Конспекты по технологий на тему: «Т?рмысты? тігін машинасыны? тігіс т?рлері» (5 сынып)

№1сабақ 5-сынып

ТЕХНОЛОГИЯ КАБИНЕТІНДЕГІ ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕЛЕРІ

 
Сабақ көрнекілігі: Қауіпсіздік ережесі жазылған плакаттар. Сдайд шоу. 
Сабақ түрі: Дәстүрлі 
Сабақ әдісі: Түсіндірмелі баяндау, әңгіме түрінде. 
Сабақ типі: Кіріспе сабақ 
Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңі 
ЕТ кабинетіндегі жұмыс кезіндегі техникалық қауіпсіздік ережесімен таныстыру. 
Көзді талдырмау жаттығуларын жасауды үйрету. 
Өртсөндіргіш құралдарын пайдалануді меңгерту. 
ТҚ журналын толтыру. 
Сабақты қорытындылау 
Техникалық құралдармен жабдықталғандықтан және токпен жұмыс жасайтын құралдарды пайдаланатындықттан кабинет – арнаулы кабинет болып саналады. Сондықтан, оқушылардың өмірін, денсаулықтарын сақтау мақсатында, мектептің дүние-мүліктерін бүлдірмей қолдану мақсатында арнайы ережелер қарастырылған. Бұл ережелермен оқушы жыл басында міндетті түрде тансуы керек. Оқушылармен осы ережелермен танысып, бұлжытпай орындауға міндетті. Мұғалім ережелерді таныстыру керек және олардың орындалуын қадағалау қажет. Компьютердің адамға тигізетін әсерлерін түсіндіру керек. Егер оқушылар зақымданған жағдайда алғашқы көмек көрсетілуі керек. 

1. «Технология» кабинетіне тек қана мұғалімнің рұқсатымен кіруге болады.

2.   Арнайы киімді киіп, қолынды сабынмен жу (егер сабақ ас дайындаумен байланысты).

3.   Бекітілген орнында жұмыс істе, мұғалімнің рұқсатынсыз орнынан тұрма.

4.   Жұмысты тек қана мұғалімнің рұқсатымен баста. Жұмыс кезінде сақ бол, Не отвлекайся во время работы.

5.   Қолдану ережелерін білмейтін құрал-саймандарын қолданба.

6.   Құрал-саймандарды тек жұмыс пайдалану керек по назначению.

7. Өз жұмыс орнын тазалықта сақта.

8. Құралдарды және мұғалім көрсеткен ретімен орналастыр.

9. Жұмыс кезінде сөйлеме.

10. Выполняй работу внимательно, не отвлекайся посторонними делами.

11. Қоңырау кезінде кабинеттен шығу керек.

12. Жұмыс аяқтағаннан соң өз жұмыс орнын жинап кет.

№2сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Тамақтану мәдениетті

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік – Оқушыларға дұрыс тамақтану мәдениеті мен тамақтанудың денсаулық үшін маңызы зор екенін түсіндіру.

ә) дамытушылық- тамақтануды дұрыс ұйымдастыру мен тамақтану гигенасы жайында білімдерін арттыру.

Б) тәрбиелік – салауатты өмір салтын ұстануға баулу. Әдісі: дөңгелек стол, кездесу, сұрақ- жауап.
Көрнекілігі: Тақырыптық суреттер, интерактивті тақта.

Дұрыс тамақтану үшін әрқайсымыздың аспаз болуымыз міндетті емес. Тағамның дәмді, дәмсізін ажыратудан бөлек, пайдалы не зиянын таба білу үшін орасан білімнің қажеті шамалы. Тек бірнеше қарапайым қағидаларды жаттап алсаңыз болғаны.

Бүгінгі әңгімеміз осы қағидалар турасында өрбімек.

Көбіміз таңғы ас пен кешкі асты үйден ішкенімізбен, түскі асты көбіне сырттан (асханадан) ішеміз. Қандай жағдайда да, әрқайсымыздың өз мәзірімізді біліп жүргеніміз жөн.

Күндізгі тамақтану адамның қанша күш жұмсайтынына байланысты болуы керек. Егер жұмыстың басым бөлігі түске дейінгі мерзімге түссе, таңғы ас пен түскі асқа баса мән беріңіз.

Ақуызы көп тағамдар зат алмасу үрдісін жүргізетін мүшелердің қызметін күшейтеді. Ұйқы кезінде ас ақырын қорытылады, сондықтан ұйықтар алдында тойып тамақтанбау керек. Ұйқыға жатардан үш-төрт сағат бұрын тамақтанған дұрыс.

Тәбет (ашығуды сезіну) – сау ағзаның белгісі. Бұл жерде жүйке жүйесі маңызды рөл атқарады. Ескеретін бір жайт, таза, жылы бөлмеде әдемі әзірленген тағам тәбетті ашса, лас, тұрып қалған ас-ауқат тәбетті жауып қана қоймай, ағзаға белгілі мөлшерде зиянын тигізеді.

Бір күнде адамға қандай мөлшерде тағам керек? Бұл оның жасына, жынысына, мамандығына, тұрмыстық жағдайына байланысты.

Тамақтану туралы ғылым мамандыққа қарай тамақтану тұрғысында, адамдарды мынадай топқа бөледі:

Ағзада маңызды рөлді минералды заттар атқаратыны белгілі. Натрий, калий, фосфор, магний ағзамызға ауадай қажет болса, цинк, марганец, хром, кобальт, молибден, селен т.б. аз мөлшерде қажет. Бір элементтің ағзада біраз уақыт жетіспеушілігі ауру тудырады, сондықтан бір тамаққа байланып қалмай, мүмкіндігінше түрлі тағамдармен ауқаттанып отыруымыз керек. Микроэлементтердің біразын ағзамызға жеткізетін сүт пен бал, бұлардың құрамында Менделеев кестесіндегі біраз элементтер бар. Сондай-ақ дәрумендері мол тағамдарды мейлінше көп жеген дұрыс. Кері жағдайда адам авитаминозға шалдығады.

Ал сіздің тамақтанудағы ережеңіз қандай

№3сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Тамақтанудағы көкөністерді алғашқы өңдеу

Сабақ мақсаты: 1)Білімділік: балалардың көкөністер туралы біліктілігін арттыру, көкөністердің топтарымен таныстыру;
2) Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыта отырып, көкөністердітурау әдістерін үйрету;
3)Тәрбиелік:ұқыптылыққа баули келе балалардың шығармашылық ізденісін шыңдау және техника қауіпсіздік ережелерін сақтай білуге тәрбиелеу.
Сабақ түрі: Жаңа сабақ Сабақ әдісі: СТО технологиясымен топтық сайыс

Сабақ барысы:

Ұйымдастыру: Балалармен сәлемдесу, жоқ оқушыларды белгілеу, сабаққа назарын аудару.
Қызығушылығын ояту : Балаларды әңгімеге араластыра отырып, жаңа сабаққа көшу. Балалар, көкөністер жалпы қандай топтарға бөлінеді? Сызбанұсқа бойынша түсінік беру.
Түйнекті – картоп. Тамыр жемісті – сәбіз, қызылша, шалғам, аскөк, желкек, сельдерей . Орамжапырақты – аққаудан, қызылбас, савойлық, кольраби, брюссельдік.

Оқулық бойынша жемісті,жапырақты,пиязды топтарға да тоқталып түсінік беру.сонымен қатар көкөністердің тағамдық құндылығы туралы да мағлұмат беріп, түсінігін кеңейту.Оқулықтағы кесте бойынша көкөніс құрамындағы дәрумендер менминералдық заттар туралы әңгімелеу. Көкөністерге жеке –жеке тоқталу.

Мағынаны тану: Балаларды келесі бөлімге өтуге бағыттау.
- Ал, балалар ,сендер көкөніс турап көрдіңдер ме? Ендеше, тураудың да тәсілдері бар. Турау тағамның әдемілігін арттырып, адамның тамаққа деген тәбетін ашады. Енді қарапайым турау әдісітеріне тоқталайық. Алдымен көкөністерді өңдеу жолдарын үйреніп алу керек.

Көкөністерді өңдеу жолдары:

1 сапасы мен өлшеміне қарай іріктеу, бұзылғанын алып тастау.

2 микроорганизмдерді жою үшін тазалау,жуу.

3 қабығын аршу,шіріген жерлерін алып тастау.

4 қайталап жуу,тазалау.

5 турау.

Енді көкөністерді турауды көріп ,үйрену қажет.

Тураудың қарапайым түрлері: тілімдеу, дөңгелектеу, кесекшелеу, текшелеу, жолақшалау.

Күрделі түрлері де қолданылады. Олар әсемдеу үшін және асханалар мен мерекелік дастарқандарда кездеседі. Оқулықтағы кестемен таныстыра отырып, турап көрсету.

Сарамандық жұмыс балалар 2 топқа бөлінеді де көкөністерді алғашқы өңдеуден өткізу және турау бойынша өзара сайысқа түседі. Бұл кезде оқушыларға техникалық қауіпсіздік ережесі естеріне салынып, оны орындау қатаң қадағаланады. Туралған өнімнен салат түрлері дайындалады.

Сабақты бекіту. Балалардың жұмыстары салыстырылып, тексеріледі. Топтастыру жұмысы орындалып, білімдері сараланып, бағаланады. Үйден тақырыпты оқып келу және салаттың дайындалуын сызбанұсқамен жазып келу тапсырылады.

Бағалау:
Үйге тапсырма:

№4сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Жас көкөністерден тамақ дайындау

Сабақ мақсаты: б) балалардың көкөністер туралы біліктілігін арттыру, көкөністердің топтарымен таныстыру; д) ойлау қабілетін дамыта отырып, көкөністердітурау әдістерін үйрету; т) ұқыптылыққа баули келе балалардың шығармашылық ізденісін шыңдау және тех. Қауіпсіздік ережелерін сақтай білуге тәрбиелеу. Сабақ түрі: Жаңа сабақ Сабақ әдісі: СТО технологиясымен топтық сайыс Сабақ барысы: Ұйымдастыру: Балалармен сәлемдесу, жоқ оқушыларды белгілеу, сабаққа назарын аудару. 0

Көкөністерден жасалған тағамдардың тартымдылығы, бұл, ең алдымен, олардың дәмі, иісі, түрі және беру тәсілі. Көкөністер мен жемістерді күніне бес рет қолдану принципін назарға ала отырып, келесі ережелерді ұстанып, біздің организміміздің аса жақсының барлығын алуы үшін тырысыңыз.

• Егер Сіз жас піскен көкөністерді сатып алатын болсаңыз, олар тиесілі түрде өсірілген және солып қалмаған болсын. Егер Сіз мұздатылған көкөністерді сатып алатын болсаңыз, олар толығымен мұздатылған, құрғақ және жабысып қалмаған болуы тиіс.

• Жуылған көкөністерді өте жұқалап тазалаңыз, себебі дәл қабығының астында қоректік компоненттердің аса көп мөлшері шоғырланған.

• Тазаланған көкөністерді бірден суық суға шайыңыз, оларды суға салып қоймаңыз. Суға салып қойғанда бағалы қоректік компоненттері (суда еритін дәрумендер – В және С тобынан), сондай-ақ минералдық компоненттері жойылады.

• Жапырақты көкөністерді жапырақтарын ажыратып және суды ауыстыра отырып, өте мұқият шайыңыз. Жапырақтарын жаншып және сындырып алмау үшін, оларды абайлап сүзіп алыңыз.

• Жуылған, тазаланған немесе ұсақталған көкөністерді буға пісіруге арналған құрылғыға немесе тұз қосылған, қайнап жатқан судың шамалы мөлшеріне салып, оларды бірден пісіріңіз. Көкөністерді пісірудің алдында суға салып қою қате болып табылады.

Сіз пісіруге дайындаған, құрамында каротині бар көкөністерге шамалы май, мысалы, зәйтүн майын қосыңыз. Тамыр жемістерді және ірі бұршақ көкөністерін пісіру кезінде қақпақпен жабыңыз. Қырыққабат тұқымдас көкөністерді алдымен ашық ыдыста пісіріңіз, ал бірнеше минуттан кейін қақпақпен жауып қойыңыз.

• Көкөністерді пісіру уақытын минимумға дейін шектеңіз. Оларды ұзақ уақыт емес, жоғары температурада, тиесілі жұмсарғанға дейін пісіріңіз.

• Салаттарға арналған көкөністерді қабығымен әзірлеген және тазаламай суытқан жақсы.

• Шикі көкөністен жасалатын салаттарды тікелей үстелге қоюдың алдында, соңғы сәтте жасаңыз.

• Кесілген көкөністердің әрбір порциясын бірден тұздықпен немесе өсімдік майымен араластырыңыз, себебі май көкөністер тілімдерін жұқа қабатпен жауып, дәрумендерді қышқылданудан қорғайды.

• Көкөніс тағамдарына, тікелей үстелге қоюдың алдында дәмдеуіштер немесе шөптер қосыңыз.

• Егер бұл қоспалар жас піскен болса, оларды ақырғы сәтте, көкөністерге қосудың алдында ұсақтаңыз.

Бағалау:
Үйге тапсырма:

№5 сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Бутербродтар түрлері

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға бутерброд туралы түсінік беру, бутерброд түрлерін таныстыру.

Дамытушылық: Оқушылардың өз бетімен тағам түрлерін жасай білуін және аспаздық қабілетін дамыту.

Тәрбиелік: Қыз баланы ас мәзірін дайындау кезінде тиянақты, ұқыпты таза жұмыстануға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: Кесте, суреттер, сөзжұмбақ.

Керекті құрал-жабдықтар: Тақтай, пышақ, тәрелкелер.

Бутерброд жасауға арналған азық-түліктер.

Сабақ түрі: аралас

Сабақ әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

- оқушылармен амандасу

- оқушыларды түгендеу, назарын сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1. Салат дегеніміз не? Салаттың түрлерін ата

2. Көкөністер қандай топтарға бөлінеді?

1. Тамақтану мәдениеті дегеніміз не?

2. Көкөністерді тураудың неше түрі бар?

ІІІ. Жаңа сабақ Тақырыбын, мақсатын таныстыру.

Дастархандағы нан – ауқаттылықтың, жетістіктің және бейбіт өмір тұрақтылығының белгісі.Адамдар нанды барлық жерде және барлық уақытта қастерлеп келген.Нан және нан өнімдері ең маңызды тағам.

Нанды бутерброд дайындауға пайдаланса болады.Бутерброд неміс сөзінен шыққан «май жағылған нан» дегенді білдіреді.Біз бутерброд сөзін кең мағынасында қолданамыз.

Бутербродтар салқын тағамдарға жатады. Оларды таңғы, түскі, кешкі асқа тез дайындауға болады.Бутерброд мәзірді түрлендіреді, әр түрлі тағамдар дың сәнін кіргізіп, кісінің тәбетін ашатындай етіп көрсетеді.Оны жеке тағам ретінде немесе ас алдында сорпамен, шаймен,кофемен, сондай-ақ ыстық тамақсыз дастарханға басытқы ретінде беруге болады.

Кесте

Бутерброд дайындауға қажет азық-түліктердің ықтималды үйлесімі

Пайдаланылатын азық – түліктер	Пайдаланылатын азық – түліктер құрамы
Еттен жасалған	1. Май, шұжық, ветчина, піскен ет, піскен тіл. 2. Қышамен аралас май, піскен ет, қияр, қызанақ, жасымша.
Балықтан жасалған	Піскен балық, май, майонез, жасымша сардиналар, қияр, кальмарлар.
Сүттен жасалған	1. Май, ірімшік сүзбе, ірімшік(брынза) 2. Сүзбе массасы, тосап.
Көкөністен жасалған	1.Май, қызанақ езбесі, жұмыртқа, ақжелкек көгі, көк пияз, салат. 2.Қызылша, сәбіз, қияр, қызанақ.
Жемістен жасалған	Алма, жаңғақтар, апельсиндер, жидектер.

Қолданылған қоспаға байланысты бутербродтар былай бөлінеді:

• еттен жасалған;

• балықтан жасалған;

• сүттен жасалған;

• көкөністен жасалған;

• жемістен жасалған;

Өңдеу тәсіліне байланысты бутербродтарды салқын, ыстық деп топтауға болады.

Бутербродтардың негізгі түрлері:

• ашық (азық көрініп тұрады);

• жабық (сэндвичтер);

• тіске басар басытқы (3х3см мөлшерлі канапе), оның түйірлері көкөністен жасалған.

Кесте. Бутерброд түрлері.

Бутерброд дайындау түрлері мен әдістері	Дайындау ерекшеліктері
Салқын Ыстық Ашық (қарапайым) Ашық (күрделі) Жабық Тіске ілерлік канапе немесе тартинкалар	Жылусыз өңдеу Жылумен өңдеу Бір азық түрімен Екіден артық азықпен Салынды екі тілім нан ортасына орналастырылады. Нан жабық пеште (духовка), тостерде пісіріледі.Уақтап кесіліп, екі жағы кептірілген нан қолданылады. Салындыны кептірілген нанға салады.

IV. Сарамандық жұмыс. Керекті құралдар: тақтай, пышақ, тәрелкелер,

азық-түліктер. Оқушылар өз қалаулары бойынша бутерброд жасаулары қажет.

Қауіпсіздік ережесін еске түсіреміз

1. пышақты, шанышқыны ұсынғанда сабын ілгері қаратып беру керек.

2. көкөністерді арнайы тақтайшаларда турау қажет.

3. азықты турағанда пышақты тақтадан тым жоғары көтермеу керек, пышақ жүзінен сол қолдың саусақтары бүгіліп, қашық түруы тиіс.

4. көкөністерді үккіштен өткізгенде оны қатты ұстау қажет және тым майдалап жіберуге болмайды.

Оқушылар өздері дайындаған бутерброд түрлерін көрсетіп, таныстырады.

V. Сөзжұмбақ шешу.

1. Жердің астында – қызыл, жер бетінде – жасыл. (Қызылша)

2. Түймесі жоқ, қабат-қабат тон киген көкөніс. (Қырыққабат)

3. Қарапайым «бұйрашашты» жасылша. (Аскөк)

4. Барлық ауру қашатын көкөніс. (Пияз)

5. 95% судан тұратын көкөніс. (Қияр)

6. Ол көкөністі «екінші нан» деп атайды. (Картоп)

VI. Дайын бутербродтардың сапасына қойылатын талаптар:

• бутерброд жеу алдында ғана дайындалуы тиіс;

• бутерброд құрамындағы азықтар жасаң болуы тиіс;

• нан үзімдерінің қалыңдығы 0,51 см болуы қажет;

• нан азықтармен түгел жабылған болуы қажет;

• бутербродтардың дәмі, түсі, және иісі қолданылған азықтарға сәйкес болуы тиіс;

• бутербродтардың тоңазытқышта сақталу мерзімі 4-8⁰ мөшерінде 3сағаттан аспаған жөн;

• көкөністерді турамастан бұрын алғашқы өңдеуден өткізу қажет;

• нан, көкөністер турау кезінде әрқайсысына арнайы тақтайшалар пайдаланылады.

VII. Қорытынды.

Міне балалар бүгін біз сендермен әртүрлі бутерброд түрлерінің қалай жасалатынымен танысып, кейбіреулерін жасап көрдік.

Бүгінгі тақырып бойынша қандай сұрақтарың бар?

• Жаңа материал бойынша сүрақтарға жауап беру.

• Оқушыларды бағалау.

• Үйге тапсырма. Басқа да бутерброд түрлерін жасау.

№ 6 сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Маталармен танысу. Мата өңдеу технологиясы

Білімділік: Тақырып бойынша алған білімдерін жетілдіру, жаңа сабақ материалдарын өздерінің ізденісі бойынша шығармашылық жұмыстар арқылы меңгерту, мата шығару туралы түсінік беру

Тәрбиелік: оқушылардың көркемдік іс-әрекет дағдыларын қалыптастыра отырып , шығармашылық көз-қарастарын қалыптастыру

Дамытушылық : мектептегі еңбекке баулу және технология пәндеріндегі мата шығару және өңдеу сабақтары жайлы түсініктеме беру және оқытуда электрондық ақпараттық технологияларды пайдалау әдістерімен таныстыру

Сабақ типі: жаңа білімді меңгерту, сұрақ-жауап, тест әдісі
Сабақтың әдісі : Топпен жұмыс, компьютермен  жұмыс
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Пәнаралық байланыс: тарих, бейнелеу , химия, физика
Сабақтың көрнекілігі: Тірек- сызбалар, Компьютерлік слайдтар. Тапқырлық ойыны Суреттер

ІІІ. Сабақтың барысы :

І.Ұйымдастыру кезеңі
Оқушыларды түгелдеу, назарын сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
«Ой толғау ойыны»
Мақта –неше жылдық өсімдік?
Мата –қандай талшықтан тұрады?
Мақтаның құрылымы?

ІІІ. Үй тапсырмасын пысықтау, жаңа сабаққа оқушылардың зейінін аудару.

ІV. Жаңа сабақ

Жоспары:
1.Тірек-сызбалармен жұмыс
2.Танымдық жұмыс
3.Өзара оқыту әдісі

Мата шығару

Матаны шығарудың ең алғашқы сатысы –талшықтардан жіп жасау. Тоқыма фабрикасына түскен талшықтарды арнайы машиналарда қопсытады, қоқыстардан тазартады, тарады. Таспаны тегістеп, сәл айналдырады да, босаң жіп алады.

Тоқыма машиналарында ұршықтың көмегімен оны иіреді дайын болған жіпті арнайы шөріктерге орайды.
Талшықтан жіп шығару процесін иіру деп атайды. Матаның ұзына бойымен орналасқан жіпті негізгі жіп, ал көлдеңінен жатқан жіпті арқау жіп деп атайды.матаның екі жағындағы тарқатылмайтын шеттерін-матаның жиегі дейді.
Матаны алу процесін тоқу деп атайды.
Матадан жіптің әр түрлі айқасу жолдарын байқауға болады, cоның ішінде ең жай түрі- кездеме тоқу.
Тоқыма станоктарынан алынған маталарды өңдейді, тазалайды, ағартады, бояйды және өрнек салады.
Матаның екі жақ беті бар: оң және теріс.

№7 сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы:Тоқыма талшықтарын жіктеу

Сабақтың мақсаты:
А) Білімділігі: Мақта және зығыр маталарының қасиеті, талшық құрамы, оларды тұрмыста тиімді қолдана білу ;талшықтардың экологиялық пайдасы туралы пайдасы туралы түсінік алады; қоршаған ортаның экологиялық жағдайы туралы білімін қалыптастыру.
Ә) Дамытушылық: Оқушыларды халқымыздың ата-дәстүріне, қолөнеріне терең үңіліп, дүниетанымын кеңейту, қоршаған ортаның экологиялық жағдайы туралы білімін қалыптастыру.
Б) Тәрбиелік: Белсенділігі мен қызығушылығын арттыру, ежелден келе жатқан ұлттық өнерді қастерлеуге, жалғастыруға тәрбиелеу. Табиғатты қорғауға аялап баптап күтуге, адамгершілікке тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгерту.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ.
Өтілу әдісі: Белсенді тақта, тірек сызбалары «Құпия сандық» ойыны, «Сиқырлы сан» сұарақтарға жауап беру
Көрнекілік: Мата түрлері, альбом.
Пәнаралық байланыс: Биология пәнімен және табиғатпен байланыстыру.

Сабақ барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың құрал-саймандарын тексеріп шығу
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
«Сиқырлы сан» сұраққа жауап-беру

1-топ.
10-мақтаны қайдан аламыз?
20-мақта қай обылыста өседі?
30-мақтаның қасиетін ата?
2-топ.
10-зығыр талшығын қайдан аламыз?
20-мата неден тұрады?
30-матаның өңделу технологиясын ата?
3-топ.
10-зығырды өсіретін Отаны қай жер?
20-зығырдың және мақта-матаның айырмашылығы қандай?
30- жазғы көйлектерді қандай матадан тіккен дұрыс?

Үй тапсырмасын қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабаққа бағыт-бағдар беру:
Оқушыларға мата қайдан алынатынын және атау түрлерімен таныстыру.

Дәптермен жұмыс.
Венн диаграммасы

Зығыр мен мақта-матаның құрылымы.

№ Қасиетін білу жолдары Зығыр матаның қасиеті Мақта-матаның қасиеті
1 Қолмен ұстап көру Салқын, ауыр, қатты Жылы, жеңіл, жұмсақ
2 Сыртқы көрінісі бойынша Жіптері қалың, тегіс, берік, жылтыр Жіптері бірдей қалыңдықта, жіңішке беті кедір-бұдырлы
3 Жыртылуы арқылы Әрең жыртылады Оңай жыртылады

Сабақты қорытындылау: Оқушыларға «Құпия сандық» ойыны бойынша, көздерін байлап, сандық ішіндегі маталарды сипалап, иіскелеп , мыжып ұстау арқылы мата талшығын ажырата атау.

Қазақша мата атауын оқушылардың ойына сіңіру.
Шөжім-жұқа мата
Сан – шыт мата
Тібек – қалың мата
Оқушының білімін «Біз не білдік және нені меңгердік?» сұрақ-жауап арқылы пысықтау.
Бағалау:
Үйге тапсырма: Мақта және зығыр маталар қиындысын жинақтау.

№ 8сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Мата дайындау технологиясы

1. Білімділігі:Оқушыларға жаңа сабақты меңгерту.Матаны таңдау жолдарын, кесте тігуді меңгерту.Еңбек құралдарын пайдалана білу мен өз өнерін бағалай білуге баулу;
   2) Дамытушылығы: Оқушылардың ой-қиялын дамыту, дүниетанымын, байқағыштығын, шығармашылық қабілеттерін, өз қолдарымен қажетті бұйымдар жасауға, қол ептілігін дамыту;
   3) Тәрбиелілігі:Еңбек мәдение

3. тін сақтауға, іскерлікке, талғампаздыққа, еңбексүйгіштікке, ұқыптылыққа баулу;
   
   Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту
   Сабақтың түрі: Аралас сабақ
   Сабақтың әдіс-тәсілдері:сұрақ-жауап, ой - қозғау, топтастыру, сергіту сәттері, топпен жұмыс
   Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта(презентация), балалар шығармашылығынан көрме, нақыл сөздер
   Қажетті құралдар:мата түрлері, кесте тігуге арналған ине-жіп, қайшы, кергіш
   
   Сабақтың барысы:
   І. Ұйымдастыру кезеңі.
   А) Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу.
   Оқу, құрал, дәптер ал
   Сабаққа керек ол құрал.
   Досыңдай сенің күн күліп,
   Жаныңда тұрсын күнделік.
   Ә) Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
   ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
   Орыс, ұйғыр халқының кестесі.
   ІІІ. Үй тапсырмасын бекіту.
   --Кестенің қандай түрлерін білесің?
   --Қазақ, орыс, ұйғыр халқының кестелерінің ерекшеліктері неде?
   --Бұйымды не үшін кестелейді?
   --Кесте өнердің қай түріне жатады?
   
   ІҮ. Жаңа сабақ
   1.Кіріспе сөз
   Біз, қай заманда өмір сүрсек те, адам өміріндегі ең негізгі іс - ол еңбек болмақ. Еңбексіз өмір жоқ. Оны күнделікті өздеріңнің ата-аналарыңның тынымсыз еңбектерінен байқауға болады.
   Дана халқымыз «Баланы бастан» деген нақылды бекер айтпаса керек. Тәлім-тәрбие алуда, теңіздей терең білімді игеру де еңбекпен байланысты.Еңбек үстінде адам шыңдалады, икемделеді, шеберленеді.
   
   А) «Ой қозғау» әдісі.
   - Шебер адам қандай болу керек деп ойлайсыңдар? (топтастыру)
   
   Осы жақсы қасиеттерді біз еңбекке баулу пәні арқылы үйреніп, бойымызға сіңіреміз.
   Ә) Дәптермен жұмыс.
   Бүгінгі күннің ретімен, жаңа сабақтың тақырыбын жазамыз.
   Сәуірдің 27-сі.
   Шеберлерден үйренеміз.
   Б) Мағынаны тану.
   105-беттегі суретпен жұмыс.
   
   --Бұл суретте тәжірибелі шебердің жұмысы бейнеленген.Онда кестелеу өнерінің негізі болып саналатын «тепшу» тігісі ғана қолданылған.
   Матаны таңдау.
   Кез келген матаға кестелеуге болады.Мақта, кенеп және жібек маталар кесте тігуге жақсы.Матаны кестенің түріне қарай таңдаған жөн.Жануарлар бейнесін кестелеу үшін тығыз мата керек.Бір жіппен кестелеген өте әдемі көрінеді.
   Матаны кестеге дайындау:
   
   1. Матаны жылы сумен жуады.Мата отыруы керек.
   2. Матаның шеті сетінемеу үшін оның жиегін қайшымен қияды немесе тігіспен бастыруға болады.
   3. Матаның бетіне кесте суреті түсіріледі.
   4. Матаның өлшемдері кесте шарғысына сәйкес керілуі тиіс.
   5. Шарғы диаметрі 15 см немесе 25 см болуы керек. Сурет салынған мата екі шарғының арасына бекітіледі.Мата бұранда арқылы керіліп тартылады.
   6 .Кестелеуге мулине жібін пайдаланыңдар.Олардың әр түрлі түсін таңдап алыңдар.
   7. Барлық нәрселер өз орнында болуы тиіс.Кесте тігетін матаны құрал-саймандар мен жіптен бөлек ұстаңдар.Матаның әрбір бөлігін полиэтилен пакетке сақтау керек.
   
   Ү.Сармандық жұмыс.
   Қажетті құрал-жабдықтарын түгендеу. Қауіпсіздік ережесі мен жеке бас гигиенасы, қайшымен жұмыс істеу ережелерін еске түсіру.
   Құрал - жабдықтарымызды парта бетіне реттеп қойып аламыз.Олар жұмысқа кедергі жасамауы керек.Әрқайсысы өзінің алдындағы дайындаған материалдарымен жұмыс істейді.
   Көрсетілген үлгілердің элементтерін пайдалану арқылы немесе өз қиялдарыңа ерік беріп, шеберліктеріңді көрсетіңдер.Жұмысты бастамас бұрын нені қалай жасауға болатынын жақсылап ойланып алыңдар.
   Олай болса, іске сәт, балалар!
   
   Сергіту сәті.«Өз орныңды тап» ойыны.
   Жаңа сабақты бекіту.
   Топпен жұмыс.
   І - топ: «Жалғастыр» ойыны. «Өнер, еңбек, шеберлік» туралы мақалдардың жалғасын табу;
   ІІ - топ: Жұмбақтың шешуін табу;
   ІІІ - топ: «Кім жылдам?» тест тапсырмасын орындау;
   ҮІІ. Бағалау.
   Оқушыларды бағалау.
   ҮІІІ. Үйге тапсырма: кесте тігіп келу.

№9 сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Қол жұмыстарын орындауға арналған жұмыс

Мақсаты: Қол жұмыстарына қолданылатын тігіс түрлері туралы түсінік беру.

Білімділік: Тігіс тігу, тігістің пайдасы мен тігілу жолдары туралы біліктілігін арттыру. Тігіс тігу кезінде дағдыны қалыптастыру.

Дамытушылық: Тігісте

рді өз бетінше орындауға оқушыға мүмкіндік беру.

Тәрбиелік: Оқушының өз бетінше жұмыс жасауға еріктілігін, өз күшіне сенімін, еңбек мәдениетін дұрыс ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру.

2-слайд

Сабақ түрі: аралас

Көрнекіліктер

і: буклет, стенд, қол тігістернің түрлерінің үлгілері

Пәнаралық байланыс: сызу, бейнелеу

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, сабақтың мақсатымен таныстыру.

ІІ. Өткенді қайталау:

Мақал:

Гүл – жердің көркі,

Қыз – елдің көркі

- Бәйшешек гүлінен гүл күлтелерін алып, сұраққа жауап беріңдер:

1. Мақта неше жылдық өсімдік?

2. Мақта талшығының зығыр талшығынан айырмашылығы неде?

3. Талшық деп нені атаймыз?

4. Матаны неден дайындап шығарады?

5. Матаның неше беті бар?

6. Тоқу процесі дегеніміз не?

4-слайд

ІІІ. Жаңа сабақ

- Кез келген бұйымды тіккен кезде біз оған сәйкес матаның тігіс технологиясын пайдаланамыз. Қол тігістерінің терминологиясына мынадай тігістер қолданамыз:

· Көктеу – бұйымды уақытша біріктіріп тұратын тігіс.

· Көктеп тігу – қалтаны негізгі бөлшекке жапсырып тігу.

· Бүгіп көктеу – бұйымның етегін, жиектерін уақытша бүгіп тігу.

· Қадау – сәнді әшекейді, ілгекті, түймені қадау.

5- слайд

7-слайд

- Бұйымды тігу кезінде әр түрлі тігістерді қолданамыз: көктеп тігі, сабақшалап тігу, қайып тігу, көмкеріп тігу, тор тігіс, т.б.

8-слайд

ІV. Сергіту:

Жұмбақ шешу

Кигізіп ап ұзын жіпті көзіне

Киім тігіп береді ол өзіңе.

(Ине)

Ине серігі.

(Жіп)

Жарқылдаған қос қылыш

Қолға тисе жоқ тыныш.

(Қайшы)

Саусақ басына киетін темір қалпақ.

(оймақ)

9-слайд

V. Сарамандық жұмыс

10-слайд

11-слайд

VІ. Ой қозғау

«Кестені қол тігеді, көз сынайды.» – дегенді қалай түсінесіңдер?

20-слайд

21-слайд

Сұрақтары:

1. Сейіл серуенде қолданылатын тағам түрі.

2. Ашыған сүттен дайындалатын тағам түрі.

3. Май қоспаларының түрі.

4. Каротинді көкөніс.

5. Көкөніс түрлерінен дайындалатын салқын тағам.

VІІ. Бекіту

22-слайд

VІІІ. Шағын тест

23-слайд

ІХ. Қорытынды

Жұмыс орындарын жинау

- Бүгін не үйрендіңдер.

- Сұрақтарың бар ма?

Х. Үйге тапсырма

- жұмысты аяқтау

ХІ. Бағалау

Оқушылардың жұмыстарын тексеріп, бағалау, мадақтау

№10сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы:Қол жұмыстарының құралдары

Мақсаты: Қол жұмыстарына қолданылатын тігіс түрлері туралы түсінік беру.

Білімділік: Тігіс тігу, тігістің пайдасы мен тігілу жолдары туралы біліктілігін арттыру. Тігіс тігу кезінде дағдыны қалыптастыру.

Дамытушылық: Тігістерді өз бетінше орындауға оқушыға мүмкіндік беру.

Тәрбиелік: Оқушының өз бетінше жұмыс жасауға еріктілігін, өз күшіне сенімін, еңбек мәдениетін дұрыс ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру.

2-слайд

Сабақ түрі: аралас

Көрнекіліктері: буклет, стенд, қол тігістернің түрлерінің үлгілері

Пәнаралық байланыс: сызу, бейнелеу

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі

Тігін инесі. Қол инесі және іс машинасының инесі болып екіге бөлінеді. Ал қол инесінің өзі — іс тігетін (диаметрі мен ұзындықтары әр алуан, 12 нөмірі шығарылады); тері, қайыс тігетін (3 нөмірі); желкен (парусинді және қалың маталарды тігетін, 2 нөмірі); қап тігетін (2 нөмірі), торлайтын (3 нөмірі) және кесте тігетін (0—2 нөмірлер) түрлері болады.

[өңдеу]Іс машинасының инесі

Іс машинасының инелерін тек жуандығына қарап ажыратады, сондықтан олардың нөмірлері әр түрлі болады. Іс тігетін ине түзу (өйткені сәл ғана қисайған инеде тігілетін матаға сәйкес келетін жіп пен инені пайдаланып, тігетін матаны ауыстырғанда машинаны соған лайықтал құру (тігістің жиі-сиректігін, баспа табанының қысымын, төменгі және жоғарғы жіптердің дұрыс тартылуын және т. б.) қажет.

Машинаны пайдалану ережесін бұзу — иненің сынуына, жіптің үзілуіне, тігістің аттап түсуіне және басқа да ақауларға әкеп соғуы мүмкін. Иненің сынуы немесе майысуы кейде баспа табанының дұрыс тұрмауына байланысты.

Мұндай жағдайда төбесіндегі винтті табан ине мен ине көзіне сәйкес жерде тұратындай етіп бекіту керек. Ине мынадай жағдайларда да сынуы мүмкін: қалың матаны жіңішке инемен тіккен кезде; тіккен кезде матаны тартса, тігілген матаны өзіне қарай тартып алса

	ХХІ ҒАСЫР – БІЛІМ ҒАСЫРЫ

№11сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Қол жұмыс кезінде қолданылатын терминолгия

Мақсаты: Қол жұмыстарына қолданылатын тігіс түрлері туралы түсінік беру.

Білімділік: Тігіс тігу, тігістің пайдасы мен тігілу жолдары туралы біліктілігін арттыру. Тігіс тігу кезінде дағдыны қалыптастыру.

Дамытушылық: Тігістерді өз бетінше орындауға оқушыға мүмкіндік беру.

Тәрбиелік: Оқушының өз бетінше жұмыс жасауға еріктілігін, өз күшіне сенімін, еңбек мәдениетін дұрыс ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру.

2-слайд

Сабақ түрі: аралас

Көрнекіліктері: буклет, стенд, қол тігістернің түрлерінің үлгілері

Пәнаралық байланыс: сызу, бейнелеу

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, сабақтың мақсатымен таныстыру.

ІІ. Өткенді қайталау:

Мақал:

Гүл – жердің көркі,

Қыз – елдің көркі

-

4-слайд

ІІІ. Жаңа сабақ

- Кез келген бұйымды тіккен кезде біз оған сәйкес матаның тігіс технологиясын пайдаланамыз. Қол тігістерінің терминологиясына мынадай тігістер қолданамыз:

Көктеу – бұйымды уақытша біріктіріп тұратын тігіс.

Көктеп тігу – қалтаны негізгі бөлшекке жапсырып тігу.

Бүгіп көктеу – бұйымның етегін, жиектерін уақытша бүгіп тігу.

Қадау – сәнді әшекейді, ілгекті, түймені қадау.

5- слайд

7-слайд

- Бұйымды тігу кезінде әр түрлі тігістерді қолданамыз: көктеп тігі, сабақшалап тігу, қайып тігу, көмкеріп тігу, тор тігіс, т.б.

8-слайд

ІV. Сергіту:

Жұмбақ шешу

Кигізіп ап ұзын жіпті көзіне

Киім тігіп береді ол өзіңе.

(Ине)

Ине серігі.

(Жіп)

Жарқылдаған қос қылыш

Қолға тисе жоқ тыныш.

(Қайшы)

Саусақ басына киетін темір қалпақ.

(оймақ)

9-слайд

V. Сарамандық жұмыс

10-слайд

11-слайд

VІ. Ой қозғау

«Кестені қол тігеді, көз сынайды.» – дегенді қалай түсінесіңдер?

20-слайд

21-слайд

Сұрақтары:

1. Сейіл серуенде қолданылатын тағам түрі.

2. Ашыған сүттен дайындалатын тағам түрі.

3. Май қоспаларының түрі.

4. Каротинді көкөніс.

5. Көкөніс түрлерінен дайындалатын салқын тағам.

VІІ. Бекіту

22-слайд

VІІІ. Шағын тест

23-слайд

ІХ. Қорытынды

Жұмыс орындарын жинау

- Бүгін не үйрендіңдер.

- Сұрақтарың бар ма?

Х. Үйге тапсырма

- жұмысты аяқтау

ХІ. Бағалау

Оқушылардың жұмыстарын тексеріп, бағалау, мадақтау.

№12сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Бұйымды ылғалды жылулық өңдеу жұмыстары

Сабақтың мақсаты:білімділігі: өтілген сабақты пысықтап, жаңа сабақты меңгерту;
Дамытушылығы: қыздардың іскерлік қабілетін арттыру;
Тәрбиелігі: оқушыларды ұқыптылыққа, тазалыққа, әдептілікке, сыпайылыққа үйрету;

Сабақтың әдісі:сұрақ-жауап,тірек сызба,топтастыру стратегиясы т.б.

Сабақтың көрнекілігі: мата,ине-жіп,қайшы,см таспа,интерактивті тақта.

Пәнаралық байланыс: өмірмен,биологиямен,химия.

Сабақтың түрі: Сын тұрғысынан ойлауды дамыту

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

а)Оқушылармен амандасу.
ә)Оқушылардың сабаққа қатысымын тексеру.

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.

Ой қозғау (нені білеміз?)
Ұяшықтағы жасырылған сұрақтарға жауап беру арқылы ұпай жинаймыз.Оқушылар жинаған ұпайларына қарай бағаланады.

50-сұрақ.

1)Шортының сызбасын түсір.
2)Алдыңғы және артқы бойдың енін қалай табамыз?

40-сұрақ.
1)Шорты неше өлшемнен тұрады?
2)Шортының қадамын қалай табамыз?

40-сұрақ.
1)Шортында қандай қалтаның түрлері бар?
2)Жапсырма қалтаны қалай тігеміз?

30-сұрақ.
1)Стиль дегеніміз не?
2)Стильдің түрлерін ата.

30-сұрақ.
1)Машина тігісі қандай тігіс?
2)Бұйымның етегін неше әдіспен өңдейміз?

Ү.Жаңа сабақ

Іздену (нені білгіміз келеді?)

Тігін өндірісінде ылғалды жылулықпен өңдеу киімдерге белгілі форма беру үшін ақырғы рет үтіктеу.Ылғалды жылулықпен өңдеу кезінде матаны сулап,ыстық температурада қысымның көмегімен үтіктеледі.

Маникен дегеніміз не?
Киімнің уақытша иесі.
Булау –теріден жасалған бұйымды маникенге керу арқылы өңделеді.
Престеу-химиялық талшықтан маталарды өнеркәсіпте престеу.
Үтіктеу-табиғи талшықтан алынған маталар шыт,сатен,бөз.
Бұл түрлер матаның қалыңдығына, тоқылуына байланысты.Ылғалды жылумен өңдеу жұмыстары арнайы үтік столында орындалады.Үстел ағаштың қалың сортынан жасалады.Сырты қалаң бартовка матамен қапталады.Үтіктің үш түрі бар:пешті,электрлі,бумен ылғалданады.

Үтікпен жұмыс істегенде есептілікті,ұқыптылықты қажет етеді.
Ал енді оқушылар сендермен бірге топтастыру стратегиясы арқылы қауіпсіздік ережелерді айтып өтейік.

Қауіпсіздік ережелері

1.Аяқ астына резеңке кілемше қою керек;
2.Баусымның үтік табанына тиіп қалмауын қадағалау керек;
3.Үтікті электр жүйесіне қосқаға дейін онын бауын тексеру керек;
4.Разеткада ашады баусымда ақау болса мұғалімге хабарлау керек;
5.Үтік токпен қоректеніп тұрғанда оны саусақ ұшымен тексеруге болмайды;

Ал,енді балалар әр жұмыстың өзінің шартты белгісімен терминдері бойынша жұмыс жүргізіледі.

№	Терминология	Жұмыс түрі	Іс жүзінде қолдану
1	Бастыра үтіктеу	Матаның қалындығы	Қалта,өңір,жаға
2	Жатқыза үтіктеу	Жиекті бір жағына жатқыза үтіктеу	Шортының ортаңғы тігістері
3	Айыра үтіктеу	Жай тігісті екі жаққа айыра үтіктеу	Иық бүйір тігістері
4	Декатирлеу	Матаның отырмауы ашылмауы үшін ы.ж.ө.	Матаны пішер алдында
5	Бұйымды әрлеп үтіктеу	Матаның қыртысын кетіру	Дайын бұйымды әрлеп үтіктеу

ІІІ.Сарамандық жұмыс.
Жұмыстың орындалу реті:Бұйымды үтіктеп көрсету.

ІҮ.Жаңа сабақты бекіту.

Ой қорыту (нені білдік?)
1.Ылғалды жылумен өңдеу нешеге бөлінеді?
2.Бастыра үтіктеу киімнің қай жерлерінде қоланылады?
3.Қауіпсіздік ереже.
4.Булау дегеніміз не?

Ү. Қорытынды.

«Бес жолды өлең» арқылы сабақты қорытындылаймыз.

1.Не?
2.Қандай?
3.Неден?
4.Не істейміз?
5.Идея:Біз әдемі матадан киім тігеміз.

ҮІ Оқушыларды бағалау.

ҮІІ.Үйге тапсырма:Бұйымда әрлеп үтіктеу

№13сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Тігін машинасының шығу тарих түрлері

Білімділік мақсаты: Машинатану негіздері, тігін машинасының шығу тарихымен таныстыру.
Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыта отырып, көргендерін еске сақтап ,оны қайта жаңғыртуға үйрету .
Тәрбиелік мақсаты: әсемдікке, ұқыптылыққа, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: әңгімелеу, ойын, сұрақ жауап.
Сабақтың көрнекілігі: слайд, тігін машинасы, плакаттар.
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен амандасу. Сыныпты түгендеу.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
II. Өткен сабақты пысықтау
Өткен сабақты пысықтау үшін біздер қазір «Дұрыс па, әлде бұрыс па» деген ойын ойнаймыз. Балалар менің кеңестерімді тыңдаңдар :
Тот басқан инелер, қайшылар сенің достарың.
Жұмыс орныңда зат көп шашылып жатса жақсы болады, керек затыңды тез тауып аласың.
Кеңестердің барлығы бірдей пайдалы бола бермейді екен.
Тап- тап тап жорға, табаны жоқ боз жорға.
Желіп кетсе жеткізбес, жерге түссе таптырмас (ине)
Екі семсер айқасқан,
Оқта –текте шайқасқан. (қайшы)
“Машинатану негіздері. Машинаның шығу тарихы”
Дәптермен жұмыс.
Машина- бұл материалдарды, энергияны өңдеуге арналған, механикалық қозғалыс жасайтын құрылғы. Тігін машинасы аяқ киім, киім және тағы басқа тігін бұйымдарын дайындауға қолданылады.
Тігін машинасы қол жетегінде, аяқ жетегінде және электр жетегіндегі машиналар болып бөлінеді. Заманауи тұрмыстық машинасы негізінен электр тоғының күшімен жүргізіледі.
Тігін бұйымдарын дайындауға арналған жабдықтардың ең негізгісі – тігін машинасы.
Ал сен үйде қол және аяқ жетегіндегі немесе қазіргі заманғы бағдарламамен басқарылатын машинаны қолдана аласың ба ? Мұндай машиналар компьютер көмегімен көптеген тігін операцияларын ( кестелеу, ілмек жасау, түйме қадау және т. б.) орындай алады.
Ең дұрысы, тіке тігісті орындайтын қарапайым машинамен тігуді үйрене бастау керек. Тігін бұйымдарын дайындау көбіне тігін машинасында жұмыс істеуді игеруге байланысты.

ТІГІН МАШИНАСЫМЕН ТАНЫСУ
Биыл сендер заманауи тігін машинасының көмегімен тігіс операцияларын – түзу және ирек тігістертерді сапалы орындай аласыңдар.
Тігін машинасы қол жетегіндегі, аяқ жетегіндегі және электр жетегіндегі машина болып бөлінеді. Жетек – бұл машинаның жұмысшы бөлігін қозғалысқа келтіру қондырғысы.
Заманауи тұрмыстық электр жетегіндегі тігін машинасы өте шағын, оны жұмысқа тез дайындай аласың.
Тігін машинасын жұмыс орнында жарық сол жақтан түсіп тұратындай етіп орналастырады.
Тұрмыстық тігін машинасы өзінің құрылымы, техникалық мүмкіндігі және сыртқы көрінісі бойынша түрліше болып келеді. Бірақ олардың құрылысы, реттеуі және пайдалану ережелерінің көпшілігі ортақ.
(Слайдпен машина құрылысын көрсету)
Практикалық жұмыс
Тігін машинасы оқулық, жұмыс дәптері
1.Жұмыс орнымен таныс. Бұл- тігін машинасы қондырылған және қажетті құрал-саймандар, құрылғылар мен бөлшектер қойылатын үстел . Тігін машинасымен жұмыс жасаған кезде дұрыс отыру ережесін сақтау керек, ережеге кіретіндер:
Түзу отыру;
Көз бен жұмыс үстелінің арақашықтығы 30-40 см болу керек;
Қолы машина тұғырында ал, шынтақтары – үстел үстімен деңгейлестірілуі керек; Тігін машинасымен жұмыс істер кезде жұмыс орны жарық болуы керек. Үстел бетінде тек технологияорындауға арналғанөңделетін бөлшектер, құрал-саймандар мен құрылғылар ғана болуы керек.
2. тақтадағы тігін машинасының құрылысы құрылымының негізгі элементтерін анықтап қарап, оларды машинадан тап
3. Өз денсаулығына зиян келтірмес үшін тігін жұмыстарын орындау кезіндегі техникалық қауіпсіздік ережелерімен таныс:
Саусағыңды инемен шаншып алудан сақтан;
Шаштың немесе киім шетінің машинаның айналып жатқан бөліктеріне оралып кетуінен және электр тоғының соғуынан сақ бол;
Машина үстінде бөтен заттар болмасын;
Жұмыс соныңда машинаны сөндір және жұмыс орнын тазала.
Қорытындылау .
Жаңа материал бойынша сұрақтар қою:
1) Тігін машинасының жобасын ұсынған кім?
2) 1870- АҚШ-та Исаак Зингердің ашқан зауыты қалай аталады?
3) Машинаның құрылысын атаңдар
4) тігін жұмыстарын орындау кезіндегі техникалық қауіпсіздік ережелері
Талдау жасау

• XV – ғасыр – Леонардо да Винчи – тігін машинасының жобасын ұсынды.

• 1755 жыл – Англия, Карл Вайзенталь – бір жіпті тігін машинасын ойлап тапты.

1834 жыл – Уолтер Хант шөрнекті машина жасады

1870- АҚШ-та Исаак Зингер – “Зингер” фирмасын ашты.

1900 – Ресейде Подольск қаласында “Зингер” зауытын ашты.

1900 – Ресейде Подольск қаласында “Зингер” зауытын ашты.
Оқушыларды бағалау
Жұмыстан қорытынды шығару. Сынып қалай жұмыс істеді. Оқушы қандай жаңа нәрсені үйренді. Қай оқушы ерекше тырысты. Оқушыларды салыстырмалы түрде бағалау.
Үйге тапсырма беру.
Тігін машинасының шығу тарихы.

.

№14сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Матаны пішуге дайындау жұмыстары.

Білімділік мақсаты: Матаны пішуге дайындау жұмыстары мен таныстыру.
Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыта отырып, көргендерін еске сақтап ,оны қайта жаңғыртуға үйрету .
Тәрбиелік мақсаты: әсемдікке, ұқыптылыққа, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: әңгімелеу, ойын, сұрақ жауап.
Сабақтың көрнекілігі: слайд, тігін машинасы, плакаттар.
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен амандасу. Сыныпты түгендеу.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
II. Өткен сабақты пысықтау
Көптеген маталардың жуғаннан кейін отырып қалатын қасиеттері бар, бұйымды тұтыну барысында өзінің бастапқы түрі мен өлшемін жоғалтып алмау үшін матаны декатирлеу керегін ескеру қажет.
Декатирлеу – тігер алдында мата отырмас үшін ширату. Барлық матаны пішіп қиюдың алдында үтіктейді.
Матаның өң жағын, түгінің бағытын, ақауын анықтау. Мақта матаны жылы суға салып жібітеді, сығады, кептіріп үтіктейді, ал жасанды шыт матаны кішкене тұздалған суға салып, сәл ғана крахмалдайды, абайлап, бұрамастан сығады, сосын 2 – 2,5 сағатқа төсек жаймасына орайды да, матаны ішкі жағынан үтіктейді. Жүнді матаны бойлық жіп бағытымен ылғалды үтіктеуішпен декатирлейді.
Мата бетіне пішім үлгілерін жайып қойып шыққанда мынадай қасиеттеріне мән беру керек. Қатты, тығыз маталарды тайғанап кететін маталарға қарағанда пішу оңайырақ. Жаю кезінде суреті бір бағытта орналасқан маталарға ерекше назар аудару керек. Бұл жерде бұйымның барлық бөлшектерінде суреттің бір жаққа қарай бағытталуы қадағаланады. Түкті маталарда түктің бағытын тексереді. Велвет пен бархатты пішуде пішім бөлшектерін ретпен түктің бағытына төменне жоғарыға қарай жаяды. Жолақ немесе тор маталар пішім бөлшектерінің бірігетін жерлерінде (тігістерде) жолақ немесе тордың түсі мен ені сәйкес келуі және алдыңғы бой мен артқы бойдың ортасынан дәл өтуі керек.
Матаға пішімдерді екі түрлі әдіспен жайып қойып шығады. Матаны ұзына бойына екі қабаттап бүктеп және еніне жайып қойып пішімдерді орналастырады.
Матаны пішу үстеліне жайып, жиектерін кеседі. Матаны бойлық жіп бойынша суретін ортасына келтіре отырып, орта сызықпен бет жағын ішке қаратып бүктейді. Бойлық қиындыларды теңестіріп, түйрейді және көлденең қиындыларын теңестіреді. Ені 140 – 160см маталарды көлденең жіп бойымен бет жағын ішіне қаратып бүктейді.
Матаға пішілген үлгі бөлшектерін жаю. Матаға пішілген үлгі бөлшектерін жайып шеттерін бормен сызады.
Қолданудың алдында матаның екі жағында мұқият қарап шығады. Ақауы бар жерлерін (түйіндер, тесіктер, дақ, орнамент өшіңкі, т.б.) тігінші бормен немесе инешаншымдармен белгілейді. Пішу кезінде ақаулы жерлерді айналып өтеді немесе онша көрінбейтін бөліктерге жібіреді.

№15сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Тұрмыстық тігін машинасының тігіс түрлері

Сабақтың  мақсаты :   Маш

ина  тігістері  туралы  түсінік  беру
Білімділік:  Машина  тігістің  түрлерімен  таныстыра  отырып, тігістер  туралы  білімдерін  кеңейтіп , одан  әрі таным деңгейін  арттыру.
Дамытушылық :  Оқушылардың  көру  және  ойлау  қабілетін дамыту.
Тәрбиелік:  Оқушыларды  ұқыптылыққа , әсемділікке  үйрету. Тігіс түрл

:  кесте, суреттер, сұлба.
ҚЖ:  тігін  машина, мата  қиындысы, қайшы  жіп.
Сабақ түрі:   аралас сабақ.
Сабақтың  әдісі:  баяндау, сұрақ – жауап, ұжымдық, практикалық жұмыс

Сабақ  бырысы .

І.  Ұйымд

астыру: 

1. Сәлемдесу.
2.  Оқушыларды  түгендеу.
3.  Дайындықтарын  қадағалау.

ІІ . Үй  тапсырмасын  тексеру : 1.  «Мен  білемін  стратегиясы бойынша  қайталау».
а)  тігін  машинасының  құрылымының  негізгі  бөліктерін атау .
ә)  тігін  машинасы  жетектерінің  түрлерін  ата.
б)  машина  жұмысын  орындауға  дайындық үстінгі, астынғы  жіптерін  сабақтау
в)  тігін  машинасымен  жұмыс  істеу  кезіндегі  қауіпсіздік ережесі.

ІІІ.  Жаңа  сабақ :  1. Оқушылардың  зейінін аудару  үшін сөзжұмбақтар
         шешу :
               а)  Тұмсығы  мықты,
қырмен  ойды  тегістеп  шықты .    ( Үтік )

                ә)   Сөзі  дана  үні  жоқ , сөйлемейді тілі  жоқ,
                      Қолыңа  алсан  шешен , ақылы  асқан  көсем.  ( Кітап )

     2.  Жаңа  сабаққа  мақсат  қою : оқушыларға  тігіс  түрлерін  таныстыра  отырып , оны  өмірде  қолдана  білуге  дағдыландыру . Сұлба  бойынша  машина  тігістерімен  таныстыру .

Машина тігісі

***

Біріктіруші                             Шеттік

***

Бекіту                                         Бүгіп  тігу

 ***

 Айыра  үтіктеп          Жатқыза                    Жабық кесікті 

  бекіту  тігісі            үтіктеу                          бүгіп  тігу

 ***

3.  Машина  тігістеріне  терминологиялық  түсінік  беру :

     а)  тігіс – бұл  екі  немесе  көп  бөлшектің тігіспен  біріккен  орны .

     ә)  Айыра  үтіктеп  бекіту  тігісі – бұйымның  негізгі  бөліктерін, сонымен  қатар  майда  бөліктерін бір – бірімен  біріктіру  үшін  оң  беттерімен ішке  қарай  беттестіреді .

б)   Тігісті  бір  жаққа  қарай  жатқыза  үтіктеп  бекіту  тігісі – белдің , бүрменің  бөліктерін  тігу үшін . Бөліктерді  оң  беттерімен  ішке қарай  беттестіреді .

в)  Жабық  кесікті  бүгіп  тігу – бұл  тігіс  шеткі  тігіске  жатады. Бұйымның  шетін өңдеуде қолданылады. Операция  бастырып тігу  деп  аталады .

4.  Сергіту  сәті :  -  « Бір  сабақ  жіп » ертегісі  бойынша  « Салақтан олақ  жаман » деген  мақалды  дәлелдеу .

5.  Машина  тігістерін  орындауға  қойылатын талаптармен таныстыру:

      а)  машина  жіптерінің және  иненің  номерлері мата  қалындығына  сәйкес  болу  керек .

ә)  тігістікке қалдырылған қосымша  иненің оң  жақтан  қалдырады.

б)  ішкі  машина  тігістері  мата  түсіне  сәйкес  таңдалады .

в)  машина  тігісінің  басы  мен  соңы  бекітіледі .

г)  тігіс  екі  технологиялық  картаның  нұсқауына  сәйкес  болу керек .

ІУ.  Бекіту :   1. Сұрақ – жауап  арқылы  оқушылардың  түсінігін тексеру .

а)  машина тігістерінің  түрлері

ә)  біріктірулі  тігістері  не  үшін  қолданылады ?

б)  шеттік  тігістер  не үшін  пайдаланылады ?

2.   Бекіту  мақсатында  практикалық  жұмыс  орындау .

а)  тігін  машинасымен тігіс  түрлерін орындап  көрсету .

ә)  оқушылардың  өздігінен  тігіс  түрлерін  тігіп  үйрету .

б)  жұмыс  барысында  техника  қауіпсіздік  ережесін  сақталуы қадағалау  және  тігіс  сапасына  назар аудару .

3.  Қорытынды :   « Ізгілендіру » диаграммасы

***

4.  Оқушылардың  жауаптарын , жұмыстарын  бағалау.

5.  Жұмыс  орнын  жинастыру .

У. Үйге :

      а)  98 – 106 бет ( оқу , түсінік  айту)

ә)  дәптерге № 36, 37 , 40  суреттерді  салып , сипаттамасын  жазу

б)  келесі  сабаққа  мата  кесінділерін әкелу (қайшы, жіп).

№16сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Тігін машинасы оқулық, жұмыс дәптерімен жұмыс
Сабақтың мақсаты: өлшем алу машықтарын жетілдіру.
Міндеттер Білімдік: жеңіл иық бұйым түрлерімен таныстыру; денебітімдерді өлшеу туралы білімдерін жетілдіру, денебітімдер өлшемдерінің қосымша кеңдігін ажырата білуге үйрету; оқушыларды жаңа өлшемдерді алу ережелерімен және бағыттарымен таныстыру; тақырып бойынша материалды меңгерулерін қамтамассыз ету.

Дамытушылық: білім біліктілерін жетілдіру; материалды есте сақтау қабілеттерін дамыту; талдау жасауға және ЖКаI және ЖкаII өлшемдерін алу ережелерін анықтай білуге үйрету.
Тәрбиелік: жұмыс барысында белгілі тәртіп ережесін сақтау; өзара көмек көрсетуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Сабақтың әдістері
- Түсіндірмелі – суретті (әңгіме, дидактикалық материалмен жұмыс, көрсету), репродуктивті; Жартылай ізденіс; Нұсқаулық; зертханалық, өз бетінше жұмыс.
Оқыту құралдары: табиғи объектілер, көрнекі құралдар;
эмоционалды-шығармашылық қызығушылық, жұмысқа қанағаттанушылық.
Көрнекі құралдар мен құрал-жабдықтар: оқулық, өлшем алу ережелері, нұсқаулық карталар, иық киімінің үлгісі, сантиметірлік таспа, дәптер.
Еңбек обектісі: сәнмүсін, сантиметірлік таспа.
Сабақтың барысы
Ұйымдастыру кезеңі. Жаңа тақырыпты баяндау. Өлшем алу.
Суреттен иық бұйымдарын көрсету. Конструкциялау туралы және пішім дайындауда қолданатын әдістер туралы әңгімелеу.
Оқушылардың назарын өлшемді дұрыс алу мен сызба негізін жасауға ғана емес, сонымен бірге дайын пішімдерді дұрыс таңдау, өз өлшемдеріне қарай оларды тексеруге және өңдеудің маңызды екендігіне аударады.
Матаны пішіп пішімдер лау үшін алдын ала сызбалар дыйындайды. Пішімдер жасау – өте жауапты операция. Ол үшін тігін бұйымының қандай бөлшектерден тұратынын және өлшемін дәл білу керек.
Пішімді дайындаудың бірнеше әдісі бар: есепті-графикалық жүйе және макет жасау, муляжды әдіс, яғни матаны сәнмүсінге немесе денебітімге түйреу. Соңғы әдіс күрделі пішімді киім моделдерін жасағанда қолданылады. Бұл үшін алдын ала макет жасайтын матаға пішім жасайды, конструкциялайды, керек болса, өзгерістер енгізеді. Көптеген есепті-графикалық жүйе әдістері үшін кез келген пішімнің негізі сызба болып табылады. Мұндағы өлшемдер стандартты денебітімге арналады.
Киімді конструкциялауда негізгі операциялардың бірі «өлшем алу» болып табылады. Киім тігу үшін алдын ала өлшемін алу керек. Өлшемді қысқартылып алынған сөздердің бас әріптеріиен белгілейді. Мысалы, айналым – А, жартылай айналым – Жа, ені – Е (кеуде ені – Ке), биіктік – Б, ұзындық – Ұ. Бас әрәптің оң жағындағы әріп өлшем бөлшектерін көрсетеді. Мысалы, жартылай бел айналымы – ЖБа, жартылай мықын айналымы – ЖМа, иықтың қиғаш биіктігі – ИҚб.
Өлшем алғанда белді белбеумен алдын ала буып алады. Денебітімнің шығыңқы тұстарында (кеуде бездері, мықын айналасы) таспаны көлденең жағдайда ұстайды. Сантиметірлік таспаны қатты тартып ұстауға немесе бос ұстауға болмайды.
Оқушылар адамның денебітімінің конструктивті сызықтарын еске сақтауы керек. Үлестірмелі материал немесе жұмыс дәптерлерін қолдана отырып, оқушылар өз дәптерлеріне түзу көйлек сызбасын жасауға қажетті негізгі конструктивті сызықтар мен өлшемдерді жазады. Оқушылар иық бұйымдарына қойылатын талаптарды ескереді.
Пысықтауға арналған сұрақтар
1. Өлшем алудың қандай ережелерін білесіңдер?
2. Жеңіл иық бұйымдарына қойылатын талаптарды атаңдар.
Зертханалық жұмысты орындау үшін кіріспе нұсқаулық.
- Тапсырманы орындау (өлшем алу ережесін еске түсіру).
- Өзіндік және зертханалық жұмысты ұйымдастыруға арналған нұсқаулық.
Зертханалық жұмыс. Өз денебітімінің өлшемін алу.
Жұмыс барысы
1. Нұсқаулық картамен танысыңдар.
2. Өлшем алып, кестені дәптерлеріңе сызып толтырыңдар.
Өлшем аттары Әріппен белгіленуі Өлшем орындары Өз өлшемдерін алу
Ағымдағы нұсқаулық. Зертханалық жұмысты оқушылар топ – топқа бөлініп орындайды. Қыздар бір-бірінің өлшемін алып үйренеді. 3-кестені дәптерлеріне жазып толтырады.
- жұмыс орнының ұйымдастырылуын тексеру;
- зертханалық жұмыстың дұрыс орындалуын тексеру;
- техника қауіпсіздігі ережесін сақтау;
- үлгерімі жақсы оқушыларға қосымша тапсырмалар беру.
Материалды бекіту. Пысықтауға арналған сұрақтар:
1. Жартылай мойын айналымы қалай белгіленеді?
2. ЖМа өлшемінің қолданылуы? Бұл өлшем қалай алынады.
3. ЖБа өлшемінің қолданылуы?
4. Албұ өлшемінің қолданылуы?
5. Арбұ өлшемінің қолданылуы?
6. Бұл өлшем қалай алынады?
7. ЖМойа өлшемі қалай алынады?
8. Арбұ өлшемі қалай алынады?
9. Бұ өлшемі қалай алынады?
10. ЖкаI, ЖкаII өлшемі қалай алынады?
Соңғы нұсқаулық.
- Сабақты қортындылау. Қателіктер мен оның себептеріне талдау жасау.
- Баға қою.

№17сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Киім түрлері.Өлшем алу.Ажапқыштың сызбасын тұрғызу.
Сабақтың мақсаты: 
Білімділігі: Киімнің түрлерімен таныстыру.Алжапқыш тігу үшін өлшем алуға үйрету.Алжапқыштың сызбасын тұрғызу тәсілін меңгерту.
Дамытушылығы: Киімнің түрлері туралы ой-өрістерін дамыту.Өлшем алу,сызба сызу барысында іскерлік пен дағдыларын дамыту.
Тәрбиелігі: Киім туралы эстетикалық талғам қалыптастыруды жалғастыру.Еңбекке баулу арқылы ұқыптылықпен салақтықтықты айыра білуге, жолдастық өзара көмекке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаттықтыру сабағы.
Әдісі: түсіндірмелі – сарамандық.
Көрнекілігі: Түс қағаз - Киім үлгілерінің жіктелуі.
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру ( сәлемдесу, түгендеу,сабаққа дайындықтарын тексеру)
Үй тапсырмасын тексеру

2. Мұғалім сөзі
Киімді құрау модельдеумен тығыз байланысты. Киім бөлшектерінің формаларын өзгерту және оларды көркемдеу модельдеу жолы арқылы орындалады. Бұйым бөлшектері форма бойынша бір - бірімен үйлесуі керек. Киімді дайындау және модельдеумен бірнеше кәсіптің мамандары айналысады. Олар:
Суретші - сәнгер – киімді үлгілейді. Мұндай жұмысты орындау үшін адамның дене пішінін, оның тепе - теңдіктерін, икемділігін білу қажет. Тігін ісінің технологиясын, сондай - ақ костюмнің құралу заңдылықтарын, тігіс, әрлеу сызықтарын түсіну керек.
Суретші – құрастырушы – сызбалар мен пішін бөліктерін дайындайды.
Тігін өндірісінің технологы – сызбаларға сәйкес киімді даярлау тізбектілігін әзірлейді.

№18сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Адам тұлғасынан өлшем алу

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға адамның дене бітімі жайлы толық мағлұматтар беру.

Дамытушылық: оқушылардың өз бетінше жұмыс жасауға үйрету, шығармашылық қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, дене бітіміне жарасымды, сәнді және жаңа талғаммен киіне білуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа ұғымдарды меңгерту.
Сабақтың әдісі: Жаңа сабақ
Сабақ көрнекілігі: Слайд, сөзжұмбақ, схемалар, нұсқау картасы.
Пәнаралық байланыс: сызу, бейнелеу өнері
Сабақтың барысы:
I Ұйымдастыру кезеңі.
1. Оқушыларды түгендеу.
2. Сабаққа даярлығын байқау.
3. Техника қауіпсіздік ережесін сақтау.

II. Өткен сабақты сұрау
Сұрақтар қою арқылы.
III Жаңа сабақ
Адамның тұлғасын дұрыс түрде елестету үшін және киімнің пропорциясын табу үшін суретшілер дене бөлімінің ара – қатынасын білуі қажет. Адам денесінің сыртқы формасы әртүрлі және ол бірінші кезекте антромарфологиялық дене бітімімен анықталады. Сонымен қатар дене формасымен сыртқы рельефіне тамақтану, жасы, өмір сүру салты, мамандығы тағы басқалары әсер етеді.
Адамның сыртқы тұлғасын білу үшін пластикалық анатомия ғылымымен айналысу қажет. Киімді құрастыру үшін адамның тұлғасының бірнеше морфологиялық қасиеттеріне тоқталу керек. Бұндай қасиеттерге басты өлшемдер, пропорциясы, дене бітімінің формасы жатады.
Басты өлшемдерге санмен айқындалатын: дененің ұзындығы, кеуде айналымы және дене массасы жатады.
Дене ұзындығы бірінші қасиеттердің бірі болып табылады. Әйелдердің бойы

Кеуде айналымы, дене ұзындығы және дене салмағының сәйкес келуі адамның сыртқы тұлғасының белгілі бір дәрежедегі көрінісін береді.
Кеуде – ең ірі дене бөлігі. Ол көкірек клеткасының формасымен иық, арқа және көкірек безімен анықталады. Көкірек клеткасының формасы үш түр арқылы анықталады. Жазық түр – жоғарыланған көкірек клеткасымен сипатталады. Цилиндрлі түр – кең бірқалыпты дөңгелектеу көкірек клеткасын сипаттайды. Конусты түр-төменіне қарай кеңейтілгенімен анықталады. Мұндай адамдардың кеудесі жазықтау кең болады. Көкірек облысының жоғары бөлігі иық сызығының түсуін анықтайды. Иық сызығының түсу бұрышы мойыннан иыққа қарай бағытталған.
Іш формасы да әртүрлі болып келеді. Ол жас ерекшелігіне, жұмысына, денедегі мойынның мөлшеріне байланысты және бөксе мен көкірек клеткасы өлшеміне қатысты. Өлшемі мен формасына байланысты жазық іш, шығынқы іш, жоғары немесе төмен дөңгелекті іш болып бөлінеді. Жалпы майлылықтан іш формасы дөңгелектеніп іш алдыға қарай қатты шығып кейде майлы қабаттар түзіледі.

Долихоморфты тип – дене тұлғасы кішкентай, ал аяқ – қолы ұзын;
Брахиморфты тип – дене тұлғасы ұзын, қол – аяғы қысқа;
Мезаморфты тип – дене тұлғасы мен аяқ – қолы орташа;
Дене пропорциясы жас мөлшеріне байланысты өзгереді. Пропорцияның өзгеруі бастың, тұлғаның және аяқ – қолдың өзгеруіне байланысты. Бұл көрсеткіштер киімнің формасы және пропорциясына да әсер етуі мүмкін.
Дене құрылысы адамның тұтас дене формасы туралы түсінік береді, және дене бітімінің өлшем формасы – кеуде, мойын, иық пен тоқпақ, аяқ дене бөліктерінен тұрады.
Ал мойын бөлігіне келер боласақ. Ол бас пен иықты жалғастырып тұратын дененің бір бөлігі. Мойынның формасы эллипске жақындап, арқа жағынан біршама қабысып тұрады. Және де алға қарай иіліп
тұрады. Иілу бұрышы 70 – 300 дейін ауытқуы мүмкін. Омыртқаның
жоғарғы ұшының өлшеміне байланысты ол неғұрлым үлкен болса, мойын мен бастың алға қарай иілуі соғұрлым елеулі болады. Мойын ұзындығына қарай қысқа, орташа, ұзын болып бөлінеді. Ал бүйір сыртының формасы бойынша цилиндр және конус тәрізді түрлерге бөлінеді. Цилиндр тәріздес мойын сорайып тұрса, ол конус тәріздес бас пен тұтас бітеді.
Иық пен тоқпақ жіліктің түйіскен тұсына байланысты қолдану формасы егер олар шынтақ бүгілер тұсындағы тұйық бұрыш 1640 болса онда бірқалыпты деп есептелінеді. Бұлшық еттер мен тері астындағы май қабаттарының жетілу дәрежесіне байланысты қолдары бірқалыпты бұлшық еттері шиыршық атқан шымыр, жіңішке және жуан секілді болып бөлінеді.
Онымен қоса әйелдер дене құрылысын нақтырақ, тереңірек білу үшін дененің антропометриялық нүктелерін анықтауы, адам денесін өлшеу методикасын дұрыс білуі шарт. Міне сол кезде біздің құрастырғалы, тіккелі жатқан бұйымымыз дәл, денеге қонымды болып шығады. Антропологиялық нүктелерді айқындалып көрінетін немесе қолмен сипағанда білінетін скелет жасаушы сүйектерді байланыстырып тұрған өскіншелер арқылы білуге болады.
Антропологиялық тексеруде өлшенетін адам денесіндегі негізгі 5 нүктені анықтаудан бастайды. Олар: мойынның негізгі нүктесі, мойын нүктесі, қолтықтың артқы бұрышы, иық нүктесі, бел биіктігінің нүктесі.
Мойын нүктесінің орналасуын анықтау үшін басты аздап төменге иіп, 7 – омыртқа сүйегінің шығынқы өскіншесін сипалап табу арқылы анықтайды, ал қалғандарын көзбен мөлшерлей анықтауға да болады. Онан кейін бел сызығының көлденеңдегі (горизонтальдағы) қалпын белгілеп алып, артқы және алдынғы денеге бөлінетін бүйірін белгілейді. Антропометриялық нүктелердің толық сипаттамасы 1 кестеде көрсетілген.

Кесте 1

Нүктелердің шартты белгілері Нүктелердің аттары Нүктелердің анықтамалары
1 2 3
а - төбелік- көз – құлақ жазықтығындағы қалыпта тұрған көздегі ең жоғарғы төбе нүктесі
б - мойынның негізгі нүктесі- иық еңсесінде жүргізілетін сызық пен мойын жуандығының сызығының қиылысқан жеріндегі нүкте.
в - бұғана - көкірек жақтағы бұғана сүйегінің аяғы.
г - мойын - 7 - ші мойын омыртқасындағы остік өскіншелер

з - иық- жауырындағы жоғарғы жағындағы (сырт жағындағы) акриомальды өскінше мен иық буынын бөлетін вертикаль жазықтықпен қиылысқан жеріндегі нүкте. 
к - төс - төс ортасы

л - жамбас - жамбас сүйегіндегі (алдынғы жақта) өте шығынқы өскінше.

м- қолтықтың алдынғы бұрышы - қолтықтың алдынғы бұрыш жасаушы арасындағы жоғарғы нүктесі (қолды түсіріп тұрған кездегі) Нүктені анықтау үшін қолды аздап көтеріп, дұрыстап тұрады
н - тізе - тізе тостағаншасының ортасы
о - қолтықтың артқы бұрышы - қолды түсіріп тұрған кезде пайда болған қолтықтың артқы бұрышы. Мұнда да дәл анықтау үшін қолды сәл көтеріп, қолтық қабаттарын жазу арқылы анықтайды. 
п - [i] бөксе - бөксенің шығынқы нүктесі
р - бел сызығының биіктігі- дененің бүйір жағындағы ішке кіріп тұрған ойыс бөлігінің нүктесі



Әрбір өлшемді екі рет өлшейді, соңынан оның орта өлшемін алады. Егер нәтижеде 0, 5 см-ден көп қателік кетсе, онда үш рет өлшем жүргізіледі, сонан кейін қатты өзгерген санды алып тастап, қалған екі өлшем нәтижесінің ортақ бөлімін алып жазады. Өлшемді жүргізу ыңғайлы болу үшін лентаны дененің оң жағында қиылыстырады, яғни аяқ жағы емес, сыртқы бетінен бастайды.
Негізгі антропометриялық нүктелердің орналасу схемасы мен өлшем бірлігінің өлшемдер схемасын дәптерге түсірген жөн. Бұл жерде сызықты размер өлшемдерін түзу сызықпен көрсетеді, доғалы размер өлшемдерін көлденең, ұзына бойы доғалар, ұзындықтар екі сызықпен көрсетеді. Жалпы антропометриялық өлшемдерін жүргізгенде дененің размер өлшемдерінің орта сипаттамасын алу үшін өлшем нәтижесін математикалық әдіспен түзетеді.
Сонымен қорыта келгенде әйел дене бітімін танып білу үшін оның табиғи сұлулығын және оның бойындағы түрлі қасиеттерді, ерекшеліктерді білу керектігін айқындайды.

IV. Сабақты қорытындылау.
1. Әйелдердің бойы неше жасқа дейін өсу кезеңінде болады?
2. Профессор В. В. Бунак адамның дене құрылысын қандай типтерге бөлді?
3. Антропологиялық нүктелер қалай анықталады?
VII. Оқушыларды бағалау
VIII. Үйге тапсырма
Оқу, адамның дене құрылысы жайлы анықтап келу

№ 19сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Алжапқыш және үшкіл орамал өлшемін алу
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға алжапқыштың қажеттілігі туралы түсінік беру.Алжапқыш сызбасын сызуды үйрету.Сарамандық жұмыс жүргізу-масштабта сызба сызу.
Сабақтың көрнекілігі: алжапқыштардың эскиздері,үлгі, сантиметрлік таспа, инструкциялық карта.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдасыру бөлімі

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

-Тігіс түрлері ата?

-Тігін бұйымды өңдеген кезеңде қолданылатын терминдер, анықтамалар, процесстерді, ережелерді ажырату?

ІІІ. Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау

ІҮ.Жаңа сабақты түсіндіру

Киім- пайдалануына қарай тұрмыстық, өндірістік, формалық болып бөлінеді. Тұрмыстық киімдер күнделікті, сәндік, үй, спорттық, ұлттық киімдерге бөлініп, өндірістік киімдерге арнайы және санитарлық киімдер жатады.Үйде немесе мектепте аспаздық жұмыстармен айналысқанда алжапқыш пен орамалды пайдаланған жөн. Алжапқыш киімнің алдын ластаудан сақтайды. Ал орамал шаштың бөгет болуынан , әрі ас әзірлегенде санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау үшін қажет.Алжапқышқа арналған мата түксіз, жеңіл, тез жуылатын,тігісі мықты болуы керек. Ең бастысы-шыттан,зығыр матадан тігілген бұйым тез жуылады, жақсы үтіктеледі,сырт көрінісі тартымды келеді. Киім тігерден бұрын алдымен қандай киім тігуді орналастыру керек.Содан кейін таңдаған киімді қандай сән үлгісімен тігетінді, соған лайық мата түрін таңдау қажет. Таңдаған матаның тігетін бұйымға өрнегі, түсі үйлесімді , сәйкес болуын естен шығармаған жөн. Осы кезде бұйымға қандай сәндік жұмыстар жүргізуді ойластырған жөн.

Құрастыру жұмысына керекті құрал-саймандар:

1-4 масштабты пішу сызғышы,бұрыш сызғышы, жұмсақ және қатты қарындаш, өшіргіш, қағаз. Алжапқыш тікпес бұрын оның сызбасын құрастырып, үлгі дайындайды. Ол үшін адам денесінің өлшем бірлігін сантиметрлік таспамен түсіріп алады. Өлшемді дұрыс түсіру үшін дене бітімінің орналасуын білу керек және мынаны ескру қажет: өлшемді адам денесінің оң жағында тұрып түсіреді, белін алдын-ала жіппен буып қояды. Өлшем алынатын адам жіппен буып қояды. Өлшем алынатын адам тік тұруы керек. Өлшемдерді сантиметрлік таспамен түсіреді. Денені өлшегенде таспаны қатты тартуға немесе босаңсытуға болмады. Ұзындық өлшемдерін толық жазып алады. Айналым және ен өлшемдерін жартылай жазады. Ү.Сарамандық жұмыс «Алжапқыш сызбасын сызу» Алжапқышты құрастыру үшін келесі өлшем бірліктерді түсіреді: Құ- кеуденің ұзындығы. Бел сызығынан жоғары қажетті ұзындыққа дейін түсіреді. Тбұ-төменгі бөлшек ұзындығы. Бел сызығынан төмен қарай қажетті ұзындыққа дейін түсіріледі. Жба-жартылай бел айналымы. Көлденең денені бел сызығынан айналдыра түсіреді. Өлшем белдіктің ұзындығын анықтау үшін қолданылады. Ж бөк.а-жартылай бөксе айналымы.Бөксені көлденеңінен айналдыра түсіреді. Өлшем алжапқыштың төменгі бөлігінің енін анықтау үшін қолданылады. Дененің негізгі сызықтары: Алжапқыш бірнеше бөліктен тұрады: кеуде, белдік, төменгі бөлік, қалта. Сонымен қатар алжапқыштың кеудешесіз тігуге де боады. Алжапқыштың сызбасы: Масштаб 1:4 Размері-40, бойы-156-160. Жка-40 см. Жба-32см. Жбөк.а- 44 см. Құ-18 см. Тбұ-58см.

Сабақ №20 Сабақтың тақырыбы: Алжапқыш , орамалдың сызбасын сызу

Білімділігі: Оқушыларға алжапқышты үлгілеуде, бұйым пішінін өзгертудің әдіс - тәсілдерін меңгерту;
Дамытушылығы: теориялық білімдерін сарамандық жұмыста пайдалана білу, оқушыларды өз бетінше ізденуге дағдыландыру, олардың ой өрісін дамыту;
Тәрбиелігі: оқушыларды ұқыптылыққа, талғампаздыққа, икемділікке тәрбиелеу, өнерге деген қызығушылығын арттыру.
Құрал - жабдықтар: жұмыс дәптері, үлестірмелі карто
Сабақ барысы
І Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
ІІ Өткенді қайталау:
1. Activote құрылғысымен жұмыс істеу.
Оқушылар арнайы бағдарламамен тест шешеді.
Өздерін бағалайды.
ІІІ Сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау
Өткен сабақта біз алжапқыштың сызбасын құрғамыз. Бүгін «Алжапқыштардың ғажайып әлемі» туралы әңгімемізді жалғастырамыз. Бүгінгі сабақтың тақырыбы «Алжапқышты үлгілеу»
Бүгін барлығымыз сәнгер құрастырушы боламыз.
Сабақтың мақсаты - таңдап алған үлгі бойынша алжапқышты үлгілеуді үйрену. Сәнгер – суретші, сәнгер - құрастырушы, тігін өндірісінің технологы, тігінші мамандықтарымен танысамыз.
Дәптерге тақырыпты жазғызу.
IV Жаңа сабақты меңгеру.
1. Оқушылармен әңгіме жүргізу
«Үлгілеу» дегеніміз не?
Бұйымды өзгертуге бола ма?
Алжапқыштың бөліктерін қалай өзгертуге болады?
Тігінші – тігін операцияларын орындайды.
Модельдеу – таңдап алған қалыпқа сәйкес пішін сызбаларын өзгерту процесі. Бұл – сәні мен қиюы жаңа киімді құрастырудың шығармашылық процесі. Модельдеудің бірнеше түрлері бар.
1. Көркем модельдеу – модельдердің жиынтығын құру, бұл жерде киімнің сәні мен стилін ескеруі керек, онымен суретші - сәнгер айналысады.
2. Техникалық модельдеу – эскиздер, суреттер бойынша сызбалар мен пішіндерді жасау, онымен сәнгер - құрастырушылар айналысады.
Кез келген сәнгердің жұмысы: “кім үшін – не үшін – неден” деген формуладан басталады.
Киім - пайдалануына қарай тұрмыстық, өндірістік, формалық болып бөлінеді. Тұрмыстық киімдер күнделікті, сәндік, үй, спорттық, ұлттық киімдерге бөлініп, өндірістік киімдерге арнайы және санитарлық киімдер жатады. Үйде немесе мектепте аспаздық жұмыстармен айналысқанда алжапқыш пен чкалар, тігінші сызғышы, түрлі - түсті қағаз, желім, қайшы, қарындаш. Алжапқыш киімнің алдын ластаудан сақтайды. Ал орамал шаштың бөгет болуынан, әрі ас әзірлегенде санитарлық - гигиеналық талаптарды сақтау үшін қажет. Алжапқышқа арналған мата түксіз, жеңіл, тез жуылатын, тігісі мықты болуы керек. Ең бастысы - шыттан, зығыр матадан тігілген бұйым тез жуылады, жақсы үтіктеледі, сырт көрінісі тартымды келеді. Киім тігерден бұрын алдымен қандай киім тігуді орналастыру керек. Содан кейін таңдаған киімді қандай сән үлгісімен тігетінді, соған лайық мата түрін таңдау қажет. Таңдаған матаның тігетін бұйымға өрнегі, түсі үйлесімді, сәйкес болуын естен шығармаған жөн. Осы кезде бұйымға қандай сәндік жұмыстар жүргізуді ойластырған жөн. Сәндеу үшін таспалар, сутаж, көмкерме тесьма қолданады.
Үлгілеу ережелері. 1. Алжапқыштың сызықтарын өзгерту кезінде бөлшектердің формалары әр түрлі болмауы керек екенін есте сақтау керек: егер төменгі жағы жартылай дөңгелек, үшбұрыш, тіктөртбұрыш болса, қалтасы немесе кеудесі дәл сондай формада болуы керек.
2. Егер алжапқыш түрлі - түсті матадан тігілсе, қиюын бір түсті ету қажет, сонымен бірге ол мата түсінің біріне сәйкес келуі керек.
3. Негізгі матаның суреті неғұрлым ірі, ашық түсті болса, қалтасының, етегінің суреті соғұрлым ұсақ болғаны дұрыс.
4. Ашық түсті маталарды ашық емес, ақ, қара, сұр түстермен үйлестіру керек.
5. Боз, түссіз маталарды ашық түсті қиындармен безендірген жөн.
Үлгілеудің әр түрлі тәсілдерін үйрету:
1. Көрнекіліктерден көрсету
- алжапқыштың төменгі бөлігін үлгілеу (қара. пр. 1)
- алжапқыштың қалталарын үлгілеу (қара. пр. 2)

V Практикалық жұмыс:
– практикалық жұмыс барысында ағымдағы инструктаж жасау;
– үлгермеушілерге көмек көрсету;
5
VI. Өткен тақырыпқа анализ жасау және бекіту.
1. «Модель» дегеніміз не?
2. «Үлгілеу» дегеніміз не?
3. Үлгілеудің қандай түрлерімен таныстыңдар?
4. Алжапқышты модельдеу нұсқаларын ата?
5. Көркем модельдеу деген не, ол жұмысты кім орындайды?
6. Техникалық модельдеу деген не, ол жұмысты кім атқарады?
7. Модельдеудің кезеңдерін атаңдар.
8. Матаға пішін бөліктерін қалай орналастыру керек?

VII. Сабақты қорытындылау
– Сабақтың мақсатына жеткенін хабарлау.
– Оқушыларды бағалау.
– Үйге тапсырма беру.
VIII. Үй тапсырмасы: Алжапқышты матадан пішуге пішім бөліктерін дайындау, шыт мата, жұмыс қорабы, инемен және қайшымен жұмыс қауіпсіздік ережелерін қайталау.

3. Негізгі матаның суреті неғұрлым ірі, ашық түсті болса, қалтасының, етегінің суреті соғұрлым ұсақ болғаны дұрыс.
4. Ашық түсті маталарды ашық емес, ақ, қара, сұр түстермен үйлестіру керек.
5. Боз, түссіз маталарды ашық түсті қиындармен безендірген жөн.
Үлгілеудің әр түрлі тәсілдерін үйрету:
1. Көрнекіліктерден көрсету
- алжапқыштың төменгі бөлігін үлгілеу (қара. пр. 1)
- алжапқыштың қалталарын үлгілеу (қара. пр. 2)

V Практикалық жұмыс:
– практикалық жұмыс барысында ағымдағы инструктаж жасау;
– үлгермеушілерге көмек көрсету;
5
VI. Өткен тақырыпқа анализ жасау және бекіту.
1. «Модель» дегеніміз не?
2. «Үлгілеу» дегеніміз не?
3. Үлгілеудің қандай түрлерімен таныстыңдар?
4. Алжапқышты модельдеу нұсқаларын ата?
5. Көркем модельдеу деген не, ол жұмысты кім орындайды?
6. Техникалық модельдеу деген не, ол жұмысты кім атқарады?
7. Модельдеудің кезеңдерін атаңдар.
8. Матаға пішін бөліктерін қалай орналастыру керек?

VII. Сабақты қорытындылау
– Сабақтың мақсатына жеткенін хабарлау.
– Оқушыларды бағалау.
– Үйге тапсырма беру.
VIII. Үй тапсырмасы: Алжапқышты матадан пішуге пішім бөліктерін дайындау, шыт мата, жұмыс қорабы, инемен және қайшымен жұмыс қауіпсіздік ережелерін қайталау.

Сабақ №21

Сабақтың тақырыбы: Алжап

ышты матаға түсіру,көктеу тігісі және машинама мен тігу

\

№22сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Алжапқышты ,орамалды өңдеу

Білімділігі: өтілген сабақты пысықтап, жаңа сабақты меңгерту;
Дамытушылығы: қыздардың іскерлік қабілетін арттыру;
Тәрбиелігі: оқушыларды ұқыптылыққа, тазалыққа, әдептілікке, сыпайылыққа үйрету;

Сабақтың әдісі:сұрақ-жауап,тірек сызба

Сабақтың түрі: сын тұрғысынан ойлау

Сабақтың көрнекілігі: мата,ине-жіп,қайшы,см таспа,интерактивті тақта.

Пәнаралық байланыс: өмірмен,,химия,физика

Сабақтың барысы:

Оқушылар бес орталық бойынша жұмыс жаайды.

Ұйымдастыру кезеңі

а)Оқушылармен амандасу.
әБұйымды ылғалды жылумен өңдеу, жұмыс орны

1. Ылғалды- жылумен өңдеу жұмысына қойылатын талаптар

2. Ылғалды- жылумен өңдеу кезінде қолданылатын терминде

Булау –теріден жасалған бұйымды маникенге керу арқылы өңделеді.
Престеу-химиялық талшықтан маталарды өнеркәсіпте престеу.
Үтіктеу-табиғи талшықтан алынған маталар шыт,сатен,бөз.
Бұл түрлер матаның қалыңдығына, тоқылуына байланысты.Ылғалды жылумен өңдеу жұмыстары арнайы үтік столында орындалады.Үстел ағаштың қалың сортынан жасалады.Сырты қалаң бартовка матамен қапталады.Үтіктің үш түрі бар:пешті,электрлі,бумен ылғалданады.

Үтікпен жұмыс істегенде есептілікті,ұқыптылықты қажет етеді.
Ал енді оқушылар сендермен бірге топтастыру стратегиясы арқылы қауіпсіздік ережелерді айтып өтейік.

Қауіпсіздік ережелері

1.Аяқ астына резеңке кілемше қою керек;
2.Баусымның үтік табанына тиіп қалмауын қадағалау керек;
3.Үтікті электр жүйесіне қосқаға дейін онын бауын тексеру керек;
4.Разеткада ашады баусымда ақау болса мұғалімге хабарлау керек;
5.Үтік токпен қоректеніп тұрғанда оны саусақ ұшымен тексеруге болмайды;

Ал,енді балалар әр жұмыстың өзінің шартты белгісімен терминдері бойынша жұмыс жүргізіледі.

№	Терминология	Жұмыс түрі	Іс жүзінде қолдану
1	Бастыра үтіктеу	Матаның қалындығы	Қалта,өңір,жаға
2	Жатқыза үтіктеу	Жиекті бір жағына жатқыза үтіктеу	Шортының ортаңғы тігістері
3	Айыра үтіктеу	Жай тігісті екі жаққа айыра үтіктеу	Иық бүйір тігістері
4	Декатирлеу	Матаның отырмауы ашылмауы үшін ы.ж.ө.	Матаны пішер алдында
5	Бұйымды әрлеп үтіктеу	Матаның қыртысын кетіру	Дайын бұйымды әрлеп үтіктеу

ІІІ.Сарамандық жұмыс.
Жұмыстың орындалу реті:Бұйымды үтіктеп көрсету.

ІҮ.Жаңа сабақты бекіту.

Ой қорыту (нені білдік?)
1.Ылғалды жылумен өңдеу нешеге бөлінеді?
2.Бастыра үтіктеу киімнің қай жерлерінде қоланылады?
3.Қауіпсіздік ереже.
4.Булау дегеніміз не?

Ү. Қорытынды.

ҮІ Оқушыларды бағалау.

ҮІІ.Үйге тапсырма:Бұйымда әрлеп үтікте

№23сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Тұрғын үй ішкі көрінісі

Балалар бөлмесінің интерьері

Балалар бөлмесі – сәби көп уақытын өткізетін орын. Сондықтан оның интерьеріне аса жауаптылықпен қарау қажет.

Нәресте өмірінің алғашқы жылдарындағы психологиялық, дене және ой қабілетінің дамуы өз бөлмесінен басталады. Яғни, ата-ананың міндеті - бала дамуына қажетті жағдай жасау. Ал мұндай қиын мәселеде мамандардың кеңесіне жүгінген дұрыс. Сонымен, балалар бөлмесі интреьерінде ескеру қажет жағдайлармен таныс болыңыздар.

Жиһаз

Балалар бөлмесіндегі жиһаз міндетті түрде көп функционалды, экологиялық таза, және қауіпсіз болуы шарт. Сонымен қатар, табиғи материалдан жасалған, үшкір ұшы жоқ, фурнитуралары мен өңделуі жоғары сапалы болғаны дұрыс. Балалар бөлмесіне ең ыңғайлысы – модульді жиһаз. Яғни, бөлме интерьері бөлек жиһаз модульдерінен құрастырылады. Және олар бала өскен сайын, жасына сәйкес басқасына оңай ауыстырылады.

Еден мен қабырға

Кішкентай кезінде бала көбіне еденде отырып ойнап, еңбектейді. Сондықтан, оның жылы және ыңғайлы болуын қадағалау қажет. Еден төсемін таңдағанда, осыған назар аударыңыз. Оған қоса, төсем аллергенді болмағаны дұрыс. Балалар бөлмесіне тым қымбат түсқағаз алудың қажеті жоқ. Бастысы, ол экологиялық таза болса, жеткілікті. Ал жасөспірім жастағы бала түсқағазды көбіне плакат және фотосуреттермен жабыстырып тастайды. Кішірек болса, оған суретті өзі салады.

Түс

Балалар бөлмесінің интерьеріне пастельді түстер таңдаған жөн. Ашық қанық түстер тек акцент ретінде ғана орынды болуы мүмкін. Бөлме интерьері бала мінезінің қалыптасуына әсер етеді. Сондықтан, оған өз бөлмесі тек қуаныш пен қауіпсіздік сезімін ұялатуы қажет. Кішкентайынан қуанышты, жылы, көңілді атмосферада өскен бала жұмсақ мінезді болады.

№24сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Ас үй балаларға арналған бөлменің интерьін жасау

Ас үй – балалар үшін ең қауіпті орын. Төменгі ақыл-кеңестерді орындай отырып, Сіз оларды неше түрлі оқиғалардан қорғай аласыз:

• ішіндегі үлкендері плитаның шетінен максимальды алыстатып қойылып, плитадағы кастрюльдер осы тәртіппен қойылуы тиіс;
• қайнау процессін мұқият байқаңыз, конфорканың отын жайлап кететін, кастрюльден сүйықтықтың төгілуін жібермеңіз; ал майлы сүйықтықтар (майлар) керісінше, жануы мүмкін;
• газ өшіргіштерді ұстауды балаларға ұнайтындықтан, она пайдаланбағанда, газдың плитаға жіберілуі тоқтатылуы тиіс. Балалар естияр жасқа жеткенде, оларға плитаның өшіргішін неге ұстауға болмайтынын түсіндіру қажет. Газдың беруін тоқтатқан үміт болса да, олардың плитамен ойнауын рұқсат етпеңіз. Бір рет қана қателессеңіз болды, өшіргішпен ойнап үйренген бала, үлануы мүмкін.
• үйдегі химикаттар да балалар үшін потенциалды қатер тұғызуы мүмкін, өзіңіз пайдаланатын химикаттардың улылық деңгейін білу және мүмкінше олардың ішінен зянсызын таңдау қажет. Бұл нәрселер бірге жинастырылып және балаларға жеткіліксіз жерде кілтте жабылуы керек, бірақ ешқашан – ас бөлмедегі бақалшақтың астында немесе қолжетімді шектерде емес;
• бояулар, скипидар, бензин, техникалық майлар және басқа осындай өнімдер арнаулы, кілттке жабылатын шкафтарда сақталуы тиіс;
• тышқандарға, құрт-құмырсқаларға, таз ауруларына, арам шөптерге және т.б. қарсы құралдарды сақтау үшін сақтандырудың ерекше шаралары қажет;
• алкогольды ішімдіктер, бензин, нешетүрлі дақ кетірентіндер бар шөлмектерді абайлап пайдалану тиіс;
Оларды отқа жақын апармаңыз, себебі олар жануы мүмкін;
• ешқашан жетімділік жерде уландырғыш материалдарды немесе дәрілерді тастамаңыз: оларға жетуге, бала үшін лезде жетеді;
• керек емес қауіпті заттар ас бөлмеден алып тасталынуы тиіс; кілтке жабылмайтын, төменгі полкаларда, бала үшін қауіпсіз ғана заттарды тастауға болады;
• ерекше назарды ас үйдің аспаптары бар: пышақтар, қайшы және басқа кесетін нәрселері бар жәшікке аудару керек; оған бөбектер қол жетпейтін орын табу керек; олар ересек тартқанда, бұл заттардың арнауын және олардың қауіп-қатерін түсіндіруге болады;
• розеткаларда электрприборлардың ашасын қалдырмаңыз, әсіресе миксерлардың, кофемолкалардың, ет тартқыш; үтік те балалар үшін жетімді болмау керек;
• үй электрсайманының орталық топталған жерге түсүлуіне анық жету керек;
• автоматтандырылған тығын орнатыңыз.
• бала оларды столдан тартып түсіріп, өзіне төңкеріп алмау үшін, ас үйлік саймандардың бауын тығыңыз.
• Жәшік пен шкафтарда сарт етіп бекітілетін құлыптар орнатыңыз. Темір сататын дүкендерде сізге бірнеше түрлерін ұсынады. Кейбір комодтарға, ванна бөлмесіндегі пердеден жәшіктерге қарай шығыршық жасап метрлік шыбық өткізуге болады. Бұл бірнеше айға көмектеседі.
• Немесе жәшікті жіптің, баудың немесе тіпті иттің мойындығы көмегімен құлптаңыз.
• Щеткамен жиналынбайтын, сынған әйнектің кішкене сынықтарын жинау үшін, еңбектеп жүрген бала өзінің алақанын немесе тізесін жаралап алмау үшін, дымқыл қағаз сүлгіні пайдаланыңыз.
• Стакан мен кәрлен кесе орнына, балаға сынбайтын пластикалық немесе қағаз стакандар беріңіз. Оларды бала стулды жақындатып қойып оларға жете алатындай
жәшікте емес, шкафта сақтаныз.
• Тоназатқыштың бір жағына, бала қайта қайта жаңасын ала бермеу үшін, қағаз стакандарды ұстайтынды жабыстырып қойыңдар.
• Балаға жетімді болатын, бақалшақ астындағы барлық тазартатын құралдарды, кұлып астына қою керек (олардың орнына, балалар ойнауға болатын пластикалық шөлмектерді, банкілерді, табаларды қойыңыз). Қауіпті құралдар банкалары қақпақтарында, тырнақтың қызыл лагімен ашық белгі жасаңыз және балаларды иландырыңыз: қызыл түс қауіп қатерді маңыздайды.
• Естерінде болсын, бала сорпа ішетін тәрелкеден, ыдыс аяқ жуатын құрал бар суды ішіп көруі мүмкін, сондықтан құралды тек ыдыс аяқ жуар алдында құйыңыз.
• Ас бөлмедегі жәшіктен бірдене шығарып жатқанда, баланың аяғындағы башпайын басып кетпеу үшін, ол аяқ киімімен жүрсін.
• балаңыз оны тартып түсіре алатын стадиядан өтпегенше, дастарқанды пайдаланбаңыз.

№25сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Киім және аяқкиім күтімі. Жеке бас гигиенасы

Оқушының киіну гигиенасы. Киім денені сыртқы ортаның түрлі механикалық, химиялық жағымсыз әсерлерінен сақтайды. Сондықтан баланың денсаулығын қамтамасыз етіп, оның еңбек өнімін арттыруда киімнің маңызы зор. Гигиеналық түрғыдан қарағанда киім адамды сыртқы әсерлерден қорғап, денеге қажетті жағымды

жағдайларды қамтамасыз етіп қана қоймай, жеңіл, еңбекте, шаруада, қозғалыста қолайлы болу керек. Сондықтан киімнің физикалық және химиялық қасиеттерін білудің (жылу сақтау, ауа мен ылғалды өткізу, суды сіңіру, т.б.) маңызы ерекше. Киімнің эстетикалық мағынасы да көрнекті орын алады.

Киімнің физикалық және химиялық қасиеттері киім тігілген маталардың қасиеттеріне байланысты және қабаттап киген киімнің санына байланысты. Киім тігілетін маталардың жылу мен ауаны өткізгіш, ылғал сіңіру мен өткізу, серпімділік қасиеттері маңызды.

Матаның жылу өткізгіш қасиеті оның негізі мен түктеріне байланысты болады. Қалың, жұмсақ  түкті маталар жылуды жақсы сақтайды, себебі түктердің арасында ауа жиналып, жылуды сыртқа шығармайды. Ауа райы өте салқын болғанда киімді қабаттап киген тиімді болады, себебі киім қабаттарының арасындағы ауа жылуды сыртқа шығармай, оны сақтауға көмектеседі.

Маталардың ауа өткізгіш қасиеті киім ішіндегі қажетті ауа қозғалысы мен ауа алмасуын қамтамасыз етеді, яғни киім ішіндегі денеге жақын орналасқан ауаны желдету үшін қажет. Ауа желдетуі жеткіліксіз болғанда баланың еңбек қабілеті төмендеп, көңіл-күйі нашарлайды. Ауа өткізгіштік қасиет бос тоқылған тақыр маталарда жоғары болады, ал капрон, нейлон, жасанды жібектер ауа өткізбейді не нашар өткізеді. Жауында киюге арналған киімдер тігетін арнайы маталар мүлде ауа өткізбейді, сондықтан ондай киімдерді суық желден, жауын-шашыннан қорғану үшін ғана киюге болады.

Киімнің қажетті мөлшерде ылғал сіңіргіш қасиеті денсаулық сақтауда маңызды орын алады. Ылғал сіңіргіш қасиет деп маталардың ауадағы судың буын немесе денеден шыққан терді сіңіру қабілетін айтады. Бұл қасиет арқылы киім ішіндегі жылу дұрыс  алмасады. Жүн, трикотаж (тоқыма), жібектен тоқылған маталардың ылғал сіңіргіш қасиеті жоғары, ал жасанды жібекте өте нашар болады.

Эстетикалық және гигиеналық түрғыдан қарағанда киімнің серпімділік (қалпын сақтау) қасиетінің де маңызы бар. Бұл қасиет жүн, мақта маталарда талапқа сай, ал жасанды жібектердің кейбіреуінде нашар болады.

Сонымен, киімнің қасиеттері матаның қасиеттеріне байланысты, сондықтан барлық елдерде өндірілетін маталар арнайы санитарлық-гигиеналық сынақтан өтеді. Соның негізінде маталарды пайдалану жолдары мен тәртібі анықталады. Ғылым мен техниканың дамуына байланысты қазір көптеген жасанды жіптерден тоқылатын маталар өндіріледі, себебі олардың өзара қүны табиғи жіптен тоқылған маталардан арзан және көптеген түрлі-түрлі әсерлерге төзімділігі жоғары, жеңіл, мықты келеді, әсемдік, жеңілдік, қалпын сақтау қасиеттері жағынан жүннен тоқылған маталардан кем түспейді, бірақ олардың ылғал сіңіру қасиеті төмен болады. Капрон, нейлон, т. б. жасанды жіптерден тоқылған маталар күннің ультра күлгін сәулелерін жақсы өткізетін, өте мықты, әсем болғанымен, мүлде тер сіңірмейді, сондықтан денедегі тер, май бездерінің қызметін нашарлатып түрлі тері ауруларын тудырады. Соған байланысты Мұндай  маталардан іш киім, денеге тиетін үстіңгі жеңіл киімді тігуге болмайды.

Киімге деген гигиеналық талаптар оның түрін, пайдалану жағдайларын, ауа райын, қызмет бабын ескереді. Жалпы алғанда, барлық киімнің түрлерін 4 топқа бөледі: сыртқы ауыр киім және жылы бас киім, сыртқы жеңіл киім, іш киім, аяқ киім.

Оқушылардың сыртқы ауыр жылы киімі (пальто, тон, жылы курткалар, малақай, т. б.) жеңіл, жылы, баланың денесіне сай болу керек. Шектен тыс жылы киіну баланы ыстықтатып, терлеуіне, көңіл-күйінің, еңбегінің нашарлауына себеп болады. Тым жылы киінген балалардың суық тиіп, қабыну ауруларына үшырауы жиі кездеседі, оларда тез «тер қатады

Сыртқы жеңіл киім (костюм, көйлек, т. б.) баланың денесіне ықшам, қозғалысына қолайлы, жеңіл, мықты, әсем және таза болуы тиіс. Оның түрлі физикалық және химиялық қасиеттері гигиеналық талапқа сай, тігістері, түймелері, белбеулері денеге батпайтын, қан тамырлары мен көкірек қуысындағы мүшелердің қызметіне кедергі жасамайтын, ыңғайлы болғаны жөн. Жазғы ыстықта ауа райына сай өте жеңіл, күн сәулесін жақсы шашырататын, ауаны жақсы өткізетін киім киеді. Ондай киімдер мақта жіптен, табиғи жібек жіптерінен тоқылған маталардан тігіледі.

Iш киім табиғи жіптен тоқылған маталардан тігіледі. Ол әрі тер сіңіргіш, әрі жылу өткізгіш маталардан тігіледі. Іш киімнің тазалығы организм үшін өте маңызды, сондықтан оны мезгілімен жуып, тазартып отырған дұрыс. Жазда іш киімді жұмасына 2-3 рет, ал қыста 1-2 рет ауыстырып таза киіну керек.

Аяқ киім табанды тоңазудан, судан, түрлі механикалық жағымсыз әсерден, кірден сақтайды. Оның пішіні, мөлшері аяқтың табанына сәйкес болғаны жөн. Тар аяқ киім табанның қан тамырларының қызметін нашарлатып қана қоймай, онда көптеген анатомиялық кемшіліктерді тудырады. Мысалы, саусақтардың қисық өсіп, жалпақ табанның пайда болуы, терінің жарақаттануы т.с.с. Тар аяқ киімнің қан тамырларының қызметін нашарлатуына байланысты аяқтың тершең болуы, тез тоңазуы іспетті функциялық өзгерістер де пайда болады. Гигиеналық түрғыдан қарағанда аяқ киім жеңіл, ықшам болып, ауаны жақсы өткізіп, аяқты дұрыс  желдетуге және қажетті жылулықты сақтауына қолайлы, қозғалысқа кедергі жасамайтындай болуы тиіс. Аяқ киімнің, әсіресе жылуды сақтау және су өткізбеу қасиеттері ауа райына сай болғаны жөн. Ондай аяқ киім жақсы өңделген елтіріден тігіледі. Күн салқын кезде аяқ киімнің ішінен жылуды жақсы сақтайтын, айталық киізден ұлтарақ салып, жүннен тоқылған жылы шүлық киеді. Мұндай өте жылы аяқкиімді үйде киюге болмайды. Қысқы аяқ киімнің мөлшері 1-1,5 размер үлкен болып, ал жазғы аяқ киім жеңіл, аяққа сай болу керек.

 

№26сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Көкөніс өсіру – өсімдік шаруашылығының бір саласы

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік - тұқымды себер алдында даярлау туралы түсінік беру,бұрыш түрлерімен, бұрыштың тұқымдарын ажырату жолдарымен және өңдеу тәсілін,жылыжайлар туралы,оларды қалай дайындау керек екенін үйрету.Техникалық қауіпсіздік ережесін жетік білуге үйрету.

2.Дамытушылық – оқушылардың ой-өрісін кеңейту, білімдерін іс жүзінде көрсетуге ықпал ету, практикалық іс-әрекеттерін қалыптастыру,эстетикалық талғамдарын дамыту;

3.Тәрбиелік – еңбек мәдениетіне,іскерлікке,ұқыптылыққа,өзара көмек көрсетуге тәрбиелеу және өз ісіне жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау,түсіндіру.

Пәнаралық байланыс: биология,химия,информатика.

Сабақтың көрнекілігі: суреттер,тұқымдар,бұрыш тұқымдары,тыңайтқыш түрлері.

Қажетті құралдар: интерактифті тақта,күрек, кетпен, тырма,тыңайтқыш, полиэтилен.

Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі:

1.Бүгінгі сабақтың ерекшелігі теориямен практиканы байланыстыра өту;

2.Техникалық қауіпсіздік ережесін сақтау.

ІІ.Сұрақ-жауап арқылы өткен сабақты пысықтау.

1.Сорт дегеніміз не?

2.Тұқым сапасына қандай талаптар қойылады?

3.Тұқымның өңгіштігін қалай анықтап бере аласың?

4.Тұқымның дымқылдануы неліктен болады?

5.Қуатты өсімдіктер дегенді қалай түсінесің?

6.Тұқымды сақтау ережесін айтыңдар?

7.Практикалық тапсырма :а)берілген тұқымдарды ажырату;

б)тұқымның өңгіштігін анықтау.

ІІІ.Жаңа сабақ:Теориялық бөлім.

Тұқымды себер алдында арнайы өңдеуден өткізеді.Сонда ғана тұқымның өніп-шығуына және өсімдіктердің одан әрі өсуіне қолайлы жағдайлар қамтамасыз етіледі.Осындай жағдаларды атап өтелік:1)ылғалды барынша сақтау,

2)арамшөмтерді отау,

3)өсімдіктің бойына қоректік заттар жинақтау,

4)топырақты су,ауа және жылу келуін қамтамасыз ететін күйге жеткізу,

5)дақылдардың зиянкестері мен ауруларына қарсы күрес жүргізу.

Мұндай шаралар топырақты тырмалау, өңдеу,культивациялау және тегістеу арқылы жүзеге асырылады.

Тырмалау арқылы топырақтың үстіңгі қабатын қопсытып,арамшөмтерді жоямыз. Ылғалдың бұға айналып,ұшып кетуін азайту үшін,егістіктің бетін тегістейді.

Бұл үшін ауыр,орташа және жеңіл тырмаларды пайдаланады.Ауыр тырмалар топырақтың беткі қабатын терең әрі күшті қопсытады.Тырмалардың түрін топырақтың жағдайына қарай таңдап алу.Тұқым сепкенге дейінгі культивациялаудың мақсаты тырмалаудың мақсатымен бірдей,яғни арамшөмтерден тазарту,ылғалды жинап,сақтау.Егер тырмалаған кезде топырақтың үстіңгі қабаты 4-7 см тереңдікте өңделіп, қопсытылатын болса, культивациялаған кезде 8-14 см тереңдікте өңделіп,қопсытылады.

Тығыз топырақтың су және ауа өткіштігі төмен болады,онда өсімдіктердің тамыр жүйесі нашар өсіп дамиды,тез сіңетін минералды қосындылар саны азаяды,микробиологиялық процестер баяу өтеді,сондықтан оны қопсыту керек.Тұқымның қалыпты өсіп-өнуі үшін су, жылу мен ауа қажет. Тұқымда суды өз бойына сіңіріп алатын заттар бар.Құрғақ тұқым ылғал тұқымға қарағанда суды көбірек сіңіреді.Тұқымға ылғал келмей қалса, оның өсіп-өнуі тоқтайды.Малалау топырақтың белгілі бір қабатын нығыздауға мүмкіндік береді,ал мұның өзі ылғалдың капилляр арқылы төменгі қабаттан жоғарғы қабатқа көтерілуін және дәннің нығыз болуын қамтамасыз етеді, сондықтан тұқымның өнгіштігі жоғары болады.Топырақтың құнарлығын ,егіннің өнімділігін арттыру үшін топыраққа органикалық және минаралды заттар қосады.Тыңайтқыш топырақтағы физикалық, химиялық және микробиологиялық процестерге әсер етеді.Ауыл шаруашылығында қолданылатын тыңайтқыштар органикалық,минералдық бактериялық болып үш топқа бөленеді.

Органикалық :шымтезек , қи, көң , өсімдік шіріндісі,

құс саңғырығы.

Тыңайтқыш

Минералдық :азот , фосфор , калий , әк , пеш күлі , құрамында калий мен әк бар.

Бактериялық

Минералдық тыңайтқыш көп қаржыны қажет етеді,сондықтан өз ауылымызда бақшаға органикалык тыңайтқыш пайдаланған жөн.

Бітік егін алынған жылы оның ішінен бірігей тұқымдарын таңдап алып, дұрыс сақтау, дер кезінде тұқымдық сапасын тексеріп, тұқым себуге жақсылап әзірлеу керек.Тұқымды тазалаудағы мақсат-оны әр түрлі қоспалардан тазарту,ал сорттаудың мақсаты-тазартылған дәнді тұқымға және азық-түлікке арнап бөлу.

Тұқым танап бетіне біркелкі себілуі тиіс.Себу кезінде тұқымның танап бетінде біркелкі орналысуы, қажетті тереңдікке сіңірілуі және нығыздалған топыраққа түсуі, өсіп шыққан сабақтақтар жиілігінің бірқалыпты болуы қажет.Дақылдардың себудің түрлі әдістері бар,олардың ең көп тарағаны-қатарлап себу.Ол жаппай ,тар қатарлы,таспалы, кең қатарлы және ұялап себу деп бөленеді.

IV. Сабақты қорытыңдылау. Жас бағбандарға кеңес.

1.Көкөністер егетін жерді әзірлеу.

2.Жерді тыңайту.

3.Дақылдарды егу.

4.Тұқымды әзірлеу.

5.Тұқымды себу мерзімі.

6.Тұқым себудің тереңдігі.

1001 ұсақ –түйек.

Тұқым себу.

• Әсірісе ұсақ тұқымды себу кезінде мұқият болған жөн.

• Ұсақ тұқымды ұшталған шыбықпен тайыздау қазған жүйекке себеді;

• Тұқымды тым жиі салуға болмайды;

• Жүйекке тұқымды салған соң оның бетіне 0,5 см қалындықта шіріген көң аралыстырылған топырақты салады да алақанмен нығыздау керек;

• Соңсон оның үстіне тағы да 1-2см қалындықта көң не шымтезек себеді,бұл жүйекті тез кеуіп кетуден сақтайды.

V.Бағалау.Бүгінгі сабаққа білімдерін көрсетіп, белсенділікпен қатысқан барлық оқушыларды бағалау.

VI.Үйге тапсырма.§2;6;7;8;9.

VII.Практикалық бөлім.

Тәуелсіздік алып ,Республика атанған сәттен бастап,еліміз өз таңдауы бойынша нарықтық экономикаға бет алды.Казіргі уақыттағы жаһандану кезіндегі нарықтың бір бөлігі болу үшін бізге тез арада жаңа жағдайларда бейімделіп,жаңа қағидаларға сүйенуіміз қажет болды.Соған орай үкімет ауылда орналасқан мекптерге жержәне техника тегін бөліп отыр.Біздің мектепке де жер берілген соңы игеру үшін тұқым себіп,көшеттер дайындау керек..

1.Жартылай күрек жердің бетіңдегі топырақты аламы

№27сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Тұқым егу және жеміс -жидектер

Сабақтың мақсаты:
білімділігі:Оқушыларға жабық тұқымды өсімдіктердің қосжарнақты класы бөлімін және оған жататын асқабақ және орамжапырақ тұқымдастар туралы мағлұмат беру
дамытушылығы: Оқыту кезінде оқушыларға түрлі тапсырмалар мен жұмыстар бере отырап,оқушылардың ойлау қабілеттерін, қиялдарын,жадысын,шығармашылық қабілеттерін арттырып, сабаққа қызығушылықтарын ояту

тәрбиелігі:Оқушыларды өз беттеріменжұмыс жасауға,тапсырылған

жұмысты мұқият орындауға,алған білімдерін іс-жүзінде қолдана

білуге тәрбиелеу

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру,сұрақ-жауап,тапсырмалар

Сабақтың көрнекілігі: слаидтар,асқабақ,қияр,орамжапырақ

Сабақ жоспары: 1. Ұйымдастыру

2. Рефлексия

3. Үй тапсырмасын сұрау

4.Жаңа сабақты түсіндіру.

5. Артық болмас білгенің!

6.Жаңа сабақты бекіту тапсырмалары

а) ВЕЕН диаграмасы

ә) Биологиялық диктант

б) Сергіту. Жұмбақтар

г) «Биологиялық почта» ойыны

7.Оқушыларды бағалау

5. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың жүру барысы:

I.Ұйымдастыру

Рефлексия
Сәлеметсіздер ме, балалар! Мен сіздерге мынадай көңіл-күймен келдім. (күнді көрсету)
Ал сіздердің көңіл-күйлеріңіз қандай?
Оқушыларға карточкалар (күн, бұлт, бұлт арасындағы күн) таратылған. Әр оқушы өзінің көңіл-күйін білдіретін карточканы көтереді.
II.Үй тапсырмасын тексеру

Үй тапсырмасын «Бинго» ойыны арқылы сұрадым.

1.Алабота тұқымдасына қандай өсімдіктер жатады,маңызы қандай?

2.Сексеуіл қандай өсімдік,оның қандай пайдасы бар?

Үй тапсырмасын сауалнама жұмысы арқылы қорытындыладым.

III.Жаңа сабақ

Асқабақ және орамжапырақ тұқымдастар

Асқабақ тұқымдастар бұлар-бақша өсімдіктері. “Бақша”парсының “шағын бақ” деген сөзінен негіз алады. Онда өсірілетін өсімдіктерді бақшада өсетін дақылдар деп есептейді. Асқабақ, қарбыз, қауын, қияр-бақшада өсірілетін қосжарнақты өсімдіктер.

. Бұл өсімдіктердің көпшілігі бізге бұрыннан таныс.

Бақша өсімдіктерінің негізгі ерекшеліктері-шөптекті біржылдық өсімдіктер. Қазақстанда асқабақ тұқымдастарға жататын көпжылдық өсімдіктің бір түрі Қаратау маңында кездеседі. Ол құтырған қияр. Өркендері шырмалып немесе төселіп өседі яғни олар-жатаған сабақты өсімдіктер. Бұлардың сабағында мұртшалары бар. Мұртша-өзгерген өркен. Асқабақ тұқымдастар тропиктік, субтропиктік, елдерде таралған. Олар негізінен алғанда мәдени өсімдіктер.

Асқабақ тұқымдастар ұзын сағақты,жай жапырақты болады.Гүлдері жапырақ қолтығында ,шашақты гүлшоғыр түрінде немесе жеке өседі.Көпшілігі дара жынысты,қосжыныстылары да кездеседі.

Асқабақ тұқымдастардың гүлінде жіңішке 5 тостағанша жапырақшалары,5 тұтасқан күлтесі бар.Аталығы 5-еу,оның 4-еуі тұтасып,екі-екіден біріккен.Бір аталығы бос тұрады.Кейде 5 аталық тұтасып,гүл ортасына бағана түзеді.Аталық тозаңдығы-имек.Аналық жатыны үш ұялы.Жемісі-қабақ.Асқабақ тұқымдастардың тұқымы көп болады.Бір тұқымды түрлері де бар мысалы,мексикалық қияр-чайот.

Асқабақ тұқымдастар бақшада өсірілетін мәдени өсімдіктер болып саналады.Бұлар –жемісі ірі өсімдіктер.

Асқабақ-ірі жемісті тағамдық,дәрілік,малазықтық және сәндік,біржылдық шөптекті өсімдік.Оның ұзындығы 5 метрге жететін жатаған сабағы болады.Бес қырлы сабағында тікенектер көп өскен,Жай жапырақтарында қарама-қарсы орналасқан мұртшалары бар.Мұртша-түрін өзгерткен өркен,жатаған сабағы нәзікболғандықтан,жан-жағында басқа өсімдікке оралуға тіпек үшін қажет.Жапырағы- ірі,тақтасының жиегі 5 салалы тілімденген жай жапырақ.Гүлі дара жынысты,бірүйлі,жапырағы қолтығында жеке-жеке өседі. Аталық гүлінің формуласы:Т(5)К(5)А(2)+(2)+1Ж0

Аналық гүлінің формуласы:Т(5)К(5)А0Ж(3)

Тұқым себу.

• Әсірісе ұсақ тұқымды себу кезінде мұқият болған жөн.

• Ұсақ тұқымды ұшталған шыбықпен тайыздау қазған жүйекке себеді;

• Тұқымды тым жиі салуға болмайды;

• Жүйекке тұқымды салған соң оның бетіне 0,5 см қалындықта шіріген көң аралыстырылған топырақты салады да алақанмен нығыздау керек;

• Соңсон оның үстіне тағы да 1-2см қалындықта көң не шымтезек себеді,бұл жүйекті тез кеуіп кетуден сақтайды.

V.Бағалау.Бүгінгі сабаққа білімдерін көрсетіп, белсенділікпен қатысқан барлық оқушыларды бағалау.

VI.Үйге тапсырма.§2;6;7;8;9.

VII.Практикалық бөлім.

№28сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Қырықабат өсіру әдісі

Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Ақпарат ұғымын, түсінігін, мағынасы мен түрлерін үйрету
2. Дамытушылық: ой-өрісін дамыту.
3. Тәрбиелік: тазалыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Пән аралық байланыс: экономика
Сабақтың көрнекілігі: дербес компьютер, оқулық

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі: сәлемдесу, түгендеу, назарларын сабаққа аудару
2. Үй тапсырмасын тексеру:
3 Алғашқы көмек деп нені айтамыз?
4 Монитор мен көздің ара қашықтығы қанша сантиметр болуы керек?
5 Адамды тоқ ұрғанда не істеу керек?
6 Компьютерде жұмыс бастар алдында оқушының міндеттерін атаңыз?
7 Көзге қандай жаттығуларды білесіздер?

Жаңа сабақ

Жүктілік кезінде әйелдерге брюссель қырыққабатын фолий қышқылының көзі ретінде тамақтану үлесіне қосуға кеңес беріледі. Ол жүйке жүйесінің дұрыс дамуы үшін қажет және балалардағы туа біткен кемістіктердің пайда болуын азайтады. Бас антиоксидант С дәруменінің өте тамаша көзі ретінде брюссель қырыққабаты жас аналарға беттің өте жақсы реңін сақтауға көмектеседі. Құрамындағы жасұнық жүкті әйелдерді жиі тынышсыздандыратын іштің қатуына жол бермейді.

Сый ретіндегі брюссель қырыққабаты

Еуропалық Одақтың ғылыми бағдарламаларының бірінің ең үздік қатысушыларына арналған сый хрустальді брюссель қырыққабаты болып табылады.

қырыққабат

Брюссель қырыққабаты – Брюссель төңірегінде 1750 жылы жабайы өсімдік ретінде табылған қырыққабаттың бір түрі. Бельгиялықтар брюссель қырыққабатын 1821 жылы алғаш өсірдік деп сендіреді және оны бәрінен артық мақтан тұтатын (вафлимен, шашыратқымен, ірімшіктермен және бельгиялық печеньемен қатар) ұлттық тағам деп санайды. Брюссель қырыққабатының заманауи түрі аязға шыдамды. Бұл өсімдіктің биіктігі бір метрге дейін жетеді, оның сабағында 20-дан 75-ке дейін кішкене қауданшалар өседі.

Тұқым себу.

• Әсірісе ұсақ тұқымды себу кезінде мұқият болған жөн.

• Ұсақ тұқымды ұшталған шыбықпен тайыздау қазған жүйекке себеді;

• Тұқымды тым жиі салуға болмайды;

• Жүйекке тұқымды салған соң оның бетіне 0,5 см қалындықта шіріген көң аралыстырылған топырақты салады да алақанмен нығыздау керек;

• Соңсон оның үстіне тағы да 1-2см қалындықта көң не шымтезек себеді,бұл жүйекті тез кеуіп кетуден сақтайды.

V.Бағалау.Бүгінгі сабаққа білімдерін көрсетіп, белсенділікпен қатысқан барлық оқушыларды бағалау.

VI.Үйге тапсырма.§2;6;7;8;9.

VII.Практикалық бөлім.

№ 29сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы:Шығармашылық жоба туралы түсінік

Сабақтың мақсаты:Шығармашылық жоба туралы толықтай мағлұмат беру

Білімділігі:Шығармашылық жоба туралы толықтай мағлұмат бере отырып,оқушылар өз қиялдарына сүйене отырып,белдемшелерге өзгертулер енгізу

Дамытушылығы:Өз бетінше жұмыс жасауға,ой қиялын,зейінін дамыту

Тәрбиелігі:Шыдамдылыққа,ұқыптылыққа,тазалыққа,табандылыққа тәрбиелеу

Сабақтың түрі:Аралас сабақ

Сабақтың әдісі:Ауызша,сөздік

Сабақтың көрнекілігі:Белдемшелер

Құрал жабдықтар:Қарындаш,өшіргіш,сызғыш,калам,бор,ине,жіп,мата

Сабақтың құрылымы:I.Ұйымдастыру кезеңі

II.Жаңа тақырыпты түсіндіру

III.Сарамандық жұмыс

IV.Сабақты бекіту

V.Үй тапсырмасы

VI.Қорытынды

I.Сәлеметсіздерме оқушылар!

Бүгін сабақта кім жоқ?

Белгілеу

II.Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы:Шығармашылық жоба туралы түсінік.Шығармашылық жоба-өздерің қиялдаған армандаған мақсаттарыңды іске асыруға көмектесетін жолдың бірі.Енді сендер алтыншы сыныпқа дейін алған білімдеріңді,қабілеттеріңді осы шығармашылық жоба арқылы сынап көресіңдер.Оқулықтағы материалдарды алу міндет емес.Сендер жоба жасау үшін өздерің қызығатын кез келген мәселені таңдап алуларыңа болады.Біз бүгін жоба үлгісіне белдемшені алайық.

III.Белдемшені алған себебіміз:Лабораториялық сарамандық жұмыста оның құрастыру жолымен бұрыннан таныссыңдар.Белдемше қыз баланың ең қажетті киім түрлері болып табылады.Қазіргі кезде сән бағытына байланысты mini өте қысқа maxi тым ұзын болып бөлінеді.Неше түрлі белдемшелер сызып ішінен біреуін таңдаймыз.

Тік белдемше:ұзындығы тізеге дейін,сол жақ бүйір тігісінде сырмалы ілгек орналасқан.

Белдігінің ұзындығы түймелік ирек тігін машинасымен өңделген.

IV.Шығармашылық жоба дегеніміз не?

Белдемше нешеге бөлінеді?

V.Белдемшелеріңізді аяқтап келу

VI.Кабинетпен жұмыс орнын жинау

Сау болыңыздар!

№ 30 сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Жобаны таңдау және негіздеу

Білімділік: Бисермен кестелеп тоқу техникасы жөніндегі білімді бекіту.

Дамытушылық: көркемдік талғамды дамыту; танымдық қабілеттерін, жобаны талқылау мен қорғау іскерліктерін дамыту.

Тәрбиелік: эстетикалық талғамды тәрбиелеу.

Оқулық/әдебиет: Технология 9 сынып. 

 

Сабақ үлгісі: аралас.

Сабақ өткізу әдістері:

а) түсіндіру-иллюстрациялық (әңгімелесу, дидактикалық материалмен жұмыс, көрнекілік);

ә) жеке іздестірушілік;

б) нұсқама, сарамандық жұмыс, өздігінен орындалатын жұмыс.

Оқу құралдары:

а) пәндік-табиғи объектілер, көрнекті құралдар; сарамандық-еңбек қызметі;

Сабақ барысы

 

Ұйымдастыру кезеңі

 

Оқушыларды түгелдеп, сабаққа дайындығын тексеру, өткенді қайталау.

 

Жаңа материалды түсіндіру

Бүгінгі сабақтың мақсаты - шығармашылық жоба үшін объектіні таңдай білуге үйрену және бисермен тоқу техникасын жетілдіру.

Жұмысты шығармашылықты түрде ұйымдастыру үшін сынып шағын топтарға бөлінеді, әрбір топ жұмыстың өздеріне бөлінген кезеңін атқарады, әрбібір топтың өз жұмыс орны, қажетті құралдары болады және мұғалімнің кеңесін ала алады.

Жоба бойынша жұмыс.

1.     Жобаның көкейтестілігі.

Жобаны жіктеу мен талқылау  барысында іс-әрекеттер жоспары жасалады, проблемаға талдау жүргізіледі.

Қазір қолда не барын және нені істеу керек?

Деген сұрақ төңірегінде пікір алмасады.

Идеялар мен ұсыныстар банкісі құралады.

 (Жұмыс барысында мұғалім мақсат коюға көмектеседі, жұмысқа түзету енгізеді).

2.     Зерттеу.

Жоба нұсқалары суреттермен, сұлбалармен, қысқаша сипатталармен қатар беріледі.

Тақырып бойынша ақпарат жиналып, талқыланады.

Бірлесіп талқыланғаннан кейін негізгі нұсқаны таңдап алады.

Мұғалім іс-әрекеттер жоспарын жасауға көмектеседі.

Жобаны дайындаудың технологиялық картасын құрастырады, аспаптар, материалдар іріктеліп алынады.

Мұғалім әрбір топтағы технологиялық операциялардың реттілігіне түзетулер енгізеді.

Оқушылар көрсетілген дайын жобаларға талдау жасайды, болашақ бұйымға қажетті заттардың тізімін құрастырады.

3.     Жоба тақырыбын таңдап алуды негіздеу, идеяларды дайындау мен үздіктерін таңдап алу.

Оқушылар мұғаліммен бірге алға қойылған мәселелерді талқылайды. Өз жобалары үшін қажетті ақпаратты іріктеп алады.

4.      Нәтижелер мен қорытындылар:

Оқушылар дайындаудың оңтайлы технологияларын таңдап алып, болашақ жобалардың эскиздерін көрсетеді, жиналған ақпаратты нақтылайды, талдайды, қорытындылар жасайды.

(Барлық жұмыс мұғалімнің бақылауымен жүргізіледі.)

Жоба таңдағанда қойылатын талаптар.

 

1.Таңдаған заттың өзіңе жақсы таныс, түсінікті, қызықты болуы керек.

2.Таңдаған зат сенің шығармашылығыңды көрсете ала ма?

Осының барлығын ойластыру керек.

3.Таңдаған жобаның күрделілігін, қанша еңбекті қажет ететінін білу керек.

 

 

Мысалы:   Бисермен кестелеу жобасы.

 

Ұйымдастыру және дайындық кезеңі.

Шығармашылық жобаны бастамас бұрын жұмыс барысында көңіл бөлуді қажет ететін жайттарды сұлба түрінде сызып алған дұрыс.

 

Туындаған проблема мен қажеттілікті негіздеу.Картина тек қана әдемі болып қана қоймай, сонымен қатар функциональды болу керек.Түстер үйлесіміне сәйкес келетін бисерлер таңдау керек.

 

Жобаның назар аударуды қажет ететін тұстары.

Іздену іс-әрекеті: Кеңістікте ойлауды дамыту. Кескіндемелік дағдыларды  қалыптастыру.

 

Сурет таңдау. Алдымен сурет композициясын таңдау,  дайын сұлбаны қағазға сызып алуға болады,  дайын сұлбаны пайдаланып, өлшеміне қарай мата таңдап кестелеуге болады.

 

Материал таңдау. Негіз үшін алынған мата онша қатты емес, кестелеу кезінде жақсы өңделетін болуы керек. Көптеген маталар өзінің әлсіз жылтырымен, түсімен, жұмысты толықтырып тұрады.

 

Жобаны дайындауға қажет құрал-жабдықтар мен айлабұйымдар.

 

Тігін машинасы (шеттерін өңдеу үшін), қол тігімдері үшін инелер, қайшы, қалам, мм-лік қағаз, оймақ, бисер, үтік, кергіш.

 

Жұмыс орнын ұйымдастыру және қауіпсіз жұмыс істеу қағидасы.

Жұмысқа, жұмыс орнына жауапкершілікпен қарау керек.

Кестелеуге арналған негізгі қағидалар-жұмыс орнының жабдықталуы және өзіңді қатты шаршатпай жиі-жиі үзіліс жасап, ұзақ уақыт жұмыс істеу.

 

Кіріспе нұсқама.

Оқушыларды тапсырманы орындауға бағыттау.

Ағымдық нұсқама:                                                                                                                                                                     а) жұмыс орындарын ұйымдастыру;                                                                                                               ә) еңбек тәсілдері орындалуының дұрыстығын тексеру;                                                                                                 б) ҚТЕ-нің сақталуын тексеру;                                                                                                                                   в) үлгерген оқушыларға қосымша тапсырмалар беру.

 

Жаңа материалды бекіту:

 

Оқушы жұмысының нәтижесіне қарай  бекіту.

 

Үй тапсырмасы:

 

Жоба жазу, дайын жұмысты жақтаушамен сәндеу, жобаны қорғауға дайындау.

Жұмыс орындарын жинастыру.

 

Қорытынды нұсқама:

а) сабақты қорытындылау;

ә) сипатты қателіктер мен олардың себептеріне талдау жасау;

б) оқушылардың жұмысын бағалау.

 

Жоба жасау - бұл жеке тұлғаны өз қажеттіліктерін сезінуге, бұйымдарды әшекейлеуге өзін-өзі көрсетуге бастайтын жол.

№ 31сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Бұйымның жарнамалық қысқаша мазмұны

Ғылыми жарысқа келесі жұмыстар ұсынылады:

1. Ғылымның осы саласындағы фактілерді, оқиғаларды, құбылыстарды және жеке , бұрын мәлім болмаған жақтарын жариялайтын;

2. Практикалық тапсырмаларды шешуде жаңалық еңгізетін аппараттар, модельдер мен аспаптардың конструкциясын ұсынатын, мектептегі эксперименттерді , өндірістік үрдістердің ұтымды пайдалануын жетілдіруге қатысатын;

3. Әлеуметтік- экономикалық мәселелерді шешуге бағытталатын экономикалық- заңды негіздемесі бар компьютерлік модельдер мен жобалар;

4. Жарысқа кәмілеттік жасқа толмағандарға рұқсат берілмейтін аппаратуралар, сондай-ақ адам денсаулығы мен жануарларға зиянды заттары бар (уытты, радиоактивті, канцерогендік және мутагендік әрекеттегі зерттелмеген биологиялық активті құрамалар, адамдар мен жануарларға патогенді немесе оған тең заттар, микроағзалар, вирустар, алкоголь, темекі т.б) және жануарларға қатыгездік көрсететін эксперименттер пайдаланылған жұмыстар жарысқа қатысуға жіберілмейді;

5. Ғылыми жарыстарда бұрын қаралған және қорғалған жобаларды жарысқа қатыстыруға жол берілмейді.

Ғылыми жоба тақырыптарын таңдау ережесі

1. Тақырып оқушыларға қызықты, оларды тартатындай болу керек.

2. Тақырып орындалатын, шешімі зерттеуге қатысушыларға пайдасы тиетіндей болу керек.

3. Оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, жетекші өзі жақсы білетін тақырып аясын таңдау керек.

4. Тақырып шынайы болу керек, онда жаңа дүниелер, күтпеген жаңалық, ерекшелік элементтері болу керек.

5. тақырып жұмыс ұзақ жылдарға созылмай, тез орындалатындай болу керек.

6. Тақырыпты бәрі түсінетіндей болу керек, әрине тақырып оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес келу керек.

7. Тілегі мен мүмкіндігінің ұштасуы.

Тақырып таңдар кезде жоғарыда аталғандардан басқа, келесі ұсынымдар ескерілу керек:

№ 32сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Жобаға қойылатын талаптар,зертелуі

№ 33сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Жобаның мақсаты міндетті

№ 34 сабақ 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Алжапқыш пен орамалды көркем безендіру