ару - жара?тарды безендіру ?шін пайдаланатын ?ой, ешкі, сиыр, б??ы, марал сия?ты жануарларды? ?ос м?йізін бейнелейтін ою - ?рнек.

«АР?АРМ?ЙІЗ» деп аталатын ою - ?рнек ?ойды? м?йізін бейнелейтін оюды? т?рі. Б?л элемент «?ош?арм?йізге» ?те ??сас, біра?, о?ан ?ара?анда шиыршы?танып, тарма?ы одан к?бірек болып келеді (кілем, т?скиіз, сырма?, кесте, киім - кешек пен ?й жи?аздарында кездеседі).

«?ОШ?АРМ?ЙІЗ» ою - ?рнегі ?ойды? т?бесі мен екі жа??а иіріле т?скен м?йіз бейнесінде келіп, оны? ?олты? т?сынан ?оюды? ??ла?ын долбарлайтын та?ы бір шола? м?йіз т?різді екі буын шы?ып т?рады. Одан бай?а?ан адам?а ?ош?арды? т?мсы? бейнесі а??арылады. Текемет, сырма?, бас??р, алаша, кілем, был?ары, с?йек, а?аш, зергерлік б?йымдарды? барлы? т?рлерінде кездеседі.

«?ЫРЫ?М?ЙІЗ» ою - ?рнегі біріне - бірі жал?аса, тарма?тала ?осыл?ан, кеп м?йізден ??рал?ан ою - ?рнекті? бір т?рі. Ол к?бінесе д??гелек не т?ртб?рыш ішінде бейнеленеді, кейде б?та?ты? а?ашы т?різді тарма?талып, жайылып бейнеленеді. Бір - бірімен ?осыл?ан бірнеше тарма?ты к?п м?йізді оюлардан ??ралады

«СЫНЫ?М?ЙІЗ» морт сын?ан тік т?ртб?рыш жасап, т?рт рет ішке ?арай иіледі. Б?л ою - ?рнек кілемдерді, шилерді, бас??р мен алашаларды, сондай - а? ?р т?рлі ?алталарды безендіру ?шін пайдаланылады, ал сырт к?рінісі малды? сын?ан м?йізіне ??сайды.
«?РКЕШ» ою - ?рнегі т?йені? ?ос ?ркешін бейнелейді. Сырма?, текемет, т?скиіздерге салынатын ою - ?рнек композициясында к?бірек кездесетін элемент. ?аза? оюында мал мен а?ны? ?ос м?йізін, т?йені? ?ос ?ркешін, биені? ?ос емшегін бейнелеу тек симметриялы? тепе - те?дік ?шін ?ана емес, сонымен ?атар береке - бірлікті?, к?беюді? символын білдіреді.

«ШЫНЫГ?Л» ою - ?рнегі г?лді т?спалдап т?рады. Б?л ?рнек «т?ртайшы?», «итемшек» оюларына ??сас келеді. «Шыныг?л» ою - ?рнегі ай?а, м?йізге, жапыра??а ??сас элементтерден ??рал?ан.

«Г?Л» ою - ?рнегі г?л ?сімдігіні? барлы? т?рлерін т?спалдап т?рады. Б?л ?рнекті? т?рі ?ш жапыра?ты ою - ?рнектен басталып, он екі жапыра?ты ою - ?рнекке дейін ?ол?нер б?йымдарында кездеседі.
«ШЫТЫРМАН» ою - ?рнегі к?п жапыра?ты есімдік пен к?п тарма?ты м?йіз ж?не геометриялы? фигуралар аралас келетін к?рделі ?рнек. М?ндай ?рнектер заттарды? бетіне к?п тарма? болып желіленіп келуі б?тін бір сюжетті (жайлау, орман, жазы? дала, ке? сахара) мегзеп жасалады

«ТІС» ою - ?рнегі малды?, а?ны? тісіне ??сас, а??ара т?сті ша?па?тан ??ралатын, шахмат та?тасына ??сас ою - ?рнек. Кесте тігуде б?рыштарын ?арама - ?арсы т?йістіріп отыратын тік сыны? сирек тігістерді? ?рнегінде ?олданылады. М?ны «тіс», «иттіс» деп те атай береді.

«Б?РІК?З» ою - ?рнегі б?ріні? к?зін, ?ас?ырды? басын, ??ла?ын, сондай - а? «б?рі??ла?» деп аталатын жапыра?ты бейнелейді

Саба?ты ?орытындылау
О?ушылар б?гін біз ою – ?рнек туралы толы? ма?л?мат алды?. Сонымен мына с?ра?тар?а жауап бері?дер
• Ою – ?рнек дегеніміз не?
• Ою - ?рнекті? неше т?рін білесі?дер?
• Зергерлік б?йымдар?а к?бінесе ?андай ?рнектер пайдаланылады?
• Кілемде ?андай ою - ?рнектер басым?

О?ушы білімін ба?алау.
?й тапсырмасы. О?ып келу ж?не ою – ?рнекті ?а?аздан немесе матадан ?иып ?келу.