Отбасы – ?рт?рлі жаста?ы ?жым, бала бірінші к?ннен бастап оны? бір м?шесі болып табылады. Отбасы ?жымы, салт-д?ст?рі, адамгершілік ж?не ???ы?ты? нормалары бар к?рделі ??рылым. Отбасында?ы ?арым -?атынас оны? психологиялы? ахуалын аны?тайды. Осында баланы? ?лемді, адамдарды ?зін -?зі танып білуі ?алыптасады. Баланы? ?андай болып ?суі отбасында?ы жа?дай?а байланысты. Отбасында?ы жа?дайлар балаларды да ойландырады. «?мірде е? бастысы нені ?алар еді?із?» деген с?ра??а жас?спірімдерді? 65 пайызы «Жа?сы отбасыны ?алар едік» деп жауап береді. Отбасында?ы т?рбие да?дарысы мектептегі балалармен педагогикалы? ж?мыстарды? ?иындауында ?ана емес, оларды? ата-аналарымен ж?мысты? ?иынды?ында. Ата-ананы балаларына д?рыс білім беруі тол?андырады.
Ата-ананы? ?ор?ынышы:
- Баласыны? жа?сы білім ала алмауы мен ?мірде ?з орнын таба алмайды-ау деген ?ор?ыныш, баланы? ?абілеті мен жа?дайы м?лде тол?андырмайды.
- Баласын мектепте ренжітеді деген ?ор?ыныш. Сонды?тан ата-анамен мектепте ж?мыс ж?ргізілуі ?ажет. Педагогикалы? ?жым мен ата-ананы? негізгі міндеті – бірін-бірі т?сінуі.
Б?гінгі та?да ата-ананы? мектеппен ж?не мектепті? ата-анамен ?арым-?атынасыны? конструктивті мінездемесін табу ?ажет. Ата-анамен ?арым-?атынасты? негізінде мектеп туралы т?сінік ж?не ол не істей алады, оны? м?мкіншілігіні? шегі ?андай екенін т?сіне білуі ?ажет. М??алім ?ашанда отбасы ?шін бала т?рбиесі туралы ?ылыми білімні? негізі бол?ан, м??алім ?ана ата-ана?а баласы нашар о?ыса, ке?ес бере алатын м??алім ?ана ата-ана?а ?з баласын т?сіне алуына к?мектеседі. Б?гінгі та?да осыны? б?рін педагогикалы? журналдар, газеттерде, кітаптардан табу?а болады. Біра?, ?андай да болмасын кітаптар журналдар, ма?алалар ата-ана?а к?мек к?рсете алдмайды. К?мекті м??алім ?ана бере алады. Мысалы, бастауыш ж?не орта мектеп жасында?ы балаларды? психологиялы? ж?не физиологиялы? ерекшеліктері ата-ана мен м??алімні? к?нделікті ?атынасын талап етеді. Ата-ананы? м??аліммен тікелей ?арым-?атынасына ба?а жетпейді, ?йткені, ата-аналар жиналысы керекті ?сер бермейді. Со??ы уа?ытта к?птеген сынып жетекшілерге ата-аналар жиналысын ?ткізуі ауыр ж?не ?намсыз болып кетті. ?йткені ата-аналар жиналысына келетін ата-ана саны ?те аз. Бізді? педагогикалы? ?жым ата-анамен ж?мысты жоспарлай отырып, мына ма?саттарды іске асырады:
3) Коммуникативтік – отбасында ата-ана мен баланы? ?арым-?атынасыны? м?дениетін байыту;
Осы міндеттерге с?йкес, ?ткен о?у жылында ата-анамен ж?мысты? ?рт?рлі формалары ?ткізілді. Ол «Ашы? есік к?ні», консилиум, тренингтер, практикумдар, ата-аналарды? белсенділіктеріне ?ара?анда, оларды нем??райлы ?алдыр?ан жо?. К?бі ашы? саба?тарды к?рді. Ол ата-ана ?шін де, м??алімдер ?шін де ?те пайдалы.
Практикумдар ата-аналарды? педагогикалы? да?дыларын шы?ару ?шін к?зделді. Дискуссиялар – педагогикалы? м?дениетті? к?терілуіні? ?ызы?ты формалары. О?у жылында ата-аналар с?ранысы бойынша, мамандарды ша?ырып жеке та?ырыпты? ке?естер ?ткізді. Ке?естер екі жа??а да пайдалы. Екі жа? а?паратпен ауысып, біры??ай келісімге келіп, м?селелерді? шешу жолдарын табар. Осындай д?ст?рлі емес ж?мыстарды ?ткізу н?тижесінде ата-ана мен м??алім ?арым-?атынас ж?йесін баламен диалог ?нері ретінде ?арастырады деп ойлаймын. Оларды? бала игілігі ?шін онда?ы ?р баланы? к?шті жа?тарын аны?тап, ?ателіктерді жою?а м?мкіндік береді.
«Баламен ?арым-?атынас проблемаларды шешу» психологты? ата-аналар?а беретін ке?есі.
1-кезе?. Баланы? проблемасын есті?із, оны ты?да?ыз. Проблеманы шешу ?шін орта? ізденіс жаса?ыз.
2-кезе?. «Не істеуіміз керек?» деген с?ра?тан басталады. Осыдан кейін баланы? ?з шешімін ты?дап, содан кейін ?з шешімі?ізді ?сыны?ыз.
3-кезе?. ?сыныл?ан шешім ба?алары мен е? тиімдісін та?дау. Шешімні? ?р н?с?асы бірге тал?ыланады. «Екі жа?» бір-біріні? шешімін сыйлайды. Е? жа?сы шешімді бірлесе та?дайды.
4-кезе?. ?абылдан?ан шешімді детализациялау. Мысалы, отбасыны? барлы? м?шелері баланы «ересек» деп санасын, енді ол ?зі ерте т?руы керек, та??ы асын ?зі ішіп, мектепке ?зі жиналуы керек делік. Б?л анасын к?птеген шаруадан босатып, ?й?ысын ?андырып т?ру?а м?мкіндік береді. Біра? бір ?ана шешім аз. М?мкін бірінші к?ндері баламен бірге т?рып ?йрету керек болар. Бала?а са?атты беріп ?зі оянуын ?йрету керек. Бірінші к?ні тама?ты? ?ай жерде т?р?анын к?рсетіп, ?алай жылыту керек екенін к?рсету ?ажет болар. Осы жа?дай бойынша «екі жа?ты келісім шарт?а» отыру шарт болар.
5-кезе?. Шешімді орындау. Ба?ылау.
Егер бала?а к?нделікті бір н?рсені істесе, (ыдыс-ая? жуу, нан сатып алу, т.б.,) бірінші к?ндерде д?рыс болмауы м?мкін. Ол ?шін бала?а ?ата? ескерту жасауды? ?ажеті жо?, керісінше, бірнеше к?н к?ту керек. Ы??айлы к?ні , уа?ыт бол?анда с?ра?ан ж?н. «Халі? ?алай?», «Б?рі жа?сы ма?». Осы с?ра?тар?а баланы? ?зі жауап бергені ж?н.
Ата-ана махаббаты ж?не оны? бала т?рбиесіндегі р?лі
?лемде баласына ?рыс?ысы келетін ана жо?. «Мен б?гін балама ай?айлаймын, ?рысамын» деп ана ойламайды. Керісінше! Ана б?гінгі к?нді жа?сы, шусыз болуын тілейді. Біра? та, осындай жа?сы пи?ылдар?а ?арамастан, баласына ай?айлайды. Ешкімге керек емес ата-анамен мен бала арасында?ы со?ыс ?ате басталады. Бала?а ол ?атты ?сер етеді. ?з баласыны? проблемасына т?сінікпен ?арау керек. Баланы жа?сы к?ру керек, ?ке мен шеше оны? ба?ытты болуына жауапты.
К?птеген адамдар баламен ?арым-?атынасты? шешуші факторы к?з ?атынасы екендігін сезіне бермейді.К?з ?атынасы бір-бірі?е ?ара?ан кездегі уа?ыт. Сізді? к?зі?ізге тура ?араудан ?ор?атын адаммен тілдесіп к?рді?із бе? Б?л бізді? о?ан деген ?атынасымызды ?згертеді. Бізге тура, к?лімсіреп ?арайтын адам ?найды. Баланы? к?зіне тура ?араса?, сонда ?ана ол м??ият ты?дайды. Сізді? к?зі?ізден ?р?ашан махаббат ?ш?ыны білінуі керектігін ?мытпа?айсыз. К?птеген ата-ана баласына ?атал к?зімен ?арайды, ол д?рыс емес.
К??іл аудару
Бала?а к??іл аудару к?п уа?ытты талап етеді. К??іл аудару дегеніміз не?
?са?-т?йекке алданбай т?гел бала?а к??іліміз ауу керек, бала ата-ананы? махаббатын сезінуі керек. Бала?а к??іл аудару неге ?иын? ?йткені ол к?п уа?ытты талап етеді.
Т?ртіп
Ата-ана махаббатыны? 4-кезе?і – т?ртіп. Кейбір ата-аналар т?ртіпті жаза деп ??ады.
??рметті ата-аналар, б?л д?рыс емес. Е? бірінші бізді? т?сінетініміз – ол баланы т?ртіпке ?йрету ?шін , оны жа?сы к?ретінімізді сезінуіміз керек. Егер де махаббат болмаса, бала ата-ана?а ?арсы шы?ады, реніш білдіреді. Баланы ты?дап, ?з эмоция?ызды ?стауы?ыз ?ажет. Егер де ата-ана жиі шамданып, бала?а ашуланса, ал?ашында бала шоши бастайды. Кейін ата-ана ?з беделін жо?алтып, баланы? теріс ?ылы?тарыны? туындауына жол ашады. Баладан жа?сы т?ртіпті талап ету ?шін, баламен мейірімді болу керек. ?орыта келгенде, мынаны есте са?та?ан ма?ызды. Егер сіз баланы жа?сы т?рбиелегі?із келсе – ?р бала?а к?з ?атынасы, т?йісу, махаббат, т?ртіп ?ажет. Бала бізді? махаббатымызды, ?аталды?ымызды сезіну керек. Ата-ана махаббатында ?рт?рлі жа?тар бар, оны? бірі баласына деген шектен тыс махаббат. Ондай ата-ана баланы? ?р еркелігін к?тереді, ?атты айту?а ?ор?ады. Ата-ананы? бала?а деген шектен тыс махаббаты баланы б?зады. Бала ата-анасымен санаспайды, со?ында бала ?зімшіл болып ?седі. Кейбір ата-ана ?з махаббатын жасырып, баласына жылы, мейірімді с?з айту?а ?ор?ады. Осындай отбасында бала т?йы? болып ?седі. Болаша?та ашыла алмайды. Баланы? к??іл-к?й жа?дайы ?лемді ?алай к?руіне байланысты: ата-анасын, ?йін, ?зін-?зі. Осы к??іл-к?й жа?дайы болаша? дамуды? платформасы болып табылады. Егер бала?а ?лем жиіркенішті, ?ор?ынышты болып к?рінсе, ?ор?ыныш, уайым пайда болады, олар баланы? мейірімсіз жаулары. Егер біз оны жа?сы к?рсек, оны? жетістігін, т?ртібі ?шін жа?сы к?рсек, ол ?з-?зіне деген сенімсіздігін жо?алтып, уайымшыл бола бастайды.?йткені бала ?те сезімтал. Барлы? бала ата-анасынан с?райды: «Сіздер мені жа?сы к?ресіздер ме?» - деп.
Баланы? ?мірге деген ?атынасы, к?з?арасы ата-анасыны? осы жауабына байланысты.
Пайдалан?ан ?дебиеттер тізімі
1. «?аза?стан мектебі» журналы, 2006.
2. «Мектептегі психология» журналы, 2008.
3. «?ызы?ты психология» журналы.
4. Т.Т?жібаев, Жалпы психология.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Отбасында?ы бала т?рбиесі »
Отбасындағы бала тәрбиесі
Отбасы – әртүрлі жастағы ұжым, бала бірінші күннен бастап оның бір мүшесі болып табылады. Отбасы ұжымы, салт-дәстүрі, адамгершілік және құқықтық нормалары бар күрделі құрылым. Отбасындағы қарым -қатынас оның психологиялық ахуалын анықтайды. Осында баланың әлемді, адамдарды өзін -өзі танып білуі қалыптасады. Баланың қандай болып өсуі отбасындағы жағдайға байланысты. Отбасындағы жағдайлар балаларды да ойландырады. «Өмірде ең бастысы нені қалар едіңіз?» деген сұраққа жасөспірімдердің 65 пайызы «Жақсы отбасыны қалар едік» деп жауап береді. Отбасындағы тәрбие дағдарысы мектептегі балалармен педагогикалық жұмыстардың қиындауында ғана емес, олардың ата-аналарымен жұмыстың қиындығында. Ата-ананы балаларына дұрыс білім беруі толғандырады.
Ата-ананың қорқынышы:
- Баласының жақсы білім ала алмауы мен өмірде өз орнын таба алмайды-ау деген қорқыныш, баланың қабілеті мен жағдайы мүлде толғандырмайды.
- Баласын мектепте ренжітеді деген қорқыныш. Сондықтан ата-анамен мектепте жұмыс жүргізілуі қажет. Педагогикалық ұжым мен ата-ананың негізгі міндеті – бірін-бірі түсінуі.
Бүгінгі таңда ата-ананың мектеппен және мектептің ата-анамен қарым-қатынасының конструктивті мінездемесін табу қажет. Ата-анамен қарым-қатынастың негізінде мектеп туралы түсінік және ол не істей алады, оның мүмкіншілігінің шегі қандай екенін түсіне білуі қажет. Мұғалім қашанда отбасы үшін бала тәрбиесі туралы ғылыми білімнің негізі болған, мұғалім ғана ата-анаға баласы нашар оқыса, кеңес бере алатын мұғалім ғана ата-анаға өз баласын түсіне алуына көмектеседі. Бүгінгі таңда осының бәрін педагогикалық журналдар, газеттерде, кітаптардан табуға болады. Бірақ, қандай да болмасын кітаптар журналдар, мақалалар ата-анаға көмек көрсете алдмайды. Көмекті мұғалім ғана бере алады. Мысалы, бастауыш және орта мектеп жасындағы балалардың психологиялық және физиологиялық ерекшеліктері ата-ана мен мұғалімнің күнделікті қатынасын талап етеді. Ата-ананың мұғаліммен тікелей қарым-қатынасына баға жетпейді, өйткені, ата-аналар жиналысы керекті әсер бермейді. Соңғы уақытта көптеген сынып жетекшілерге ата-аналар жиналысын өткізуі ауыр және ұнамсыз болып кетті. Өйткені ата-аналар жиналысына келетін ата-ана саны өте аз. Біздің педагогикалық ұжым ата-анамен жұмысты жоспарлай отырып, мына мақсаттарды іске асырады:
1) Ағартушылық – баласының өзгеруін көре алуын;
Ата-ананың өзін оқытып, тәрбиелеу қажетті, біріншіден баланың өзіне керек;
2)Кеңестік – қоғамдық және оқу дағдыларын алу үрдісінде балаға жақсы әсер етуіне қажетті психологиялық-педагогикалық әдістерді іздеу;
3) Коммуникативтік – отбасында ата-ана мен баланың қарым-қатынасының мәдениетін байыту;
Осы міндеттерге сәйкес, өткен оқу жылында ата-анамен жұмыстың әртүрлі формалары өткізілді. Ол «Ашық есік күні», консилиум, тренингтер, практикумдар, ата-аналардың белсенділіктеріне қарағанда, оларды немқұрайлы қалдырған жоқ. Көбі ашық сабақтарды көрді. Ол ата-ана үшін де, мұғалімдер үшін де өте пайдалы.
Практикумдар ата-аналардың педагогикалық дағдыларын шығару үшін көзделді. Дискуссиялар – педагогикалық мәдениеттің көтерілуінің қызықты формалары. Оқу жылында ата-аналар сұранысы бойынша, мамандарды шақырып жеке тақырыптық кеңестер өткізді. Кеңестер екі жаққа да пайдалы. Екі жақ ақпаратпен ауысып, бірыңғай келісімге келіп, мәселелердің шешу жолдарын табар. Осындай дәстүрлі емес жұмыстарды өткізу нәтижесінде ата-ана мен мұғалім қарым-қатынас жүйесін баламен диалог өнері ретінде қарастырады деп ойлаймын. Олардың бала игілігі үшін ондағы әр баланың күшті жақтарын анықтап, қателіктерді жоюға мүмкіндік береді.
«Баламен қарым-қатынас проблемаларды шешу» психологтың ата-аналарға беретін кеңесі.
1-кезең. Баланың проблемасын естіңіз, оны тыңдаңыз. Проблеманы шешу үшін ортақ ізденіс жасаңыз.
2-кезең. «Не істеуіміз керек?» деген сұрақтан басталады. Осыдан кейін баланың өз шешімін тыңдап, содан кейін өз шешіміңізді ұсыныңыз.
3-кезең. Ұсынылған шешім бағалары мен ең тиімдісін таңдау. Шешімнің әр нұсқасы бірге талқыланады. «Екі жақ» бір-бірінің шешімін сыйлайды. Ең жақсы шешімді бірлесе таңдайды.
4-кезең. Қабылданған шешімді детализациялау. Мысалы, отбасының барлық мүшелері баланы «ересек» деп санасын, енді ол өзі ерте тұруы керек, таңғы асын өзі ішіп, мектепке өзі жиналуы керек делік. Бұл анасын көптеген шаруадан босатып, ұйқысын қандырып тұруға мүмкіндік береді. Бірақ бір ғана шешім аз. Мүмкін бірінші күндері баламен бірге тұрып үйрету керек болар. Балаға сағатты беріп өзі оянуын үйрету керек. Бірінші күні тамақтың қай жерде тұрғанын көрсетіп, қалай жылыту керек екенін көрсету қажет болар. Осы жағдай бойынша «екі жақты келісім шартқа» отыру шарт болар.
5-кезең. Шешімді орындау. Бақылау.
Егер балаға күнделікті бір нәрсені істесе, (ыдыс-аяқ жуу, нан сатып алу, т.б.,) бірінші күндерде дұрыс болмауы мүмкін. Ол үшін балаға қатаң ескерту жасаудың қажеті жоқ, керісінше, бірнеше күн күту керек. Ыңғайлы күні , уақыт болғанда сұраған жөн. «Халің қалай?», «Бәрі жақсы ма?». Осы сұрақтарға баланың өзі жауап бергені жөн.
Ата-ана махаббаты және оның бала тәрбиесіндегі рөлі
Әлемде баласына ұрысқысы келетін ана жоқ. «Мен бүгін балама айқайлаймын, ұрысамын» деп ана ойламайды. Керісінше! Ана бүгінгі күнді жақсы, шусыз болуын тілейді. Бірақ та, осындай жақсы пиғылдарға қарамастан, баласына айқайлайды. Ешкімге керек емес ата-анамен мен бала арасындағы соғыс қате басталады. Балаға ол қатты әсер етеді. Өз баласының проблемасына түсінікпен қарау керек. Баланы жақсы көру керек, әке мен шеше оның бақытты болуына жауапты.
Көптеген адамдар баламен қарым-қатынастың шешуші факторы көз қатынасы екендігін сезіне бермейді.Көз қатынасы бір-біріңе қараған кездегі уақыт. Сіздің көзіңізге тура қараудан қорқатын адаммен тілдесіп көрдіңіз бе? Бұл біздің оған деген қатынасымызды өзгертеді. Бізге тура, күлімсіреп қарайтын адам ұнайды. Баланың көзіне тура қарасақ, сонда ғана ол мұқият тыңдайды. Сіздің көзіңізден әрқашан махаббат ұшқыны білінуі керектігін ұмытпағайсыз. Көптеген ата-ана баласына қатал көзімен қарайды, ол дұрыс емес.
Көңіл аудару
Балаға көңіл аудару көп уақытты талап етеді. Көңіл аудару дегеніміз не?
Ұсақ-түйекке алданбай түгел балаға көңіліміз ауу керек, бала ата-ананың махаббатын сезінуі керек. Балаға көңіл аудару неге қиын? Өйткені ол көп уақытты талап етеді.
Тәртіп
Ата-ана махаббатының 4-кезеңі – тәртіп. Кейбір ата-аналар тәртіпті жаза деп ұғады.
Құрметті ата-аналар, бұл дұрыс емес. Ең бірінші біздің түсінетініміз – ол баланы тәртіпке үйрету үшін , оны жақсы көретінімізді сезінуіміз керек. Егер де махаббат болмаса, бала ата-анаға қарсы шығады, реніш білдіреді. Баланы тыңдап, өз эмоцияңызды ұстауыңыз қажет. Егер де ата-ана жиі шамданып, балаға ашуланса, алғашында бала шоши бастайды. Кейін ата-ана өз беделін жоғалтып, баланың теріс қылықтарының туындауына жол ашады. Баладан жақсы тәртіпті талап ету үшін, баламен мейірімді болу керек. Қорыта келгенде, мынаны есте сақтаған маңызды. Егер сіз баланы жақсы тәрбиелегіңіз келсе – әр балаға көз қатынасы, түйісу, махаббат, тәртіп қажет. Бала біздің махаббатымызды, қаталдығымызды сезіну керек. Ата-ана махаббатында әртүрлі жақтар бар, оның бірі баласына деген шектен тыс махаббат. Ондай ата-ана баланың әр еркелігін көтереді, қатты айтуға қорқады. Ата-ананың балаға деген шектен тыс махаббаты баланы бұзады. Бала ата-анасымен санаспайды, соңында бала өзімшіл болып өседі. Кейбір ата-ана өз махаббатын жасырып, баласына жылы, мейірімді сөз айтуға қорқады. Осындай отбасында бала тұйық болып өседі. Болашақта ашыла алмайды. Баланың көңіл-күй жағдайы әлемді қалай көруіне байланысты: ата-анасын, үйін, өзін-өзі. Осы көңіл-күй жағдайы болашақ дамудың платформасы болып табылады. Егер балаға әлем жиіркенішті, қорқынышты болып көрінсе, қорқыныш, уайым пайда болады, олар баланың мейірімсіз жаулары. Егер біз оны жақсы көрсек, оның жетістігін, тәртібі үшін жақсы көрсек, ол өз-өзіне деген сенімсіздігін жоғалтып, уайымшыл бола бастайды.Өйткені бала өте сезімтал. Барлық бала ата-анасынан сұрайды: «Сіздер мені жақсы көресіздер ме?» - деп.
Баланың өмірге деген қатынасы, көзқарасы ата-анасының осы жауабына байланысты.
