Матаны? т?рлері.

Матаны? т?рлері.

Саба?ты? та?ырыбы:Мата т?рлері. Ма?та ж?не зы?ыр маталары. (5 - сынып)
Саба?ты? ма?саты:
білімділік: о?ушылар?а мататану, ма?та ж?не зы?ыр маталарды? алынуы туралы білім беру;
дамытушылы?: о?ушыларды? мата туралы т?сініктерін дамыту;
т?рбиелік: о?ушыларды ?демілікті сезіне білуге, ??ыптылы??а т?рбилеу.
Саба?ты? типі: Жа?а саба?ты ме?герту
Саба?ты? т?рі: аралас саба?
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, с?ра? - жауап
Саба?ты? к?рнекілік ??ралы: мата ?иындылары, ?айшы, ине - жіп
П?наралы? байланыс: д?ниетану, бейнелеу

Саба? барысы
І. ?йымдастыру кезе?і.
С?лемдесу, саба??а дайынды?тарын тексеру, о?ушыларды? назарын саба??а аудару.

ІІ. «Ми?а шабуыл». Кіріспе с?ра?тар:
1. Матаны? ?андай т?рлерін білесі?дер?
2.Матадан жасал?ан б?йымдарды ата?дар?
3. Оларды? бір - бірінен ?андай ерекшелігі бар?
4. Матадан жасал?ан б?йымдарды к?ту жолдары туралы айтып бері?дер.
5. Матаны? ?алай жасалатынын білесі?дер ме?
ІІІ. Жа?а саба?.
Барлы? то?ыма маталар талшы?тардан т?рады. Е? ал?аш адамдарды? жіп алу?а ?олдан?ан талшы?тары ?ала?ай (крапива) ж?не кенеш?п (конопля) талшы?тары болды.
?азіргі жа?дайда т?рлі таби?и (ма?та - мата, зы?ыр, ж?н ж?не т. б.), сондай - а?, химиялы? талшы?тар ?олданылады.
?сімдік талшы?тарынан алын?ан таби?и мата шы?аруда ма?та мен зы?ыр ?олданылады.
?оза – 1 метр биіктікке дейін ?сетін біржылды? б?талы ?сімдік. ?оза ?скеннен кейін ?ры? ?абырша?ы ашылады. ?абырша? ішіндегі тар ?зегі талшы?тармен орал?ан. Ма?та талшы?тары – а? т?сті, ?лпілдеген, ?ыс?а, ж?мса?, жі?ішке болады. На? солардан ма?та - мата жіптері мен маталарын алады. Сонымен ?атар, ма?таны? т??ымын май, жануарлар?а ?орек ретіндегі жемді алады. Ма?таны ??нды ?асиеттері ?шін а? алтын деп атайды.
Ма?таны? шы??ан Отаны – ?ндістан, ?ытай ж?не Мысыр. Ол 30 градусты? ысты?ты ж?не ?те к?п м?лшердегі ыл?алды жа?сы к?реді. Бізді? елімізде ?оза о?т?стік айма?та ?сіріледі.
Зы?ыр – биіктігі 1 метрге жетпейтін ?сімдік, саба?ыны? ?абы?ты б?лігінен талшы? алынады. Талшы?тан мата шы?арылады. Б?л талшы?тар талшы?тан жасал?ан (лубяные) деп аталады. Олар тегіс, ?зын, тіке, берік ж?не ?алы? болады. Зы?ыр матасы ?детте с?р т?сті. ?зіне т?н жылтыр с?р т?сіне ?арай зы?ырды солт?стік жібегі деп атайды.
Зы?ырды? Отаны – Ресей. Б?л ?сімдік жары?ты, ыл?алды, шамамен орта ?алыпта?ы жылылы?ты жа?сы к?реді, же?іл аяздардан ?оры?пайды.
Кез келген маталар сия?ты ма?та ж?не зы?ыр маталары механикалы?, гигиеналы? ж?не технологиялы? ?асиеттерге ие (1 - кесте).
Ма?та - матасы жалтырамайды ж?не кедір - б?дырлы. Б?л мата суды жа?сы сі?іреді, тез кебеді, ауа ?ткізеді, же?іл жуылады, ?атты мыжылады, жа?сы ?тіктеледі. Одан т?рмысты? ж?не техникалы? б?йымдар дайындайды.
Ма?та - матасыны? т?рлері: шыт, б?тес, фланель, джинсалы? мата, ши бар?ыт (вельвет).
Зы?ыр матасы берік, мы?ты, сол ?шін де оны техникалы? маталар дайындауда ?олданады (палатка - шатырлар?а ж?не рюкзак - жол?апшы?тар?а арнал?ан брезент, ж?не т. б.). Сонымен ?атар, оны киім, жатын т?сеніштерді дайындауда ?олданады.
Зы?ыр матасыны? т?рлері: зы?ыр матсы (льняное полотно), зы?ыр б?тесі (льняной батист), кенеп (парусина) (арнайы киімдерге).
Матаны алу
Т?рлі міндеті бар маталарды дайындауда т?рлі жіптер ?ажет етіледі. Жіп талш?ытан дайындайды. Б?л процесс иіру деп аталады.
Талшы? бума - бума болып, то?ыма фабрикасында т?седі. Талшы? тазартылады, арнайы т?ткіш (чесальная) машинада таралады.
Содан со? оларды баулар?а б?леді. Баудан созу ж?не иіру н?тижесінде жіп алынады.
То?ыма фабрикасында жіптерден мата то?иды. Мата то?ыма станогында жіптерді? ай?асуы н?тижесінде алынады. Б?л ?рдіс то?ыма деп аталады.
Ар?ау ора?ыш ?ршы??а (6) негізгі жіп (тік жіп) оралады. Ш?рнекке (3) ар?ау жіп (к?лдене? жіп) орал?ан. Матаны? ты?ыз то?ылуы ?шін мата шетін жиек (кромка) (4) реттеп т?рады. Дайын мата тауарлы білікке оралады.
То?ыма станогында то?ыл?ан матаны ?атал (суровый) деп атайды. Мата то?у ?шін белгілі бір ж?мыс операциялары тізбектеле орындалады:
- ?йіту (опаливание) – матаны? ?? бетіндегі шы?ып ?ал?ан талшы?тарды? ?штарыны? алынып тасталуы.
- а?арту – матаны а?арт?ышпен тазалау.
- бояу – белгілі бір т?спен матаны бояу.
- басу (печатание) – а?артыл?ан немесе бірт?сті тегіс боял?ан мата бетіне сурет салу. М?ндай мата ?рлеп безендірілген немесе айшы?тал?ан (набивной) деп аталады.
Киімді тігуде оны? айырмашылы?ы білу керек. Матаны? ?? беті мен ішкі бетін айыруды? белгілері мынадай:
1. матаны? ?? бетінде т?йіндер аз болады.
2. ?? бетіні? суреті аны? айшы?тал?ан.
3. ?? бетіні? жиегі жаты?.
4. матаны? ?? беті жылтырайды, ішкі беті жылтырамайды.
?рлеп безендірілген матаны? ?? ж?не ішкі беті болады. ?? бетінде сурет аны? айшы?талады.
Жіп иіру дегеніміз - жекелеген ?ыс?а талшы?тардан ?зын жіп (иірілген жіп) шы?арып алу. То?ымашылы? – мата алу ?шін иірілген жіптерді ?зара ?ріп - то?у процесі. Жіп иіру де, то?ымашылы? та ерте замандардан - а? белгілі бол?ан.
І?. Жа?а саба?ты бекіту.
1. Талшы?тар ?андай болып келеді?
2. Зы?ыр ж?не ма?та - матасыны? айырмашылы?ы ?андай?
3. Жіп иіру дегеніміз не?
4. То?ымашылы? деп ?андай процесті атайды?
5. Тігін матасы неден т?рады?
6. Матаны? негізін ?алай аны?таймыз?
7. Матаны? ?? бетін аны?тау неге ?ажет?
?. Саба?ты ?орыту. Міне, ?ыздар б?гін біз мататану, ма?та ж?не зы?ыр маталары туралы к?п ма?л?мат алды?. Матаны? ?? ж?не терістеме жа?ын ажыратуды білдік.
?І. ?йге тапсырма.
?ІІ. Ж?мыс орнын ретке келтіру

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Матаны? т?рлері. »

Сабақтың тақырыбы:Мата түрлері. Мақта және зығыр маталары. (5 - сынып)
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға мататану, мақта және зығыр маталардың алынуы туралы білім беру;
дамытушылық: оқушылардың мата туралы түсініктерін дамыту;
тәрбиелік: оқушыларды әдемілікті сезіне білуге, ұқыптылыққа тәрбилеу.
Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілік құралы: мата қиындылары, қайшы, ине - жіп
Пәнаралық байланыс: дүниетану, бейнелеу

Сабақ барысы
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Сәлемдесу, сабаққа дайындықтарын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. «Миға шабуыл». Кіріспе сұрақтар:
1. Матаның қандай түрлерін білесіңдер?
2.Матадан жасалған бұйымдарды атаңдар?
3. Олардың бір - бірінен қандай ерекшелігі бар?
4. Матадан жасалған бұйымдарды күту жолдары туралы айтып беріңдер.
5. Матаның қалай жасалатынын білесіңдер ме?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Барлық тоқыма маталар талшықтардан тұрады. Ең алғаш адамдардың жіп алуға қолданған талшықтары қалақай (крапива) және кенешөп (конопля) талшықтары болды.
Қазіргі жағдайда түрлі табиғи (мақта - мата, зығыр, жүн және т. б.), сондай - ақ, химиялық талшықтар қолданылады.
Өсімдік талшықтарынан алынған табиғи мата шығаруда мақта мен зығыр қолданылады.
Қоза – 1 метр биіктікке дейін өсетін біржылдық бұталы өсімдік. Қоза өскеннен кейін ұрық қабыршағы ашылады. Қабыршақ ішіндегі тар өзегі талшықтармен оралған. Мақта талшықтары – ақ түсті, үлпілдеген, қысқа, жұмсақ, жіңішке болады. Нақ солардан мақта - мата жіптері мен маталарын алады. Сонымен қатар, мақтаның тұқымын май, жануарларға қорек ретіндегі жемді алады. Мақтаны құнды қасиеттері үшін ақ алтын деп атайды.
Мақтаның шыққан Отаны – Үндістан, Қытай және Мысыр. Ол 30 градустық ыстықты және өте көп мөлшердегі ылғалды жақсы көреді. Біздің елімізде қоза оңтүстік аймақта өсіріледі.
Зығыр – биіктігі 1 метрге жетпейтін өсімдік, сабағының қабықты бөлігінен талшық алынады. Талшықтан мата шығарылады. Бұл талшықтар талшықтан жасалған (лубяные) деп аталады. Олар тегіс, ұзын, тіке, берік және қалың болады. Зығыр матасы әдетте сұр түсті. Өзіне тән жылтыр сұр түсіне қарай зығырды солтүстік жібегі деп атайды.
Зығырдың Отаны – Ресей. Бұл өсімдік жарықты, ылғалды, шамамен орта қалыптағы жылылықты жақсы көреді, жеңіл аяздардан қорықпайды.
Кез келген маталар сияқты мақта және зығыр маталары механикалық, гигиеналық және технологиялық қасиеттерге ие (1 - кесте).
Мақта - матасы жалтырамайды және кедір - бұдырлы. Бұл мата суды жақсы сіңіреді, тез кебеді, ауа өткізеді, жеңіл жуылады, қатты мыжылады, жақсы үтіктеледі. Одан тұрмыстық және техникалық бұйымдар дайындайды.
Мақта - матасының түрлері: шыт, бәтес, фланель, джинсалық мата, ши барқыт (вельвет).
Зығыр матасы берік, мықты, сол үшін де оны техникалық маталар дайындауда қолданады (палатка - шатырларға және рюкзак - жолқапшықтарға арналған брезент, және т. б.). Сонымен қатар, оны киім, жатын төсеніштерді дайындауда қолданады.
Зығыр матасының түрлері: зығыр матсы (льняное полотно), зығыр бәтесі (льняной батист), кенеп (парусина) (арнайы киімдерге).
Матаны алу
Түрлі міндеті бар маталарды дайындауда түрлі жіптер қажет етіледі. Жіп талшқытан дайындайды. Бұл процесс иіру деп аталады.
Талшық бума - бума болып, тоқыма фабрикасында түседі. Талшық тазартылады, арнайы түткіш (чесальная) машинада таралады.
Содан соң оларды бауларға бөледі. Баудан созу және иіру нәтижесінде жіп алынады.
Тоқыма фабрикасында жіптерден мата тоқиды. Мата тоқыма станогында жіптердің айқасуы нәтижесінде алынады. Бұл үрдіс тоқыма деп аталады.
Арқау орағыш ұршыққа (6) негізгі жіп (тік жіп) оралады. Шөрнекке (3) арқау жіп (көлденең жіп) оралған. Матаның тығыз тоқылуы үшін мата шетін жиек (кромка) (4) реттеп тұрады. Дайын мата тауарлы білікке оралады.
Тоқыма станогында тоқылған матаны қатал (суровый) деп атайды. Мата тоқу үшін белгілі бір жұмыс операциялары тізбектеле орындалады:
- үйіту (опаливание) – матаның өң бетіндегі шығып қалған талшықтардың ұштарының алынып тасталуы.
- ағарту – матаны ағартқышпен тазалау.
- бояу – белгілі бір түспен матаны бояу.
- басу (печатание) – ағартылған немесе біртүсті тегіс боялған мата бетіне сурет салу. Мұндай мата әрлеп безендірілген немесе айшықталған (набивной) деп аталады.
Киімді тігуде оның айырмашылығы білу керек. Матаның өң беті мен ішкі бетін айырудың белгілері мынадай:
1. матаның өң бетінде түйіндер аз болады.
2. өң бетінің суреті анық айшықталған.
3. өң бетінің жиегі жатық.
4. матаның өң беті жылтырайды, ішкі беті жылтырамайды.
Әрлеп безендірілген матаның өң және ішкі беті болады. Өң бетінде сурет анық айшықталады.
Жіп иіру дегеніміз - жекелеген қысқа талшықтардан ұзын жіп (иірілген жіп) шығарып алу. Тоқымашылық – мата алу үшін иірілген жіптерді өзара өріп - тоқу процесі. Жіп иіру де, тоқымашылық та ерте замандардан - ақ белгілі болған.
ІҮ. Жаңа сабақты бекіту.
1. Талшықтар қандай болып келеді?
2. Зығыр және мақта - матасының айырмашылығы қандай?
3. Жіп иіру дегеніміз не?
4. Тоқымашылық деп қандай процесті атайды?
5. Тігін матасы неден тұрады?
6. Матаның негізін қалай анықтаймыз?
7. Матаның өң бетін анықтау неге қажет?
Ү. Сабақты қорыту. Міне, қыздар бүгін біз мататану, мақта және зығыр маталары туралы көп мағлұмат алдық. Матаның өң және терістеме жағын ажыратуды білдік.
ҮІ. Үйге тапсырма.
ҮІІ. Жұмыс орнын ретке келтіру