Қоржын тігу технологиясы

Кереева Луиза Сериковна

Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласы

Мектептен тыс жұмыс орталығы

Қосымша білім беру педагогі

«Сәнашар» үйірмесінің жетекшісі

Ашық сабақ

Тақырыбы: «Қоржын»

Мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға  қолөнер және қазақтың ұлттық бұйымдары туралы  білім беру.  Қолөнердің тігу, тоқу, құрастыру туралы білім , білік дағдыларын қалыптастыру. Қолөнер  бұйымын жасап шығару, қоржынды тігіп үйрену.Үлгісін дайындау, білімін жетілдіру.

Дамытушылық: Білімдерін іс жүзінде шығармашылықпен дамыту, қазақтың қолөнер бұйымдары туралы алғанбілімдерін, дағдыларын нығайту.Бұйымды жаңа дизайн үлгіде көрсету. Қоржынды пішу, тігу әдісін үйрету, өнерге
қызығушылығын дамыту. Оқушылардың ой-өрісін елестету қабілеттерін дамыту

Тәрбиелік: ұлттық қолөнерге деген қызығушылығын, эстетикалық сезімін артырып, еңбексүйгіштік , іскерлік қабілеттерін ұштастыра отырып әсемдікке баулу, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: Сұрақ - жауап, әңгімелесу, сарамандық жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: көрмелік бұйымдары:

Сабақтың өту барысы:

а) Сәлемдесу

ә) Оқушылардың назарын сабаққа аудару

б) Оқушылардың құралын тексеру, жағдайларын жасау

I бөлім . Жаңа сабақ.

Сәлеметсіздер ме оқушылар. «Өткенін білмеген болашаққа жол салып жарытпайды» -дейді дана халқымыз. Ендеше ата- бабамыздың бұрынғы тіршілігін, тұрмыс тарихын бүгінгі ұрпақ білу,атадан балаға мирас болып келе жатқан қолөнерін зерттеп,біліп,үйреніп,шеберлігін үлгі тұту әрбір ұрпақтың міндеті ,парызы.
Қазақ халқының көшпелі тұрмысында киіз үй ішінде қолданылатын бұйымдар өте көп. Бұрын бұл бұйымдарды кереге басына, қабырғаға ілетін болғандықтан, ол биязы жүннен тығыз, әрі жұқа басылып жасалады.
Қазақ халқында ыдыс-аяқ сақтайтын қазіргідей ағаш жиһаздары болмағандықтан,бұйымдарды мал терісінен, жүннен киізден дайындап, дәл сол кездің тұрмысына лайықтап жасаған. Күнделікті тұрмыста, көшіп-қонғанда ер-тоқымға арта салуға қолайлы болу үшін бұйымдарға құлақбау таққан.

Қоржын – иірілген жүннен тоқылған бұйым. Ертеректе түрлі заттар алып жүруге пайдаланған. Жай жолақты немесе түрлі өрнекті, сондай-ақ түкті кілемше түрінде болады. Басында тұрмыстық зат ретінде кәдеге жараған . Қоржын бүгінде қазақтың той-томалағының барлығында кездеседі. Бесік тойдан бастап, үйлену тойына дейін. Дегенмен, той түрлі болғанымен, қоржынның атқарар міндеті бір. Ол – арнайы сыйлықтың «сандықшасы» іспетті. Ізгі ниетпен, ақ тілекпен алып келген қоржынды той иелері сақтап қояды. Тіпті, бесік тойдан қалған қоржынды әжелеріміз немеремнің үйлену тойында қолданамыз деп сандықтың түбіне салады екен. Заман өзгеріп бүгінде киізден, текеметке арналған қатты матадан қоржын аса жиі жасала бермейді.

Бұрынырақта сүндетке отырғызылған балаға арнап атқа жабу жауып, ашамай салып, жігіт болдың деп тай атаған. Сүндеттелген баланы сол тайға отырғызып, алдына қоржын іліп, туған-туыстарын тойға шақыртуға шығарған. Шақырту алған қонақтар балаға «құтты болсын» деп тәттілерін қоржынға салып берген.

Қоржын түркітілдес халықтың көбісінде кездеседі. Қолданыс аясы да бір. Бұрындары тұрмыстық қалта ретінде пайдаланса, бүгінде салт-дәстүрге қатысты алыс-берісте қоржынның алар орны зор. Алашапанды өзбек халқы оны «хурджин» деп атаса, қырғыздар «куржун» дейді екен.

Қоржынды тігу барысында өзге дорба, көрпеше, текеметтерге қарағанда ерекше, кішкентай қос мүйіз, сыңар мүйіз сынды ою-өрнектер қолданылған. Және қоржын түсінің қанықтығымен ерекшеленуі тиіс. Басты қолданатын түстер: қою қызыл, ал қызыл болған. Қоржын әсем өрнектелген қос қалтаның бірігуімен тігіледі. Бір қарағанда пішіні де, түсі де ұқсайтын қоржынды тігіншілер ою-өрнектердің көмегімен бір-біріне ұқсамайтын ерекше дүние етіп шығарады.

«Өткенін білмеген болашаққа жол салып жарытпайды» -дейді дана халқымыз. Ендеше ата- бабамыздың бұрынғы тіршілігін, тұрмыс тарихын бүгінгі ұрпақ білу,атадан балаға мирас болып келе жатқан қолөнерін зерттеп,біліп,үйреніп,шеберлігін үлгі тұту әрбір ұрпақтың міндеті ,парызы.
Қазақ халқының көшпелі тұрмысында киіз үй ішінде қолданылатын бұйымдар өте көп. Бұрын бұл бұйымдарды кереге басына, қабырғаға ілетін болғандықтан, ол биязы жүннен тығыз, әрі жұқа басылып жасалады.
Қазақ халқында ыдыс-аяқ сақтайтын қазіргідей ағаш жиһаздары болмағандықтан,бұйымдарды мал терісінен, жүннен киізден дайындап, дәл сол кездің тұрмысына лайықтап жасаған. Күнделікті тұрмыста, көшіп-қонғанда ер-тоқымға арта салуға қолайлы болу үшін бұйымдарға құлақбау таққан.

Сергіту сәті: «Қоржын» сөзіне сөз жұмбақ

1. Мата қалдықтарынан тігілетін бұйым? (Құрақ)

2. Қағаздарды бүктеу арқылы жасалған бұйымдарды қалай атайды? (оригами)

3. Әйнетен пайда болған моншақ ты қалай атайды? (Бисер)

4. Ағаштан жасалған әшекейлі сандықты қалай айтады? (Кебеже)

5. Теріден жасалған сусын құятын ыдыс? (Торсық)

6. Киім кешек тағы басқа заттарды салуға арналған ағаштан жасалған бұйым? (Сандық)

ӀI бөлім. Оқушының білімін тексеру.

Өткен сабақта қандай бұйыммен жұмыстандық, дұрыс қоржын бұйымын жасауды бастадық, жұмысты бастау үшін не істедік, дұрыс бастырасын дайындап, сол бастырма бойынша матаға бастырып, қиып піштік, сосын қандай тігісті пайдаланып бөлшектерді біріктіріп тігіп шықтық, дұрыс торлау тігісін пайдаланып тігіп шықтық. Содан соң оюды дайындап қоржынға жапсырдық. Қоржынды безендіру үшін шашақтар дайындадық.

ӀIӀ бөлім. Машықтық жұмыс.

1. Қоржын жасауға керекті

материалдарды дайындап

аламыз.

1. Фетр мамасын қоржынды

пішіп аламыз.

1. Қоржынды тор тігісімен

әсемдеп тігеміз.

1. Қоржынды безендіруге шашақ,

ала жіп, ою дайындап аламыз.

1. Қоржынды шашақ, оюмен

безендіреміз

1. Қоржынның аспасын бекітіп

тігіп жұмысты аяқтаймыз.

IV бөлім. Қорытынды:

«Көнені керек етпесең, жаңа табылмайды» деп Шәкәрім атамыз айтқандай, көнені қадірлеп, кейінгі ұрпаққа жеткізу – біздердің және жастардың міндеті. Көне бұйымдарды ұмытпай, оларды қазіргі заманға лайықтап, жаңа үлгіде жасап шығару біздің парызымыз және қолөнеріміздің шарықтауына қосқан үлесіміз деп білейік.

Қазақта қыз баланың тәрбиесі бірінші орынға қойылған.
«Өмірдің жалғасы »-деп қарап қыз баланы «үй- ұйытқысы » үй ұстауға, отбасы тіршілігіне баулыған.Алты жастан бастап суыртпақ суыртып қол өнерге баулыған. Ендеше қазақ халқының еншісіне тиген қол өнер негіздерін үйренуде қыз балаларға, өнердің бағы қонсын деп тілеймін.