Жақсыз сөйлем, оның жасаалу жолдары

Сабақ жоспары

1. Пән аты: Қазақ тілі.
2. Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы: Жақсыз сөйлем, оның жасаалу жолдары

 Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: оқушылардың жай сөйлемнің түрлері туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту, жақсыз сөйлем туралы түсініктерін жазба жұмысы арқылы бекіту.
2. Тәрбиелік: оқушыларды мейірімділікке, қайырымдылыққа баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.
3. Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, сөйлем мүшелеріне талдау дағдыларын арттыру, жазбаша  және ауызша тіл мәдениетін арттыру.

Сабақтың типі: аралас сабақ

 Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау.

Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте.

Пәнаралық байланыс: әдебиет.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу.

                                                  2.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

                                                 3.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

                                                 4.Оқушыларға сабақтың тақырыбы мен

                                                  мақсаты туралы хабарлау                 

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

     1. Жай сөйлемнің түрлері жайында түсінік.

    2. 71,72-жаттығулар

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

       1. Тақтаға жазылған сөйлемдер  мен сызба арқылы түсіндіру.

   1. Менің арзан сөзді айтқым келмеді. (Ә.Ә.)

   2. Бұл жерде суға түсуге жарамайды. (Г.Г)

   3. Біздің ашық сөйлесуіміз керек. (Б.)

   4. Бұдан еш нәрсе түсініп болмайды.

   5. Енді біраздан кейін көз байлануға айналды.

  Жақсыз сөйлемнің баяндауышының жасалу жолдары.

Баяндауыш формалары

Мысал сөйлемдер

Айт-қы-м келмеді

Менің жайсыз хабарды айтқым келмеді.

Сөйле-у-ге болмайды

Емтихан жүріп жатқанда сендерге сөйлесуге болмайды.

Жүздесу-іміз керек

Біздің  тез арада жүздесуіміз керек.

Түсін-іп болмайды

Бұдан еш нәрсені түсініп болмайды.

Қол-ым тимейді

Бүгін менің қолым тимейді.

2.Оқушыларға лингвистикалық білім беру.

      Кейбір жай сөйлемдерде бастауыш мүлдем болмайды. Ондай жағдайда баяндауыштың өзі сөйлемге негіз болып тұрады. Менің айтқаным келді. Бір жерде көргенім бар.

       Баяндауыштың бір өзі сөйлемге негіз болатын жай сөйлемнің түрін жақсыз сөйлем дейміз.

       Жақсыз сөйлемнің жасалу жолдары

  Жақсыз сөйлемнің баяндауышы күрделі болып келеді.

1. –қы, -ғы, -кі, -гі жұрнақты қалау райлы етістіктен болады.

       Абайдың ұғына түскісі келді. (М.Ә.)

1. Барыс септік жалғаулы тұйық етістіктен соң бол, жара, тура, кел деген көмекші  етістіктердің келуі арқылы жасалады. Енді сізге айтуға тура келді. (Ғ.Мұст.)
2. Атау немесе барыс септік тұлғалы тұйық етістіктен соң керек, жөн, мүмкін деген бейтарап сөздердің тіркесіп келуі арқылы жасалады.

     Біздің ашық сөйлесуіміз керек. (Б.Бұлқ.)

1. –ып, -іп, -п  жұрнақты көсемшеден кейін бол деген көмекші етістіктің болымсыз тұлғада келуі арқылы жасалады.
2. Құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар идиомдар жақсыз сөйлем болады. Енді біраздан кейін көз байлануға айналды. (С.М.)

ІV .Жаңа сабақты бекіту:

         1. Оқулықпен жұмыс

                    73-жаттығу.

        Көшіріп жазып, жақсыз сөйлемдердің қандай жолдармен жасалып тұрғанына талдау жасаңдар.

      1. –Жан ашырдың жоқ болғаны ғой!  Бірақ тобыңа бөтендігім жоқ.

   –Үрпиген қоңырқай  шашының астынан бозарып, күстеніп, науқас ажарлы терісі көрінген төрт-бес жасар балаға Абайдың  көзі түсті. Әлі жауап  қатпаған Абайды Асылбектің сөйлеткісі келді. Базаралыға қамшы жұмсаса, қарап қалуға болмайды.

2. Абайдың да ішек-сілесі қатып еді. 3. –Қойымды қасқыр  жей ме десем, қойдың өзінің де жегісі келе ме, қалай?  4. Әйтеуір, қай жерде тәжім ету керек, қай уақытта тұру керек, қай уақытта тымақты көзден алып кең отыруға болады, бәрін өзің айтып отыр. (М.Ә) 5. –Амал  не, көнуге  тура келеді.(Ә.С.) 6. –Онда  қудалай беріп  керегі  не? (Ғ.Мұст.)

                             74-жаттығу.

      Көшіріп жазып, мәтіндегі сөйлемдердің жақты я жақсыз екендігін ажыратыңдар.

   Ал Қазақстан  деген елдің өзі қирап қалған монғол империясының орнында пайда болғанын өздеріңіз білесіздер. Қазақ  хандығының  алғашқы кезеңінде жаңа мемлекетті сақтап қалу жолында қанша түрлі қауіп-қатер болды. Сол кезде де үлкен мәмлегерлік  іске жүгінуге  тура келді. (Ә.Кекіл)

    Ақындардың  адам мініне, кемшілігіне күліп шығарған сөздерін тек күлкі үшін шығарған сөз деп қарамау керек. (А.Байт)  Абайдың Шұбарға жаны ашығандай болды. –Жо-жоқ, атыңды олай қысқартуға болмайды. Балқадиша деген өте  келісті  екен.(С.Жүн)  Аспанды алашабыр бұлт құрсаулаған: күннің қай уағы екенін ажыратып болмайды. (О.Б) (құрмалас сөйлем)

    2. Үлестірме қағаздар бойынша жұмыс.

V. Үй тапсырмасын беру.

    1. Жақсыз сөйлем туралы түсінік.

    2. 75,76-жаттығулар.     

VІ. Оқушылардың жауаптарын бағалау.

VІІ. Сабақтың аяқталуы: