Психолог маманыны? жалпы тіл кемістігі бар балалармен ж?мысы
Психолог маманыны? жалпы тіл кемістігі бар балалармен ж?мысы
Жалпы тіл кемістігі бар
балалармен психолог маманыны? ж?мысы
Білім саласында психологиялы? ?ызметті? т?жірибесінде м?мкіндігі шектеулі балаларды? психологиялы? саулы?ы ?зекті м?селе деуге болады.?азіргі білім ж?йесінде басты ж?мыс жоспары т?л?аны? ?зіндік ерекшілігін танып білу мен дамыту ж?не ?з м?мкіндігін пайдалы істерде ?олдана білуге жа?дай жасау м?селесі ?ойыл?ан. «Адамды жан-жа?ты т?рбиелеу мен дамыту ?шін оны жан- жа?ты біліп алу керек деген ?а?ида ?азіргі заман?а лайы? деп айтыл?ан».Психологты? ж?мысы балаларды? белгілі жаста?ы психикалы? жа?а т?зілімге, сонымен ?атар оларды? дамуында?ы потенциалды м?мкіндіктерін пайдалану?а негізделіп ??растырылады. Коррекциялы? кабинеттерде психологиялы? коррекциялы? т?рбие ?рдісі балаларды? санасын, ой ?рісін дамытып жеке т?л?а ретінде ?алыптасу?а ?серін тигізеді. ?зіне-?зі сену, мінез-??л?ын ?згерте білу, ?зін белгілі ортада ?стау да?дыларын ме?гертеді.
Коррекциялы? кабинетте балалар?а кем деп ?арамай , ?р ?айсысына жеке т?л?а ретінде ???іл б?ліп жанына медеу, ?зіне тірек бола білу –?р педагогты? міндеті. Осы орайда ?р педагог дамуында ауыт?ушылы?ы бар балаларды? психикалы? ерекшеліктерін білуі тиіс.
Б?гінгі та?да дамуында ауыт?ушылы?ы бар, сонымен ?атар психикалы? дамуында тежеуі бар , ауызекі с?йлеу тіліні? толы? дамымауы бар балалар саны ?те к?п ж?не б?л балалар о?у ?рдісінде, мектепке бейімделуде , сол сия?ты ?леуметтік орта?а бейімделуге ?атты ?иналады. Б?ндай балалар?а отбасында?ы к?мек жеткіліксіз. Сонды?тан мамандар тобы я?ни, психолог, логопед, дефектолог, ?леуметтік педагогты? бірлесе ж?ргізетін психокоррекциялы? т?зету ж?мыстары аса ма?ызды. ?азіргі та?да балаларды? ауызекі с?йлеу тіліні? толы? дамымауы мен о?уында?ы ж?не жазуында?ы кемістіктерді? арасында ты?ыз байланыс бар екені к?пшілікке м?лім. Сонды?тан кемістіктерді жою ?шін т?зету ы?палыны? біры??ай ж?йесі ?ажет. Б?ндай балалармен психолог маманы саба? ж?ргізгенде логопед маманымен ты?ыз байланыста болуы ?ажет. Психолог маманыны? басты ма?саты баланы? с?йлеу тілін дамыту, с?здік ?орын дамыту ж?не оларды іс ж?зінде пайдалана білуге жетілдіру, ?са? моторикасын дамыту болып келеді
Т?зете –дамыта о?ыту барысында ж?йелі ба?ыттар ??рылды. Логопед пен психологты? жеке ж?не топпен ?рекетін 5-негізгі ба?ыт ?алыптасты.
Бала денсаулы?ын са?тау ж?не психосоматикалы? кемістіктерді т?зеу.
О?у ?рекетін ?амтамасыз ететін психофизикалы? функцияларын ?ажет жа?дай?а дейін дамыту , я?ни фонематикалы? есту ?абілетін , артикуляциялы? аппаратты , ?олды? ?са? моторикасын , ке?істікті ба?дарлуын ж?не т.б
С?йлеу ?абілетін дамыту
Таным ?рекеттеріні? т?л?аны? компоненттерін дамыту
Жалпы білімдік интеллектуалды да?дыларын ?алыптастыру.
Логопед ж?не психологты? ?ткізетін т?зету ж?мыстарыны? міндеті ты?ыз байланысты ж?не баланы? психикалы? ?рекетін дамыту ж?не т?рбиелеу барысында ж?зеге асады. О?ыту жалпы дамыту?а ба?ытталады, я?ни тек жеке психикалы? ?рдіске, мысылы: ойлау ж?не с?йлеуге ба?ытталамайды.
- ба?ыланатын ??былысты? уа?ыттын байланысын, себеп-салдарын о?ушыны? аны?тауы, тіл дамыту.
Психолог маманыны? басты ма?саты баланы? ойлау, есте са?тау, зейін, таным процестерін дамыту болып табылады. Осы негізде ма?сат?а жету ?шін баланы? с?йлеу ?рекетіні? д?рыс дамуына да жете м?н беру тиіс. Д?рыс ?йымдас?ан ж?мыс барысында осы атал?ан ма?саттар?а толы? жетуге м?мкіндік туады. Адамны? ойлану ?рекеті тікелей сезімдік таным процестерімен ?ана емес, тілмен де, с?йлеумен де ты?ыз байланысты. Міне, осындай ерекшелік адам психикасаны? жануарлар психикасынан сапалы? ?згешелігін к?рсетеді. Жануарларды? ?арапайым ойы на?тылы ?рекетке байланысты, ол жанама, абстракты ой бола алмайды.
Психолог е? алдымен баланы? с?йлеу тіліні? б?зылу де?гейін аны?тап, бала?а т?рлі тапсырмалар ?сынады. Мысал?а алатын болса? «10 с?з» ?дістемесін с?йлеу тіліні? б?зылуыны? бірінші де?гейі бар бала?а ?сын?анда есіне 3-4 с?зді ?ана са?тай алды. Я?ни баланы? есте са?тау ?абілетіні? т?мендігін ж?не с?йлеу тіліні? дамыма?анды?ын к?рсетеді. Ал екінші де?гейдегі бала?а ?сын?анда ол 10 с?зді? 5-6 с?зді есіне са?тай алды. ?шінші де?гейдегі бала 10 с?зді? 7-8 ?ана есінде са?тайды. Осыдан келе жалпы тіл кемістігі бар балалармен психологты? ж?мысыны? ма?ыздылы?ын бай?ау?а болады. Демек тіл кемістігі бар баламен ?р уа?ытта тек логопед маманы ?ана емес, сонымен ?атар бас?а да мамандар, ?сіресе психолог маманы т?рлі дамыту ж?мыстарын ж?ргізгені д?рыс. Я?ни б?л ?дістемені бала?а бергенде баланы? тек есте са?тау ?абілеті емес, сонымен ?атар баланы? с?здерді д?рыс айтуын да ?ада?алап отырамыз. Жалпы тіл кемістігі бар балалармен сюжеттік сурет бойынша ??гіме ??растыруды? да ма?ызы зор. Баланы? сюжеттік сурет бойынша ??гіме ??рау барсында баланы? ойлау ?абілеті ?ана емес сонымен ?атар баланы? с?йлеу ?рекеті де дамиды. Психолог маманы тапсырма барысында баланы? ?рбір с?зіне м?н беріп, с?йлем ??растыр?анда ?з ойын толы? жеткізе білуге , с?здерді д?рыс айту?а ?немі к?мек беріп отыру?а тиіс. С?йлеу тілінде кемістіктері бар балаларды? психологиялы? м?селесі ??рбылармен ?арым-?атынас?а т?су барысында ай?ын к?рінеді. ?зін-?зі бас?ару ж?не эмоционалды жа?дайын дифференциялауды? ?алыптаспауы , артикуляциялы? ж?не ?са? моториканы? ?лсіздігі барлы?ы баланы? ?арым-?атынас?а деген м?мкіндігін т?мендетеді. Балалар ?з кемістігін сезінеді, сонды?тан оларды с?йлеу ?рекетіне кері ?атынас туындайды. Олар ?з ойларын толы? жеткізе алмайды, ?те жаралы, ренжігіш болады. ?з ??рбыларымен ?арым-?атынас?а аз т?сетіп, бала ?зін ешкімге керегім жо? деп сезінді, ол е? алдымен эмоциалы? с?тсіздікке ?келеді, я?ни ?зін-?зі ба?алауды? т?мендігі, ала?даушылы?, т?йы?ты? бай?алады. Б?л баламен психолог маманы т?рлі эмоциялы? жатты?улар ж?ргізуі ?ажет. Сол кезде баланы? к??іл-к?йі к?теріле бастайды. Сонымен ?атар б?л балалар?а «10 сурет» ?дістемесін ?олдану?а болады. Б?л ?дістемені ж?ргізгенде баланы? есте са?тау ?абілетін аны?тап сонымен бірге заттарды? атауларыны? д?рыс айтылуын ?ада?алап, айт?ан кезде ?ате айт?ан с?здерді т?зеу ар?ылы баланы? тілін жатты?тыру?а болады. Осы ?дістемелерді? барлы?ын мен ?зіме келетін балалар?а ?олданып ж?рмін. Соны? ішінде атап айтатын болса? 7 жаста?ы бала?а ?олданып ж?рмін. Ол бала бізді? мекемеге 2010жылды? желто?сан айынан тіркеуге алынап , саба??а келіп ж?р. Баланы? диагнозы ОНР-ІІ-ІІІ де?гейі. Баланы? зейіні т?ра?сыз, есте са?тау ?абілеті нашар дамы?ан, ойлау ?рекеті т?мен ж?не с?йлегенде дыбыстарды аны? айтпайды. Алда айтып кеткен ?дістемелерді осы бала?а ?олданып жа?сы н?тижелерге жетіп жатырмыз. Айта кететін болса? , баланы? есте са?тау ?абілеті к?лемі ?л?айып келе жатыр. Сюжеттік сурет беріп ??гіме ??растыр дегенде бала ?атты ?иналатын. ?азір суретке ?арап 4-5 с?йлем ??расытыра бастады. Баланы? к??іл-к?йі т?мен немесе шарша?ан кезде, тіпті болмаса саба? алдында баланы? сенсорлы? б?лмеге кіргізіп т?рлі жатты?улар орындату?а болады. Сенсоры? б?лме- ол арнайы жабды?тал?ан. Б?л жерде емдік-профилактикалы? сеанстар ж?ргізіледі. Б?л б?лмені? бала?а тигізер пайдасы мол. Бала ол жерде тыны?ып, к??іл-к?йі к?теріліп, дене б?лшы?еттері боса?сып шы?ады.
Сонымен ?атар бала компьютермен ?алай ж?мыс істеу керектігін ?йретемін. Компьютерді? бала?а тигізер пайдасы зор.Баланы? компьютермен ж?мыс істегені? ?зі бізге жетістік болып саналады. Саба? кезінде біз «Мультикидпен» ж?мыс істейміз. Мультикид 12-та?ырыптан т?рады. Та?ырыптар ?р т?рлі. Мысалы мен психолог маманы ?з саба?ыма «?серлі пішіндер» деген та?ырыпты та?дадым.
?серлі пішіндер, я?ни:
к?ру ар?ылы есте са?тау ?абілетін дамыту
т?стерді ажырату?а ?йрету
геометриялы? пішіндермен таныстыру
пішіндерін ж?не орналасуын аны?тау
модель ??растыру ж?не жоспарлау ?абілетін дамыту
?з бетінше ж?мыс жасау ж?не жоспарлау ?абілетін дамытады. Б?л та?ырыпта бала т?стерді ?йренеді сонымен ?атар, геометриялы? пішіндер туралы ??ым алады. Мультикидпен ж?мыс істеу барлы? балалар?а ?те тиімді.
?олданыл?ан ?дебиеттер:
?мірбекова ?.? «Логопедия»
Жары?баев «Жалпы психология»
Гризик Т.И развитие речи детей 4-5 лет
Соколов А.Н Внутренняя речь и мышление –М ,. 1968
Строганова В.В. Возможности прогнозирования текста у детей с общим недоразвитием речи. Монографический сборник – М, 2005г
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Психолог маманыны? жалпы тіл кемістігі бар балалармен ж?мысы »
Жалпы тіл кемістігі бар
балалармен психолог маманының жұмысы
Толқымбаева Алима Сериковна
№6 Психологиялық-педагогикалық
коррекциялық кабинетінің
психологы
Білім саласында психологиялық қызметтің тәжірибесінде мүмкіндігі шектеулі балалардың психологиялық саулығы өзекті мәселе деуге болады.Қазіргі білім жүйесінде басты жұмыс жоспары тұлғаның өзіндік ерекшілігін танып білу мен дамыту және өз мүмкіндігін пайдалы істерде қолдана білуге жағдай жасау мәселесі қойылған. «Адамды жан-жақты тәрбиелеу мен дамыту үшін оны жан- жақты біліп алу керек деген қағида қазіргі заманға лайық деп айтылған».Психологтың жұмысы балалардың белгілі жастағы психикалық жаңа түзілімге, сонымен қатар олардың дамуындағы потенциалды мүмкіндіктерін пайдалануға негізделіп құрастырылады. Коррекциялық кабинеттерде психологиялық коррекциялық тәрбие үрдісі балалардың санасын, ой өрісін дамытып жеке тұлға ретінде қалыптасуға әсерін тигізеді. Өзіне-өзі сену, мінез-құлқын өзгерте білу, өзін белгілі ортада ұстау дағдыларын меңгертеді.
Коррекциялық кабинетте балаларға кем деп қарамай , әр қайсысына жеке тұлға ретінде қөңіл бөліп жанына медеу, өзіне тірек бола білу –әр педагогтың міндеті. Осы орайда әр педагог дамуында ауытқушылығы бар балалардың психикалық ерекшеліктерін білуі тиіс.
Бүгінгі таңда дамуында ауытқушылығы бар, сонымен қатар психикалық дамуында тежеуі бар , ауызекі сөйлеу тілінің толық дамымауы бар балалар саны өте көп және бұл балалар оқу үрдісінде, мектепке бейімделуде , сол сияқты әлеуметтік ортаға бейімделуге қатты қиналады. Бұндай балаларға отбасындағы көмек жеткіліксіз. Сондықтан мамандар тобы яғни, психолог, логопед, дефектолог, әлеуметтік педагогтың бірлесе жүргізетін психокоррекциялық түзету жұмыстары аса маңызды. Қазіргі таңда балалардың ауызекі сөйлеу тілінің толық дамымауы мен оқуындағы және жазуындағы кемістіктердің арасында тығыз байланыс бар екені көпшілікке мәлім. Сондықтан кемістіктерді жою үшін түзету ықпалының бірыңғай жүйесі қажет. Бұндай балалармен психолог маманы сабақ жүргізгенде логопед маманымен тығыз байланыста болуы қажет. Психолог маманының басты мақсаты баланың сөйлеу тілін дамыту, сөздік қорын дамыту және оларды іс жүзінде пайдалана білуге жетілдіру, ұсақ моторикасын дамыту болып келеді
Түзете –дамыта оқыту барысында жүйелі бағыттар құрылды. Логопед пен психологтың жеке және топпен әрекетін 5-негізгі бағыт қалыптасты.
Бала денсаулығын сақтау және психосоматикалық кемістіктерді түзеу.
Оқу әрекетін қамтамасыз ететін психофизикалық функцияларын қажет жағдайға дейін дамыту , яғни фонематикалық есту қабілетін , артикуляциялық аппаратты , қолдың ұсақ моторикасын , кеңістікті бағдарлуын және т.б
Сөйлеу қабілетін дамыту
Таным әрекеттерінің тұлғаның компоненттерін дамыту
Жалпы білімдік интеллектуалды дағдыларын қалыптастыру.
Логопед және психологтың өткізетін түзету жұмыстарының міндеті тығыз байланысты және баланың психикалық әрекетін дамыту және тәрбиелеу барысында жүзеге асады. Оқыту жалпы дамытуға бағытталады, яғни тек жеке психикалық үрдіске, мысылы: ойлау және сөйлеуге бағытталамайды.
Түзету міндетінің арасында анықталатыны:
-оқушының білімін кеңейту
- таным белсенділігін тәрбиелеу
-сезімдік тәжірбиесін байыту
-оқушының интеллектуалды әрекетін ойлау операциялары , анализ, салыстыру, жалпылау арқылы белсендендіру.
- бақыланатын құбылыстың уақыттын байланысын, себеп-салдарын оқушының анықтауы, тіл дамыту.
Психолог маманының басты мақсаты баланың ойлау, есте сақтау, зейін, таным процестерін дамыту болып табылады. Осы негізде мақсатқа жету үшін баланың сөйлеу әрекетінің дұрыс дамуына да жете мән беру тиіс. Дұрыс ұйымдасқан жұмыс барысында осы аталған мақсаттарға толық жетуге мүмкіндік туады. Адамның ойлану әрекеті тікелей сезімдік таным процестерімен ғана емес, тілмен де, сөйлеумен де тығыз байланысты. Міне, осындай ерекшелік адам психикасаның жануарлар психикасынан сапалық өзгешелігін көрсетеді. Жануарлардың қарапайым ойы нақтылы әрекетке байланысты, ол жанама, абстракты ой бола алмайды.
Психолог ең алдымен баланың сөйлеу тілінің бұзылу деңгейін анықтап, балаға түрлі тапсырмалар ұсынады. Мысалға алатын болсақ «10 сөз» әдістемесін сөйлеу тілінің бұзылуының бірінші деңгейі бар балаға ұсынғанда есіне 3-4 сөзді ғана сақтай алды. Яғни баланың есте сақтау қабілетінің төмендігін және сөйлеу тілінің дамымағандығын көрсетеді. Ал екінші деңгейдегі балаға ұсынғанда ол 10 сөздің 5-6 сөзді есіне сақтай алды. Үшінші деңгейдегі бала 10 сөздің 7-8 ғана есінде сақтайды. Осыдан келе жалпы тіл кемістігі бар балалармен психологтың жұмысының маңыздылығын байқауға болады. Демек тіл кемістігі бар баламен әр уақытта тек логопед маманы ғана емес, сонымен қатар басқа да мамандар, әсіресе психолог маманы түрлі дамыту жұмыстарын жүргізгені дұрыс. Яғни бұл әдістемені балаға бергенде баланың тек есте сақтау қабілеті емес, сонымен қатар баланың сөздерді дұрыс айтуын да қадағалап отырамыз. Жалпы тіл кемістігі бар балалармен сюжеттік сурет бойынша әңгіме құрастырудың да маңызы зор. Баланың сюжеттік сурет бойынша әңгіме құрау барсында баланың ойлау қабілеті ғана емес сонымен қатар баланың сөйлеу әрекеті де дамиды. Психолог маманы тапсырма барысында баланың әрбір сөзіне мән беріп, сөйлем құрастырғанда өз ойын толық жеткізе білуге , сөздерді дұрыс айтуға үнемі көмек беріп отыруға тиіс. Сөйлеу тілінде кемістіктері бар балалардың психологиялық мәселесі құрбылармен қарым-қатынасқа түсу барысында айқын көрінеді. өзін-өзі басқару және эмоционалды жағдайын дифференциялаудың қалыптаспауы , артикуляциялық және ұсақ моториканың әлсіздігі барлығы баланың қарым-қатынасқа деген мүмкіндігін төмендетеді. Балалар өз кемістігін сезінеді, сондықтан оларды сөйлеу әрекетіне кері қатынас туындайды. Олар өз ойларын толық жеткізе алмайды, өте жаралы, ренжігіш болады. Өз құрбыларымен қарым-қатынасқа аз түсетіп, бала өзін ешкімге керегім жоқ деп сезінді, ол ең алдымен эмоциалық сәтсіздікке әкеледі, яғни өзін-өзі бағалаудың төмендігі, алаңдаушылық, тұйықтық байқалады. Бұл баламен психолог маманы түрлі эмоциялық жаттығулар жүргізуі қажет. Сол кезде баланың көңіл-күйі көтеріле бастайды. Сонымен қатар бұл балаларға «10 сурет» әдістемесін қолдануға болады. Бұл әдістемені жүргізгенде баланың есте сақтау қабілетін анықтап сонымен бірге заттардың атауларының дұрыс айтылуын қадағалап, айтқан кезде қате айтқан сөздерді түзеу арқылы баланың тілін жаттықтыруға болады. Осы әдістемелердің барлығын мен өзіме келетін балаларға қолданып жүрмін. Соның ішінде атап айтатын болсақ 7 жастағы балаға қолданып жүрмін. Ол бала біздің мекемеге 2010жылдың желтоқсан айынан тіркеуге алынап , сабаққа келіп жүр. Баланың диагнозы ОНР-ІІ-ІІІ деңгейі. Баланың зейіні тұрақсыз, есте сақтау қабілеті нашар дамыған, ойлау әрекеті төмен және сөйлегенде дыбыстарды анық айтпайды. Алда айтып кеткен әдістемелерді осы балаға қолданып жақсы нәтижелерге жетіп жатырмыз. Айта кететін болсақ , баланың есте сақтау қабілеті көлемі ұлғайып келе жатыр. Сюжеттік сурет беріп әңгіме құрастыр дегенде бала қатты қиналатын. Қазір суретке қарап 4-5 сөйлем құрасытыра бастады. Баланың көңіл-күйі төмен немесе шаршаған кезде, тіпті болмаса сабақ алдында баланың сенсорлық бөлмеге кіргізіп түрлі жаттығулар орындатуға болады. Сенсорық бөлме- ол арнайы жабдықталған. Бұл жерде емдік-профилактикалық сеанстар жүргізіледі. Бұл бөлменің балаға тигізер пайдасы мол. Бала ол жерде тынығып, көңіл-күйі көтеріліп, дене бұлшықеттері босаңсып шығады.
Сонымен қатар бала компьютермен қалай жұмыс істеу керектігін үйретемін. Компьютердің балаға тигізер пайдасы зор.Баланың компьютермен жұмыс істегенің өзі бізге жетістік болып саналады. Сабақ кезінде біз «Мультикидпен» жұмыс істейміз. Мультикид 12-тақырыптан тұрады. Тақырыптар әр түрлі. Мысалы мен психолог маманы өз сабағыма «Әсерлі пішіндер» деген тақырыпты таңдадым.
Әсерлі пішіндер, яғни:
көру арқылы есте сақтау қабілетін дамыту
түстерді ажыратуға үйрету
геометриялық пішіндермен таныстыру
пішіндерін және орналасуын анықтау
модель құрастыру және жоспарлау қабілетін дамыту
өз бетінше жұмыс жасау және жоспарлау қабілетін дамытады. Бұл тақырыпта бала түстерді үйренеді сонымен қатар, геометриялық пішіндер туралы ұғым алады. Мультикидпен жұмыс істеу барлық балаларға өте тиімді.
Қолданылған әдебиеттер:
Өмірбекова Қ.Қ «Логопедия»
Жарықбаев «Жалпы психология»
Гризик Т.И развитие речи детей 4-5 лет
Соколов А.Н Внутренняя речь и мышление –М ,. 1968
Строганова В.В. Возможности прогнозирования текста у детей с общим недоразвитием речи. Монографический сборник – М, 2005г
