?ол?нер - ежелден келе жат?ан к?сіп. Ол халыкты? ?мірімен, т?рмысымен бірге дамып, ?рпа?тан ?рпа??а беріліп отырады. ?нер туындыларыны? иесін шебер деп ата?ан. ?ол?нер шеберлері таби?атты? ?сем к?ріністерін ?оленер б?йымдарында жиі ?олдан?ан. ?ол?нер д?ние ж?зіні? ?р хал?ында бар. Сонымен ?атар ?р елді?, ?р халыкты? тарихи дамуына, т?рмысына, таби?и ерекшелігіне ж?не эстетикалы? тал?амына байланысты езіндік ерекшеліктерімен ешпес із ?алдырып келеді. ?азіргі кезде ?ол?нер элементтерін ?й интерьерінде, киім с?ндеу кезінде, а?аштан жасал?ан б?йымдарды ?шекейлегенде кеп ?олданылып ж?р. Оны? орындалу технологиясына да ерекшеліктер енгізіліп отыр. Дегенмен к?не заманнан келе жат?ан ?аза? ?ол?нері ез хал?ыны? д?ст?рлі керкемдік м?расын са?тап ?ал?ан. Сол ?оленерді? бір т?рі ою-?рнек. Ою дегеніміз - ернектерді? бір т?рі. ?азакты? ою ж?не ернек деген ?ос сезі латынша орнамент деген ??ымды білдіреді. Оны? ма?ынасы с?ндеу, ?семдеу дегенді білдіреді. Осы с?ндеу, ?семдеуді? бірт?рі, я?ни хайуанат, жан-жануар ж?не есімдік белгілері мен м?шелері. Геометриялы? фигуралар іспеттес элементтерді? ?немі ыр?а?ты ?айталанып, симметриялы орналас?ан ?рісі мен ??рылымын ою деп атаймыз. Ою белгілі бір затты ою (тас, темір, а?аш), кесу (а?аш, с?йек). Тілу (был?ары, тері), ?ию (?а?аз, мата) т?сілдері ар?ылы ж?зеге асады. Ойыл?ан, кесілген, тілінген, ?иыл?ан оюды бір зат?а кіріктіріп, жымдастырып, жапсырып ?шекейлейді. Ою к?нделікті т?рмыста ?й жи?аздарын, сырма?, текемет, керпеше, санды?, кебеже, ж?кая? беттерін безендіруде ?олданылады. Ою сонау заманнан ?рпактан ?рпа??а ауысып б?гінге жеткен. ?алымдарды? зерттеулеріне с?йенсек, б?л енер бізге ежелгі кешпенділерден жеткен. Бізді? заманымыздан б?рын?ы VII-IV ?асырларда Орта Азия, ?аза?стан, Алтай ж?не О?т?стік Сібір жерлерінде бір-бірімен ты?ыз байланыста орта? м?дениеті бар туыстас тайпалардан бізге жеткен ою ?неріні? бір ж?рна?ы Алтай е?іріндегі Пазыры? ?ор?анынан табыл?ан сырма? пен кілем, ?й жи?аздары.
?ылымда ою-?рнекті зооморфты?, хайуанатты?, геометриялы? дел ?ш топ?а белу немесе б??ан космогониялы?, астральды?, ?арышты? деп тертінші топты ?осу ж?йесі бар. Келесі бір ?алымдар тобы ою-ернек т?рлерін физикоморфты? ж?не биоморфты? деп екі топ?а б?ліп ?арастырады.
Енді оюларды? м?н ма?ынасына, т?рлерінетокталайы?.
«?ош?ар м?йіз» ернегіні? ма?ынасы - ту?ан жер тесін толтыр?ан отар-отар ?ой деген халы?ты? арман тілегін, молшылы?ты білдіреді. ?ош?ар м?йіз - ?ош?арды? м?йізі т?різдес ою. Мал шаруашылы?ымен айналыс?ан ?аза? хал?ыны? кешпелі емір салтымен байланысты ту?ан. ?ош?арм?йіз оюы неше т?рлі форма?а еніп, ?аза? б?йымдарыны? кебінде кездеседі.
?ош?ар м?йіз оюы негізінде сы?ар м?йіз, ?ос м?йіз, сыны?м?йіз, тік м?йіз, ?ыры? м?йіз оюлары ?алыптас?ан. Б?л ою-?рнектер ?оленер б?йымдарында байлы? пен то?ты? белгісін білдіреді.
«С???ар м?йіз» оюы ?она?жайлылы?ты білдіреді.
«?ос м?йіз» оюы емірде ж?бы жазылмасын дегенді білдіреді.
Саба?ты бекіту:
Ою дегеніміз не, ою-ернек латынша ?андай ма?ынаны береді?
Просмотр содержимого документа
«Та?ырыбы: ?аза?ты? ?лтты? ?ол?нері. ?аза? ою-?рнектері »
Тақырыбы: Қазақтың ұлттық қолөнері. Қазақ ою-өрнектері
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: оқушыларға қазақтыңұлттыққолөнері, қазақ ою-өрнектері туралы мағлұмат беру.
Дамытушылық: ою-өрнек туралы мағлұматтарын тереңдететүсу, оқушылардыңжұмысжасау икемділіктерін арттыру.
Тәрбиелік: ұлттық қүндылықтардың қадіріне жететін қазақтың жаңа толқын ұрпақтарын, намысты, жігерлі етіп тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, әңгімелеу.
Сабақтыңтүрі: аралас сабақ.
Кернекіліктер: оө-ернек түрлері.
САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ:
Ұйымдастыру кезеңі.
Біздің бүгінгі сабағымыздың тақырыбы - қазақтың ұлттық қолөнері, қазақ ою-өрнектері.
Қолөнер - ежелден келе жатқан кәсіп. Ол халыктың өмірімен, тұрмысымен бірге дамып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады. Өнер туындыларының иесін шебер деп атаған. Қоләнер шеберлері табиғаттың әсем көріністерін қоленер бұйымдарында жиі қолданған. Қолөнер дүние жүзінің әр халқында бар. Сонымен қатар әр елдің, әр халыктың тарихи дамуына, тұрмысына, табиғи ерекшелігіне және эстетикалық талғамына байланысты езіндік ерекшеліктерімен ешпес із қалдырып келеді. Қазіргі кезде қолөнер элементтерін үй интерьерінде, киім сәндеу кезінде, ағаштан жасалған бұйымдарды әшекейлегенде кеп қолданылып жүр. Оның орындалу технологиясына да ерекшеліктер енгізіліп отыр. Дегенмен көне заманнан келе жатқан қазақ қолөнері ез халқының дәстүрлі керкемдік мұрасын сақтап қалған. Сол қоленердің бір түрі ою-өрнек. Ою дегеніміз - ернектердің бір түрі. Қазактың ою және ернек деген қос сезі латынша орнамент деген ұғымды білдіреді. Оның мағынасы сәндеу, әсемдеу дегенді білдіреді. Осы сәндеу, әсемдеудің біртүрі, яғни хайуанат, жан-жануар және есімдік белгілері мен мүшелері. Геометриялық фигуралар іспеттес элементтердің үнемі ырғақты қайталанып, симметриялы орналасқан өрісі мен қүрылымын ою деп атаймыз. Ою белгілі бір затты ою (тас, темір, ағаш), кесу (ағаш, сүйек). Тілу (былғары, тері), қию (қағаз, мата) тәсілдері арқылы жүзеге асады. Ойылған, кесілген, тілінген, қиылған оюды бір затқа кіріктіріп, жымдастырып, жапсырып әшекейлейді. Ою күнделікті тұрмыста үй жиһаздарын, сырмақ, текемет, керпеше, сандық, кебеже, жүкаяқ беттерін безендіруде қолданылады. Ою сонау заманнан ұрпактан ұрпаққа ауысып бүгінге жеткен. Ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек, бұл енер бізге ежелгі кешпенділерден жеткен. Біздің заманымыздан бұрынғы VII-IV ғасырларда Орта Азия, Қазақстан, Алтай және Оңтүстік Сібір жерлерінде бір-бірімен тығыз байланыста ортақ мәдениеті бар туыстас тайпалардан бізге жеткен ою өнерінің бір жұрнағы Алтай еңіріндегі Пазырық қорғанынан табылған сырмақ пен кілем, үй жиһаздары.
Ғылымда ою-өрнекті зооморфтық, хайуанаттық, геометриялық дел үш топқа белу немесе бұған космогониялық, астральдық, ғарыштық деп тертінші топты қосу жүйесі бар. Келесі бір ғалымдар тобы ою-ернек түрлерін физикоморфтық және биоморфтық деп екі топқа бөліп қарастырады.
Енді оюлардың мән мағынасына, түрлерінетокталайық.
«Қошқар мүйіз» ернегінің мағынасы - туған жер тесін толтырған отар-отар қой деген халықтың арман тілегін, молшылықты білдіреді. Қошқар мүйіз - қошқардың мүйізі тәріздес ою. Мал шаруашылығымен айналысқан қазақ халқының кешпелі емір салтымен байланысты туған. Қошқармүйіз оюы неше түрлі формаға еніп, қазақ бұйымдарының кебінде кездеседі.
Қошқар мүйіз оюы негізінде сыңар мүйіз, қос мүйіз, сынықмүйіз, тік мүйіз, қырық мүйіз оюлары қалыптасқан. Бұл ою-әрнектер қоленер бұйымдарында байлық пен тоқтық белгісін білдіреді.
«Сұңқар мүйіз» оюы қонақжайлылықты білдіреді.
«Қос мүйіз» оюы емірде жұбы жазылмасын дегенді білдіреді.
Сабақты бекіту:
Ою дегеніміз не, ою-ернек латынша қандай мағынаны береді?
Ою-ернек қандай тәсілдер арқылы іске асады?
Ою қайда пайдаланылады?
Оюдың қандай түрлері бар?
Сабақты қорытындылау:
Бүгін сабағымызды қорытындылай келе, қазактың ою-ернектері туралы білімімізді молайттық. Сабаққа жақсы қатынасып отырған оқушыларды бағалау.
