М??алім мен о?ушылар арасында?ы жа?ымды ?арым-?атынас орнату жолдары
М??алім мен о?ушылар арасында?ы жа?ымды ?арым-?атынас орнату жолдары
М??алім мен о?ушылар арасында жа?ымды ?арым – ?атынас орнату жолдары
Жас?спірімдер мен ?стаздар арасында?ы ?зара ?арым –?атынас жасау м?селесі психология ?ылымында?ы ж?не т?лім – т?рбие ісіндегі ?р ма?ызды, ?рі к?рделі поблемаларды? ?атарына жатады.Б?л салада ж?ргізілген бірсыпыра зерттеулер мен осы ба?ытта жина?тал?ан т?жірибелерді? н?тижелері жас?спірімдер мен ?стаздар, о?ушылар мен т?лімгерлер арасында?ы ?арым-?атынас орнатуда айтарлы?тай ерекшеліктер мен сипаттар т?рліше т?сінітер бар екендігі к?рсетті. Міне, м?ндай м?селедегі елеулі ж?йтті? бірі м??алім мен ш?кірттер арасында?ы ?арым – ?атынас жасауда ?р?илы ?иыншылы?тарды? ?немі кездесіп отыратында?ы.
Егер кіші мектеп жасында?ы балалар ?шін м??алім барлы? бейнесімен ерекше із ?алдырып, олар?а к?шті ?сер ететін т?л?а болып саналатын болса, ал ересек балалар м??алімні? ?рбір ?имыл – ?оз?алысына,іс-?рекеті мен с?йлеген с?зіне, оны? а?ыл ке?есіне, ?зге адамдармен ?арым-?атынасына, ш?кірттерге ?оятын т?рлі талаптарына ?здерінше іштей сын к?зімен ?арайды. Осы м?селені аны?тау ба?ытында арнайы ж?ргізілген психологиялы? ж?не педагогикалы? зерттеулер т?менгі сынып о?ушыларынан г?рі ересек о?ушылар арасында ?лкендерді? айт?ан с?здеріне ??ла? аспау ж?не айт?анына ?айтпайтын мінез к?ріністерінде ?р?илы кедергілер мен себептер болатынды?ын аны?тады.
М??алімні? ?стазды? ?ызметіндегі барлы? іс – ?рекеттерін о?ушыларды? ой пікірлері бойынша ?алайша ба?аланатынын аны?тау ниетімен ?намды ж?не ?намсыз жа?тары деп екі жікке б?лінді. Осы сапалар мен ерекшеліктерден м??алімні? ?стазды? ?ызметіндегі даралы? ?асиеттері мен маманды? біліктілігіне ?ойылатын талаптар ай?ындала т?сер деген жорамал жасалды. О?ушыларды? м??алімге ?ойылатын талаптар мен тілектерді? м?н – жайы ?арастырылып мынадай т?рт топ?а б?лінді:
М??алімні? адамгершілік сапалары мен ?зіндік ?асиеттері; о?ушылар?а деген ?атынасы;
М??алімні? ?з п?нін жетік ме?геруі мен ?стазды? шеберлігі;
М??алімні? сынып ?жымын бас?арып, о?ан жетекшілік ете алуы;
М??алім мен о?ушы арасында?ы тартыс пен ?зара ренішті? туындау себептері.
О?ушылар мен м??алімдер арсында?ы, ?сіресе м??алім мен жас?спірімдер арасында?ы, ?арым – ?атынаста кездесіп ?алатын тартыстар осы кезге дейін жете зертелмеген м?селе. Міне, осы міселені зерттеуді негізгі обьект етіп, алып ?арстыру мынандай себептерге байланысты:
Орта жаста?ы мектеп о?ушылары ?здеріне ерекше зейін ?ойып ?арауды ?ажетсінеді. Оларды? ?мірдегі ?тпелі кезе?, жо?ар?ы талаптар, сана сезімі мен а?ыл- ойыны? ?суі м??алімді жас?спірімдерге жа?а ?ырынан келуге м?жб?р етеді.
?тпелі кезе? жасында?ы балалр?а д?рыс ?алып к?рсетпеуден туындайтын тартысты жиі кездестіруге болады. Балаларды? жас еркшелігін ж?не т?лім – т?рбие ж?мысында со?ан сай ?діс амалдарды ?олдана білмеуден кейбір м??алімдер ?з ж?мысында к?птеген ?йынды?тар?а кездесіп ж?р.
О?у ісін ж?зеге асырып, оны бірізділікпен ж?ргізіуде кедергі болатын ж?йттер м??алімні? білім де?гейі мен оны о?ушылар?а тиімді ?діс т?сілдермен жеткізе алмай, т?жрибесіздік к?рсетіп, о?ушылар?а серпінді ы?пал ете алмайды. Сондай –а? м??алім мен о?ушылар?а ?оятын талабын ?немі ?згертіп ?алыпты жа?дайдан жиі ауыт?ып отырады. Соны? салдарынан о?ушыларды? т?ртібі нашарлайды. М?ндай кемшіліктер, е? алдымен, ?стазды? ?йымдастырушылы? ?абілеті мен саба? ж?ргізіудегі методикалы? ол?ылы?ынан пайда болып, о?ушылар саба??а к?пшілік уа?ытын бос?а жіберетін болды.
Ересек адамдармен салыстыр?анда м??алім мен о?ушы арасында?ы ?арым –?атынас ед?уір к?рделі.?йткені, м?нда?ы бірінші жа? м??алім толы? ?алыптас?ан, мораль, этикалы? жа?ынан жетілген, мінез-??л?ы орны??ан адам. Екінші жа? о?ушылар, б?л неб?рі ?з ?стазыны? сезімі мен а?ыл –ойына ынты??андар ?ана.
М??алім мен о?ушылар арсында кейде бірін –бірі жете т?сінбей ?зара келіспеушілік сия?ты ?олйсы ж?йттер кездеседі. М?ндайда баланы? даралы? ерекшеліктері мен жан д?ниесіні? сырына тере? бойлап, оларды? мінез- ??лы? ерекшеліктерімен санас?ан тиімді. Бала психикасыны? ?ар?ынды дамып отыруына орай т?рлі тілектер мен ?ажеттіліктер, ?рбір, н?рсені? сырын білуге ??штарлы?ы арта т?седі. Т?лім – т?рбие ісінде баланы? санасы мен а?ыл – ойыны? дамуында?ы саналы ?згерістерді ескеріп, оларды д?рыс жол?а п?рменді ба?ыттап отыратын болса, онда ш?кіртмінезіні? ?намды ?асиеттерін ?алыптастыру?а болады.
М??алімдер мен о?ушылар арасында д?рыс ?алыптаспа?ан ?арым – ?атынастар т?лім – т?рбие істеріні? жемісті ж.?ргізілуіне елеулі н??сан келтіреді.
Біріншіден, бір сыныпта?ы о?ушыларды? жеке п?н м??алімдеріне ?атынасы;
Мектеп о?ушыларымен ж?мыс істейтін м??алімдер вербальді ж?не вербальді емес ?арым – ?атынасты? т?рін пайдаланады. ?арым – ?атынасты? ?ай т?рін болмасын, ол м??алімні? шеберлігіне, т?жрибесіне байланысты деп айтамыз.?рине, ?анша т?жірибелі м??алім болса да, балалр мен ?арым –?атынас жасау, ?р баланы білу, ?р баланы іс –?ректке кірістіру,оларды тану, оларды с?йлеттіру м??алімдерге о?ай ж?мыс емес.
?арым –?атынас барысында кездесетін осы ж?не ?згеде ?иынды?тарды жоюды? бірден бір жолы;
-?р жаста?ы о?ушыларды? ?зіне т?н психикалы? ерекшеліктерін ескере отырып, ?арым –?атынас орнату;
?арым-?атынаста кездесетін ?йыншылы?тарды осы ж?не ?згеде жолдар ар?ылы же?е отырып,, м??алім ?арым – ?атынасты? ?ш функциясын орындайды.
М??алім ?арым – ?атынаста о?ушыны ?рі индивид,?рі жеке т?л?а ретінде дамыту( психолгиялы?).
О?ушыны ?леуметтік ортаны?, ?о?амны? м?шесі ретінде т?рбиелеу( ?леуметтік)
?арым – ?атынас тек адамадар арасында ?ана емес, ол ?орша?ан д?ниемен, таби?атпен байланысты екенін о?ушыны? сансына ??тыру(инстументалды).
?олданыл?ан ?дебиеттер
Білім беру ж?йесіндегі психологиялы? ?ызметті? ережелері
Мектептегі психология журналы
?. Жары?баев «Жалпы психология»
Этичесий кодекс психолога(РК Алматы 2003ж).
«?аза?стан мектебіндегі психология»
Е.И. Рогов «?арым ?атынас психологиясы ».
Просмотр содержимого документа
«М??алім мен о?ушылар арасында?ы жа?ымды ?арым-?атынас орнату жолдары»
Мұғалім мен оқушылар арасында жағымды қарым – қатынас орнату жолдары
Жасөспірімдер мен ұстаздар арасындағы өзара қарым –қатынас жасау мәселесі психология ғылымындағы және тәлім – тәрбие ісіндегі әр маңызды, әрі күрделі поблемалардың қатарына жатады.Бұл салада жүргізілген бірсыпыра зерттеулер мен осы бағытта жинақталған тәжірибелердің нәтижелері жасөспірімдер мен ұстаздар, оқушылар мен тәлімгерлер арасындағы қарым-қатынас орнатуда айтарлықтай ерекшеліктер мен сипаттар түрліше түсінітер бар екендігі көрсетті. Міне, мұндай мәселедегі елеулі жәйттің бірі мұғалім мен шәкірттер арасындағы қарым – қатынас жасауда әрқилы қиыншылықтардың үнемі кездесіп отыратындағы.
Егер кіші мектеп жасындағы балалар үшін мұғалім барлық бейнесімен ерекше із қалдырып, оларға күшті әсер ететін тұлға болып саналатын болса, ал ересек балалар мұғалімнің әрбір қимыл – қозғалысына,іс-әрекеті мен сөйлеген сөзіне, оның ақыл кеңесіне, өзге адамдармен қарым-қатынасына, шәкірттерге қоятын түрлі талаптарына өздерінше іштей сын көзімен қарайды. Осы мәселені анықтау бағытында арнайы жүргізілген психологиялық және педагогикалық зерттеулер төменгі сынып оқушыларынан гөрі ересек оқушылар арасында үлкендердің айтқан сөздеріне құлақ аспау және айтқанына қайтпайтын мінез көріністерінде әрқилы кедергілер мен себептер болатындығын анықтады.
Мұғалімнің ұстаздық қызметіндегі барлық іс – әрекеттерін оқушылардың ой пікірлері бойынша қалайша бағаланатынын анықтау ниетімен ұнамды және ұнамсыз жақтары деп екі жікке бөлінді. Осы сапалар мен ерекшеліктерден мұғалімнің ұстаздық қызметіндегі даралық қасиеттері мен мамандық біліктілігіне қойылатын талаптар айқындала түсер деген жорамал жасалды. Оқушылардың мұғалімге қойылатын талаптар мен тілектердің мән – жайы қарастырылып мынадай төрт топқа бөлінді:
Мұғалімнің адамгершілік сапалары мен өзіндік қасиеттері; оқушыларға деген қатынасы;
Мұғалімнің өз пәнін жетік меңгеруі мен ұстаздық шеберлігі;
Мұғалімнің сынып ұжымын басқарып, оған жетекшілік ете алуы;
Мұғалімнің мінез-құлқындағы даралық сапалары, бойындағы қасиет ерекшеліктері.
Мұғалім мен оқушы арасындағы тартыс пен өзара реніштің туындау себептері.
Оқушылар мен мұғалімдер арсындағы, әсіресе мұғалім мен жасөспірімдер арасындағы, қарым – қатынаста кездесіп қалатын тартыстар осы кезге дейін жете зертелмеген мәселе. Міне, осы міселені зерттеуді негізгі обьект етіп, алып қарстыру мынандай себептерге байланысты:
Орта жастағы мектеп оқушылары өздеріне ерекше зейін қойып қарауды қажетсінеді. Олардың өмірдегі өтпелі кезең, жоғарғы талаптар, сана сезімі мен ақыл- ойының өсуі мұғалімді жасөспірімдерге жаңа қырынан келуге мәжбүр етеді.
Өтпелі кезең жасындағы балалрға дұрыс қалып көрсетпеуден туындайтын тартысты жиі кездестіруге болады. Балалардың жас еркшелігін және тәлім – тәрбие жұмысында соған сай әдіс амалдарды қолдана білмеуден кейбір мұғалімдер өз жұмысында көптеген қйындықтарға кездесіп жүр.
Оқу ісін жүзеге асырып, оны бірізділікпен жүргізіуде кедергі болатын жәйттер мұғалімнің білім деңгейі мен оны оқушыларға тиімді әдіс тәсілдермен жеткізе алмай, тәжрибесіздік көрсетіп, оқушыларға серпінді ықпал ете алмайды. Сондай –ақ мұғалім мен оқушыларға қоятын талабын үнемі өзгертіп қалыпты жағдайдан жиі ауытқып отырады. Соның салдарынан оқушылардың тәртібі нашарлайды. Мұндай кемшіліктер, ең алдымен, ұстаздың ұйымдастырушылық қабілеті мен сабақ жүргізіудегі методикалық олқылығынан пайда болып, оқушылар сабаққа көпшілік уақытын босқа жіберетін болды.
Ересек адамдармен салыстырғанда мұғалім мен оқушы арасындағы қарым –қатынас едәуір күрделі.Өйткені , мұндағы бірінші жақ мұғалім толық қалыптасқан , мораль, этикалық жағынан жетілген, мінез-құлқы орныққан адам. Екінші жақ оқушылар, бұл небәрі өз ұстазының сезімі мен ақыл –ойына ынтыққандар ғана.
Мұғалім мен оқушылар арсында кейде бірін –бірі жете түсінбей өзара келіспеушілік сияқты қолйсы жәйттер кездеседі. Мұндайда баланың даралық ерекшеліктері мен жан дүниесінің сырына терең бойлап, олардың мінез- құлық ерекшеліктерімен санасқан тиімді. Бала психикасының қарқынды дамып отыруына орай түрлі тілектер мен қажеттіліктер, әрбір, нәрсенің сырын білуге құштарлығы арта түседі. Тәлім – тәрбие ісінде баланың санасы мен ақыл – ойының дамуындағы саналы өзгерістерді ескеріп, оларды дұрыс жолға пәрменді бағыттап отыратын болса, онда шәкіртмінезінің ұнамды қасиеттерін қалыптастыруға болады.
Мұғалімдер мен оқушылар арасында дұрыс қалыптаспаған қарым – қатынастар тәлім – тәрбие істерінің жемісті ж.үргізілуіне елеулі нұқсан келтіреді.
Біріншіден, бір сыныптағы оқушылардың жеке пән мұғалімдеріне қатынасы;
Екіншіден, сабақ жүргізілген пән мұғалімдерінң ерекшеліктері;
Үшіншіден, оқушылардың жеке пәндерге деген ынта – ықласы;
Мектеп оқушыларымен жұмыс істейтін мұғалімдер вербальді және вербальді емес қарым – қатынастың түрін пайдаланады. Қарым – қатынастың қай түрін болмасын, ол мұғалімнің шеберлігіне, тәжрибесіне байланысты деп айтамыз.Әрине, қанша тәжірибелі мұғалім болса да, балалр мен қарым –қатынас жасау, әр баланы білу, әр баланы іс –әректке кірістіру,оларды тану, оларды сөйлеттіру мұғалімдерге оңай жұмыс емес.
Қарым –қатынас барысында кездесетін осы және өзгеде қиындықтарды жоюдың бірден бір жолы;
-әр жастағы оқушылардың өзіне тән психикалық ерекшеліктерін ескере отырып, қарым –қатынас орнату;
- Мұғалім өзінің жағымсыз көңіл –күйінің болмауын қадағалау;
- Қарым – қатынаста педагогқа жат сөздер айтпау;
- Бұйрық емес өтініш деңгейінде қарым –қатынас жасау;
- Қарым –қатынаста дау- жанжалға жол бермеу
- Сұбаттасуда жеке оқушының пікірін сыйлау;
- Қиын, қыңыр, қырсық оқушылармен жеке дара қарым – қатынас орнатып, олармен тіл табысу. Оның бірден – бір жолы психолгиялық ойындар, тернингтер.
- Қарым – қатынаста мұғалім оқушыға, оқушы мұғалімге сену;
