?азір?аланы?кез-келген?йінде компьютер бар. Балаларды?к?пшілігі бос уа?ытын осы к?гілдірэкранда?ыойынмен?ткізеді. Онан?алсателедидарданшетелді?шуык?пмультфильмдері мен киноларынтамашалайды. Я?ни, баланы??згед?ниеменайналысуынам?мкіндігі бола бермейді. Кейде?йтірлігінеала?да?аната-анабаласыны?тынышотыр?анынт?уірк?ріп, компьютер мен теледидардык?руінееш?андайшек?оймайды. Керісіншеойынны?нешет?рін?келіпбаланы?ызы?тыратындар бар. Біра?уа?ыт?текелеоларкішкентайларыны?компьютерге?алайт?уелдіболып?ал?анына??армайды. Ал компьютерлікойынкімгеболса да ?ызы?. Кейде?лкендерді??зі осы ойынны?шырмауынаншы?аалмай?алады. Психологиялы?т?р?ыданалып?арайтынболса?, балаларб?лойындар?а?ызы?са, олардыжуы?арадато?татум?мкінемес.
Компьютерлікойындарды?бастыерекшелігіжандытол?андыратынтірі?рі?оз?алыс?а толы д?ниенік?рсетуболыптабылады. Б?лерекшеліккішкентайбалалар?атерісы?палетеді. ?йткеніоларды??серленуде?гейіжо?ары. Тартымдыкомпьютерлікойындарбалаларды?жаны мен т?нінбаурапалып, ?иял?лемінежетелейді. М?ндайжа?дайда бала ?зіно?и?аны?бастыкейіпкеріретіндесезінеді. Ол?зін?рекететушіретіндесезінетінбол?анды?тан, соданл?ззаталады. Осылайша бала ?лгіойыннан?атты?серленеді. Б?лбірте?біртебаланы?психикасынб?зады
Жалпы, балаларды?компьютерлікойындар?а?ызы?ушылы?ы 3-4 жасынанбасталады. Біра?б?ндайкездебаланыкомпьютергежа?ындату?ам?лдеболмайды. Бала 7 жастанас?аннанкейін?анааптасынабірретж?не аз уа?ыткомпьютерге?йреткені?ізж?н. Ал бесіншісыныптанкейіно?ушыны?б?ндайойындар?а?ызы?ушылы?ы?аттыбай?алады. ?сіресе, осы уа?ыттажуас, ?зортасынанб?лекж?ретінбалаларкомпьютерлікойындарды?т?т?ынынаайналуым?мкін. Олардостарыменжа?ынараласпа?анды?тан бар уа?ытын компьютер алдында?ткізеді. Б?ндайкезде оны ойыннаналыстату?те?иын. Тіптіолата-анасына?арсыкеліп, жанжалдасуым?мкін. ?за?уа?ыткомпьютерменж?мысістегендіктен, оны?адамдармен?арым-?атынасы?иындайт?седі. Мінез-??л?ы?згеріп, тез ашуланады. К?пшілікпентілтабысаалмайды. Компьютерді?ос?аншабайызтаппай, ал оны?алдындаотыр?андауа?ытты??алай?тіпкеткенінбілмейді. Ойнаум?мкіндігіболма?анкезде?зінжайсызсезініп, ашуланып, мазасызданады. Сонды?таната-анабаланыкомпьютерді?алдынабелгілібіруа?ытта?анаотыр?ыз?аныж?н. Шектентыс??марлы?баланыкомпьютергет?уелділікке?келіпсо?тырады. Оны ?зге?лем?ызы?тырмайтынхалгежеткізеді. Сонды?танб?ндайкездебала?а?рыспай, ай?айламай, т?сіністікпен?арап, оны виртуалды?лемненалыстату?ажет. ?дебикітаптар?анемесебас?аіске?ызы?тырып, біртіндепкомпьютерденажырату?а?мтыл?анабзал.
Компьютерлікойындегеніміз – на?ты?мірденг?рі?иялда?ы?мірге?арай бой ?рудегенс?з. Ол?лемде батыр да, залым да болу?ажолашы?, ?ркениетті?алалар мен бай т?рмысты?п-с?тте?з?олы?мент?р?ызааласы?. Арманы?ыздыж?зегеасыру?аболады. К??ілі?дегініа?тарып, ?леуметтікжелілерар?ылы сыр б?лісесі?. ?ыс?асы, адамдар?аорта?на?ты?мірде?олжеткізу?иынды??ат?сетінм?селелердіэкранны?алдындаотырып-а?ж?зегеасырабересі?.
Шынм?нінде, м?ны?б?рібала?ана?ты?мірдеата-анатарапынаны?ыласты?, назарды?азды?ынанорыналыпжататынм?селелер. Оны?жекепроблемасы, идеялары мен армандары, опы?жегені мен к??іліні?асып-тасы?аныата-анасынтол?андырмайтынболса, бала кімменсырласып, кіммен ой б?лісуікерек? М??алім тек ?йіп-т?гіпберілгенмектептапсырмасын?алайорында?анына?анак?зж?гіртіпшы?ып, былай?ыкездетапсырманыорындайалма?аны?шінс?гіп-?рсатынболса, оныменс?йлесіп, ??гімегетарту?ауа?ыттаппайтынболса. Бала да ересекадамсекілді. О?анк?мек, ?олдау мен ке?есауадай?ажет.
Компьютерлікойындарды?балалар?аы?палыжайындак?пайтылуда. ?сіресе, керіы?палытуралы. Компьютер алдындабайланыпотыру?ада?дыланыпкеткен бала бойындаагрессивтікмінезпайдаболуым?мкіндегенпікірлерді?шынды??ажа?ынекенін?мірді??зід?лелдеуде. Олбаланы?з?лемінеалыпкетіп, на?ты?мірді? бар екендігін?мыттырады. ?з??рдастарыменараласуды?орнына?з?лемінде?зімен-?зібол?андыжаны?алапт?рады. М?ны?б?рікомпьютерді?жа?ымсыз?серіжайында. Ал ендіоны?бала?аберержа?ымдыжа?ы бар ма?
Б?лсауал?а психолог Олег Попов мырзабаспас?збеттеріндебылайдепжауапбереді: «Барлы?компьютерлікойындаржеделшешім?абылдаудыталапетедіж?небаланы?бойында?ыосындай?асиеттідамытады. Сонымен?атарлогикалы?ойлау, назараудару, ?зісінжоспарлайбілу?асиеттеріндамытады».
?рине, маманб?лжердекомпьютергебіржолат?уелдіболыпкетпей, оныа?ылменпайдаланабілгендеболатынм?сележайындаайтыпотыр. Ал буыны мен санасы?ата?ойма?ан, айналасында?ыжа?ындарынан?олдау мен т?сіністік, жылылы? пен назараударуболма?анбалаларды?осыны?б?рінкомпьютердентауып, о?ант?уелдіболыпшы?акелетініжайындаеместігіт?сінікті. Не н?рсені де шектентысшы?ыпкетпей, м?лшеріменпайдаланатынболса?, бала мен компьютерлікойындартуралы проблема к?терілмеседі. Сонымен, ?ке-шеше бала алдында?ы?зіні?ата-аналы?парызын?тейалыпж?рген-ж?рмегеніні?айнасынбаланы?компьютерлікойындар?ат?уелді-т?уелсіздігік?рсететінде?гейгежеткенсекілдіміз.
Бала?ызды?компьютергет?уелдіекенін?алайбай?айсыз?
- ойыннанажыратыл?анкезде бала неменайналысарынбілмей, ?зін?ояр?ажертаппайды;
- бала компьютер алдынант?р?ысыкелмейді, ?зіне?на?анбір-екіойынментынбайды;
Осындайк?ріністердібай?айтынболса, ата-ана?шіндабыл?а?атынкезе?тудыдепесептеукерекдейдімамандар. Б?лжа?дайларкомпьютерлікойындар?ат?уелділікті?белгілерідепаталадыекен. Егер бала компьютерменбая?ыданберіайналысса, біра?со?ан?арамастандостарыменараласу?а да, саба?ыно?у?а да уа?ыттабатынболса – б?лтаби?ижа?дай. Егербала?ызкомпьютерлікойындарды?те?за?ойнайтынболса, біра?ескертужасал?аннанкейін?зінебас?аайналысатынн?рсеніо?айтауыпалатынболса, б?лт?уелділікемес.
Осы м?селелерді?арастыракелебіз 2 сыныпо?ушыларыны?компьютерлікойындар?ат?уелділігінаны?таума?сатында 40 о?ушыны?амты?анзерттеуж?мыстарынж?ргіздім. Зерттеуж?мысынсауалнамас?ра?тарын?оюар?ылыж?ргіздік. С?ра?тарды?зіміз??растырды?. Зерттеун?тижесіт?мендегідейболды:
Зерттеун?тижесіндео?ушыларды?к?пшілігікомпьютерлікойындар?ажа?ынекеніаны?талды. Дегенмен?лі де болсаата-анасыны?сал?антыйымынак?недіекен. Б?лт?уелділікемес, алайда аса ?ызы?ушылы?десекболар. Сонды?тан да, ?орытындылайкеле мен т?уелділікті?алдыналу?шіната-аналар мен ?стаздар?ат?мендегідей?сыныстаржасаймын:
1. 1-4 сыныпо?ушыларыкомпьютерді?алдындат?улігіне 15-20 минут отырукерек.
2. Сондай-а? бала монитордан 70 сантиметр ?ашы?ты?таж?мысістегеніж?н.
3. Компьютер т?р?анб?лмежары?бол?аныабзал.
4. Жарты са?атсайынб?лменіжелдетіп, ал компьютердіс?ндіргенненкейінб?лмені?ауасынтазартукерек.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Балаларды? компьютерлік ойындар?а т?уелділігі »
Балалардың компьютерлік ойындарға тәуелділігі
Қазір қаланың кез-келген үйінде компьютер бар. Балалардың көпшілігі бос уақытын осы көгілдір экрандағы ойынмен өткізеді. Онан қалса теледидардан шетелдің шуы көп мультфильмдері мен киноларын тамашалайды. Яғни, баланың өзге дүниемен айналысуына мүмкіндігі бола бермейді. Кейде үй тірлігіне алаңдаған ата-ана баласының тыныш отырғанын тәуір көріп, компьютер мен теледидарды көруіне ешқандай шек қоймайды. Керісінше ойынның неше түрін әкеліп баланы қызықтыратындар бар. Бірақ уақыт өте келе олар кішкентайларының компьютерге қалай тәуелді болып қалғанын аңғармайды. Ал компьютерлік ойын кімге болса да қызық. Кейде үлкендердің өзі осы ойынның шырмауынан шыға алмай қалады. Психологиялық тұрғыдан алып қарайтын болсақ, балалар бұл ойындарға қызықса, оларды жуық арада тоқтату мүмкін емес .
Компьютерлік ойындардың басты ерекшелігі жанды толғандыратын тірі әрі қозғалысқа толы дүниені көрсету болып табылады. Бұл ерекшелік кішкентай балаларға теріс ықпал етеді. Өйткені олардың әсерлену деңгейі жоғары. Тартымды компьютерлік ойындар балалардың жаны мен тәнін баурап алып, қиял әлеміне жетелейді. Мұндай жағдайда бала өзін оқиғаның басты кейіпкері ретінде сезінеді. Ол өзін әрекет етуші ретінде сезінетін болғандықтан, содан ләззат алады. Осылайша бала әлгі ойыннан қатты әсерленеді. Бұл бірте‑бірте баланың психикасын бұзады
Компьютерлік ойындардың негізгі түрі — атыс-шабыс, төбелес. Бұл алдымен баланың мінез-құлқына әсер етеді. Өйткені ойынның бас кейіпкері болған бала үнемі ұта бермейтіні анық. Кейде жеңеді, кейде жеңіледі. Ал ұтылған сайын оның ойынға деген құмарлығы арта түседі. Өзі сол әлемнің батыры болуға ұмтылады. Сырттағы дүниені ұмытып, қым-қиғаш соғыс алаңында немесе сатырлаған төбелестің ортасында, әйтеуір, жарыс алаңында жүреді. Бұндай кезде баланың жүйке жүйесі бұзылып, ашу-ызаға жол береді. Ұтылып қалса, көңіл күйі болмайды. Тіпті осындай кезде айналасындағы адамдардың сөзін тыңдамай, ренжісіп қалуы мүмкін. Екіншіден, компьютерлік ойындардардың көпшілігі атыс-шабысқа негізделгендіктен, бұндай ойынға әуес балалардың бойында мейірімділік, ізгілік қасиеттері азаяды.
Жалпы, балалардың компьютерлік ойындарға қызығушылығы 3-4 жасынан басталады. Бірақ бұндай кезде баланы компьютерге жақындатуға мүлде болмайды. Бала 7 жастан асқаннан кейін ғана аптасына бір рет және аз уақыт компьютерге үйреткеніңіз жөн. Ал бесінші сыныптан кейін оқушының бұндай ойындарға қызығушылығы қатты байқалады. Әсіресе, осы уақытта жуас, өз ортасынан бөлек жүретін балалар компьютерлік ойындардың тұтқынына айналуы мүмкін. Олар достарымен жақын араласпағандықтан бар уақытын компьютер алдында өткізеді. Бұндай кезде оны ойыннан алыстату өте қиын. Тіпті ол ата-анасына қарсы келіп, жанжалдасуы мүмкін. Ұзақ уақыт компьютермен жұмыс істегендіктен, оның адамдармен қарым-қатынасы қиындай түседі. Мінез-құлқы өзгеріп, тез ашуланады. Көпшілікпен тіл табыса алмайды. Компьютерді қосқанша байыз таппай, ал оның алдында отырғанда уақыттың қалай өтіп кеткенін білмейді. Ойнау мүмкіндігі болмаған кезде өзін жайсыз сезініп, ашуланып, мазасызданады. Сондықтан ата-ана баланы компьютердің алдына белгілі бір уақытта ғана отырғызғаны жөн. Шектен тыс құмарлық баланы компьютерге тәуелділікке әкеліп соқтырады. Оны өзге әлем қызықтырмайтын халге жеткізеді. Сондықтан бұндай кезде балаға ұрыспай, айқайламай, түсіністікпен қарап, оны виртуалды әлемнен алыстату қажет. Әдеби кітаптарға немесе басқа іске қызықтырып, біртіндеп компьютерден ажыратуға ұмтылған абзал.
Компьютерлік ойын дегеніміз – нақты өмірден гөрі қиялдағы өмірге қарай бой ұру деген сөз. Ол әлемде батыр да, залым да болуға жол ашық, өркениетті қалалар мен бай тұрмысты әп-сәтте өз қолыңмен тұрғыза аласың. Арманыңызды жүзеге асыруға болады. Көңіліңдегіні ақтарып, әлеуметтік желілер арқылы сыр бөлісесің. Қысқасы, адамдарға ортақ нақты өмірде қол жеткізу қиындыққа түсетін мәселелерді экранның алдында отырып-ақ жүзеге асыра бересің.
Шын мәнінде, мұның бәрі балаға нақты өмірде ата-ана тарапынан ықыластың, назардың аздығынан орын алып жататын мәселелер. Оның жеке проблемасы, идеялары мен армандары, опық жегені мен көңілінің асып-тасығаны ата-анасын толғандырмайтын болса, бала кіммен сырласып, кіммен ой бөлісуі керек? Мұғалім тек үйіп-төгіп берілген мектеп тапсырмасын қалай орындағанына ғана көз жүгіртіп шығып, былайғы кезде тапсырманы орындай алмағаны үшін сөгіп-ұрсатын болса, онымен сөйлесіп, әңгімеге тартуға уақыт таппайтын болса. Бала да ересек адам секілді. Оған көмек, қолдау мен кеңес ауадай қажет.
Компьютерлік ойындардың балаларға ықпалы жайында көп айтылуда. Әсіресе, кері ықпалы туралы. Компьютер алдында байланып отыруға дағдыланып кеткен бала бойында агрессивтік мінез пайда болуы мүмкін деген пікірлердің шындыққа жақын екенін өмірдің өзі дәлелдеуде. Ол баланы өз әлеміне алып кетіп, нақты өмірдің бар екендігін ұмыттырады. Өз құрдастарымен араласудың орнына өз әлемінде өзімен-өзі болғанды жаны қалап тұрады. Мұның бәрі компьютердің жағымсыз әсері жайында. Ал енді оның балаға берер жағымды жағы бар ма?
Бұл сауалға психолог Олег Попов мырза баспасөз беттерінде былай деп жауап береді: «Барлық компьютерлік ойындар жедел шешім қабылдауды талап етеді және баланың бойындағы осындай қасиетті дамытады. Сонымен қатар логикалық ойлау, назар аудару, өз ісін жоспарлай білу қасиеттерін дамытады».
Әрине, маман бұл жерде компьютерге біржола тәуелді болып кетпей, оны ақылмен пайдалана білгенде болатын мәселе жайында айтып отыр. Ал буыны мен санасы қата қоймаған, айналасындағы жақындарынан қолдау мен түсіністік, жылылық пен назар аудару болмаған балалардың осының бәрін компьютерден тауып, оған тәуелді болып шыға келетіні жайында еместігі түсінікті. Не нәрсені де шектен тыс шығып кетпей, мөлшерімен пайдаланатын болсақ, бала мен компьютерлік ойындар туралы проблема көтерілмес еді. Сонымен, әке-шеше бала алдындағы өзінің ата-аналық парызын өтей алып жүрген-жүрмегенінің айнасын баланың компьютерлік ойындарға тәуелді-тәуелсіздігі көрсететін деңгейге жеткен секілдіміз.
Балаңыздың компьютерге тәуелді екенін қалай байқайсыз?
- ойыннан ажыратылған кезде бала немен айналысарын білмей, өзін қоярға жер таппайды;
- бала компьютер алдынан тұрғысы келмейді, өзіне ұнаған бір-екі ойынмен тынбайды;
- сабақ оқуға уақыты жетпейді, құрдастарымен далада ойнағысы келмейді.
Осындай көріністерді байқайтын болса, ата-ана үшін дабыл қағатын кезең туды деп есептеу керек дейді мамандар. Бұл жағдайлар компьютерлік ойындарға тәуелділіктің белгілері деп аталады екен. Егер бала компьютермен баяғыдан бері айналысса, бірақ соған қарамастан достарымен араласуға да, сабағын оқуға да уақыт табатын болса – бұл табиғи жағдай. Егер балаңыз компьютерлік ойындарды өте ұзақ ойнайтын болса, бірақ ескерту жасалғаннан кейін өзіне басқа айналысатын нәрсені оңай тауып алатын болса, бұл тәуелділік емес.
Осы мәселелерді қарастыра келе біз 2 сынып оқушыларының компьютерлік ойындарға тәуелділігін анықтау мақсатында 40 оқушыны қамтыған зерттеу жұмыстарын жүргіздім. Зерттеу жұмысын сауалнама сұрақтарын қою арқылы жүргіздік. Сұрақтарды өзіміз құрастырдық. Зерттеу нәтижесі төмендегідей болды:
№
Сұрақтар
Иә
Жоқ
1
Сіз компьютерден ойын ойнағанды ұнатасыз ба?
38
2
2
Сіздің уақытыңыздың көпшілігі ойынмен өтеді ме?
34
6
3
Сіз компьютерді, болмаса ұялы телефонды көргенде ойын ойнағыңыз келіп тұра ма?
37
3
4
Сізге сабақ оқығаннан гөрі ойын ойнаған қызықты ма?
35
5
5
Сіз ата-анаңыз рұқсат етпесе де, ойын ойнайсыз ба?
0
35
Зерттеу нәтижесінде оқушылардың көпшілігі компьютерлік ойындарға жақын екені анықталды. Дегенмен әлі де болса ата-анасының салған тыйымына көнеді екен. Бұл тәуелділік емес, алайда аса қызығушылық десек болар. Сондықтан да, қорытындылай келе мен тәуелділіктің алдын алу үшін ата-аналар мен ұстаздарға төмендегідей ұсыныстар жасаймын:
1. 1-4 сынып оқушылары компьютердің алдында тәулігіне 15-20 минут отыру керек.
2. Сондай-ақ бала монитордан 70 сантиметр қашықтықта жұмыс істегені жөн.
3. Компьютер тұрған бөлме жарық болғаны абзал.
4. Жарты сағат сайын бөлмені желдетіп, ал компьютерді сөндіргеннен кейін бөлменің ауасын тазарту керек.
Алматы қаласы Білім басқармасының №195 жалпы білім беретін мектеп КММ-нің педагог-психологы Салтақова Гулмира Тоқтарқызы.
