Научная статья : Управленческая культура сотрудников органов внутренних дел.

ИЧКИ ИШЛАР ИДОРАЛАРИ ХОДИМЛАРИ ФАОЛИЯТИДА МУЛОҚОТ ТУШУНЧАСИ

Очилова Гули Хайруллаевна

Инспектор психолог старший сержант внутренних дел шафирканского района Бухарской области республики Узбекистан

Управленческая культура сотрудников органов внутренних дел.

В свободном демократическом обществе граждане имеют право на критику, имеют право обсуждать негативные явления деятельности органов государственной власти, в том числе и органов внутренних дел, и высказывать свое мнение о методах эффективного решения проблемных вопросов. Таким образом, публичная общественная критика является важнейшим источником социальной информации о степени удовлетворенности общества работой.

Ижтимоий муносабатлар, аслида, одамнинг сиёсий муносабат-лари дан тортиб, унинг шахслараро муносабатлари хусусиятларини ўз ичига олган мураккаб жараёндир. Бу жараённи турли назарий оқим вакиллари ўзларича ўрганишлари маълум. Масалан, интерк-цио низм вакиллари уни шахслараро ўзаро таъсирнинг турлича намоён бўлиши шаклида тушунсалар, ижтимоий алмашинув наза-рия си тарафдорлари одамларнинг бир-бирларига нисбатан талаб-лари, кутишлари ва манфаатдорликларининг ўзаро алмашинуви жара ёни сифатида тасаввур қиладилар. Шунга ўхшаш ҳозирда тур-ли -туман ёндашувлар мавжуд, лекин уларнинг барчасини бирлаш -тирадиган ягона ғоя – бу одамлар ўртасида содир бўладиган ўзаро таъсир ва алоқа жараёнларининг механизмларини аниқлаш ва ушбу жараённи бошқариш усулларини ишлаб чиқишдир. Яна бир муҳим фикр шундан иборатки, ҳар қандай ижтимоий муносабатлар кўпқиррали, бўлиб, ҳар бирининг ўзига хос кечиш хусусиятлари ва шарт-шароитлари, қонуниятлари бўлади. Агар ра ҳбар ўз жамоасидаги инсоний муносабатлар асосан нимага асосан кечишини билса, уни бошқариш осон. Шунга кўра таъкидлаш мум-кин ки, агар жамоада ҳақиқий самарали, ижодий меҳнатга сафарбар этувчи «иқлим» ташкил қилинмаган бўлса, одамлар ўртасидаги ўзаро муносабатлар ва муомала ҳам асосан ҳиссиётларга, одамлар -нинг бир-бирларини ҳур мат қилишлари, ёқтириш-ёқтирмаслик лари -га асосланиб қолади. Одамлар ишга отланар эканлар, аввало ким-лар ни кўриш, кимлар билан тушликка чиқиш ёки бир стол атрофида ўтириш, вақтни ўтказиш учун қайси кроссвордни ечиш ёки газетани ўқиш ғамини еб келади. Демак, бундай жамоада иш қони қарсиз таш кил этилган бўлиб, одамлар ўртасидаги муносабатлар соф эмо-цио нал -ҳиссий муомалага таянади. Ана шундай ерларда гуруҳбоз -лик, жамоанинг кичик-кичик гуруҳчаларга бўлиниб кетиши, бунинг оқибатида бир нечта норасмий лидерларнинг пайдо бўлиб, ҳар бири ўз «ихлосмандларини» ўзига хос манфаатлар билан атрофида бир-лаш тираётганлигини кўриш мумкин.Бош қа жамоада эса иш бутунлай бошқача ташкил этилган бўли-ши мумкин. Оқил ва ташаббускор раҳбар қўл остида ишлаётганлар

6 жамоани бир яхлитлик деб тасаввур қилиб, ишга кетаётганда, энг аввало кеча охирига етказа олмаган ишлари бор-йў қлигини, бугун қандай ишни ва ким билан, ким орқали битказишини, ишни янада яхшилаш учун бугун яна қандай чоралар кўра олиши ҳақида ўйлай -ди. Жамоанинг ҳар бир аъзоси энг аввало ишни ўйлаб уйидан чиқа-ди. Демак, бундай жамоадаги ўзаро шахслараро муносабатлар ҳам ишчанликка асосланади ва жамоанинг энг ташаббускор, фидойи, ақлли аъзоси ким бўлишидан, ёши ёки жинсидан қатъи назар, но-расмий обрўга эга бўлиши ва лидерликка даъвогар бўлиши мумкин. Ра ҳбар эса ана шундай ташаббускор, меҳнаткаш, жонкуяр одамлар билан доимо ҳисоблашади ва улар фикрига қуло қ солади. Бундай ра ҳбарнинг маҳорати унинг жамоадаги норасмий ва расмий лидер-лар билан ҳамкорликда ишлай олиш санъати билан баҳоланади.Бундан ташқари, ҳар бир конкрет вазиятда ва жамоада одамлар ўртасидаги муносабатларнинг турли шакллари намоён бўлиши мум-кин. Масалан, улар ўртасидаги ўзаро муносабат фақат расмий ало-қалар билан чекланмай, балки бир вақтнинг ўзида норасмий, шах-сий муносабатлар билан уйғунлашади. Агар умуман жамият миқё-си да оладиган бўлсак, ижтимоий муносабатларнинг сиёсий, иқтисо -дий, ҳуқуқий, мафкуравий, диний, маънавий соҳаларда рўй беради -ган шаклларини ҳам фарқлаш мумкин. Улар юқоридагилардан келиб чиқиб, конкрет вазият ва ижтимоий фаолият турига мос тарз-да ўзига хос қонуниятларга асосланиб рўй беради.Муло қот категорияси психология фанидаги марказий катего-рия лардан бири ҳисобланади. Сўнгги 20-25 йил ичида мулоқот муам молари психологиядаги, айниқса, ижтимоий психологиянинг энг йирик тадқиқот предметига айланиб қолди.Мулоқот ўта мураккаб жараён бўлганлиги сабабли унга ягона тў ғри таърифни бериш жуда мушкул. Шунинг учун, одатда, муло-қот тушунчаси унинг айрим томонларига урғу бериш орқал и таъ-риф ланади. Психологияга оид луғатларда мулоқот тушунчасига икки хил таъриф берилган:Муло қот – ҳамкорликда фаолият эҳтиёжи билан тақозоланган ало қа ўрнатиш ва уни ривожлантириш жараёни;Муло қот – белгилар тизими орқали субъектларнинг ўзаро таъ-сир лашуви.Албатта, ҳар бир таъриф универсаллик мақомига даъво қил май ди. Чунки унда, одатда, мулоқотнинг айрим томонлари эътибордан четда

7 қолади, иккинчи даражага суриб қўйилади. Шундай бўлса-да, шарт-ли равишда мулоқотга нисбатан умумий бўлган қуйидаги таърифни бериш мумкин: муло қот – камида икки кишининг ўзаро таъсир жа-ра ёни бўлиб, бу таъсир давомида ахборот алмашинади, муносабат ўрнатилади ва ривожлантирилади, тугатилади ёки коррек цияланади.Муло қот тушунчасини коммуникациядан фарқлаш керак. Коммуникация – тирик ва ўлик табиатдаги тизимлар ўртасида ахбо-рот алмашинувини англатади. Ҳайвонлар ўртасидаги сигналлар ал-ма шинуви, инсоннинг техник воситалар билан алоқа қилиши булар -нинг барчаси коммуникация. Мулоқот фақат инсонлар ўртасида амалга оширилиши мумкин.Мулоқотда ижтимоий ва шахсий муносабатлар рўёбга чиқари -лади. Мулоқотсиз инсоният жамияти бўлиши мумкин эмас. Айнан муло қот ҳамкорликда фаолият юритувчи индивидлар жамоасини шакллантиради. Ҳамкорликдаги фаолият режасини тузиш, уни рўёбга чиқариш учун индивидлар ўртасида мулоқот амалга оширилиши шарт. Муло-қот воситасида ҳамкорликдаги фаолият ташкил этилади ва амалга оши рилади. Айни вақтда фаолият давомида инсонлар ўртасида янги -янги муносабатлар ва алоқалар шаклланади. Демак, мулоқот ва фаолият ўзаро чамбарчас боғли қдир. Мулоқотнинг психологик жиҳатдан мураккаб эканлиги ҳақида Б.Ф.Парыгин шундай ёзади: «Мулоқот шунчалик кўп қиррали жара-ёнки, унга бир вақтнинг ўзида қуйидагилар киради:– индивидларнинг ўзаро таъсир жараёни;– индивидлар ўртасидаги ахборот алмашинуви жараёни;– бир шахснинг бошқа шахсга муносабати жараёни;– бир кишининг бошқаларга таъсир кўрсатиш жараёни;– бир -бирларига ҳамдардлик билдириш имконияти;– шахсларнинг бир-бирларини тушуниши жараёни.Муло қот ижтимоий-психологик ҳодиса бўлиб, одамлар ўртаси-да биргаликдаги фаолият эҳтиёжларидан келиб чиқадиган боғла -ниш лар ривожланишининг кўп қиррали жараёнидир. Шахслар ўзаро муносабатга киришар экан, алоқанинг энг муҳим воситаларидан бири сифатида тилга мурожаат қиладилар. Мулоқотнинг яна бир муҳим томони шундаки, муносабатга киришувчилар муомала жараёнида фа қат сўзлар билан эмас, балки хатти-ҳаракатлар билан ҳам ахборот айирбошлашади. Мулоқот жараёни шахсларнинг қизи қишлари,

8 дунё қараши, муомала маданиятига ҳам боғли қ бўлади, чунки шахс-лар даги ўзаро мулоқот бу табиий эҳтиёждир.Мулоқот ор қали шахсларнинг биргаликда алоқа қилиш методи -ка си кетма-кет бўлган олти босқичдан иборат:I бос қич – ўзаро бир-бирини тушуниш; II бос қич – умумий ёки мос келадиган қизи қишларни топиш;III босқич – муло қот учун таклиф этиладиган сифат ва қабул қи-ли надиган принциплар; IV бос қич – муло қот учун хавфли бўлган сифатларни аниқлаш; V бос қич – индивидуал таъсир этиш ва суҳбатдошга мослашиш; VI бос қич – умумий қоидаларни яратиш ва ўзаро ҳаракат қилиш.Бо сқичлар кетма-кетлигига риоя қилиш тўғри таъсир этишни ташкиллаштиришда муҳим а ҳамиятга эга.Бос қичлар алоқа қилиш жараёнида амалга оширилаётган фао-лия тнинг кетма-кетлигини кузатиш дастури сифатида намоён бўли-ши, ўзаро таъсир йўлларини назорат этиши мумкин1. Касбий муомала ҳар бир ходимнинг фаолиятида муҳим ўрин эгаллайди. Шунинг учун ҳам муомаланинг ҳар бир тури фаолият жараёнида иштирок этади. Ходим муомала қонуниятларига суянган ҳолда шахслар билан муносабатга киришади. Мулоқот жараёнида ходимнинг барча касбий сифатлари (хотира, диққ ат, идрок, сезги, тафаккур, хаёл) иштирок этади. Бу жараёнлар ходимнинг мантиқий фикрлашига, воқеани ўтмишдаги вазият билан боғлашига, ўзаро солиштириш ва қиёслаш, объект ва шароитни мукаммал тарзда идрок этишига ёрдам беради