О?ыту процесінде о?ушыларды? білім, білік, да?дыларын есепке алу, ба?ылау ж?не ба?алау оны? аса ?ажет ??рамдас б?лігі болып есептеледі. М??алімні? саба?тар ж?йесінде оны д?рыс ?йымдастыра білуі, к?птеген жа?дайда о?у-т?рбие процесіні? табысты болуыны? о? кепілі. Ол ?шін, м??алім о?ушыны? о?у материалын ме?геру д?режесін, сапасы мен к?лемін ?немі аны?тап отыруы тиіс. Б?л ба?ытта о?ушыларды?, саба?тар ж?йесінде білім, білік, да?дыларын есепке алу, ба?ылау ж?не ба?алауды? ма?ызы ерекше. Ба?ылауды? к?мегімен теориялы? білімді ме?герудегі сапа, біліктілік пен да?дыны? ?алыптасу д?режесі аны?талады.
Осы т?р?ыда білім, білік, да?дыны есепке алу ж?не ба?алау м?селесіне теориялы? ж?не практикалы? талдау жасауды? ма?ыздылы?ы ерекше.
Ба?ылауды? та?ырыпты? т?рін ?йымдастыруды? практикалы? м?селелері П. Горбунов, Е. С. Березняк, В. И. Иващенко, А. К. Исаков, Е. И. Перовский, С. Ф. Сухорский, Н. В. Чертинский, В. О. Онищукті? ?ылыми педагогикалы? е?бектерінде талдан?ан.
Ба?ылауды ?йымдастыруды? жекеленген ?дістемелік м?селелері жайында М. Р. Львов, Н. Н. Светловский, А. П. Пышкало, Т. Л. Коган ж?не т.б. теориялы? талдау жаса?ан.
Осыларды? негізінде ?аралып отыр?ан педагогика-лы? м?селені? теориялы? аспектісі жеткілікті д?режеде зерттелген деп ?орытынды шы?ару?а болады, себебі ''есепке алу'', ''ба?ылау'', ''ба?алауды'' ?йымдастыруды? м?ні, оларды? о?у-т?рбие процесіндегі ?ызметі, форма-лары мен т?сілдері аны?тал?ан.
Екіншіден, о?ыту сапасын тексеруді? ''5'' балды? ж?йесі о?ушылар білімдеріні? на?тылы дайынды? д?режесін барлы? жа?дайда д?рыс к?рсетпейді. Онда?ы негізгі кемшілік, оны? жеткілікті т?рде ішкі ж?не сырт?ы кері байланысты ?амтамасыз ете алмауында, соны? н?тиже-сінде о?ыту процесіні? сапасын арттыруда м??алім ?ркезде ба?алау ж?йесін д?рыс ?олдана алмайды.
Жо?арыда айтыл?ан т?жырымдама?а с?йене отыра, білім, білік пен да?ды н?тижесін есепке алу, ба?ылау мен ба?алауды? теориялы? талдауы ж?не практикада ?олдану т?жрибесі арасында ?лі де болса ?арама ?айшылы?ты? бар екендігін бай?аймыз.
?ылыми-педагогикалы? ?дебиеттерге талдау жасау негізінде б?л м?селені? ?алыптасуы мен даму динамика-сын бірнеше кезе?ге б?луге болады.
20 жылдары ?й тапсырмасын беру, білімді ж?не емтиханды ба?алауды о?ыту процесі ж?йесінде ?арастырмайды, соны? н?тижесінде о?ушыны? ?лгерім сапасына м??алімні? ба?ылау жасау орнына ''бригадалы?-лабораториялы?'' ?діс ж?йесіне негізделген ''?здігінен ба?ылауды?'' т?рлері ке? к?лемде тартылды. Ол бір жа?дайда ?лгерім н?тижесін ба?ылауда иесіздік, жауап-кершілсіздікке ?келсе, екінші жа?дайда, о?у сапасыны? т?мендеуіне кері ы?палын тигізді. 30 жылдары білім, білік пен да?ды н?тижесін есепке алуды ба?ылау (Е. В. Гурьянов) ж?не т?рбиелік ?ызметіне (П. Г. Ананьев) к?птеп к??іл аударыла бастады.
40-60 жылдары б?л м?селе т??ірегінде отанды? ?ылым мен практика т?жрибесін жина?тау ж?мыстары ?ол?а алынды. Онда білімді ба?ылау (Е. И. Перовский), о?ушыларды ба?ылау ретінде ?арастырылды. О?ушыларды ба?ылау: ?рі о?ыту, ?рі т?рбиелеуді к?здесе, кейіннен оны? дамыту ?ызметі ойластырылды (Н. Т. Дайри).
Осы м?селені д?рыс шешудегі о? ?адам 70 жылдары Педагогика ?ылымы Академиясыны? о?ыту мазм?ны мен ?дістері ?ылыми зерттеу институты ?ызметкерлеріні? зерттеулері негізінде бастама алды. М?нда о?у-т?рбие процесіні? барлы? буындарын бас?ару ж?не тексеруді? диагностикалы? ?ызметі ай?ындалды.
80 жылдардан бастап о?ыту н?тижесін есепке алу, ба?ылау ж?не ба?алауды? мазм?ны, амал-т?сілдері мен ?ызметіні? дидактикалы?-?дістемелік негіздерін талдап, жасау ?ол?а алынды. Оны? ?ділдігін, д?лдігін к?теруге ба?ыттал?ан м?селелер, ?лгерім н?тижесін есепке алуды ?ата? ж?не т?ртіпке келтіру ж?йесіне арнал?ан ж?мыстар ?ол?а алына бастады. Б?л ба?ытта?ы ж?мыстар к?ні б?гін де ?з жал?асын табуда.
Дегенменде, б?гінгі та?да о?ыту теориясында ба?ылау немесе ба?аны? м?ні, т?сілдері жайлы ?лі де болса орта? пікір ?алыптаспай отыр.
Ба?ылау - ке? к?лемде бір н?рсені тексеру деген ма?ынаны білдіреді. Ба?ылау о?ыту процесінде о?ушы-ларды? о?у ?рекетіне басшылы? жасау ?ызметін ат?арады, оларды? творчестволы? к?ші мен ?абілетіні? дамуына ы?пал етеді.
Ба?алау - о?ытуды? ??рамдас б?лігі ж?не ?орытын-дылау сатысы. Ба?алау, бір н?рсені? де?гейін, сапасын, д?режесін белгілеу. Оны о?ушыны? о?у-таным ?рекетінде ?арастырса? о?ыту процесіні? міндеттерін о?ушыларды? ?андай д?режеде ме?геруі, дайынды? де?гейі мен дамуын, білімдеріні? сапасын, білік пен да?ды к?лемін аны?тайтын ??рал.
Келесі кезекте білім, білік ж?не да?дыны ба?ылау ж?не ба?алау ?ызметіне то?таламыз. Ол негізінен ?ш жа?ты сипатта болып келеді: білім беру, т?рбиелеу ж?не дамыту.
Ба?ылауды? білім беру ?ызметі негізінде о?ушылар жа?а білімдерді ?абылдайды, б?рын ал?ан білімдерін толы?тырып, жетілдіріп, белгілі бір ж?йеге келтіреді.
Бірінші топ ?з алдына: белгілеп ?оюшылы? (фик-сирующая), ба?дарлаушы (ориентирующая), ба?ылаушы (контролующая) болып келеді. Б?л топты? ?ызметі білім, білік ж?не да?дыны ба?алауды, ?рбір ба?аны? к?рсет-кіштері мен ?лшемдеріне м??алім мен о?ушыларды? ар?а с?йеуі жа?дайында іске асады.
Екінші топ: ?йымдастырушылы? (организующая), реттеушілік (регулирующая), д?лдеп т?зетушілік (коррек-тирующая) болып келеді. Осы топты ж?зеге асыруды? ?ажетті шарты ба?ада?ы к?рініс тек ?ана о?ытуда?ы ?ол жеткізілген н?тижені? м?лшері ?ана емес, сонымен бірге сапасын белгілейтін к?рсеткіш.
Просмотр содержимого документа
«"О?ушыларды? о?у-танымды? ?рекетін тексеру ж?не ба?алау" баяндама»
Тақырыбы: Оқушылардың оқу танымдық әрекетін тексеру және бағалау
Оқыту процесінде оқушылардың білім, білік, дағдыларын есепке алу, бақылау және бағалау оның аса қажет құрамдас бөлігі болып есептеледі. Мұғалімнің сабақтар жүйесінде оны дұрыс ұйымдастыра білуі, көптеген жағдайда оқу-тәрбие процесінің табысты болуының оң кепілі. Ол үшін, мұғалім оқушының оқу материалын меңгеру дәрежесін, сапасы мен көлемін үнемі анықтап отыруы тиіс. Бұл бағытта оқушылардың, сабақтар жүйесінде білім, білік, дағдыларын есепке алу, бақылау және бағалаудың маңызы ерекше. Бақылаудың көмегімен теориялық білімді меңгерудегі сапа, біліктілік пен дағдының қалыптасу дәрежесі анықталады.
Осы тұрғыда білім, білік, дағдыны есепке алу және бағалау мәселесіне теориялық және практикалық талдау жасаудың маңыздылығы ерекше.
Бақылаудың тақырыптық түрін ұйымдастырудың практикалық мәселелері П. Горбунов, Е. С. Березняк, В. И. Иващенко, А. К. Исаков, Е. И. Перовский, С. Ф. Сухорский, Н. В. Чертинский, В. О. Онищуктің ғылыми педагогикалық еңбектерінде талданған.
Бақылауды ұйымдастырудың жекеленген әдістемелік мәселелері жайында М. Р. Львов, Н. Н. Светловский, А. П. Пышкало, Т. Л. Коган және т.б. теориялық талдау жасаған.
Осылардың негізінде қаралып отырған педагогика-лық мәселенің теориялық аспектісі жеткілікті дәрежеде зерттелген деп қорытынды шығаруға болады, себебі ''есепке алу'', ''бақылау'', ''бағалауды'' ұйымдастырудың мәні, олардың оқу-тәрбие процесіндегі қызметі, форма-лары мен тәсілдері анықталған.
Екіншіден, оқыту сапасын тексерудің ''5'' балдық жүйесі оқушылар білімдерінің нақтылы дайындық дәрежесін барлық жағдайда дұрыс көрсетпейді. Ондағы негізгі кемшілік, оның жеткілікті түрде ішкі және сыртқы кері байланысты қамтамасыз ете алмауында, соның нәтиже-сінде оқыту процесінің сапасын арттыруда мұғалім әркезде бағалау жүйесін дұрыс қолдана алмайды.
Жоғарыда айтылған тұжырымдамаға сүйене отыра, білім, білік пен дағды нәтижесін есепке алу, бақылау мен бағалаудың теориялық талдауы және практикада қолдану тәжрибесі арасында әлі де болса қарама қайшылықтың бар екендігін байқаймыз.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерге талдау жасау негізінде бұл мәселенің қалыптасуы мен даму динамика-сын бірнеше кезеңге бөлуге болады.
20 жылдары үй тапсырмасын беру, білімді және емтиханды бағалауды оқыту процесі жүйесінде қарастырмайды, соның нәтижесінде оқушының үлгерім сапасына мұғалімнің бақылау жасау орнына ''бригадалық-лабораториялық'' әдіс жүйесіне негізделген ''өздігінен бақылаудың'' түрлері кең көлемде тартылды. Ол бір жағдайда үлгерім нәтижесін бақылауда иесіздік, жауап-кершілсіздікке әкелсе, екінші жағдайда, оқу сапасының төмендеуіне кері ықпалын тигізді. 30 жылдары білім, білік пен дағды нәтижесін есепке алуды бақылау (Е. В. Гурьянов) және тәрбиелік қызметіне (П. Г. Ананьев) көптеп көңіл аударыла бастады.
40-60 жылдары бұл мәселе төңірегінде отандық ғылым мен практика тәжрибесін жинақтау жұмыстары қолға алынды. Онда білімді бақылау (Е. И. Перовский), оқушыларды бақылау ретінде қарастырылды. Оқушыларды бақылау: әрі оқыту, әрі тәрбиелеуді көздесе, кейіннен оның дамыту қызметі ойластырылды (Н. Т. Дайри).
Осы мәселені дұрыс шешудегі оң қадам 70 жылдары Педагогика ғылымы Академиясының оқыту мазмұны мен әдістері ғылыми зерттеу институты қызметкерлерінің зерттеулері негізінде бастама алды. Мұнда оқу-тәрбие процесінің барлық буындарын басқару және тексерудің диагностикалық қызметі айқындалды.
80 жылдардан бастап оқыту нәтижесін есепке алу, бақылау және бағалаудың мазмұны, амал-тәсілдері мен қызметінің дидактикалық-әдістемелік негіздерін талдап, жасау қолға алынды. Оның әділдігін, дәлдігін көтеруге бағытталған мәселелер, үлгерім нәтижесін есепке алуды қатаң және тәртіпке келтіру жүйесіне арналған жұмыстар қолға алына бастады. Бұл бағыттағы жұмыстар күні бүгін де өз жалғасын табуда.
Дегенменде, бүгінгі таңда оқыту теориясында бақылау немесе бағаның мәні, тәсілдері жайлы әлі де болса ортақ пікір қалыптаспай отыр.
Бақылау - кең көлемде бір нәрсені тексеру деген мағынаны білдіреді. Бақылау оқыту процесінде оқушы-лардың оқу әрекетіне басшылық жасау қызметін атқарады, олардың творчестволық күші мен қабілетінің дамуына ықпал етеді.
Бағалау - оқытудың құрамдас бөлігі және қорытын-дылау сатысы. Бағалау, бір нәрсенің деңгейін, сапасын, дәрежесін белгілеу. Оны оқушының оқу-таным әрекетінде қарастырсақ оқыту процесінің міндеттерін оқушылардың қандай дәрежеде меңгеруі, дайындық деңгейі мен дамуын, білімдерінің сапасын, білік пен дағды көлемін анықтайтын құрал.
Келесі кезекте білім, білік және дағдыны бақылау және бағалау қызметіне тоқталамыз. Ол негізінен үш жақты сипатта болып келеді: білім беру, тәрбиелеу және дамыту.
Бақылаудың білім беру қызметі негізінде оқушылар жаңа білімдерді қабылдайды, бұрын алған білімдерін толықтырып, жетілдіріп, белгілі бір жүйеге келтіреді.
Тәрбиелік қызметі оқушыларды жүйелі түрде жұмыс істеуге үйретеді. Бақылаудың нәтижесінде олар күнделікті сабаққа үзбей дайындалады, жауапкершілдік сезімдері артады.
Дамыту қызметінің маңызы сол, оқушылар өз бетінше оқу тапсырмаларын орындауда жаңа білімдерді қабылдайды, қорытынды жасайды, баяндамалар әзірлейді, хабарламалар жасайды.
Бағалаудың да қызметі үш топқа бөлінеді: хабарлау-шылық (информирующие), басқарушылық (управляющие), тәрбиелеушілік (воспитывающие).
Бірінші топ өз алдына: белгілеп қоюшылық (фик-сирующая), бағдарлаушы (ориентирующая), бақылаушы (контролующая) болып келеді. Бұл топтың қызметі білім, білік және дағдыны бағалауды, әрбір бағаның көрсет-кіштері мен өлшемдеріне мұғалім мен оқушылардың арқа сүйеуі жағдайында іске асады.
Екінші топ: ұйымдастырушылық (организующая), реттеушілік (регулирующая), дәлдеп түзетушілік (коррек-тирующая) болып келеді. Осы топты жүзеге асырудың қажетті шарты бағадағы көрініс тек қана оқытудағы қол жеткізілген нәтиженің мөлшері ғана емес, сонымен бірге сапасын белгілейтін көрсеткіш.
Үшінші топ: қалыптастырушылық (формирующая), дамытушылық (развивающая), ынталандырушылық (стимулирующая) болып келеді. Бұл топтың қызметінің нәтижелі болуының кепілі, баға оқытудың нәтижесін нақты бейнелей білуде.
