?ялша?ты? – ?те жасырын ??ым ж?не ?з алдына жеке м?селе. ?ылыми т?р?ыдан ?арастырса?, зерттеушілерді? пікірінше, осы жа?даймен жастарды? те? жартысы азап шегуде.
?ялша? болу б?л – ішкі жан д?ниесін аша алмау, ?ор?у, ?орша?ан ортамен байланыс?а т?се алмау, со?ан бола ?обалжу. Ойын еркін т?сіндіре алмау. Ол ?р адамда болады деп ашы? айта алмаймын. Себебі ?р т?л?аны? психологиясы ?р?илы, таби?аты да б?лек. Біз білетіндей, мінезі ж?мса?, момын, тым ой?а берілгіш келетін кісілер ?мірде ?з жолын табуда ?иналады. Б?л адамдарды? достары аз, ?орша?ан ортасы тар, ?зіні? жан д?ниесі сия?ты м??лы болып келеді.
Б?дан шы?атын ?орытынды, барлы? айналада?ы болып жат?ан ??былыс адам баласымен ?те ты?ыз байланысты. Я?ни, т?л?а ?зін ?алай к?рсетеді, ?леуметтік орта да оны солай ?абылдайды. М?нда?ы басты ма?сатымыз, ?о?амда белсенділік таныту. Сіз м?мкін адамдарды танып білуде, ?атынас жасауда ?иналарсыз, ?йткені, адам баласы біз білетіндей бірдей болмайды. Сонды?тан, ?андай ?иын жа?дайды бастан ?ткерсе?із де, я?ни кикілжі?, к?йзеліс, т?сінбестік, шатасу сия?ты м?селе болса, ымыра?а келуге тырысы?ыз. Мейлі, сізді? ойы?ызды д?рыс т?сінбей, пікірі?ізге шалыс с?з айтуы м?мкін. Біра?, м?ндай жа?дайда керісінше, ?з е?се?ізді т?сірме?із, себебі ?аза?та «жа?ылыспайтын жа? жо?, с?рінбейтін т?я? жо?» демекші, ?р?ашан ортада пікірі?ізді айтып, ашы? болу?а тырысы?ыз. ?анша дегенмен, б?л сізді? пікірі?із екенін ?мытпа?айсыз!
К?птеген психологтар, ?леуметтанушылар ж?не та?ы да бас?а мамандар ?ялша?ты?ты ке? т?рде зерттеуге тырысты. Олар ?ялша?ты?ты? неден туындайтынын м?мкіндігінше т?сіндірді.
Жеке адамды т?л?а ретінде зерттеушілерді? пікірінше, ?ялша?ты? адамда ата-тектен тара?ан, я?ни, т??ымында бар деп сараланады.
Бихевиористерді? айтуынша, ?ялша?ты? ?о?аммен тіл табыса алмайтын немесе ?мірге бейімделуден ?аш?анды?тан ?алыптасады.
Психоаналитиктерді? ойынша, ?зіне сенімсіздіктен ойын сырт орта?а шы?ара алмаудан.
?леуметтанушылар немесе балалар психологыны? т?жырымдауынша, ?ялша?ты?ты белгілі бір жеке термин ретінде ?арастыра келе ?леуметтік ортаны? ?алыптасуына байланысты туындайды деп к?рсетеді.
?.Б.Жары?баевты? айтуынша, ?ялу – бас?а адамдарды?, ?детте жа?ындарыны? ?ылы?ымен не т?л?алы? мінездеріні? к?рініс берумен байланысты болуы м?мкін. ?ялша?ты?ты ?зіне-?зі кемелдендіру, білім мен біліктілікке жету, ?з ?абілеттерін арттыру?а ба?ыттал?ан мінез-??лы?ты? ?уатты ?оз?аушы к?ші ар?ылы жою?а болады. ?ялуды? бастап?ы шегі ?ркімні? ??ндылы? ба?дарына, ?рбір жеке т?л?аны? ?асиеттеріне, айналасында?ы адамдарды? ?зі ж?ніндегі пікірлеріне сезімталды?ына байланысты.
Жо?арыда атап к?рсеткендей, ?ялша?ты? ?р адамда болатын жа?дай. Оны танып білу о?ай емес. Себебі ол ?р т?рлі болады. Мысалы, адамдармен байланыс?а т?суде к??іл толмаушылы?, к?зін ?немі т?мен т?сіріп ж?ру, жай с?йлеу, ?о?аммен ?атынас?а т?суден ?ашу. ?ялша?ты? басты к?рінісіні? бірі – епсіздік немесе шор?а?ты?. Б?ндай белгілер к?біне тым ой?а берілетін, т?йы? адамдарда болады. Егер бір жерден ?ателіктер жіберіп жатса, сол ісі ?шін біреулер алдында ?зін ?ятты сезініп жерге кіріп кетуге дайын т?рады. ?здерін д?рменсіз, а?ыма?, ешкімге керексіз сезінеді. ?атты ыр?а?ты дауыстарымен олар ?з бойында?ы ?ялша?ты?ты жой?ысы келеді. Алайда ішкі сезімдері сырт?а айдан аны? к?рінеді, ?ор?ыныш, ?обалжу, адамдармен ?атынаста ?олайсыз сезіну, біреулерді? пікірлеріне т?уелді болу, м?ны? б?рі ?здеріне деген сенімні? жо?ты?ы. Б?лар осыны? ?серінен ?мірде еш ма?сатсыз ?мір с?реді.
Баланы д?рыс ма?тау керек
Е? басты – баланы ма?тай білу! М??алімдер, т?рбиешілер, ата-аналар ж?мысты бастамастан б?рын о?ан ынтамен, ?уанышпен берілу керек. ?андай т?рбиеші болмасын, баланы ісімен баурап т?руы тиіс.
?р т?рбиеші к?н сайын, са?ат сайын бір тапсырманы орындауы тиіс. М?мкін баланы ма?тау, ынтасына к??іл б?лу, істеген ісін ба?алау (сурет, ?н айту ж?не т.б.)
«Егер сіз баланы ма?тай білмесе?із, оны ойлап табы?ыз!», - дейді ке?ес беруші психиатр В.Леви. бастысы ?алай ма?таса?ыз да, шын к??ілмен беріліп айты?ыз.
Баланы ?ай жа?дайда ма?тамау керек.
Егер тумысынан б?л ?асиет бар болса. М?нымен сіз ма?тамайсыз, керісінше, зияны?ыз тиіп кетуі м?мкін.
?немі себепсіз ма?тай беру. Б?л баланы? е?бегімен келмегендіктен, ?зімшілдікке алып келеді. Біреуін ма?тап, екіншісін жамандау да зиян.
Адам баласы ?мірге бір-а? рет ая? басады. Сол ?мірді д?рыс н?рсеге арнау керек. Сіз – таби?ат жарат?ан толы??анды жеке т?л?асыз. Б?кіл адамдармен, я?ни, ?о?аммен байланыстасыз. Бойы?ызды боса?ды??а, керексіз ойлар?а салма?ыз. К?з алды?ыз?а биік ма?сат ?ойып, со?ан жетуге тырысы?ыз. ?мірді ?згерту, ?рине ?з ?олы?ызда! Еш?ашан шаршама?ыз, жетістікке о?ай жету ешкімні? ?лі ?олынан келмеген. Біреу кемшілігі?ізді беті?ізге басса, ренжіме?із. Керісінше «мен т?зелем» деген ойда болы?ыз. ?немі ?ялша? болып, ж?ре берсе?із ?мірді? ?зегінде уа?ытты? ?алай зыр еткенін білмей ?аласыз. ?мірді? ?р с?ті ба?алы. Сонды?тан еш н?рсеге ?арамастан, ?ялша?ты?ты же?е білі?із.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?ялша?ты?ты? алдын алу жолдары »
БАЙКЕНЖИНА ДИНАРА САҒАТҚЫЗЫ
Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы
К.Байсейітова атындағы ЖББО мектеп психологы
Ұялшақтықтың алдын-алу жолдары
Ұялшақтық – өте жасырын ұғым және өз алдына жеке мәселе. Ғылыми тұрғыдан қарастырсақ, зерттеушілердің пікірінше, осы жағдаймен жастардың тең жартысы азап шегуде.
Ұялшақ болу бұл – ішкі жан дүниесін аша алмау, қорқу, қоршаған ортамен байланысқа түсе алмау, соған бола қобалжу. Ойын еркін түсіндіре алмау. Ол әр адамда болады деп ашық айта алмаймын. Себебі әр тұлғаның психологиясы әрқилы, табиғаты да бөлек. Біз білетіндей, мінезі жұмсақ, момын, тым ойға берілгіш келетін кісілер өмірде өз жолын табуда қиналады. Бұл адамдардың достары аз, қоршаған ортасы тар, өзінің жан дүниесі сияқты мұңлы болып келеді.
Бұдан шығатын қорытынды, барлық айналадағы болып жатқан құбылыс адам баласымен өте тығыз байланысты. Яғни, тұлға өзін қалай көрсетеді, әлеуметтік орта да оны солай қабылдайды. Мұндағы басты мақсатымыз, қоғамда белсенділік таныту. Сіз мүмкін адамдарды танып білуде, қатынас жасауда қиналарсыз, өйткені, адам баласы біз білетіндей бірдей болмайды. Сондықтан, қандай қиын жағдайды бастан өткерсеңіз де, яғни кикілжің, күйзеліс, түсінбестік, шатасу сияқты мәселе болса, ымыраға келуге тырысыңыз. Мейлі, сіздің ойыңызды дұрыс түсінбей, пікіріңізге шалыс сөз айтуы мүмкін. Бірақ, мұндай жағдайда керісінше, өз еңсеңізді түсірмеңіз, себебі қазақта «жаңылыспайтын жақ жоқ, сүрінбейтін тұяқ жоқ» демекші, әрқашан ортада пікіріңізді айтып, ашық болуға тырысыңыз. Қанша дегенмен, бұл сіздің пікіріңіз екенін ұмытпағайсыз!
Көптеген психологтар, әлеуметтанушылар және тағы да басқа мамандар ұялшақтықты кең түрде зерттеуге тырысты. Олар ұялшақтықтың неден туындайтынын мүмкіндігінше түсіндірді.
Жеке адамды тұлға ретінде зерттеушілердің пікірінше, ұялшақтық адамда ата-тектен тараған, яғни, тұқымында бар деп сараланады.
Бихевиористердің айтуынша, ұялшақтық қоғаммен тіл табыса алмайтын немесе өмірге бейімделуден қашқандықтан қалыптасады.
Психоаналитиктердің ойынша, өзіне сенімсіздіктен ойын сырт ортаға шығара алмаудан.
Әлеуметтанушылар немесе балалар психологының тұжырымдауынша, ұялшақтықты белгілі бір жеке термин ретінде қарастыра келе әлеуметтік ортаның қалыптасуына байланысты туындайды деп көрсетеді.
Қ.Б.Жарықбаевтың айтуынша, ұялу – басқа адамдардың, әдетте жақындарының қылығымен не тұлғалық мінездерінің көрініс берумен байланысты болуы мүмкін. Ұялшақтықты өзіне-өзі кемелдендіру, білім мен біліктілікке жету, өз қабілеттерін арттыруға бағытталған мінез-құлықтың қуатты қозғаушы күші арқылы жоюға болады. Ұялудың бастапқы шегі әркімнің құндылық бағдарына, әрбір жеке тұлғаның қасиеттеріне, айналасындағы адамдардың өзі жөніндегі пікірлеріне сезімталдығына байланысты.
Жоғарыда атап көрсеткендей, ұялшақтық әр адамда болатын жағдай. Оны танып білу оңай емес. Себебі ол әр түрлі болады. Мысалы, адамдармен байланысқа түсуде көңіл толмаушылық, көзін үнемі төмен түсіріп жүру, жай сөйлеу, қоғаммен қатынасқа түсуден қашу. Ұялшақтың басты көрінісінің бірі – епсіздік немесе шорқақтық. Бұндай белгілер көбіне тым ойға берілетін, тұйық адамдарда болады. Егер бір жерден қателіктер жіберіп жатса, сол ісі үшін біреулер алдында өзін ұятты сезініп жерге кіріп кетуге дайын тұрады. Өздерін дәрменсіз, ақымақ, ешкімге керексіз сезінеді. Қатты ырғақты дауыстарымен олар өз бойындағы ұялшақтықты жойғысы келеді. Алайда ішкі сезімдері сыртқа айдан анық көрінеді, қорқыныш, қобалжу, адамдармен қатынаста қолайсыз сезіну, біреулердің пікірлеріне тәуелді болу, мұның бәрі өздеріне деген сенімнің жоқтығы. Бұлар осының әсерінен өмірде еш мақсатсыз өмір сүреді.
Баланы дұрыс мақтау керек
Ең басты – баланы мақтай білу! Мұғалімдер, тәрбиешілер, ата-аналар жұмысты бастамастан бұрын оған ынтамен, қуанышпен берілу керек. Қандай тәрбиеші болмасын, баланы ісімен баурап тұруы тиіс.
Әр тәрбиеші күн сайын, сағат сайын бір тапсырманы орындауы тиіс. Мүмкін баланы мақтау, ынтасына көңіл бөлу, істеген ісін бағалау (сурет, ән айту және т.б.)
«Егер сіз баланы мақтай білмесеңіз, оны ойлап табыңыз!», - дейді кеңес беруші психиатр В.Леви. бастысы қалай мақтасаңыз да, шын көңілмен беріліп айтыңыз.
Баланы қай жағдайда мақтамау керек.
Егер тумысынан бұл қасиет бар болса. Мұнымен сіз мақтамайсыз, керісінше, зияныңыз тиіп кетуі мүмкін.
Үнемі себепсіз мақтай беру. Бұл баланың еңбегімен келмегендіктен, өзімшілдікке алып келеді. Біреуін мақтап, екіншісін жамандау да зиян.
Адам баласы өмірге бір-ақ рет аяқ басады. Сол өмірді дұрыс нәрсеге арнау керек. Сіз – табиғат жаратқан толыққанды жеке тұлғасыз. Бүкіл адамдармен, яғни, қоғаммен байланыстасыз. Бойыңызды босаңдыққа, керексіз ойларға салмаңыз. Көз алдыңызға биік мақсат қойып, соған жетуге тырысыңыз. Өмірді өзгерту, әрине өз қолыңызда! Ешқашан шаршамаңыз, жетістікке оңай жету ешкімнің әлі қолынан келмеген. Біреу кемшілігіңізді бетіңізге басса, ренжімеңіз. Керісінше «мен түзелем» деген ойда болыңыз. Үнемі ұялшақ болып, жүре берсеңіз өмірдің өзегінде уақыттың қалай зыр еткенін білмей қаласыз. Өмірдің әр сәті бағалы. Сондықтан еш нәрсеге қарамастан, ұялшақтықты жеңе біліңіз.
