Тыва Республиканың =өредилге болгаш эртем яамызы
Кызылдың муниципалдыг автономнуг өөредилге чери “Совет Эвилелиннинң Маадыры Н.Н. Макаренко аттыг Лицей №15”
ШМК-ның хуралынга көрген. Директорнуң өөредилге Школа директорунуң
Протокол № ___ талазы-биле оралакчызы ____ дугаар дужаалы-биле
“___” _________ 2014. чөпшээрээн. бадылаан.
____________/Зеленова О.Л./ __________/Берзина Е.Г./
“___” _________ 2014. “___” _________ 2014.
Тыва чогаал эртеминге
АЖЫЛЧЫН ПРОГРАММА
(неделяда 2 шак)
Класс: 9
Өөредилге номунуң автору ады, үндүрген чылы: Ю.Ш.Кюнзегеш, М.А.Күжүгет. Тыва чогаал. 9 класс. - Кызыл, ТывНҮЧ., 2001.
Программаның ады: Куулар Д. С, Монгуш А. М. 5-11 класстарга тыва аас чогаалы болгаш литература программазы.- Кызыл: ТывН/Ч, 1994.
Ажылчын программаны тыва дыл болгаш
чогаал башкызы Херел А.Х. ажылдап кылган.
2014 ч.
Тайылбыр бижик
9-ку класска т=рээн чогаалга ажылчын программада кирген чогаалдарныё даёзызын Куулар Д. С болгаш Монгуш А. М -ныё тургусканы “Тыва аас чогаалы болгаш литература”(Кызыл 1994) программазынга даянып тургускан. А амгы \ениё негелдезин езугаар ажылчын программаныё тургузуун бижиирде, ортумак ниити ==редилгеге хамаарыштыр РФ-тиё ФК+С-т\ё негелделеринге, сорулгаларынга даянып, Е.Т.Чамзырын, М.А.Кужугет, Л.Х.Ооржак оларныё парлатканы “Тыва аас чогаалы болгаш литература” (Кызыл, 2012) деп чижек программазын удуртулга кылган.
Школага тыва аас чогаалы болгаш литератураны ==редириниё сорулгалары
+=редиглиг:
- чогаал с=з\глелиниё тургузуун, уран-чеченин, ооё дылыныё онзагай талаларын, идей-тематиктиг утказын, композициязын ханы сайгартып;
- чогаалдыё теориязыныё эге билиглеринге даянып, чечен чогаалдыё аймаан, жанрын, хевирин, ооё бижиттинген т==г\з\н чыып;
- чечен чогаалдыё онзагайын уран ч\\лд\ё =ске хевирлери-биле деёнеп, орус болгаш =ске-даа чоннарныё литературазында тыва чогаалдарныё идей-тематиказы-биле х==ннеш уткалыг чогаалдарны деёнеп;
- чогаал сайгарарынга ажыглаар янзы-б\р\ медээ-с\мелерни ( Интернет четкизи, словарьлар, библиографтыг справочниктер, энциклопедиялар) ажыглап сайгарарын ==редир.
Сайзырадыр:
- уругларныё амыдыралче бот-тускайлаё медерелдиг к=р\ж\н хевирлеп, чогаадыкчы арга-шинээн;
- аас болгаш бижимел чугааны делгереёгей, утказынга д\\шт\р шын ажыглап, сайгарарын сайзырадыр.
Кижизидилгелиг:
- сагыш-сеткили байлак, м=з\-б\д\ж\ чаагай, эптиг-ч=пт\г;
- кижилерге, т=рээн черинге, бойдузунга ынак, хумагалыг;
- хамааты бот-медерели бедик; ада-чурт т==г\з\н \нелеп билир;
- номчулгага сонуургалдыг, чогаадыкчы езу-биле боданып, бодунуё туружун амыдыралдыё кандыг-даа байдалында камгалап билир кижини кижизидер.
Тыва аас чогаалы болгаш литература эртемнериниё утказы болгаш тургузуу
Чечен чогаал кижиниё сагыш-сеткилиниё х=й янзы талаларын эскерип шинчилээринге, амыдыралды \нелээринге, долгандыр турар бойдуска хумагалыг болурунга ==редир. Ынчангаш литература, уран ч\\лд\ё =ске-даа хевирлери дег, уругларныё м=з\-б\д\ж\н хевирлээринге болгаш эстетиктиг к=р\ж\н быжыглаарынга салдарлыг.
Тыва аас чогаалы болгаш литература – Тыва Республиканыё школаларында кол эртемнерниё бирээзи. Ук эртемнерни ==редириниё кол сорулгазы – аас чогаалы тыва чоннуё ада-=гбелериниё ч\с-ч\с чылдарда чогаадып, сайзырадып келген с=ст\ё уран ч\\л\ деп билиндирбишаан, чогаалды амыдырал-биле холбап, ханы сайгарып билир; б\г\ талалыг сайзыраёгай, бедик культуралыг, тыва болгаш х=й националдыг Россия чоннарыныё культуразын, ооё байлаан, найыралын \нелеп билир; чараш м=з\-б\д\шт\г, бодунуё \зел-бодалын, хамааты туружун камгалап шыдаар хамааты кижини хевирлээри.
Тыва чогаалдыё =зээн национал литератураныё алдын фондузунда кирген чогаалдар тургузуп турар. Уругларныё делегей к=р\\шк\н\н, эстетиктиг негелделерин, хамааты туружун хевирлевишаан, бодунга болгаш долгандыр х\рээлелге ч=пт\г хамаарылгалыг, ш\г\мч\лелдиг болурун чогаал кижизидер. Чечен чогаал-биле харылзаа угаап-боданырыныё арга-шинээн сайзырадыр, чогаалчыныё делегейи-биле, ооё чогаал бижиир аян-х==н\-биле чоок таныжары болур. Чоннуё амыдыралчы байлак дуржулгазындан укталган аас чогаалы, орус болгаш делегейниё классиктиг литературазы, тыва чоннуё эрте-бурунгудан бээр онзагай культуразы кижиниё м=з\л\г аажы-чаёын \незин хевирлээр, чогаал делегейи-биле харылзааны быжыг тудар. Ук харылзаалар уругларны орус болгаш делегей литературазыныё шылгараёгай чогаалдары-биле таныштырарынга, тыва чогаалды кожа-хелбээ чоннарныё чогаалдары-биле деёнеп сайгарарынга, оларныё чоок болгаш ылгалдыг талаларын тодарадып билиринге ==редир.
Чечен чогаалда уран с=ст\ё дузазы-биле чураан амыдыралдыё илереп келирин ч\гле сеткил х=лзээшкинниг эвес, а медерелдии-биле сайгарып билирин ==редир. Чечен чогаалды т==г\, философия, психология, педагогика, уран чурулга эртемнери-биле чергелештир к=р\п болур. Ону «кижи дугайында эртем», «амыдыралдыё ному», «уран-чечен шинчилел» деп адап турары анаа эвес.
Тыва чогаал эртеми ниити филологияныё тыва дыл эртеми-биле сырый холбаалыг. Уругларныё чугаа сайзыралынга, чугаа культуразынга, х=й-ниити харылзажылгага тыва чогаал эртеминиё салдары улуг. Чечен чогаалдыё дылы дыл эртеминиё б\г\ адырлары-биле холбаалыг болганда, уруглар с=ст\ё эстетиктиг функцияларын сайгарар ужурлуг.
9-ку класска мурнунда ==ренген чогаалдарны катаптаар, алган билиглерни системажыдып, т\ёнээр. Литератураны б=л\ктеп ==ренириниё системазын т=нд\ргеш, тыва литератураныё т==г\з\н\ё \е-чадаларыныё хуваалдазын, сайзырап келгениниё база чамдык чогаалчыларныё чогаадыкчы ажыл-чорудулгазыныё дугайында, т==г\-биле холбашкан ханы амыдыралчы чогаалдарны ==ренир. Чечен чогаалдыё сайгарылгазын ханыладыр. Чечен чогаалдыё эстетиктиг \незин база ооё литература т==г\з\нге туружун медереп билиринге чаёчыктырар.
Элективтиг курстарны (==реникчилерниё шилилгези-биле спецкурстар) чорударын эртемнер аайы-биле шилип ==рениринге белеткел ажылы кылдыр к=р\п болур.
Уругларга чогаалчы болгаш чогаал дугайында медээни боду дилеп тывар, шинчилээр, эртем угланыышкынныг бот-тускайлаё ажылдаар арганы бээр. Интернеттен медээлерни литература кичээлдеринге уругларныё интеллектуалдыг сайзыралын бедидеринге, номчулгага сонуургалын идепкейжидеринге, чогаал талазы-биле культуразын бедидеринге ажыглаар.
Тыва чогаал эртемин ==редириниё т\ёнелдери
+=редилгениё бот-тускайлаё т\ёнелдери ==реникчиниё \зел-бодалын бот-тодарадып, бот-сайзырадып, бо-углап билиринче, ==ренириниё чугулазын, чаа билиглер шиёгээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче, х=й чоннарныё аразынга хууда болгаш хамааты туружун быжыглап, амыдыралчы планнарын тургузуп. Ону боттандырарынче угланган болур.
Предметтиг т\ёнелдер кижиниё ажыл-херээниё дараазында байдалдарынче: эртемниё спецификазын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип алырыныё янзы-б\р\ аргаларын ажыглап шиёгээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап ==редиринче, эстетиктиг к=р\шт\ хевирлээринче угланган болур.
Метапредметтиг т\ёнелдер ==реникчилерге чогаал эртемин =ске эртемниё теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир ==редиринче, ==ренириниё бот-тускайлаё, коммуникативтиг (харылзаа тудуп, чугаалажып билириниё) регулятивтиг (бот-угланыышкынныг), чаа билиг алырыныё аргаларын шиёгээттиреринче угланган болур.
Тыва чогаал эртеми 9-ку класска хронологтуг, проблема-тематиктиг принципке \ндезилеттинип ажылдап кылдынган. /ндезин билиглери – чечен \е болгаш чогаалчы, чогаалчы болгаш номчукчу.
9-ку класстыё ==реникчилериниё кол-кол мергежилдери болгаш чаёчыгар ч\\лдери
- тыва литератураныё сайзырап келгениниё \е-чадаларын билир;
- ==ренген чогаалыныё бижиттинген \ези-биле харылзаазын билир, оларны литературлуг агымнар-биле чергелештир к==р, литература-т==г\л\г байдалды ниитилелдиё амыдыралы болгаш культуразы-биле чергелештир к==р;
- чогаалдыё этиктиг болгаш эстетиктиг шынарларын тодарадып билир;
- чогаалдыё этиктиг, философчу, социал-т==г\л\г проблематиказын тодарадып билир;
- аёгы-аёгы жанрныё чогаалдарын утка-шынар талазы-биле ылгап билир;
- чогаалдыё уран-чечен онзагайын барымдаалап, долу сайгарылгазын кылыр;
- ==ренген чогаалын бот-тускайлаё \нелээрде, литература т==г\з\н\ё барымдааларын база литература теориязыныё айтырыгларын ажыглап билир;
- чогаалды аянныг номчуп билир (номдан база шээжи-биле);
- аёгы-аёгы жанр-хевирлерниё чогаалдарынга шын делгереёгей харыыны тургузуп, с=з\глелдиё утказын чугаалаарыныё б\г\ аргаларын билир;
- бижимел ажылдарныё б\г\ хевирлерин к\\седир, чогаадыгларныё янзы-б\р\ хевирлерин бижип билир;
- словарьлар, энциклопедиялар болгаш янзы-б\р\ немелде материалдар-биле ажылдап билир.
- эртемни шиёгээдип алганыныё т\ёнелинге даянып, бедик культуралыг, чараш м=з\-б\д\шт\г, делегей к=р\\шк\н\ делгем, дыл-домаа сайзыраёгай болур.
Материал-техниктиг хандырылга к=рг\з\глери
+=редилге номнары, техниктиг херекселдер, таблицалар, схемалар ортумак (долу) ниити ==редилгениё сорулгаларын к\\седиринге чугула херектиг ==редилге-методиктиг комплексти тургузар. Материал-техниктиг хандырылга к=рг\з\глери санитар эпидемологтуг д\р\мнер болгаш нормаларга д\гж\п турар ужурлуг (СанПиН 2.4.2.1.178-02).
9-ку класска тыва чогаал эртеминиё ==ренир ч\\лдери
+=редилге планын ТР-ниё ==редилге болгаш эртем яамызыныё бадылааны Куулар Д. С, Монгуш А. М. 5-11 класстарга тыва аас чогаалы болгаш литература программазы. ( Кызыл: ТывН/Ч, 1994.) база Е.Т.Чамзырын, М.А.Кужугет, Л.Х.Ооржак оларныё тургусканы ниити ==редилге черлериниё 5-11 класстарынга «Тыва аас чогаалы болгаш литература» (Кызыл, 2013) деп чижек программазынга даянып бижээн.
+=редилге ному: Ю.Ш.Кюнзегеш, М.А.К\ж\гет. Тыва чогаал. 9 класс. Кызыл, ТывНҮЧ., 2001.
Немелде литература:
1. А.К.Калзан. Амыдырал болгаш литература. Кызыл: ТывН/Ч, 1980.
2. А.К.Калзан. +з\лдениё демдектери. Кызыл: ТывН/Ч, 1991.
3. А.К.Калзан. Тыва литература. 8-10 класс. Кызыл: ТывН/Ч, 1987.
4. А.С.Т=г\й-оол. Шинчилелдер. Кызыл: ТывН/Ч, 2001.
5. В.С.Салчак. Тыва чогаалчылар дугайында демдеглелдер. Кызыл: “Аныяк”, 2000.
6. В.С.Салчак. Уран с=ст\ё ужуу. Абакан: “Журналист”, 2010.
7. Г.Н. Курбатский. Тувинцы в своем фольклоре. Кызыл: ТКИ, 2001.
8. Д.С. Куулар. Тувинская поэзия. Очерк истории. Кызыл: ТКИ, 1970.
9. Д.С. Куулар. Т==г\ болгаш амгы \е. Кызыл: ТывН/Ч, 1982.
10. Д.С.Куулар. История и современность. Кызыл: ТКИ, 2002.
11. Д.Ч. С\нд\п. Тыва улустуё аас чогаалын школаларга ==редириниё методиказы. Кызыл: ТывН/Ч, 1992.
12. Е.Т.Танова. Тываныё чогаалчылары: намдар-т==г\з\, ажыл-чорудулгазы. Кызыл: ОАО “Тываполиграф”, 2013.
13. Е.Т.Чамзырын. Т=рээн чогаалды ==редириниё теориязы болгаш методиказы. Кызыл, ТывКУ, 2005.
14. З.Б. Самдан. Избранные научные труды. Тувинская словесность: миф-сказка-литература. Абакан: ООО «Журналист», 2011.
15. З. Б. Самдан. Тыва чогаалдыё кокпалары-биле. Кызыл:Рестипография, 2005.
16. К\л-тегин. М=ёге даштыё сарыны. Новосибирск: «Наука», 2003.
17. М.А.Хадаханэ. Тувинская проза. Кызыл: ТКИ, 1968.
18. М.А. Хадаханэ. Литературная Тува. Кызыл: ТКИ, 1986.
19. М.А.Хадаханэ. Беседы о тувинской литературе и не только… Кызыл:ТывН/Ч, 2006.
20. Н.Ш.Куулар, М.А.Кужугет. Амгы тыва ш\л\к чогаалыныё сайзыралы. Кызыл: ТКИ, 2011.
21. С.Б. Пюрбю. Аныяк чогаалчыларга дуза. Кызыл: КЦО “Аныяк”, 2003.
22. С.М. Байсклан. Поэтика тувинского героического эпоса. Кызыл: ТКИ, 1987.
23. С.М.Орус-оол. Избранные научные труды. Абакан: ООО «Журналист», 2011.
24. С. С. Комбу. Тувинская литература. – Новосибирск: Наука, 2012.
25. Тыва Республиканыё чогаалчылары. (М.Б.Ховалыг тургускан. Кызыл, 2000)
26. Тываныё чогаалчылары – Писатели Тувы. (М.Б.Ховалыг тургускан. Кызыл, 2001)
27. Тыва литератураныё допчу очерктери. (А.Калзан, М.Хадаханэ, Д.Куулар). Кызыл: ТывН/Ч, 1975.
28. Тыва литература талазы-биле эртем-методиктиг статьялар чыындызы. Кызыл, ТывН/Ч, 2010.
29. Тыва чечен чогаал: с==лг\ \ениё шинчилелдери. ТГШИ-ниё шинчилелдер чыындызы. Кызыл: ГУП РТ “Тываполиграф”, 2009.
30. Тыва чогаал. Библиографтыг айтылга. Г.Д.Сундуй, М.М.Ооржак тургускан. Кызыл: НШСИ, 2010.
31. Тюркская руника: язык, история, культура ( к 120-летию дешифровки орхоно-енисейской письменности). Часть I: материалы
Международной научной конференции (г.Кызыл, 10-11 июля 2013 г.). – Абакан: Хакасское книжное издательство, 2013.
32. Тюркская руника: язык, история, культура ( к 120-летию дешифровки орхоно-енисейской письменности). Часть II: материалы
Международной научной конференции (г.Кызыл, 10-11 июля 2013 г.). – Абакан: Хакасское книжное издательство, 2013.
33. У.А.Донгак. Тувинское стихосложение. Кызыл: ТКИ, 2006.
Словарьлар:
1. Древнетюркский словарь. _ Л.: Наука, 1969.
2. Краткий словарь литературоведческих терминов. Под ред. Л.И.Тимофеева, С.В.Тураева. _ М.: Сов.энциклопедия, 1984.
3. Монгуш Д.А. Русско-тувинский словарь. _ М.: Русский язык, 1980.
4. Монгольско-русский словарь. _ М.: Улсын гадаад, Дотоодын Олон хэлний толь бичгийн хэвлэл, 1957.
5. Ожегов С.И. Толковый словарь русского языка. _ М.: Русский язык, 1988.
6. Тыва дылдыё тайылбыр словары. Том 1. (А-Й). _ Новосибирск: Наука, 2003.
7. Тыва дылдыё тайылбыр словары. Том 1. (К). _ Новосибирск: Наука, 2004
8. Татаринцев Б.И. Этимологический словарь тувинского языка. Том 1 (А-Б). _ Новосибирск: Наука, 2002.
9. Татаринцев Б.И. Этимологический словарь тувинского языка. Том ІІ. (Д, Е, И, Й). _ Новосибирск: Наука, 2003.
10. Татаринцев Б.И. Этимологический словарь тувинского языка. Том ІІІ. (К, Л, М, О). _ Новосибирск: Наука, 2004
11. Тыва-орус словарь. _ М.: Сов. энциклопедия, 1968.
12. Хертек Я.Ш. Тувинско-русский фразеологический словарь. _ Кызыл: ТКИ, 1975
13. Хертек Я.Ш. Русско-тувинский фразеологический словарь. _ Кызыл, 1976
Ол ышкаш:
- тыва чогаалчыларныё дугайында теледамчыдылгалар бижиткен дискилер;
- чогаалчыларныё портреттери, плакаттар;
- тыва чогаалчыларныё ш\л\ктерин аянныг номчаан аудиобижидилгелер;
- чогаалчыларныё чогаалдарынга чураан иллюстрациялар, чуруктар;
- уругларныё билиин хынаарынга белеткээн тест ажылдар.
+=редилге чылында шактарныё хуваалдазы
Шактар саны:
Шупту – 68 шак; неделяда – 2 шак.
Чечен чогаалдарны номчуур болгаш сайгарарынга – 55 шак;
Класстан дашкаар номчулгага – 5 шак;
Чугаа сайзырадылгазынга – 8 шак.
| Программа-ныё кезектери | Кичээлдиё темазы | шагы | Эрт-тирер хуусаа-зы | Кичээлде ==ренир кол ч\\л\ | +=реникчилерниё билип алыр ужурлуг ч\\лдери | Бажыёга ажыл | Ай, х\н\ |
|
| 1 улдуң (16 шак) |
|
|
|
|
|
|
|
| Улустуң аас чогаалы | Киирилде кичээл. Литература болгаш амыдырал. | 1 |
| Эрткен класстарга ==ренген класс чогаалыныё, литератураныё болгаш теориялыг билиглерниё дугайында катаптаашкын. Тыва литератураның тывылганы, баш баштайгы базымнары I.ТАР үези – 1920-1941 ч.ч. II. Дайын чылдарында тыва литератураның байдалы 1941 – 1945 ч.ч. III.Тыва литератураның совет үеде сайзыралы 1945-1956 ч.ч. IV.Тыва литератураның шапкын хөгжүлдези 1957-1985 ч.ч. V.Тыва литература эде тургузуушкун чылдарында 1986-1990 ч.ч. VI.Амгы тыва литератураның 1991 чылдардан бээр байдалы. | Аас чогаалы болгаш литература – с=ст\ё уран-ч\\л\н\ё ийи т=рел хевирлери дээрзин билген турар. Оларныё кайызыныё-даа бойдусту, кижини, амыдыралды чуруп к=рг\зерде ажыглаар кол чепсээ с=с, оон уран-чечени болур. | Номчаан номунга үнелел бижиир. |
|
|
|
| Тыва литератураның укталган дөстери. Баштайгы базымнары. | 1 |
| Аас чогаалыныё литератураны мурнай тывылганы, чурумалдыг аргаларны, эстетиктиг негелделерни (принциптерни), хевирлерин тыпканы. Оларны литературага =нч\ кылдыр дамчытканы, ол \нелиг =нч\н\ ажыглавышаан, литератураны сайзырадып келгени. Аас чогаалыныё болгаш литератураныё бот-боттарындан чарылбазы, кезээде чергелештир х=гж\п база эргижиреп, уттундуруп чорууру. С=ст\ё уран-ч\\л\н\ё бо ийи хевири ниитилелдиё м=ёге эстетиктиг чепсектери бооп чорууру. | С=ст\ё уран-ч\\л\н\ё бо хевирлериниё тыптып сайзыраарынга салым-чаяанныг кижилерниё болгаш чоннуё киржилгези. Литература болгаш аас чогаалыныё дугайында сураглыг кижилерниё чугаалары, \нелелдери.
| Конспект кылыр. |
|
|
|
| Тыва улустуң маадырлыг тоолдары. Танаа-Херел. | 1 |
| Пат-Пат-Палчын хаанныё Малчын-Эге даёгыназын чалап кээри-биле чоруткаш, Танаа-Херелдиё кылган маадырлыг чоруктары. Танаа-Херелдиё Пат-Патпалчын хаанныё Малчын-Эге даёгыназын бодунга кадай кылып алганы. Ол дээш Шаё-Хаанныё Танаа-Херелди Эрлик оранынче, ооё амы-тынынга чедер дээш чорутканы. Озал-ондактыг аян-чоруктан маадырныё чанып келгени. «Даш-Х\реё аъттыг Танаа-Херелде» киржикчилерниё овур-хевирлерин шеверлеп чурааны. Оларны к\\седип болдурар дээш тоолчунуё ажыглаан уран-чечен аргалары, символдары (уткалар сиирген демдектери), с=стери, мерген уткалыг домактары.
| «Маадырлыг тоол деп терминниё (билиишкинниё) ийи дакпыр утказы: аас чогаалыныё, жанрыныё ады; адаан-м==рейге киржип азы «эжелей т=рээн чуртун» камгалап чоруур «=л\р тыны чок» м=ге кижилер дугайында тоол.
| Ар.25, Эпитеттер, деңнелге ушта бижиир. Үзүндү шээжи-биле доктаадыр. Каңгывай-Мерген, номчуур. Гипербола ушта бижиир.Эргижирээн сөстер.(рефераттар кылыр) |
|
|
|
| Тоң-Аралчын хаан. | 1 |
| Тон-Аралчын хааннын эки сеткили. Тоолай-Чечен дангына-биле ужурашканы. Курбусту хааннын шенелделери. |
|
|
|
|
|
| Тоң-Аралчын хаан. Тоолдуң онзагайы. | 1 |
| Чоннун кузел бодалынын тоолдарда киргени.Тоолдарнын дылынын онзагайы, тургузуунун онзагайы. |
|
|
|
|
|
| Маадырлыг тоолдар (эпос) дугайында билиг. | 1 |
| Маадырлыг тоолдар – аас чогаалыныё эё-не ханы амыдыралчы уткалыг, х=й темалыг, нарын тургузуглуг, бедик уран-чечен шынарлыг, чурумалдарлыг, бай с=с-домактыг чаёчылчаан хевири. | Оларны ыдарыныё онзагайы. Маадырлыг тоолдарны х=йн\ билир, алганып ыдар чораан Т\л\ш Баазаёай, Ооржак Чанчы-Х==, Ооржак Маёнай, Салчак Шокшуй, Баян Балбыр, Сат Албанчы, Монгуш Х\рг\л-оол дээш оон-даа =ске тоолчулар дугайы.
| Кожа-хелбээ улустарныё аас-чогаалындан: «Маадай-Кара» (Алтай), «Манас» (Кыргыс), «Гэсэр» (Моол), «Аламжи-Мерген» (Бурят |
|
|
| Тыва бижиктиң тывылганы, ооң тыва чогаалдың сайзыраарынга салдары. | Култегин. Култегинге тураскааткан биче бижик. | 2 |
| Орхон-енисей бижимелдериниё дугайында с=с. Оларны ш\л\к чогаалы деп \нелээринге оларныё аас чогаалы-биле ханы харылзаалыг болганыныё чугулазы. Бурунгу т\рк чогаалдарда тыва улустуё аас чогаалыныё бадыткалдарлыг, чагыг-сургаалдарлыг аяннарыныё илдеё дыёналып турарыныё оларны тыва ш\л\к чогаалыныё укталган д=стериниё бирээзи кылдыр санаарынга барымдаа бооп турары. К=жээ дашта сиилбип бижээн ш\л\к аянныг болгаш тургузуглуг чогаалдыё автору Йолдыгтегин дугайы. Бижимелдиё композициязы. Т=п Азияга к=ж\п улчуп, т\реп чораан, «т=нер четкен» т\рк чонну каттыштыргаш, бай, тайбыё амыдыралдыг, эл-чурттуг кылдыр б=л\п улуг буянны Култегинниё кылганын м=ёгежидип алдаржытканы. Биче бижикте т\рктерни кулданып чораан табгач д\ж\меттерниё авыяастыг аажы-чаёын, алыс ажырымчы сеткилин илереткени. Он согуннар оолдарынга, =ске аймактарга ону сактып чоруурун чагааны. | Чогаалды сайгарып тура «Тыва т==г\з\н\ё» бирги томун, «Моолдарныё ыдыктыг чажыт т==г\з\» деп номда Т=п Азияныё чуруун ажыглаары. Чогаалда черлер аттарын болуушкуннарныё девискээри кылдыр кииргенин тайылбырлаары. «Култегинге тураскааткан биче бижик» – бурунгу т\рк литератураныё, эё ылаёгыя ш\л\к чогаалыныё тураскаалы деп бодалды шынзыдары.
|
|
|
|
| Амгы тыва лит-ра | К/д/н Э.Мижит «Сүбедей». | 1 |
| Шүлүктүң төөгүлүг ужур-утказы. | Автор-биле ужуражылга. | Үзүндү доктаадыр. |
|
|
| Тыва литератураның тывылганы, баштайгы базымнары. | Баштайгы чырык көрген чогаалдар.Д.Барыкаан «Марттың сези» (шүлүк). «Самбукайның чугаазы» (тоожудан үзүндү). | 1 |
| «Очаландан кедилээрин», «Кайгамчыктыг интернационал», «Д=гээ баары», «Төп-ле сургуул», «Онза хурал» деп ырларда революсчу үениң чурттакчыларының бодалдарын, күзелдерин, тура-соруун илереткени. Моол дылда бижиттинген М.Содунамныё «Ленин дугайында ш\л\к», Д.Барыкаанныё «Марттыё сези» – тыва ш\л\к чогаалыныё баштайгы чогаалдары. Кижини болгаш т==г\л\г болуушкунну канчаар чеченчидип чуруурунуё талазы-биле ол ш\л\ктерниё литература ==редиглиг ужур-дузазы. | Чаа ырлар – национал литератураның баштайгы өзүмнери. Оларда тыва ниитилелди шаандагы болгаш амгы үелериниң; амыдыралды үндезини-биле чаартыр дээш демисежип турар чоннуң овур-хевирлери. Чаа ырларда улустуң ырларының тургузуун, уран-чечен, чурумалдыг аргаларын ажыглааны. | Ар.65.Номчуур |
|
|
|
| «Самбукайның чугаазы». | 1 |
| Эрги Тывага херээжен кижиниң эрге чок чорааны. Чаа үениң чалгыының тыва чоннуң амыдыралын өскертип эгелээни, салдары. | Самбукайнын портреди. | Ар.77 Куда езулалын тып, план ушта бижиир. |
|
|
|
| «Самбукайның чугаазы». | 2 |
|
| Чогаалда уран чечен аргалар. | Чогаалдың дылының уран чечени. Тема, идеязы. |
|
|
|
| К/д/н «Тыва куда езулалы» | 1 |
| Эрги Тывага куда езулалының амгы үениң кудалары-биле ылгалы. | Чоннуң төөгүзүнге хумагалыг болуп, ону сагып чорууру. | Улустуң езу-чаңчылынга силерниң хамаарылгаңар. |
|
|
|
| С.Сарыг-оол Херээжен. | 1 |
| Революция мурнунда херээжен чоннун амыдыралы. | Ава кижинин сагыш-сеткили. | Доктаадыр Ава дугайындаүлегер домактар, шүлүктер ушта бижиир. |
|
|
|
| Ч\С Чогаадыг «Аваның авыралы». | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
| 2 улдуң (14 шак)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| В. Л.Эренчин «Дөнен-Шилгим». «Кадарчы уруг». | 1 |
| Чогаалчыныё баштайгы онзагай темалыг ш\л\\. Ында тыва кижиниё эргелиг аъдында эстетиктиг хамаарылгазын к=рг\скени: Д=нен-Шилгиниё дурт-сынын, дериг-херекселин, девип, савап турар аажы-чаёын чарашсынганы. . Ш\л\кт\ё дылында шулу, д=лем, шуткуур, дериг, д=скел-ле чок, казыргы, кастаар, саваар, араалча деп с=стерниё уткалары. Ш\л\кте чогаалчыныё кадарчы-биле ужурашкан чериниё онзазы. Маадырныё даштыкы байдалын, аажы-чаёын, эдилел-херекселдерин чурааны. Кадарчы-биле авторнуё аразында диалогтуё утказы болгаш аяны. Ону дамчыштыр аныяк кижилерниё аразында сонуургашканыныё романтикалыг байдалга келгенин к=рг\скени. Ш\л\кт\ё дылында казылган, шораан, аланды, хеден, довурзак, эгенир деп с=стерниё чурумалдыг уткалыы. | Аъттыё алдыы, \ст\\ шынааларга, арт-сын ажыр ээзиниё аян-чорук кылырынга ажыктыы. Дурт-сыны, эзер-ч\гени, аажы-чаёынга; челер, чыраалаар чоруунга ылап таарышкан аът ээзиниё омаан сергедир деп бодалды ш\л\кте илереткени. Чогаалда деёнелгелерни, диригжидилгелерни, шимчээшкиннер к=рг\скен с=стерни чиге ажыглааны. «Кадарчы уруг» деп ш\л\к – тыва литературада ынакшыл лириказыныё баштайгы чогаалы.
| Кадарчылар дугайында чогаалдар ушта бижиир. Дыңнадыг «Угувус кадарчы». |
|
|
|
| В.Л.Эренчин «Тере-Хөл». | 1 |
| Чогаалдын жанры. Авторлуг тоолдар, оларнын маадырлары. | Уран чечен чурумалдыг аргаларнын чогаалдын идеязын билип алырынга дузазы. | Ар.95 айт. харыылаар. |
|
|
|
| А.Ч.Тамба-Сүрүң «Шеми-Бажы». «Уран-чечен аныяктар». «Орукка». | 1 |
| Бурун аныяктарнын сеткил-соруу –шулукте. | Чогаалчынын намдары-биле таныжары. | Чогаалдарны сайгарар, онзагайын айтыр. |
|
|
|
| В.Ш.Көк-оол «Хайыраан бот». Шииниң төрүттүнгени, салым-чолу (бирги көжеге). | 1 |
| /жен чылдарныё х=й-ниити амыдыралы-биле шииниё харылзаалыы. Темазы болгаш идеязы. Шаандагы Тывага херээжен кижиниё кадыг-берге салым-чолун к=рг\скеш, к\ш-ажылчы херээжен чоннуё аас-кежикче ч\тк\л\н, кижизиг м=з\-шынарларын алдаржытканы. | Шииниё ч=р\лдээзи: кол маадырныё чырыткылыг к\зели болгаш аёаа \ениё каргыс езу-чурумнарыныё удуру. Караныё овур-хевири: ооё амыдыралга ынаа, дорт тура-соруктуу, ишти-х=ён\н\ё байы. | Шииде улустуң ырылары, тематиказы. |
|
|
|
| В.Ш.Көк-оол «Хайыраан бот» (ийиги көжеге). | 1 |
| Аваныё, Сарыг-Ашактыё, Седиптиё, Уран биле Салбакайныё овур-хевирлери. | Шииниё ч=р\лдээзи: кол маадырныё чырыткылыг к\зели болгаш аёаа \ениё каргыс езу-чурумнарыныё удуру. | Овур-хевирлерниң бижиттингениниң онзагайы. |
|
|
|
| В.Ш.Көк-оол «Хайыраан бот» (үшкү көжеге). | 1 |
| Кенден-Хуурак – бай аёгыныё бир м=з\леш т=лээзи. Хам-оол, +скениё овур-хевирлери, оларныё Кенден-Хуурактан материалдыг база моральдыг (амыдырал, сагыш-сеткил талазы-биле) хамаарылгалыы.
| Шииниё уран-чечени, дылыныё улусчу чурумалдыы, психологтуг шынныы, сюжеди болгаш композициязы.
| Ар.139, айт.харыылаар. Чогаадыгга белеткенир. |
|
|
|
| Ч/с Чогаадыг «Кара болгаш мен».(ар.140, айт. 8, шилип аар). | 1 |
| Бижимел чугаа сайзырыдылгазы. | Шиинин идеязынга хамаарыштыр бодунун туружун тып илередири. | Төндүрер. |
|
|
|
| Трагедия - шии чогаалының хевири. | 1 |
| Трагедияныё тывылганыныё кыска т==г\з\, ылгавырлыг талалары. Тыва трагедиялар, оларныё темаларыныё чоннуё т==г\з\-биле харылзаазы. «Хайыраан боттуё» трагедия болу бергени, «Самбажык», «Кызыл \ер» – баштайгы тыва трагедиялар.
| Трагедияныё тывылганыныё кыска т==г\з\, ылгавырлыг талалары. Тыва трагедиялар, оларныё темаларыныё чоннуё т==г\з\-биле харылзаазы. | Конспект кылыр. |
|
|
|
| С.К.Тока. Чогаадыкчы ажыл-херээ. «Каргыга чорааным». | 1 |
| С.К.Токанын чогаадыкчы ажыл-херээ. | Орук демдеглелдери. | Очерк жанрының онзагай демдектери. |
|
|
|
| Очерк дугайында билиг. | 1 |
| Тыва литературада очерктер. | Очерктин оске чогаалдардан ылгалы. | Конспект кылыр. |
|
|
|
| К/Д\Н М.Б.Ховалыг Даглар шүлүглели. | 1 |
| Шулуглелдин маадырлары. Душкуурлуг психлогтуг байдалдар «дагларда.» | Чогаал маадырларынын тура-соруу. Торээн черинге ынаа. | Номну тыпкаш, номчуур. |
|
|
|
| М.Ы.Идам-Сүрүң Өөрүшкүнүң дээди чурту. Частың салгынынга. Сеңээ. | 1 |
| Чогаалда болуушкуннарныё \ези, эрткен чери. Чаа амыдыралды алгап чурааны. Ынакшыл лириказының хөгжүлдези. | Чогаалдын дылы. | Шилилге шүлүк доктаадыр. |
|
|
|
| М.Ы.Идам-Сүрүң Союспаң | 1 |
| Тыва литературада баштайгы эрес-дидим чорук дугайында баллада. Ооё аас чогаалындан болгаш амыдыралдан \ндезиннери. Союспаё – ч=пт\г эвес болгаш дерзии чоруктарга удур чааскаанзыргай демиселчи. Ооё угааныныё, чоргаар сеткилиниё к\шт\\. Чогаалдыё уран-чеченинде баллада, тоол аяннарын ажыглааны. Ооё уламындан маадыржы романтиканыё кол черни ээлээни. «Союспаёныё» дылында \ениё байдалын, кижиниё сеткилдерин илереткен б\д\н \е, ажыл т=р\\р, чаргы-чаалы, коёгул, элчи, казылган, хаа, бозага, кылама деп с=стерниё уткалары, оларны чогаалчыныё ч=п ажыглааны.
| Чогаалда болуушкуннарныё \ези, эрткен чери; утказында бурунгу Тывага ядыылар болгаш байларныё аразында демисел янзы-янзы хевирлериниё турганын илереткени.
| Ар.159, айт.харыылаар. |
|
|
|
| Баллада дугайында билиг. | 1 |
|
| Баллада деп лит. термин-биле таныжылга. | Конспект.Тыва литературада балладалар деп дыңнадыг кылыр. |
|
|
|
|
3 улдуң (22 шак)
|
|
|
|
|
|
|
|
| Тыва лит-ра Ада-чурттуң дайын чылдарында | С.Б.Пюрбю. Чогаадыкчы ажыл-херээ. Эртенгиниң ыры.Тулчуушкунче. | 1 |
|
|
| Доктаадыр |
|
|
|
| С.Б.Пюрбю Шүлүглел Чечек (бирги кезээ). | 1 |
| «Чечекте» революция мурнунда Тывага аныяк =скенниё салым-чолунуё кол агымын маадырныё амыдыралынга болгулаан ==р\нч\г, муёгаранчыг, хомуданчыг, коргунчуг таварылгаларны дамчыштыр к=рг\скени. Чечектиё =ск\с калганыныё чылдагааны, ону Хая биле Кара-Кадайныё угаанныг, к\ш-ажылчы, эш-==рз\рек, чараш аажы-чаёныг, делгем делегей к=р\\шк\нн\г кылдыр =ст\р\п кааны. «Чечек» деп ш\л\глелдиё кол-кол овур-хевирлери. Хая биле Кара-Кадай – к\ш ажылчы чоннуё т=лээлери, Чечек биле Мерген революция мурнунуё аныяк =скенниё, Д\рз\ё-Мээреё, М=ёз\\ле – тергиидекчи аёгыныё т=лээлери.
| Чогаалчыныё баштайгы ш\л\ктериниё болгаш «Чечек» деп ш\л\глелдиё бижиттингениниё дугайында. | План тургузар. Ойтулааш деп чүл? |
|
|
|
| С.Б.Пюрбю Чечек (ийиги кезээ). | 1 |
| Чечектиё х=лечик оол Мерген-биле таныжа бээри. Оларныё ынакшылынга М=ёз\\лениё моондак болганы. Боттарыныё ынакшылы дээш месилдежиишкиннер \езинде, Мерген биле Чечектиё аас-кежикти камгалаарда чоннуё ч=пт\г чорук дээш феодалдыг езу-чурумга удур демиселинге киржири чугула-дыр деп биле бээри.
| Ынакшыл сагыш-сеткилдин күштүг талазы. чоннуң чөптүг чорук дээш феодалдыг езу-чурумга удур демиселинге киржири чугула-дыр деп биле бээри.
| Ар. 188, айт. харыылаар. |
|
|
|
| С.Б.Пюрбю Чечек (үшкү кезээ). | 1 |
| Хаяныё эрии-шаажыга киргени, Мергенниё дургуннааны болгаш хувискаалчыларга каттышканы, Чечектиё база катап =ск\с калганы, ону Дамдакайныё к=г\д\п аппаргаш, М=ёз\\леге бээр деп турары. Чечектиё ол халаптыг байдалындан дезип \нгени. Мергенниё турлаан тып алыры, катап М=ёз\\лениё холунга киргеш, кыдат чанчынга паштанчылай бээри. | Тывага революцияныё эгелээни, ооё баштайгы буяны, ооң чоннуң медерели оттурунга ужур-дузазы. Чечек биле Хаяны хосталгаже үнгени..
| Сөстер утказын ушта бижиир.Ар.208, айт.1-6 |
|
|
|
| Шүлүглелге ниити катаптаашкын. | 1 |
|
| Ш\л\глелдиё амгы \ениё номчукчуларынга ужур-дузазы.
| Аянныг номчулгага белеткенир. |
|
|
|
| Ч/с Аянныг номчулга. | 1 |
|
|
| Конспект кылыр, ар. 208-210 |
|
|
|
| Чечен чогаал лирика-эпос аймааның аймааның дугайында билиг. Шүлүглел дугайында билиг. | 1 |
| «Чечектиё» дылында \ениё т==г\л\г байдалын к=рг\скен с=стерни, терминнерни, фразеологизмнерни чиге ажыглааны.
| Ш\л\глелдиё уран-чечени. Овур-хевирлерни чуруурда авторнуё =ёг\р эпитеттерни, деёнелгелерни, метафораларны, символдарны; маадырларныё сагыш-сеткилин илередирде улустуё ырларын, \легер домактарын ажыглааны. Чогаалдыё ш\л\к тургузуу.
| 1 шүлүглел номчууур. |
|
|
|
| С.А.Сарыг-оол Саны-Мөге Човулаңның дөвүнчүү. | 1 |
| Ш\л\гледе болуушкуннарныё \е-шаа, т==г\л\г кызыгаарлары. Эрги Тывага аныяк =скенниё салым-чолун «Човулаёныё д=в\нч\\» деп бирги кезекте б\з\ренчиг кылдыр чурааны. Ында Саны-М=гениё х=лечиктиё оруунче киргениниё, ооё ада-иезиниё =г-б\лезин ышкынып, =ске черден амыдырал дилеп чорутканыныё социал амыдыралчы чылдагааннары. Чааскаанзыраан х=лечик оолдуё ийлеп, хилинчектенип, байга базындырып чорааны, идегелдери болгаш б\з\релдери.
| Саны-М=гениё уран-чеченинде эрги, чаа амыдыралды каракка к=з\лд\р чуруурунга эпитеттерни, деёнелгелерни, метафораларны; ырларны, алгыш-й=рээлдерни; этнографтыг билиишкиннерни, фразеологизмни ажыглааны. Акы-дуёма улуска таварышкан айыыл-халап \езинде Саны-М=гениё улусчу м=з\лериниё онза б\з\ренчиг кылдыр к=з\лгени. Ооё портреди, аажы-чаёы. «Саны-М=ге» – эё-не бедик эстетиктиг чогаалдарныё бирээзи.
| Үзүндү доктаадыр |
|
|
|
| Шүлүглелдиң тургузуунуң, дылының онзагайы. | 1 |
| Ш\л\глелдиё дылында тамы, чут, керзеё, кичигене, шеёне, казырык, эштенчи, ==лет, д=рбет, делег, кинчи-бек, чажаё, албан, чанчын, чургаан, арбан, суму, =ст\ чазар, хавыяа деп с=стерниё чурумалдыг болгаш дорт уткалары.
| Шүлүглелдиң дылында улустуң аас чогаалының киргени |
|
|
|
|
| С.А.Сарыг-оол Саны-Мөге Чолдуң бедик чадазы. | 1 |
| Саны-М=гениё элээди апарганы, ада-иезин тып алганы. Ынчан ада-иезиниё болгаш бодунуё эштенчи байдалын медереп билгени, к\ш-ажылчы чоннуё амыдыралыныё чаёгыс аай ядыызын, оларныё политиктиг эрге чогун к=рг\скени. |
| Чогаалдың дылы, уран-чечени. |
|
|
|
| Чогаалда төөгүлүг үелер | 1 |
| Базымчага, дарлалга удур сеткилдерниё к\штелгени, Саны-М=гениё амыдыралынга болган =скерилгелер.Төөгүлүг үе-биле холбаа. |
|
|
|
|
|
| Ч/с Чогаадыг «Тыва чоннуң төөгүзү - Саны-Мөгеде» | 1 |
|
|
| Ном эккээр. |
|
|
|
| К/д/н Ю.Ш.Кюнзегеш «Көк-Эл» | 1 |
| Шүлүглелдиң бижиттингениниң онзагайы. Эрте-бурунгу чуртталганы чураанында көжээ бижиктерниң салдары. |
| Рецезия бижиир. |
|
|
|
| Б.Д.Хөвеңмей Эргим өңнүк. Идегели оскундурган. | 1 |
| Тыва улустуё политиктиг оттуушкунунга, ч\с-ч\с чылдарныё хилинчектиг амыдыралындан хосталырынга, чуртунуё ээзи бооп чыргалдыг амыдыралды тудуп эгелээнинге Октябрь революциязыныё ачызын к=рг\скени болгаш ооё хайырлаан буянын камгалаарынга чоннуё быжыг тура-соруктуун илереткени. Чогаалда болуушкуннарныё т==г\л\г логиказын барымдаалаанындан уткаларныё х=й\ база ханызы.
| Найырал темазының чогаалчының ажыл-ижинде колдап турары. Дайын темазын чырытканының онзагайы. | А. 226. |
|
|
|
| Аныяк Биче-оол | 2 |
| Биче-оолдуё Самбал чагырыкчыныё хоюн кадарып, хилинчектенип =з\п келгени; улустуё эрге-чагыргазы доктааган соонда хей-аъттыг «сыыладыр сыгырып, чаёгыландыр ырлап» чоруур апарганы; ооё революсчу аныяктарныё эвилелинге киргени, политиктиг билииниё бедээни, ону Хем-Белдиринче ==редип чорутканы. Аёаа база ооё эжи М=ёге-Серенге Балган кожайныё доктар-моондак халдатканында байларныё улусчу тургузугга б\д\\ удурланып турганын к=рг\скени. Эжишкилерниё Хем-Белдиринге ==ренип эгелээни. Дая карты, билзек. с==скен, чаёгы, от ч\шк\рер, куруг кара шай, д\к ээрер, шоюшкак идик, яамы, арат чазак, бийир, савыяа, \\р даргазы, х=реёгитен, феодал, алдан шериг, тос дугаар оё, к=гээредир, нарын бижик даргазы деп с=стерниё, с=стер каттыжыышкыннарыныё чогаалдыё утказын тода, уран-чечен илередиринге киржилгези.
| Чечен чугааныё темазы болгаш идеязы. Оларны чогаалдыё маадырыныё амыдыралыныё \ш \езин таварты к=рг\скени-биле таныжар. Биче-оолдуё к\зел-бодалдарын, тус-тус \елерде психологтуг байдалын чогаалчыныё онза кичээнгейи-биле чурааны. Чечен чугааныё композициязыныё эптии, дылыныё уран-чечени. | Ар.233 |
|
|
|
| С.А.Сарыг-оол Белек. | 1 |
| Илдирмааныё чурттап турар чери, =г-б\лезиниё кежиг\ннери, алдын уургайыныё (тывыш чериниё) баштаар черинден чалалга бижиктиё утказы. Маадырныё салган сорулгазы болгаш ону боттандырар дээш, Адыг-П=шче аъттаныпканы. Адыг-П=шке Илдирмааныё ужуралы, ооё ээп келгени. Адыгжыныё, ооё кырган-авазыныё Кызыл Шеригге дузалаар чорукка шаа-биле киржип турары. Хаяжыктыё «диёмиреп турар оранга» ажыл-херээ, сеткил-сагыжыныё, тура-соруунуё к\ж\н\ё улам немежип турарыныё чылдагааны. Ооё мурнакчы ажылчын болуп, шаёналга четкениниё улусчу д=стери. Хаяжыктарныё кожуун т=в\нге садыгга келгени болгаш оларныё белек дугайында бодалдарыныё улуг уткалыг болу бергени.
| «Белек» – тыва литературада баштайгы тоожу. Ында тыва улустуё дайынныё айыыл-халавынга таварышкан Россияныё акы-дуёма чонунга материалдыг дузаламчы чедирер дээш, боттарыныё амыр-дыжын, амы-тынын артынга каап, к\ш-ажылчы маадырлыг чоруктар кылып турганын Хаяжыктыё =г-б\лезиниё амыдыралын дамчыштыр к=рг\скени. | Ар.254 номчуур,айт.харыылаар. |
|
|
|
| С.А.Сарыг-оол Белек. | 1 |
| «Белек» – бедик уран–чечен деёнелдиг бижиттинген чогаал. Ында пейзажтарны тожу улустуё амыдыралыныё ылгавырлыг талаларын солун кылдыр чурааны. Тоожунуё дылында аёчы, шахтер ажыл-чорудулганы, найыралды чиге илередирде хереглээр с=стер болгаш фразеологизмнер, тыва дылдыё тожу диалектизиниё онзагай аялгазын кииргени. «Белек» деп тоожунуё ==редиглиг, кижизидилгелиг ужур-дузазы | Тоожунуё маадырларыныё портреттерин, сагыш-сеткилдерин, аажы-чаёнарын, чаёчылдарын чогаалчыныё топтап чурааны. Тоожуда эрткен \е дугайында сактыышкыннарны ажыглааш, маадырларныё эки амыдыралче, найыралче тура соруун илереткени.
| Ар.271. Дыңнадыг «Тожу - онзагай кожуун». |
|
|
|
| Ч\с Эдертиг Илдирмааның асканы. | 1 |
| Номчаан чогаалының сюжедин сактып алыры. | Тожу диалектизиниё онзагай аялгазын дылынга ажыглаары. Уругларның чугаа сайзырыдылгазы. | Төндүрер. |
|
|
|
| К/Д/Н И.Бадра Арзылаң Күдерек | 1 |
| Тываның төөгүзүнде алдарлыг кижилерниң чорааны. Арзылың Күдеректиң быжыг тура-соруу, коргуш чогу. | Быжыг тура-сорук дугайы. Эр кижиниң мөзүзүнде чараш чүүлдер. | Айт. харыылаар. |
|
|
|
| К/Д/Н И.Бадра Арзылаң Күдерек | 1 |
| Хары черге чорааш, тыва деп адын сыкпазы. Эш-өөрзүрээ. | Эш-өөр, найырал дугайында медереп билири. Төөгүнү сактып, ону сонуургап, салгал дамчыдып арттырарының дугайында чугаа. | Чогаалга үнелел. |
|
|
|
| 4 улдуң (14 шак) |
|
|
|
|
|
|
|
|
| Л.Б.Чадамба Майның белээ. Салым-угаан. | 1 |
| Чогаалчының допчу намдарын таныштырары. найырал темазын чураанының онзагайы. Доора утканы ажыглап чалыы назынның чаражын, ол үениң бурунгаар көрүштүүн онзагайлап айтыр. | Аныяктарның чаа үеже чаа-чаа үзел-бодалдыг, тура-соруктуг боорун чогаалга даянып, чедип алырынга чугаа кылыр. | Сайгарылга кылыр |
|
|
|
| Л.Б.Чадамба Кежээ. | 1 |
| Күш-ажылга ынак болурун суртаалдаар. | “Ажыл кижини каастаар” де.жык чугаага киржир, ап үлегер чугаага даянып, аас чугаа сайзырыдылгазы. | Доктаадыр. |
|
|
|
| СТМ «Шүлүк-ырга чижиили». | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
| О.К.Саган-оол Арат чоннуң мурнундан. | 1 |
| Ада-чурттуё Улуг дайыныныё чылдарында (1941 — 1945) Тыва Арат Республиканыё (1921 — 1944) ажыл-ишчилериниё айыыл-халапка таварышкан акы-дуёма чоннарга болгаш дайзын-биле маадырлыг тулчуп турган Кызыл Шеригге материалдыг дузаламчы чорудуп турганын тода к=рг\скени.
| Маадырларыныё овур-хевирлерин, аажы-чаёчылдарын к=рг\скени; кижилерниё арын-шырайын, оруктарның шынааларныё, ховуларныё пейзажтарын чиге деёнелгелер, эпитеттер, диригжидилгелер-биле тода чурааны.
| Карта, план тургузар, овур-хевирлер ушта бижиир. |
|
|
|
| Ч\с Чогаалда чечен девискээр, үе, маадырлар. | 1 |
|
|
| Дыңнадыг кылыр. |
|
|
|
| С.Б.Пюрбю Төрээн чонунуң адын адап чаалажып чораан. | 1 |
| Ада-чурттуё Улуг дайыныныё болгаш аёаа тыва улустуё киржилгезиниё дугайында чогаалдар дугайында сактыышкынныг беседа.
| Чогаал теориязы. Документалдыг чогаалдар дугайында катаптаашкын. | Утказын чугаалаар. |
|
|
|
| С.Б.Пюрбю Төрээн чонунуң адын адап чаалажып чораан. | 1 |
| Ада-чурттуё Улуг дайынының чылдарында тыва чоннуң киржилгези, найырал темазы. | Тайбыё болгаш дайын дугайында теманыё тыва литературага к=ст\п келгени. Ада-чурттуё Улуг дайыны болгаш тыва литературада дайынчы найырал дугайында тема. | Карта, план тургузар, овур-хевирлер ушта бижиир. |
|
|
|
| Ч\с Чогаалда чечен девискээр, үе, маадырлар. | 1 |
| Ада-чурттуё Улуг дайынының чылдарында тыва чоннуң киржилгези, найырал темазын чураан чогаалдар сайгарылгазы. | Найырал, мөзү-бүдүш дугайында медереп билип, бижимел чугаага логиктиг шын дамчыдары. | Дыңнадыглар кылыр |
|
|
|
| К/Д/Н Тыва эки-турачылар дугайында сактыышкын.
| 1 |
| Эки- турачылар дугайында ме дээлер, тылдың киржикчилери-биле ужуражылга. | Хүндүлел езулалын сагыыры. |
|
|
|
|
| Ч/с Чурук-биле ажыл В.Ф.Демин «Улуг Хуралдың декларациязын чугаалажып турары» | 1 |
|
|
| Төндүрер. |
|
|
|
| Чогаадыглар түңнели-биле ажыл | 1 |
|
|
|
|
|
|
|
| В.Көк-оол “Тыва чуртум”, С.Пюрбю “Төрээн дылымга”. | 1 |
| С.Пюрбюн\ё «Төрээн дылымга” деп шүлүүнүң литература т==г\л\г ужур-утказы. Төрээн черинге ынакшыл сиңген чогаалдар. | С.Б.Пюрбюнүң чогаадыкчы ажыл-ижинде репрессия чылдары. | Доктаадыр. |
|
|
|
| П.Бровка Часкы хөөннер. Эртен эрте оттуп келдим. | 1 |
| Тыва литератураның сайзыраарынга очулга ажылының салдары. | Интернационалчы найыралга тураскааткан чогаалдар. | М.Стельмах Хадың чулуу, номчуур |
|
|
|
| Чыл дургузунда өөренгенин катаптаары. | 1 |
|
|
| Чаа номнар номчуур. |
|
|
29
